| Reč nam nije obrađena kao osnovna reč! |
| Reč nam u karticama drugih reči | ||||||
| Br | Vlaški | Rumunski | Srpski | Gnezdo reči | Reč u umotvorinama | Akcija |
| 457 | ațui | aţui ? | обележити концем | ațui (ĭuo ațuĭesk, ĭel ațuĭașće) [akc. ațui] (gl.) — obeležiti obojenim i zategnutim koncem pravu liniju na gredi ◊ ața sa mînžîașće ku karbuńe, sa-nćinźe țapîn pi grîndă, șî sa traźe la mižluok ka la ark, șî sa slubuađe să đa-n grindă — konac se namaže ugljenom, jako se zategne na gredi, povuče se na sredini kao kad se napinje luk, i naglo pusti da udari u gredu ◊ maĭsturu ațuĭașće grinda đi śopļit — majstor „okončava” gredu za tesanje [Crn.] ∞ ață | [Vidi] | |
| 2344 | Adamuțu | Adamuţu | Адамица | Adamuțu (mn. Adamuți) [akc. Adamuțu] (i. m.) — (antr.) (hip.) (rel.) Adamica, ime od milja za pobačenu decu muškog pola ◊ muĭarĭa kare sa starpĭaḑă, iĭ dă la kopil dă pomană pră nume Adamuțu, dupa numiļi alu muoșu Adam dîn raĭ — žena koja pobaci, namenjuje tom detetu na daći nazivajući ga Adamica, prema imenu starca Adama koji je prvi živeo u raju ◊ dakă sa kunuașće lupadatu kî ĭe kopil muĭerĭesk, iĭ să ḑîśe „ĭevuțu”, dupa baba Ĭeva lu muoșu Adam — ako se pobačeno dete prepozna da je žensko, onda se naziva „jevičac”, prema Adamovoj baba Evi [Mlava] ∞ Adam | [Vidi] | |
| 188 | adîns | adins | посебан | adîns [akc. adîns] (pril.) — 1. poseban, osobit, specijalan ◊ alat adîns đi un lukru — specijalan alat 2. sa određenom namerom ili namenom, sa posebnim planom, idejom ili potrebom ◊ s-a dus adîns la ĭel — otišao je namerno kod njega [Por.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 306 | ađet | adet | обичај | ađet (mn. ađeturĭ) [akc. ađet] (i. m.) — običaj, navika, adet ◊ așa ńi ađetu — takav nam je običaj ◊ ș-a fakut ađetu sî mintă — navikao je da laže ◊ n-arĭe așa ađet — nema takvu naviku [Crn.] ◊ ađet rău — loša navika, loš običaj ◊ ađet đi bîtrîńață — starinski običaj, običaj sačuvan od starina ◊ ađet babĭesk — bapski običaj, običaj koji čuvaju i vrše starije žene; naziv za verske običaje koji se razlikuju od crkvenih ♦ sin. daćină, învăț [Por.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 2774 | akoļa | acolea | онде | аkоļа [akc. аkоļа] (pril.) — onde ◊ акоļа ḑîśem kînd ĭe śeva măĭ apruape đi nuoĭ, đi kît śi ĭe aĭa đi kare ḑîśem kî ĭe akoluo — onde kažemo kad je nešto bliže nama, nego što je ono za što kažemo da je tamo ◊ akoluo ĭe đepartat, șî nu sa vĭađe, da akoļa ĭe măĭ apruape, șî sa vĭađe ku uoki — tamo je udaljeno, i ne vidi se, a onde je bliže, i vidi se očima ♦ up. skr. koļa [Por.] ∞ akoluo | [Vidi] | |
| 300 | al | al | грам. члан | al (mn. aĭ, aļe/aļi) (part.) — 1. stoji ispred imenica ◊ al ńegru — crni, onaj koji je crn 2. stoji ispred zamenica ◊ al mĭeu — moj, moje, koje pripada meni ◊ aĭ nuoștri — naši, koji pripadaju nama 3. stoji ispred rednih brojeva ◊ al triĭļa — treći, onaj koji je treći po redu ♦ var. a - stoji samo ispred zamenica i brojeva ◊ a nuostru — naš, naše ◊ a doĭļa — drugi (po redu) ◊ a triĭļa uorĭ va spun — po treći put vam kažem [Por.] | [Vidi] | |
| 528 | almiș-balmiș | ţalmeș-balmeș | бућкуриш | almiș-balmiș [akc. almiș-balmiș] (i. m.) — bućkuriš, jelo koje se u oskudici sprema dugim mešanjem, mlaćenjem ili bućkanjem svega i svačega ♦ var. almeș-balmeș, almuș-balmuș ◊ mistakaș, mistakaș șî ńi fakuș almiș-balmiș đi mînkarĭe — mešao si, mešao i napravio si nam bućkuriš za jelo [Por.] ∞ balmuș | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 319 | alun | alun | леска | alun (mn. aluń) [akc. alun] (i. m.) — (bot.) leska (drvo) (Corylus avellana) ◊ alunu ĭe ļiemn ușuor, șî đin ĭel sa fak bîće đi rîḑîmat, koļinḑ đi koļindrĭeț la Aźun, șî bîće đi dat đi pomană l-aĭ muorț — leska je lagano drvo, i od nje se prave štapovi za poštapanje, kolinde za kolindrece na Badnji dan, i štapovi koji se na daćama namenjuju mrtvima [Por.] | [Vidi] | |
| 315 | aļergatuare | alergătoare | мотовило | aļergatuare (mn. aļergatuorĭ) [akc. aļergatuare] (i. ž.) — motovilo, vitao, naprava za namotavanje prediva ◊ pi aļergatuare sa pun mosuarîļi pļińe đi tuors, șî sa duśe pi lînga gard đi parĭ, or đi tarabă, kînd pi ĭel sa urḑîașće kuardă đi țasut în razbuoĭ — na motovilo se stavljaju kalemovi puni pređe, i nosi se pored ograde od kolja ili tarabe, kada se na nju snuje osnova za tkanje na razboju [Por.] ∞ aļerga | [Vidi] | |
| 189 | aļes | ales | изабран | aļes2 (mn. aļeș, aļasă) [akc. aļes] (prid.) — 1. izabran, izdvojen iz grupe izborom ◊ śe aț vrut, aĭa aț aļes — što ste hteli, to ste izabrali [Crn.] ◊ fruntașî śe-s aļeș akuma sî ńi puarće satu, nus đi ńimika — čelnici koji su sada izabrani da nam vode selo, nisu ni za šta [Por.] 2. poseban, vrstan, odabran, istaknut ◊ đi kap marĭe, kaśulă aļasă — za veliku glavu, posebna kapa [Crn.] ◊ uom aļes — poseban, vrstan, istaknut čovek ◊ măĭ aļes đin tuoț — najbolji od svih [Por.] 3. (za govor) jasan, razgovetan; otvoren ◊ spuńe-m aļes śe vrĭeĭ — kaži mi jasno šta hoćeš [Crn.] ◊ nu vorbĭeșć aļes, nu ć-am înțaļes ńimika — ne govoriš razgovetno, nisam te razumeo ništa [Por.] ∞ aļeźa | [Vidi] | |
| 422 | aļes | alies | избор | aļes1 (mn. aļesurĭ) [akc. aļes] (i. s.) — izbor, biranje ◊ śe gud aļes să fiĭe, tot așa ńi — kakav god izbor da bude, isto nam je ◊ bun dugaĭaș, la ĭel puoț pi aļes să kumpirĭ — dobar prodavac, kod njega možeš po izboru da kupiš [Por.] ∞ aļeźa | [Vidi] | |
| 190 | aļeźa | alega | бирати | aļeźa (ĭuo aļeg, ĭel aļiaźe) [akc. aļeźa] (gl.) — birati, prebirati, odvajati, izdvajati ◊ nu pućem aļeźa aĭa śe ńi plaśe, numa luvăm aĭa śe ńi dau — ne možemo birati ono što nam se sviđa, već uzimamo ono što nam daju [Crn.] ◊ nu aļeg, numa kuļeg — ne biram, već berem [Por.] | [Vidi] | |
| 321 | amar | amar | горчина | amar (mn. amarurĭ) [akc. amar] (i. m.) — 1. gorčina, gorak ukus (obično za namirnice) ◊ amaru-n lapće ĭe đin ĭarbă, kare a paskuto uoiļi — gorčina u mleku je iz trave koju su pasle ovce 2. (fig.) gorak i čemeran život ◊ am pļakat ku amaru-n mińe — otišao sam pun gorčine [Crn.] ♦ dij. var. amară ◊ an traĭit numa ku durĭerĭ șî amară — živeo sam samo s bolom i gorčinom [Por.] ∞ amarî | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 322 | amarî | amărî | загорчати | amarî (ĭuo amarîăsk, ĭel amarîașće) [akc. amarî] (gl. p. ref.) — 1. zagorčati, učiniti gorkim (za namirnice) ◊ a pus kare a pus în ḑamă ńișći buĭeḑ, șî ĭa sa amarî — neko je stavio u čorbu nekakve travke, i ona je zagorčala 2. (fig.) učiniti život čemernim, gorkim ◊ traĭu mĭ-a amarît ku bĭețîĭa a luĭ — život mi je zagorčao svojim pijanstvom [Por.] | [Vidi] | |
| 5575 | apă skumpă | apă scumpă | скупа вода | apă skumpă [akc. apă skumpă] (sint.) — (rel.) skupa voda ◊ apă skumpă ĭe apa kare sa dă đi pomană întra Žoj marĭ șî Moșî đi fraź, kă atunśa ĭe raĭu đeșkis, — skupa voda je voda koja se namenjuje pokojnicima između Velikog četvrtka i jagodnih zadušnica, jer je tada raj otvoren [Por.] ∞ apă | [Vidi] | |
| 139 | apropiĭa | apropia | приближити | apropiĭa (ĭuo ma apruapiĭ, ĭel sa aproapiĭе) [akc. apropiĭa] (gl. p. ref.) — 1. (za odnose u prostoru) približiti se, smanjiti rastojanje 2. (za odnose među ljudima) sprijateljiti se; zbližiti se ◊ sa apruapiĭe đi nuoĭ — prbližava nam se ◊ vreu kumva sî ma apruopiĭ đi ćińe — želim nekako da ti se približim ♦ supr. đeparta [Por.] | [Vidi] | |
| 371 | apuriĭe | apărie | водурина | apuriĭe (mn. apuriĭ) [akc. apuriĭe] (i. ž.) — 1. (augm.) vodurina, velika količina tekuće vode; poplava ◊ apuriĭe în tuaće părțîļi — vodurina na sve strane 2. veća količina prosute vode ♦ var. apușînă ◊ veńi o apușînă ku tuot, șî ńi luvă kasa — nadošla je neka vodurina, i odnela nam kuću ♦ sin. pouod [Por.] ∞ apă | [Vidi] | |
| 160 | Arđal | Ardeal | Ердељ | Arđal (mn. Arđaļе) [akc. Arđal] (i. m.) — Erdelj, pokrajina u Rumuniji; Transilvanija ◊ poļikra ńi Arđelańi, kă aĭnuoștri aĭ batrîń, a veńit đin Arđal — nadimak nam je „Arđelani” jer su naši stari došli iz Arđala (=Erdelja) [Por.] | [Vidi] | |
| 4532 | asta-ĭarnă | astă-iarnă | зимус | asta-ĭarnă [akc. asta-ĭarnă] (pril.) — zimus ◊ mult a pațît munćeńi asta-ĭarnă, kutrupiț ku namĭeț pănă-n brîu, mult ńima n-a putut sî strabată pănă la iĭ — mnogo su se napatili brđani zimus, zatrpani snegom do pojasa, dugo niko nije mogao da se probije do njih [Por.] ∞ asta | [Vidi] | |
| 4534 | asta-primovară | astă-primovară | пролетос | asta-primovară [akc. asta-primovară] (pril.) — proletos, prošlog proleća ◊ asta-primovară ń-a dat vorbă kă ńi ažută, ama trĭeku anu da đin vroba lor ńimika — proletost su obećali da će nam pomoći, ali prođe godine a od njihovog obećanja ništa [Por.] ∞ asta | [Vidi] | |
| 770 | astal | astal | астал | astal (mn. astaļe) [akc. astal] (i. m.) — astal, sto ◊ șeḑ la astal să śinăm — sedi za sto da večeramo ◊ puńe koļașa pe astal — stavi kačamak na sto ♦ sin. masă [Crn.] ♦ (demin.) astaluț — stočić ♦ (augm.) astaluoń ◊ mĭ-a fakut tișleru un astaluoń boznakît, în trîabe đi prazńik — napravio mi je stolar jedan ogroman sto, treba mi za slavu ◊ astal đi ļiemn — drveni sto ◊ astal đi kuĭnă — kuhinjski sto ◊ astal đi kopiĭ — dečji sto ◊ astalu đi sufļit — sto koji se kao deo zagrobne opreme, namenjuje pokojnicima [Por.] | [Vidi] | |
| 4396 | astrînźa | astrânge | сакупљати | astrînźa (ĭuo astrîng, ĭel astrînźe) [akc. astrînźa] (gl. p.) — sakupljati, zbirati ◊ dakă nu va puća pănă la tuamnă astrînźa bańi śe sînt daturĭ, n-o să fiĭe bun đi iĭ ńiśkum — ako ne budu mogli do jeseni skupiti pare koje duguju, neće biti dobro za njih nikako ◊ nuoĭ vom astrînźa pruńiļi pănă astară, da o să veđem pi iĭ dar o să aĭbă să ńi đa śeguod đi mînkare — mi ćemo skupiti šljive do večeras, a videćemo njih da li će imati da nam dadnu štogod za večeru [Por.] ∞ strînźa | [Vidi] | |
| 458 | astupat | astupat | зачепљен | astupat (astupată) (mn. astupaț, astupaće) [akc. astupat] (prid.) — 1. začepljen, zatvoren čepom, zapušen nekom materijom ◊ kuoșu astupat đi fuńiźină — dimnjak pun čađi ◊ ogașu astupat đi namuol — potok zatrpan muljem 2. (med.) asmatičan, koga steže u grudima, koji teško diše ◊ astupat ĭn pĭept, grĭeu suflă — steže ga u grudima, teško diše 3. (fig.) nem, bez reči, ućutkan ◊ muĭarĭa astupată, blîndă ka mńelu — ućutkana žena, pitoma ko jagnje ♦ supr. đistupat [Por.] ∞ astupa | [Vidi] | |
| 348 | așćarńe | așterne | простирати | așćarńe (ĭuo așćern, ĭel așćarńe) [akc. așćarńе] (gl.) — 1. prostirati, nameštati prostirku ◊ ĭa akuma așćarńe pîătura pi pat — ona sada prostire ponjavu na krevet ◊ baba așćarńe țîańiku pi masă — baba prostire čaršav na sto ◊ kopilu s-a dus să așćarnă paĭe la vaś — dete je otišlo da prostre slamu kravama [Crn.] ♦ dij. var. așćearńe, așćiarńe 2. nameštati ležaj za spavanje ◊ du-će, așćearńe patu — idi, namesti (pripremi) krevet (za spavanje) ◊ nu-m așćerńa źuos, kă nu mis puork — nemoj mi prostirati na zemlji, jer nisam svinja [Por.] ♦ dij. var. așťerńe (așťern) ◊ așťerńe patu — sprema (namešta) krevet [Kmp.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 1825 | așćernut | așternut | прострт | așćernut (așćernută) (mn. așćernuț, așćernuće) [akc. așćernut] (prid.) — prostrt, koji je pokriven prostirkom; namešten ◊ patu nuĭe bun așćernut, nuapća-sta n-o sî durmim frumuos — krevet nije dobro namešten, ove noći nećemo lepo spavati [Por.] ∞ așćarńe | [Vidi] | |
| 406 | așeza | așeză | намештати (се) | așeza (ĭo așez, ĭel așază) [akc. așeza] (gl. p. ref.) — nameštati (se), smeštati (se) ◊ sa așază la masă — seda (smešta se) za sto ◊ sa așază în pat — seda na krevet, smešta se u krevet ◊ fata așază țoaļiļi pe pat — devojka namešta odeću na krevet [Kmp.] ♦ dij. var. așaḑa [Por.] | [Vidi] | |
| 108 | avļiĭe | avlie | авлија | avļiĭe (mn. avļiĭ) [akc. avļiĭe] (i. ž.) — avlija, dvorište ◊ la loko-l batrîn, unđe ń-a fuost kasa, am avut măĭ mare avļiĭe — na starom mestu, gde nam je bila kuća, imali smo veće dvorište ♦ sin. traușă, pîrvaļiĭe, prîvaļiĭe, obuor ◊ avļiĭa îngrađită s-a kĭemat șî la nuoĭ đemult obuor, ș-a fuost obuoru kășî, oboru puorśilor, obuoru vićilor — ograđeno dvorište se i kod nas nekada zvalo obor, pa je bio kućni obor, obor svinjca, stočni obor [Por.] ♦ dij. sin. bătătură (Samarinovac, Prahovo) [Kmp.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 652 | ăńi | iată-ne | ево смо | ăńi1 [akc. ăńi] (uzv.) — evo smo, evo nas, eto nas ◊ ăńi, doveńirăm kumva — evo smo, stugosmo nekako ◊ ăńi, pă faśeț ku nuoĭ śe vi vuoĭa — evo smo, pa činite sa nama šta vam je volja [Por.] | [Vidi] | |
| 3343 | ășke | așchie | ивер | ășke (mn. ășki) [akc. ășke] (i. ž.) — iver, treska ◊ kînd s-a ćopļit la muort stingiĭi đe s-a pus la groapă, atunća a dat fok la ășki și ļ-a dat đe pomană — kad su se tesale grede koje su se stavljale u raku, tada se iverje palilo i namenjivalo pokojniku [Tim.] ♦ dij. var. așkie [Kmp.] ♦ dij. var. ĭașkĭe [Por.] | [Vidi] | |
| 518 | baba-uarbă | baba-oarba | ћорава бака | baba-uarbă [akc. baba-uarbă] (i. ž.) — ćorava baka, dečja igra ◊ ļagăm uoki ku propuada, șî sî žukîăm baba-uarba — veži mi oči maramom, i da igramo ćorave bake [Crn.] ◊ baba-uarbă ń-a fuost žuok plakuț, kopilarĭesk — ćorava baka nam je bila omiljena dečja igra (Tanda) [Por.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 555 | baćală | băteală | потка | baćală (mn. baćelurĭ) [akc. baćală] (i. ž.) — potka, konac koji se pomoću snoveljke umeće u zev osnove tokom tkanja ◊ baćala sî puńe pi țauă đi suok karĭe sî bagă în suvĭaĭkă — potka se namotava na cev od zove koja se umeće u snoveljku [Crn.] ♦ dij. var. baćială ◊ baćiala la razbuoĭ sa țîasă pin urḑală — potka na razboju protkiva se kroz osnovu ♦ / baća + suf. -ală [Por.] ∞ razbuoĭ | [Vidi] | |
| 674 | balbańală | ? | батргање | balbańală (mn. balbańelurĭ) [akc. balbańală] (i. ž.) — batrganje ◊ balbańală pin namĭeț — batrganje po smetovima [Crn.] ♦ dij. var. bîlbańală, bîlbańitu ♦ sin. zbaćală [Por.] ∞ balbańi | [Vidi] | |
| 867 | bardak | bardac | бардак | bardak (mn. bardaśе) [akc. bardak] (i. s.) — bardak, zemljani sud za piće; krčag; vrč ◊ đin bardak măĭ đes s-a baut rakiĭe pi la prazńiśe, pi la nunț, or pi la pomeń — iz bardaka se najčešće pila rakija na slavama, svadbama ili daćama ◊ bardaku a mĭers đin mînă-n mînă, pi lînga masă, șî tot nat a tras đin ĭel kît ĭ-a plakut, kă pară n-a fuost, or n-a fuost đi ažuns — bardak je išao iz ruke u ruku oko stola, i svako je pio koliko je hteo, jer čaša nije bilo, ili ih nije bilo dovoljno ♦ var. bîrdak (Tanda) [Por.] ∞ vas | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 925 | beskĭakeră | beschecheră ? | скаламерија | beskĭakeră (mn. beskĭakerе) [akc. beskĭakeră] (i. ž.) — skalamerija, sokoćalo, naziv za napravu nepoznate namene ◊ śe beskĭakeră va fi asta? — kakva li je ova skalamerija? ◊ kum va lukra beskĭakera-sta? — kako li radi ova naprava? [Crn.] ♦ dij. var. beskĭekĭeră ? < bîskikarat — „raskoračen; raskrečen” ◊ beskĭekĭeră — (iron.) visokonaponski dalekovodni električni stub, ogromne metalne konstrukcije [Por.] ∞ bîskîkara | [Vidi] | |
| 1013 | bîrbori | chinui (a) | мучити се | bîrbori (ĭuo ma bîrborĭesk, ĭel sî bîrborĭașće) [akc. bîrbori] (gl. p. ref.) — mučiti se, boriti se, opirati se ◊ ći vi bîrbori ku nakazurĭ numa pănă iș ćinîr, kînd înbătrîńeșć, pĭerḑ pućarĭa șî vuoĭa đ-așa trĭabă — boriti se možeš sa nevoljama samo dok si mlad, kad ostariš, gubiš snagu i volju za to ◊ ĭa prins ĭarna la munće, șî trîabe sî să bîrborĭaskă ku namĭeț marĭ đi sî skîape đi rîău — zatekla ih je zima u planini, i treba da se izbore sa velikim smetovima da bi se spasili zla [Crn.] ♦ dij. sin. kinui, nîkažî [Por.] | [Vidi] | |
| 588 | bît | băţ | штап | bît (mn. bîće) (i. m.) — štap, prut; šiba ◊ gasîĭ un bît đi kuorn đi raḑîmat — našao sam jedan drenov štap za poštapanje [Crn.] ◊ bît đi kuorn — drenov šrap ◊ bît đi alun — leskov štap ◊ bît đi pomană — obredni štap, koji se na daćama namenjuje pokojniku ◊ bît înkunđiĭat — obredni štap, išaran kondeljom ◊ bît đi kuastă — (anat.) rebro; kost [Por.] | [Vidi] | |
| 1556 | bogdapruost | bogdaproste | богдапрост | bogdapruost [akc. bogdapruost] (uzv.) — (rel.) bogdaprost: bog da oprosti, ključna reč u posmrtnim obredima namenjivanja pokojnicima ◊ fara bogdapruost al muort pi lumĭa-ĭa nu primĭașće ńimika đin aĭa śe-ĭ dau aĭ viĭ đi pomană — bez „bogdaprosta” pokojnik na onome svetu ne prima ništa od onoga što mu živi namenjuju na daći ♦ var. bobdapruost [Por.] ♦ dij. var. bođaprost [Tim.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 744 | bonkonuos | boancă | гломазан | bonkonuos (bonkonuasă) (mn. bonkonuoș, bonkonuosă) [akc. bonkonuos] (prid.) — | [Vidi] | |
| 1367 | brașuаvă | brașoavă | смицалица | brașuаvă (mn. brașuаvе) [akc. brașuаvă] (i. ž.) — 1. smicalica, podvala, lukavstvo ◊ aîăsta uom mĭ-a ogođit o brașuavă, đi am s-o țîn minće kît sînt viu — ovaj čovek mi je namestio jednu smicalicu, da ću je pamtiti dok sam živ [Crn.] 2. grimasa, kreveljenje ♦ dij. var. brșuavă, broșoavă (mn. brșuave, broșuave) ◊ sa strîmbă kîtra kopil, faśe broșuave da kopilu muare đe rîs — krevelji se na dete, pravi smeške a dete umire od smeha (Tanda) ♦ var. bîrșuavă (Rudna Glava) [Por.] | [Vidi] | |
| 6197 | brebeńel | brebenel | млађа | brebeńel (mn. brebeńeĭ) [akc. brebeńel] (i. m.) — (bot.) mlađa, mlađik, klokoćica (Corydalis-cava) ◊ brebeńel ĭe fluare kare măĭ întîĭ dă primovara, o vîrstă ku fluare balastră, da alta ku fluare albă — mlađa je prvo prolećno cveće, jedna vrsta ima ljubičast, a druga beli cvet ◊ brebeńeĭ kuļeg muĭeriļi șă-ĭ duk la morminț, unđe-ĭ tamîĭe șă-ĭ dau đe pomană la-ĭ muorț — mlađu beru žene i nose na groblje, gde je kade i namenjuju pokojnicima ♦ var. bribeńel (Rudna Glava) [Por.] | [Vidi] | |
| 756 | brînḑă | brânză | сир | brînḑă [akc. brînḑă] (i. ž.) — sir, životna namirnica koja se dobija sirenjem i preradom mleka ◊ brînḑă đin lapće đi uaĭe — sir od ovčjeg mleka ◊ brînḑă đin lapće đi vakă — sir od kravljeg mleka ◊ la nuoĭ nu să faśe brînḑă muaļe — kod nas se ne pravi neceđen sir ◊ brînḑă stuarsă — ceđen i presovan sir ◊ brînḑa sa întarit — sir je prevreo ◊ faļiĭ đi brînḑă — kriške sira, velije ♦ var. brînză (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad, Zlot) [Crn.] ◊ brînḑă đi uaĭe — ovčji sir ◊ brînḑă đi vakă — kravlji sir ◊ brînḑă đi kapră — kozji sir ◊ brînḑă tare — tvrdi sir ◊ brînḑă muaļe — meki sir ◊ brînḑă ku koļașă — sir i kačamak [Por.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 917 | brĭazdă | brazdă | бразда | brĭazdă (mn. brîăžđ) [akc. brĭazdă] (i. ž.) — 1. brazda, udubljenje koje plug ostavlja na površini zemlje pri oranju ◊ kînd arĭ ku vićiļi, șî kînd plugu-ț sîare đin brĭazdă, kî ĭe pomîntu tare, loko-la ńiarat în fundu brîažđi, sa kĭamă pîrś — kad oreš stokom, i kad ti plug iskoči iz brazde zbog tvrde zemlje, onaj nepoorani deo na dnu brazde zove se jarac 2. dugačak i uzan trag iza nekog predmeta koji se kretao ili koji je vučen ◊ a trĭekut kare a fi trĭekt ku saĭna pin namĭeț, ș-a ramas brîăžđ adînś dupa ĭel — neko je prošao sankama kroz smetove, i ostavio duboke brazde za sobom ♦ (demin.) brĭazduță, brĭezduļeț ♦ (augm.) brĭazduoń ♦ sin. șîrag [Por.] ∞ brăzdui | [Vidi] | |
| 958 | bruma | bruma | опалити (сланом) | bruma (ĭuo brumĭeḑ, ĭel brumĭaḑă) [akc. bruma] (gl.) — opaliti slanom, izgoreti od slane (za biljke) ◊ a veńit tuamna, a strîns źeru, o să ńi sa brumĭaḑă fluoriļi în građină — došla je jesen, stegao je mraz, slana će nam opaliti cveće u bašti [Por.] | [Vidi] | |
| 956 | brumarĭ | brumarel | октобар | brumarĭ [akc. brumarĭ] (i. m.) — (kal.) (zast.) oktobar ◊ pi brumarĭ lumĭa a arat ș-a pus grĭu — u oktobru su ljudi orali i sejali žito ◊ pi brumarĭ s-a slobaḑît kîmpu — u oktobru se dozvoljavala slobodna ispaša ♦ / < brumă — slana [Crn.] ∞ lună | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 1966 | brus | brus | брус | brus (mn. bruș) [akc. brus] (i. m.) — 1. brus, kamen za oštrenje sečiva ◊ brus đi kuasă — brus za kosu ◊ ku brusu sa askuće tuot śe are taiș — brusom se oštri sve što ima sečivo ♦ sin. kuće, glađe 2. (vulg.) izmet, govno ◊ kare s-a fi kakat aiśa în mižluoku poćeśi, ș-a lasat bruso-la așa đi sî đa uomu în ĭel, dabugoda đi pomană sî-ĭ fiĭe — ko se posrao ovde nasred staze, i ostavio ovo govno tako da čovek ugazi u njega, daboga mu za podušje bilo 3. (psih.) durenje, nadurenost ◊ kopilașu s-a mîńiĭat șî stă brus lînga masă, nu vrĭa sî manînśe ku nuoĭ — dečko se naljutio i naduren stoji kraj sofre, neće da jede s nama ♦ / (skr.) < brusnat [Por.] | [Vidi] | |
| 543 | buou | bou | во | buou (mn. buoĭ) [akc. buou] (i. m.) — (zool.) vo (Bos taurus) ◊ buou ĭe biku lu kare sînt batuće kuaĭļi, să nu sară pi vaś, numa să fiĭe bun đi lukru — vo je bik kome su stucana jaja, da ne bi mogao da skače na krave, već da bude dobar za rad ◊ tare ka buou — jak kao vo ♦ var. bou ♦ up. bik [Por.] ♦ dij. var. bu (mn. buоĭ) [Kmp.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 772 | buskomĭeļńiță | boscomelniţǎ | бускомелница | buskomĭeļńiță (mn. buskomĭeļńiśe) [akc. buskomĭeļńiță] (i. ž.) — 1. boskomelnica, obredni kolač koji se jedini ljubi na pomanama, prilikom obreda namenjivanja pokojniku (Rudna Glava) 2. sveća kojom se kadi pomana (Gornjane) ◊ buskomĭeļńiță ie lumanarĭe numarată ku ungiĭa, kă la pomană trîabe să fiĭe tuot la număr — boskomelnica je sveća, na kojoj je noktom urezan određen broj recki, jer na pomani treba sve da bude na broju ♦ var. boskomĭeļńiță ♦ up. țuka [Por.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 1042 | țap | ţap | јарац | țap2 (mn. țapĭ) (i. m.) — (zool.) jarac ◊ asta vuorbă s-auđe la nuoĭ pin kînćiśe, nuĭe a nuastră, kî nuoĭ la țap iĭ ḑîśem pîrś; puaće fi kă ń-a veńit đi la Kraĭna, țarańi așa kĭamă pîrśu — ova reč se kod nas čuje u pesmama, nije naša jer mi jarca zovemo „prč”; možda nam je došla iz Krajine, jer Carani tako zovu jarca (kaz. iz Tande u Gornjem Poreču) ♦ sin. pîrś [Por.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 1561 | țară | ţeară ? | даћа | țară2 (mn. țîărĭ) [akc. țară] (i. ž.) — (rel.) daća koja se priređuje u kući pokojnika posle povratka sa njegove sahrane ◊ țara ĭe pomană kare sa dîă la-l muort în ḑîua-ĭa kînd ăl îngruapă — „cara” je daća koja se namenjuje pokojniku na dan kada ga ukopaju [Por.] | [Vidi] | |
| 1075 | țauă | ţeavă | цев | țauă (mn. țîăvĭ) [akc. țauă] (i. ž.) — (tehn.) cev ◊ ĭerĭ mi s-a frînt o țauă la pĭađika đi traktur — juče mi se polomila jedna cev na kočnici traktora ◊ fakuĭ kîća țîăvĭ đi suok, k-o sî-ĭ trîabĭe mumi sî pună baćala kînd va țasa — napravio sam nekoliko cevi od zove, jer će trebati majci da namotava potku kada bude tkala ♦ (augm.) țavuańe ♦ (demin.) țavuță [Crn.] ◊ țaua s-a fakut đin bît đi suok, da modua a skuos ku razbiku đi kuor uskat — cev se pravila od zove, a srž se vadila arbijom od suve drenovine ◊ țauă đi ļiemn — drvena cev ◊ țauă đi fĭer — metalna cev ◊ țauă đi sovĭaĭkă đi razbuoĭ — cevka za tkački čunak ♦ up. razbuoĭ ♦ (demin.) țauļikă ♦ var. țîuļikă — cevčica ♦ sin. dudă [Por.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 1530 | țărmuri | ţărmuri | уздизати (се) | țărmuri (ĭuo țărmurĭesk, ĭel țărmurĭașće) [akc. țărmuri] (gl. p. ref.) — (za zemljište) uzdizati se, narastati, pretvarati se u brežuljak (obično usled nanosa vode) ◊ dupa pouod sa țărmurĭașće pomîntu unđe a dus apa namuol — posle poplave stvore se brežuljci tamo gde je voda nanela mulj ♦ var. țîrmuri (Tanda) [Por.] | [Vidi] | |
| 1038 | țîmboĭat | ? | љутит | țîmboĭat (țîmboĭată) (mn. țîmboĭaț, țîmboĭaće) [akc. țîmboĭat] (prid.) — a. ljutit, naduren, natmuren, namrgođen ◊ śе ć-aĭ înțîmboĭat atîta? — što si se toliko nadurio? (Topolnica) b. iskrivljen, koji se krevelji, beči (Rudna Glava) c. ♦ var. înțîmboĭat ◊ uom înțîmboĭat — nadmen, naduvan, prepotentan (Tanda) [Por.] ∞ țîmboĭa | [Vidi] | |
| 2523 | țîsatură | ţesătură | тканина | țîsatură (mn. țîsaturĭ) [akc. țîsatură] (i. ž.) — tkanina, tkanje, tkivo, ono što je izatkano na razboju ◊ a ramas đi la mama o gramadă đi țîsaturĭ, am đi gînd să ļi vind, să nu ļi manînśe muoļi — ostala je od bake gomila tkanja, imam nameru da ih prodam, da ih ne izjedu moljci ♦ var. țăsătură (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. țasatură [Crn.] ∞ țăsa | [Vidi] | |
| 1109 | țreparĭ | ? | црепар | țreparĭ (mn. țreparĭ) [akc. țreparĭ] (i. m.) — crepar, radnik na crepani ◊ veńi un țreparĭ, șî ńi-n trabă dar ńi trîabe țrĭep — došao je jedan crepar, i pitao nas je da li nam treba crep [Por.] ∞ țrĭep | [Vidi] | |
| 1191 | dațîĭe | dare | дација | dațîĭe (mn. dîățîĭ) [akc. dațîĭe] (i. ž.) — dacija, dažbina, namet ◊ am vindut vaśiļi sî plaćesk dațîĭa la držauă — prodao sam krave da platim dažbine državi [Crn.] ♦ dij. sin. dîtoriĭe [Por.] | [Vidi] | |
| 1183 | daĭkă | daică | сека | daĭkă (mn. daĭke) [akc. daĭkă] (i. ž.) — (hip.) 1. (folk.) seka; draga, dragana; simpatija; ljubavnica ◊ daĭka mĭa, ku uoki ńegri — moja draga, crnooka [Crn.] ◊ daĭkă iĭ ḑîś la ibomńikă, kînd će dragaļeșć ku ĭa — „dajka” kažeš ljubavnici, kad joj tepaš [Buf.] ◊ daĭkă ĭe nume đizmerdat; kînd la vruna-ĭ ḑîś „daĭko, daĭkuțo”, ĭa înțaļiaźe śi ĭe ku ćińe, șî śe tu aĭ đi gînd — „dajka” je mazno ime; kada nekoj kažeš „dajko, dajkice”, ona razume šta je s tobom, i koja ti je namera (Jasikovo) [GPek] 2. (srod.) a. starija sestra [Crn.] b. (hip.) oslovajljanje među sestrama: tako, od milja, mlađa sestra zove stariju 3. (hip.) oslovljavanje među ženama: tako mlađa žena, iz poštovanja, oslovljava svoju stariju prijateljicu, ili rođaku [Por.] [Buf.] [GPek] ♦ (demin.) daĭkuță [Crn.] [GPek] [Por.] [Buf.] ♦ (demin.) / < dadă ∞ ńam | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 1391 | dîrkă | dârcă ? | идиот | dîrkă (mn. dîrś) [akc. dîrkă] (i. m.) — 1. (za karakter) idiot, težak čovek ◊ o dîrkă đi uom, nu sa dă ku ńima, nu sufîră pi ńima, ponćur, uom ku narau rău șî grĭeu — idiot od čoveka, ne slaže se ni s kim, ne podnosi nikog, namćor, čovek koji ima lošu i tešku narav [Por.] 2. odevni predmet, komad odeće ◊ aĭ putut sî ĭaĭ vro dîrkă pi ćińe, sî nu-ngeț đi frig — mogao si da obučeš nešto, da se ne smrzavaš ◊ sluga-ș luvîă dîrśiļi, șî să dusă đi la nuoĭ — sluga uze svoju odeću i ode od nas [Crn.] ♦ / (skr.) < dîrkĭelă | [Vidi] | |
| 2271 | dogaći | dogaci | довршити | dogaći (ĭuo dogaćiesk, ĭel dogaćiașće) [akc. dogaći] (gl. p.) — dovršiti, konačno svršiti započeti posao ◊ baș ma nîkažîĭ ku aratu, ama-l dogaćiĭ ĭerĭ — baš sam se namučio sa oranjem, ali sam ga dovršio juče ♦ / do + gaći [Por.] ∞ gata | [Vidi] | |
| 1760 | doplaćit | doplătit | доплаћен | doplaćit (doplaćită) (mn. doplaćiț, doplaćiće) [akc. doplaćit] (prid.) — doplaćen, isplaćen u celosti, namiren ◊ mul mi ĭe măĭ ușuor kînd vîăd kî ĭ-e dîtoriĭa doplaćită întrĭeg — mnogo mi je laške kada vidim da je dug isplaćen u celosti [Por.] ∞ doplaći | [Vidi] | |
| 1328 | drîgla | drâgla | гребенати | drîgla (ĭuo drîgļeḑ, ĭel drîgļaḑă) [akc. drîgla] (gl. nesvrš.) — grebenati, češljati konoplju pomoću grebena ◊ drîglaĭ kîńipa, kî am đi gînd sî țîăs đi saś — grebenala sam konoplju, jer nameravam da tkam za džakove [Crn.] | [Vidi] | |
| 1265 | drugă | drugă | клип | drugă1 (mn. druź) [akc. drugă] (i. ž.) — (bot.) klip kukuruza ◊ ćimpo-sta mîndru a rođit kukuruḑu: kîće tri druź la un fir — ove godine lepo je rodio kukuruz: po tri klipa na jednom struku [Crn.] druga ĭe kukuruḑu ku buobiļi, kurațat đi giž — klip je kukuruz sa zrnima, očišćen od šaše (Rudna Glava) [Por.] ♦ dij. sin. gluod (Rečica) [Stig] ∞ kukuruḑ | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 1341 | dugaĭe | dugae | продавница | dugaĭe (mn. dugăĭ) [akc. dugaĭe] (i. ž.) — prodavnica, trgovačka radnja ◊ ńa-nkis dugaĭa, nu măĭ avĭem unđe să kumparăm — zatvorili su nam prodavnicu, nemamo više gde da kupujemo [Por.] ◊ s-a întîńit ku ĭel în dugaĭe — sreo se sa njim u prodavnici (Prahovo) [Kmp.] ♦ dij. sin. dukĭan [Crn.] | [Vidi] | |
| 1339 | dul | dul | оток | dul (mn. dulurĭ) (i. m.) — 1. otok, otečeno mesto na telu ◊ în șîaļe, unđe la lovit berbĭeku ku kuornu, ĭa ĭeșît un dul marĭe — na leđima, gde ga je ovan zakačio rogom, napravio mu se veliki otok [Crn.] ◊ ma muśkat o guangă, șî mi s-a fakut un dul pi pĭaļe — ujela me neka buba, pa mi se napravio otok na koži 2. izbočina, neravnina ◊ a ploĭat șî apa ń-a luvat drumu, a ramas numa ńișći dulurĭ koļa-koļa — padala je kiša i odnela nam put, ostale su samo neke izbočine ovde-onde ♦ sin. dîlm [Por.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 1227 | dumńeḑîu | dumnezeu | бог | dumńeḑîu (mn. dumńeḑîĭ) [akc. dumńeḑîu] (i. m.) — (rel.) bog, gospod bog ◊ ćińerișu nu măĭ krĭađe-n dumńeḑîu — omladina više ne veruje u boga ♦ sin. buog ♦ var. dumńeḑîău [Por.] ♦ dij. var. dumńiḑîău [Crn.] ♦ / < duomnu „gospod” + ḑîău „bog” | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 1309 | dur! | dur! | дур! | dur! (uzv.) — (onom.) dur! 1. uzvuk koji oponaša grmljavinu; uopšte: dubok zvuk koji se širi u valovima ◊ dur! dur! pi śĭerĭ, șî la urmă ńimika, nu pikă ńiś un struop đi pluaĭe — dur! dur! po nebu, i na kraju ništa, ne pade ni kapka kiše ◊ askultă: sa uđe kînd șî kînd „dur!” pin puod, sigurat ĭară s-a-npuĭat șobolama-ĭa — slušaj: čuje se kad-kad „dur!” po tavanu, sigurno su se opet namnožili one pacovčine [Por.] 2. uzvik za ubrzanje konjske zaprege, jače, snažnije ◊ dur, îrțuaźilor! — brže, kljusine! [Crn.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 1460 | Durļa | Durlea | Дурлић | Durļa (mn. Durluoń) [akc. Durļa] (i. m.) — Durlić, vlaško prezime familija u Rudnoj Glavi [Por.], Debelom Lugu, Leskovu i Jasikovu [GPek] ◊ Durļa al măĭ batrîn a veńit đin Raśița-n Banato-l rumîńesk — najstariji Durlić je došao iz Rečice u rumunskom Banatu ◊ đin Banat, Durļa a veńit în Sîrbiĭe, s-a kăsătorit în Buśa supt Stuol — iz Banata, Durlić je došao u Srbiju, naselio se u Bučje pod Stolom ◊ đin Buśa, đi rîău lu turś, ńepuoțî luĭ a fuźit în Ļiskuauă, đ-akolo, kînd s-a mulțît, uńi s-a mutat pin saćiļi đin okuol — iz Bučja, Durlićevi potomci su zbog turskoga zla prebegli u Leskovo, a kada su se tamo vremenom namnožili, neki su otišli u obližnja sela [Por.] | [Vidi] | |
| 1381 | ḑamuos | zămos | чорбаст | ḑamuos (ḑamuasă) (mn. ḑamuoș, ḑamuosă) [akc. ḑamuos] (prid.) — čorbast; redak ◊ muĭarĭa ńi gaćașće pasuĭ ḑamuos — žena nam sprema čorbast pasulj [Crn.] | [Vidi] | |
| 1486 | đesfira | desfira | расукати | đesfira (ĭuo đesfir, ĭel đesfiră) [akc. đesfira] (gl.) — rasukati, razvijati ili razmotavati niti; parati; rasparati ◊ tuată pîătura ńi s-a đisfirat, pućem s-o puńem numa la prag, đi șćiers piśuariļi — sva ponjava nam se rasparala, možemo samo da je stavimo kod praga, za brisanje nogu ♦ var. đisfira [Por.] | [Vidi] | |
| 1593 | đeșala | deșela | згрбавити (се) | đeșala (ĭuo ma đeșîl, ĭel sa đeșîlă) [akc. đeșala] (gl. p. ref.) — (ret.) zgrbaviti se od napora, poviti leđa pod teretom; umoriti se ◊ tata ńi s-a đeșalat, dukînd saśi-n gîrgă — otac nam se pogrbio, noseći džakove na krkači ♦ var. đișala ♦ sin. ustańi, tîbarî [Por.] | [Vidi] | |
| 1484 | đeșîra | deșira | разнизати | đeșîra (ĭuo đeșîr, ĭel đeșîră) [akc. đeșîra] (gl.) — 1. raznizati, rasturiti niz, skinuti ono što je bilo nanizano; odmotati ◊ muma a đeșîrat pĭarîļi uskaće đi pi ață, șî ńi ļa dat sî mînkăm — majka je skinula suve kruške sa konca, i da la nam ih je da jedemo 2. rasparati (se) ◊ s-a slubaḑît lațu la điempir, șî ĭel gata žumataće s-a đeșîrat — popustila je petlja na džemperu, i on se gotovo pola rasparao 3. razvući (se) (za tkaninu) ◊ pĭaćiku la kimĭașă s-a đeșîrat đ-atîta spalat — zakrpa na košulji razvukla se od tolikog pranja ♦ var. đișîra, đișăra [Por.] | [Vidi] | |
| 3226 | đeșkiđe | deșchide | отворити | đeșkiđe (ĭuo đeșkid, ĭel đeșkiđe) [akc. đeșkiđe] (gl. p. ref.) — otvoriti; otvarati ◊ uomu puaće să đeșkidă ușa, drumu, lukru, dugaĭe, uoki, gura, ińima — čovek može da otvori vrata, put, posao, prodavnicu, oči, usta, srce ◊ nu đeșkiđe ińima la fiĭe kare — ne otvaraj srce bilo kom ◊ kînd sa dă bĭare đi pomană la-l muort, kila trăbe sî sa đeșkidă, sî puată al muort sî bĭa — kad se pokojniku namenjuje piće, flaša treba da bude otvorena, da bi umrli mogao da pije ♦ var. đișkiđe ♦ supr. înkiđe [Por.] | [Vidi] | |
| 1430 | đikă | adică | дакле | đikă [akc. đikă] (pril.) — (zast.) dakle, daklem, najzad ◊ tu, đikă, nu ći ogođeșć ku nuoĭ — ti se, daklem, ne slažeš sa nama [Por.] | [Vidi] | |
| 1466 | đinkoluo | dincolo | оданде | đinkoluo [akc. đinkoluo] (pril.) — odande, odonud, sa one strane (ka nama), na onoj strani (u odnosu na nas) ◊ kasa luĭ ĭe đinkoluo đi drum — njegova kuća je sa one strane puta [Crn.] ◊ tu dăĭ pi đinkoluo, ĭuo dau pi đinkuaśa șî veđem kare drum ĭe măĭ bun — ti idi odonud a ja ću odovud, pa ćemo videti koji je put bolji ♦ var. đinkoļa ◊ șî đinkoluo șî đinkoļa arată kî ĭe śeva đeparće đi nuoĭ, numa đinkoluo ḑîśem kînd nu sa vĭađe, da đinkoļa kînd sa vĭađe, șî kînd ĭe măĭ apruape — i „đinkolo” i „đinkolja” pokazuju da je nešto udaljeno od nas, samo „đinkolo” kažemo kada to ne vidimo, a „đinkolja” kada vidimo i kad nam je bliže [Por.] ♦ dij. var. dînkoluo (Bačevica, Dobro Polje) [Crn.] / đi — „za; od” + în — „u; na” + koluo — „tamo” ♦ up. koluo, înkoluo ♦ supr. đinkuaś [Por.] ∞ akoluo | [Vidi] | |
| 1909 | đizvîrḑît | dezverzit | размршен | đizvîrḑît (đizvîrḑîtă) (mn. đizvîrḑîț, đizvîrḑîće) [akc. đizvîrḑît] (prid.) — 1. razmršen, raspetljan; razvezan; odvezan ◊ kînd vaḑuĭ firîļi đizvîrḑîće, tunaĭ în razbuoĭ ku drag — kad videh razmršene niti, uđoh u razboj puna volje 2. (fig.) razrešen, raspetljan, razmršen, razjašnjen problem, sukob ili nesporazum ◊ parkĭe ĭe măĭ ușuor đi kînd ĭe întra nuoĭ tuot đizvîrḑît — kao da je lakše otkad je muđu nama sve raspteljano ♦ supr. învîrḑît [Por.] ♦ dij. var. đezvîrḑît [GPek] ∞ đizvîrḑî | [Vidi] | |
| 1796 | fakut | făkut | направљен | fakut (fakută) (mn. fakuț, fakuće) [akc. fakut] (prid.) — napravljen, izrađen; rođen ◊ fakut a puļi — urađen naopako, sklepan ◊ fakut numa đi rîs — rođen samo za podsmeh ◊ fakut adîns đ-așa trĭabă — napravljen posebno za tu namenu [Por.] ∞ faśe | [Vidi] | |
| 5717 | fańină | fanină | брашно | fańină (mn. fańiń) [akc. fańină] (i. ž.) — (nutr.) brašno ◊ fańina sa maśină la muară đin buobe đi mărințîș — brašno se melje u vodenici od semena žitarica ◊ đi kum sa ogođașće pĭatra muori, fańina puaće fi măĭ maruntă, or măĭ mare — od toga kako se namešta vodenični kamen, brašno može biti finije i krupnije ♦ var. faină (Crnajka, deo Tande) [Por.] | [Vidi] | |
| 1840 | fărbui | fărbui | фарбати (се) | fărbui (ĭuo ma fărbuĭ, ĭel sa fărbuĭe) [akc. fărbui] (gl. p. ref.) — 1. farbati (se), bojiti, obojiti (se) ◊ ĭuo nu dau la feĭmĭa sî fărbuĭe buḑîļi, kă ĭe prĭaćinîră, șî numa sa buskofĭașće — ja ne dam ćerki da farba usne, jer je premlada, i samo se razmaže 2. (fig.) lagati, varati; „mazati” oči ◊ n-askulta tuaće-tuaćiļi śe-ț vorbĭașće baĭatu, kî puaće-fi vrĭa numa s-ț fărbuĭe uoki, șî sî ći lasă-nkarkată — ne slušaj sve i svašta što ti govori momak, jer možda hoće samo da ti namaže oči, i da te ostavi trudnu [Por.] ∞ farbă | [Vidi] | |
| 1841 | fărbuit | fărbuit | офарбан | fărbuit (fărbuită) (mn. fărbuiț, fărbuiće) [akc. fărbuit] (prid.) — (color) 1. ofarban, obojen ◊ vinu sî vĭeḑ kum đi fumuos am fărbuit gardu — dođi da vidiš kako sam lepo ofarbao ogradu 2. (fig.) lažov, namazanko ◊ fuź đi ĭel, kî ĭe fărbuit đin tuaće părțîļi — beži od njega, jer je namazan sa svih strana (=svim bojama) [Por.] ∞ farbă | [Vidi] | |
| 1916 | firoćină | fierotină | гвожђурина | firoćină (mn. firoćiń) [akc. firoćină] (i. ž.) — (augm.) 1. gvožđurina, naročito predmet od gvožđa nejasne namene ◊ gasîĭ o firoćină ruźińită-n drum, ș-o luvaĭ ku mińe s-o pun bińe, îm va trîbui đi śuava — nađoh na putu jednu zarđalu gvožđurinu, i ponesoh je da je sačuvam, možda će mi zatrebati za nešto 2. gvožđurija, gomila gvožđa ◊ pļină ĭe kuzńița đi firoćiń — puna je kovačnica gvožđurije [Por.] ∞ fĭer | [Vidi] | |
| 2298 | fîrță | fârţă | вртигуз | fîrță (mn. fîrțe) [akc. fîrță] (i. ž.) — 1. vrtiguz, nemirko ◊ nu-l măĭ țîńe luoku, așa fîrță đi kopilaš n-am măĭ vaḑut — ne drži ga mesto, takvog vrtiguza od dečarca još nisam video 2. (pej.) (za ženu) vrtirepka, namiguša ◊ mĭarźe ka fîrța pin sat, șî nuĭe đi mirat śe sa atîrnă tot nat đi ĭa — ide kroz selo ko vrtirepka, pa nije čudo što se svako kači za nju [Por.] ∞ fîrțai | [Vidi] | |
| 1986 | fîrtațîĭe | fârtaţie | побратимство | fîrtațîĭe (mn. fîrtațîĭ) [akc. fîrtațîĭe] (i. ž.) — pobratimstvo, drugarstvo, prijateljstvo; ortakluk ◊ tare fîrtațîĭe avĭem nuoĭ duoĭ, mîńiļi să ńi taĭe, unu pi altu nu izdîăm — jako pobratimstvo imamo nas dvojica, ruke da nam seku, jedan drugog ne izdajemo ♦ sin. fîrtaluk [Por.] ∞ fîrtat | [Vidi] | |
| 2286 | fluarĭa turśiaskă | ruși-de-toamnă | лепа Ката | fluarĭa turśiaskă [akc. fluarĭa-turśiaskă] (sint.) — (bot.) lepa Kata (Callistephus chinensis), šimirezla, (dosl.) „turski cvet” ◊ fluarĭa turśiaskă krĭașće în bașćauă, înfuare tuamna — lepa Kata raste u bašti, cveta u jesen ♦ var. fluarĭa turkuluĭ ◊ fluarĭa turkuluĭ sa kuļiaźe, sa uskă, șî kînd trîabe sa duśe la morminț, unđe sa dîă đi pomană la-ĭ muorț — lepa Kata se bere, suši, i kad zatreba nosi se na groblje, gde se namenjuje mrtvima [Por.] ∞ fluare | [Vidi] | |
| 4500 | frațîĭe | frăție | братство | frațîĭe (mn. frațîĭ) [akc. frațîĭe](i. ž.) — bratstvo ◊ frațîĭa ĭe adunatura frațîlor, alu ńam apruape, or alu prĭaćiń buń kare traĭesk ka frațî — bratstvo je društvo braće, bliskih rođaka ili dobrih prijatelja koji žive kao braća ◊ ar fi bun tuota lumĭa să traĭaska într-o frațîĭe mare — bilo bi lepo da svi ljudi žive u jednom velikim bratstvu ◊ (zdrav.) Să fiĭe frațîĭe păn la veśiĭe! — Neka nam bratstvo traje do veka! [Por.] ∞ fraće | [Vidi] | |
| 606 | fuaļe | foale | мешина | fuaļe (mn. fuoĭ) [akc. fuaļe] (i. ž.) — 1. mešina, meh ◊ fuaļe đi apă — mešina za vodu ◊ fuaļe în karĭe pakurari a dus fańina — mešina u kojoj su čobani nosili brašno ◊ fuaļe la karîăbĭ — mešina na gajdama ◊ fuaļe đi fuok la kaminu đi lukrat la fĭer — mehovi za kovačku vatru [Crn.] 2. (anat.) stomak; trbuh ◊ s-a umflat fuaļiļi — naduo se stomak [Por.] ◊ ļikitău astrukă muĭera dă la fuaļe pănă la źenunkĭ — kecelja pokriva ženu od stomaka do kolena (Rečica) [Stig] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 638 | fugarĭ | fugar | бегунац | fugarĭ (mn. fugari) [akc. fugarĭ] (i. m.) — 1. begunac ◊ fugarĭ đi puoćiră — begunac pred poterom 2. izbeglica, lice koje je pobeglo sa svoje teritorije da bi se spasilo ◊ a fuost fugarĭ đi vrĭamĭa đi namț — bio je izbeglica za vreme nemačke okupacije 3. dezerter ◊ fugarĭ đin vuoĭskă — dezerter iz vojske [Crn.] ♦ dij. var. fugaș [Por.] ∞ fuźi | [Vidi] | |
| 75 | furśiļi pomîntuluĭ | furcile pământului | сохе земаљске | furśiļi-pomîntuluĭ [akc. furśiļi-pomîntuluĭ] (i. ž.) — (mitol.) furśiļi pomîntuluĭ sînt ńiskar ļamńe marĭ, raklaće la vîr, kare țîn Pomîntu să nu sa suduamă. Pi ĭaļe s-a pus Draku să ļi ruadă, mîńiuos pi Dumńeḑîu, ku kare a fuost fîrtat pănă s-a fakut Pomîntu. Ļ-ar vi dorođa ĭel, șî pomîntu ar kađa, șî lumĭa s-ar zatri tuată, numa kînd vińe vrĭamĭa la ńikruśatu să rađiśe kapu, să vadă śe sa-ntîmplă pi pomînt, vĭađe muĭeriļi kum înkonđeĭe uauļi đi Pașć, șî pănă ĭel înbļezńașće în lukro-la muĭerĭesk - furśiļi pomîntuluĭ sa mîldarĭesk, șî lumĭa skapă đi la storăńe pănă la Pașćiļi alalalt. Furśiļe-ļa sa mîldarĭesk șî ku rugamînće. Đ-aĭa aĭ nuoștri aĭ batrîń la prazńik s-a-nkinat pintru furśiļi pomîntuluĭ, da pi la pomeń babiļi ļ-a nîmeńit șî kîći un kolak, adîns fakut đ-așa trĭabă ka o krĭanguță ku o furkiță la vîr. — Sohe zemaljske su nekakva drveta velika, sa račvama na vrhu, koja drže Zemlju da se ne prevrne; na njih se okomio Đavo da ih pregrize, ljut na Boga s kojim je bio ortak dok se stvarala Zemlja. Oglodao bi ih on, i Zemlja bi pala i ljudi bi se zatrli, da ne diže glavu da osmotri šta se zbiva na zemlji, baš u vreme kada žene šaraju uskršnja jaja. Dok on tako zblenuto gleda šta žene rade, sohe se podmlade, i ljudski rod se spasi do sledećeg Uskrsa. Sohe se obnavljaju i molitvama ljudi. Zato su naši stari metanisali na slavi za zemaljske sohe, a babe su im na daćama namenjivale poseban kolač, izrađen u obliku grančice sa račkom na vrhu. [Por.] (Prema različitim kazivačima iz Porečke Reke, zapis: Durlić, poč. XXI veka.) up. skărîļi pomîntuluĭ ∞ furkă | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 2034 | gagauz | găgăuzi | незнанац | gagauz (mn. gagauž) [akc. gagauz] (i. m.) — (pej.) neznanac; beskućnik, skitnica; stranac; nezvan gost ◊ a veńit đi-nkotrova un gagauz, șî ń-a strîkat visaļiĭa — došao odnekud neki neznanac, i pokvario nam veselje [Por.] | [Vidi] | |
| 1580 | gimotuok | ghemotoc | клупче | gimotuok (mn. gimotuaśe) [akc. gimotuok] (i. s.) — klupče, malo klube ◊ kînd ma-nvațat muma sî fak la gĭame, ĭa ma mînat întîń sî dau ku ața dupa patru źeĭśe, sî fak un gimotuok, șî pi ĭel pĭe urmă sî fak gĭemu-ntrĭeg — kada me je majka učila da motam klubad, prvo me je terala da motam jedno klupče oko četiri prsta, pa tek onda na njega da namotam celo klube (Rudna Glava) ♦ var. gĭemotuok (Tanda) ♦ sin. vlumotuok [Por.] ∞ gĭem | [Vidi] | |
| 2650 | gînd | gând | мисао | gînd (mn. gîndurĭ) [akc. gînd] (i. s.) — (psih.) 1. misao ◊ ĭut ka gîndu — brz kao misao ◊ ăĭ vińe la uom gînd urît, șî faśe aĭa śe n-ar trăbui — dođe čoveku ružna misao, i čini ono što ne bi trebalo 2. zamisao, ideja; namera; plan ◊ ĭ-a dat în gînd — setio se; dobio je ideju ◊ înga đi la ćińerĭață avut đi gînd sî fakă kasă, ama ńiśkînd n-a putut să aduńe bań đestuĭ — još od mladosti je imao nameru da napravi kuću, ali nikad nije mogao da sakupi dovoljno para ◊ are đi gînd sî sa însuare — ima nameru da se ženi 3. um; pamet ◊ nu puaće uomu să tuńe în gîndu lu muĭare — ne može čovek da uđe u ženski um ◊ nu ći purta dupa gîndu lu tuoĭa — ne povedi se za tuđom pameću 4. sećanje, pamćenje ◊ kînd îĭ dă-n gînd kum a trait la ćińerĭață, îĭ vińe sî sa plîngă — kad se seti kako je živeo u mladosti, dođe mu da plače ◊ batrîn, ama țîńe bińe-n gînd tuot ś-a-nvațat đi la parinț — mator, ali pamti dobro sve što je naučio od roditelja 5. zaboravaljanje ◊ ĭ-a luvat vuorba, ama ĭel n-a pĭerdut đin gînd ś-a vrut să spună — oduzeo mu je reč (prekinuo ga u govoru), ali on nije zaboravio šta je imao na umu da kaže ◊ ĭartă ma, tu mĭ-aĭ spus frumuos, ama m-am bulnavit, șî mĭ-a ĭeșît đin gînd — oprosti mi, ti si mi lepo rekao, ali ja sam se razboileo, pa sam zaboravio ♦ sin. minće [Por.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 2411 | gĭem | ghem | клубе | gĭem (mn. gĭame) [akc. gĭem] (i. s.) — klube; klupko ◊ gĭem đi ață — klube konaca ◊ muma faśe gĭem — majka namotava klube ◊ s-a luvat kîńi dupa mîț, ș-a fakut gĭem đin iĭ — psi su pojurili mačke i napravili klupko od njih [Por.] | [Vidi] | |
| 2412 | gĭemui | ghemui | клупчати се | gĭemui (ĭuo ma gĭemuĭ, ĭel sa gĭemuĭe) [akc. gĭemui] (gl.) — klupčati se, namotavati se, smotati u klube ◊ tuorsu sa rîșkîĭe pi rășkituorĭ șî sa fak muotke; muotka sa puńe pi vîrćiańița, da đi pi vîrćańiță sa gĭemuĭe — predivo se mota na motovilo i prave se kanure, kanura se stavlja na vrtešku, a sa vrteške se namotava u klube [Por.] ∞ gĭem | [Vidi] | |
| 2413 | gĭemuit | ghemuit | склупчан | gĭemuit (gĭemuită) (mn. gĭemuiț, gĭemuiće) [akc. gĭemuit] (prid.) — (o predivu) sklupčan, namotan u klube ◊ urḑala ĭe gĭemuită, da baćala înka nu — osnova je namotana, a potka još nije ♦ sin. gimotuok [Por.] ∞ gĭem | [Vidi] | |
| 2703 | gĭorțai | ghiorţai | крчати | gĭorțai (ĭuo gĭorțîĭ, ĭel gĭorțîĭe) [akc. gĭorțai] (gl.) — (onom.) krčati (za prazna creva) ◊ ĭastă un śas đi kînd ńi gĭorțuon mațîļi đi fuame, da muĭarĭa nuĭe ku prînḑu — ima sat kako nam krče creva od gladi, a žene nema sa ručkom [Por.] ∞ gĭorț | [Vidi] | |
| 4991 | glumă | glumă | шала | glumă (mn. glume) [akc. glumă] (i. ž.) — šala ◊ uom ponćur, nu șćiĭe đi glumă — namćor, ne zna za šalu ◊ (u izr.) đin glumă — od šale, bez zle namere ◊ uom kare ĭe dat đi glumă ĭe bun uom, are bun sufļit — čovek koji ima smisla za šalu je dobar čovek, ima dobru dušu [Por.] ∞ glumi | [Vidi] | |
| 2260 | gogoman | gogoman | сељак | gogoman (mn. gogomań) [akc. gogoman] (i. m.) — 1. (pej.) seljak, čovek sa sela; seljačina ◊ ar vińit gogomańi đi la sat, șî ń-ar luvat lukru — došle su seljačine sa sela, i uzele nam posao ◊ nu vorbi rumîńiașće, kă nu iș gogoman — ne govori vlaški, jer nisi seljak 2. (fig.) glupak, tupavko ◊ nu poaće gogomano-la să-nțaļagă, k-ăĭ forte prost — ne može taj glupak to da shvati, jer je veoma prost ♦ var. guguļan [Buf.] ♦ dij. var. guguman [Por.] ∞ Guguļan | [Vidi] | |
| 4188 | guguńață | gogoașă | крофна | guguńață (mn. guguńeț) [akc. guguńață] (i. m.) — (nutr.) krofna ◊ n-avut muma alta să ńi fakă đi fruștuk, numa ń-a pîržît ńișći guguńeț — nije imala majka šta drugo da nam spremi za doručak, nego nam je ispržila neke krofne ♦ var. guguńaće [GPek] ∞ guagă | [Vidi] | |
| 3033 | gușăĭ | gușei ? | очни црв | gușăĭ (mn. gușăĭi) [akc. gușăĭ] (i. m.) — (zool.) očni crv (Loaloa ?) (Filaria bancrofti ?) (Paragordius tricuspidatus ?) ◊ (vet.) gușăĭi sa fak la viće în uoki, măĭ mult la vaś șî la buoĭ — očni crvi se javljaju kod stoke, najčešće kod krava i volova ◊ (med.) kînd a vaḑut gușăĭu în uokĭu buoluĭ, aĭ batrîń l-a ļegat țapîn în razbuoĭu dă potkovit, șî ku ļingura ĭ-a skuos uokĭu a fară; a prins gușăĭu ku aku șî la lupadat, a uokĭu a spalat ku mĭare, șî la prontuors înapuoĭ — kada su videli očnog crva u očima vola, stari su vola vezali čvrsto u potkivačkom ramu i kašikom mu vadili oko napolje; crva su hvatali iglom i bacali, a oko bi namazali medom i vratili nazad ♦ up. gușă ♦ sin. șărpuț, tuortu tarturuĭ [Stig] ∞ vlaș | [Vidi] | |
| 3858 | împalma | împelma | смешати | împalma (ĭuo împălmĭеḑ, ĭel împalmĭаḑă) [akc. împalma] (gl.) — smešati, pomešati ◊ împalmĭaḑă sa ḑîśe kînd mistakăm śeva bun, śe n-avĭem đi ažuns, ku śeva măĭ rău, ś-avĭem đestul — smešavati se kaže kad mešamo nešto dobro, što nam ne dostiže, sa nečim lošijim, čega imamo dovoljno ◊ fîn muśeḑît vićiļu nu manînkă, ama kînd ăl împalmĭeḑ ku kîta đ-al bun, ăl manînkă tuot — buđavo seno stoka ne jede, ali kad se pomeša sa malo dobrog sena, pojede ga svog ♦ var. pĭelmeḑa (Rudna Glava) [Por.] | [Vidi] | |
| 5514 | împarțîtuorĭ | împărțitor | делилац | împarțîtuorĭ (mn. împarțîtuorĭ) [akc. împarțîtuorĭ] (i. m.) — 1. delilac ◊ împarțîtuorĭ ĭe aăla kare împarće śuava — delilac je onaj koji nešto deli 2. (mitol.) usud ◊ sa krĭađe kî tuot uomu are vro insă kare la nașćire iĭ împarće śe ursă o să aĭbă în traĭu luĭ — veruje se da svaki čovek ima neko biće koje mu na rođenju deli sudbinu kakvu će imatu kroz život 3. (rel.) delilac pomane ◊ în raĭ ĭastă împarțîtuorĭ kare primĭașće pomĭeńiļi, șî ļe-nparće lu kuĭ sînt nîmeńiće — u raju postoji delilac koji prima pomane, i deli ih kome su namenjene ♦ var. înparțîtuorĭ [Por.] ∞ împarțî | [Vidi] | |
| 5936 | împiđekat | împiedicat | закочен | împiđekat (împiđekată) (mn. împiđekaț, împiđekaće) [akc. împiđekat] (prid.) — zakočen, sapet ◊ karu ń-a fuost numa împiđekat ku lanțu pista șînă, kă pivă atunśa înga n-am avut — kola su nam bila samo zakočena lancem preko šine, jer ločku tada još nismo imali ◊ kalu împiđekat ku sfuara ļegată la piśuariļi đinainće, nu sa puaće duśa đeparće — konj sapet konopcem, vezanim na prednjim nogama, ne može otići daleko ♦ sin. înpiđekat [Por.] ∞ împiđeka | [Vidi] | |
| 5972 | împuĭat | împuiat | украшен | împuĭat (împuĭată) (mn. împuĭaț, împuĭaće) [akc. împuĭat] (prid.) — ukrašen, izvezen ◊ ń-aratat ku drag ńișći păturĭ împuĭaće, ku puĭ kare ĭa sîngură a izaflat — pokazala nam je s ponosom ukrašene prekrivače, sa motivima koje je ona sama izmislila ♦ var. înpuĭat ♦ sin. împistrișat [Por.] ∞ puĭ | [Vidi] | |
| 2 | înainće | înainte | напред | înainće [akc. înainće] (pril.) — 1. (za kretanje) napred ◊ ĭel luvă înainće, pin namĭeț pănă-n brîu, da alalț dupa ĭel — on je krenuo napred, kroz smetove do pojasa, a ostali za njim ◊ la prazńik stapînu kășî sa înkină sî đa tuot înainće — na slavi domaćin metaniše da krene sve napred 2. (za položaj) pred, ispred ◊ sa ćiame rău đi ĭel, nu kućaḑă sî ĭasă înainća luĭ — boji ga se strašno, ne sme da izađe pred njega 3. (za vreme) a. pre, ranije; nekad ◊ a veńit la lukru înainća lu tuoț — došao je na posao pre svih ◊ s-a luvat đi gît pintru vro luază śe s-a întîmplat înainće — uhvatili se za gušu zbog neke gluposti koja se desila ranije b. ubuduće, na tamo ◊ m-am žurat la lumanarĭe kă đi astîḑ înainće nu măĭ bĭeu — zakleo sam se na sveću da od danas na tamo više neću piti ♦ var. nainće [Por.] ♦ dij. var. înăinťe [Kmp.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 3895 | înđemna | îndemna | нагонити | înđemna (ĭuo înđemn, ĭel înđamnă) [akc. înđemna] (gl. p. ref.) — nagoniti, nagovarati, podsticati, podbadati; mamiti, namamiti ◊ n-a fakut aĭa đi vuoĭa luĭ, numa ka kînd la înđemnat draku sî fakă așa nîsarîmbă — nije to učinio svojom voljom, nego kao da ga je nagovorio đavo da učini takvu glupost ◊ draku înđamnă uomu sî fakă rîaļe — đavo nagoni čoveka da čini zlo ◊ la bîlś tuot ńigustuorĭu ći înđamnă să kumpirĭ numa đi la ĭel — na vašaru svaki trgovac te mami da kupiš samo kod njega [Por.] | [Vidi] | |
| 1892 | înflurit | înflorit | расцветан | înflurit (înflurită) (mn. înfluriț, înfluriće) [akc. înflurit] (prid.) — (bot.) rascvetan, koji je procvetao, koji je pun cvetova ◊ rumîńi l-aĭ muorț dau đi pomană građină înflurită — Vlasi namenjuju pokojnicima rascvetanu baštu [Por.] ∞ fluare | [Vidi] | |
| 5582 | înkis | închis | затворен | înkis (înkisă) (mn. înkiș, înkișă) [akc. înkis] (prid.) — 1. zatvoren ◊ a pośit kîmpu, a înkis drumu — zapotkao polje, zatvorio put ◊ a înkis ușa ku paru, a ramas koļiba pustîńe — zatvorio vrata kocem, ostala je kuća pusta 2. (o boji) taman ◊ vînît înkis, ruoșu înkis — tamnoplav, tamnocrven 3. ćutljiv, namćorast ◊ nu șću la kare va sîmana așa înkisă șă ponćură — ne znam na koga liči tako ćutljiva i zatvorena [Por.] ∞ înkiđa | [Vidi] | |
| 6061 | înkondora | închiondora | намргодити се | înkondora (ĭuo înkondorĭeḑ, ĭel înkondorĭaḑă) [akc. înkondora] (gl. p.) — (o pogledu) namrgoditi se, mrko ili preteće gledati ◊ s-a mîńiĭat rău, da uoki a înkondorat đi numa sfulđiră — naljutio se žestoko, a pogled namrgodio da samo seva [GPek] | [Vidi] | |
| 2357 | înkroșńat | încrosnat | упрћен | înkroșńat (înkroșńată) (mn. înkroșńaț, înkroșńaće) [akc. înroșńat] (prid.) — 1. uprćen, koji je uprtio teret, natovaren ◊ nu sta aśiĭa înroșńat, ku trasta-n șîaļe, numa dubuarĭo șî șăḑ ku nuoĭ — ne stoj tu uprćen, sa torbom na leđima, nego je skini, i sedi s nama 2. (fig.) opterećen brigom ◊ nu măĭ puot, mi sînt înkroșńat ku atîća gîndurĭ grĭaļe đi îm vińe s-îm fak storăńe — ne mogu više, toliko sam uprćen teškim mislima da mi dođe da se ubijem [Por.] ∞ kruoșnă | [Vidi] | |
| 2913 | înkuaśa | încoace | овамо | înkuaśa [akc. înkuaśa] (pril.) — ovamo 1. (za pravac u prostoru) ka meni, ovamo, naovamo ◊ vinu-n kuaśa, nu ći faśa surd — dođi ovamo, nemoj da se praviš gluv ◊ fuź înkuaśa, dakă vrieĭ sî skăpĭ đi potîrńiś — beži ovamo, ako hoćeš da utekneš poteri 2. (za vreme) događaj bliži nama ◊ tomobilu a ĭeșît înkuaśa, în vrĭamĭa lu dĭeda n-a șćut đi ĭel — automobil se pojavo ovamo, u dedino vreme nisu znali za njega ◊ dupa rat, înkuaśa — posle rata, naovamo ♦ (komp.) măĭ înkuaśa — još ovamo, još bliže nama ♦ supr. înkoluo [Por.] | [Vidi] | |
| 4602 | însamna | însemna | означити | însamna (ĭuo însămn, ĭel însamnă) [akc. însamna] (gl. p. ref.) — označiti, obeležiti ◊ sa însamńaḑă śuava kînd sa puńe vrun sămn pi ĭel — označava se nešto kada se na to stavi neki znak ◊ așćetăm șumarĭu să vină să ńi însîamńe ļamńiļi đi taĭat — čekamo šumara da nam obeleži drva za seču [Por.] ∞ sămn | [Vidi] | |
| 5981 | înśepĭa | începe | почети | înśepĭa (ĭuo înśep, ĭel înśiape) [akc. înśepĭa] (gl. p.) — početi, započeti, načeti ◊ kînd a înśeput viskulu, n-avut unđe să fugă numa s-a pićit dupa un fag gruos — kad je počela mećava, nisu imali gde da pobegnu, nego su čučnuli iza jedne debele bukve ◊ nu înśepĭa pîńa pănă nu sa dă đi pomană la-ĭ muorț — ne načinji hleb dok se ne nameni mrtvima [Por.] | [Vidi] | |
| 2524 | învăļituare | învălitoare | сноваљка | învăļituare (mn. învăļituorĭ) [akc. învăļituare] (i. ž.) — (tehn.) snovaljka ◊ învăļituarĭa ĭe sulu pus pi duauă furś la vro rîpă — snovaljka je vratilo posavljeno na dve raklje na nekoj padini ◊ ku învăļituarĭa puńe kuarda pi sulu đi țasut — sa snovaljkom se snuje pređa na vratilo razboja ◊ đi sî fiĭe pusă strîns pi sul, kuarda ĭe ku kîpatîńu đinvaļe ļegată đi vulpĭe, kare ĭe-ngreonată ku petruańe — da bi se čvrsto namotala na vratilo, osnova je na donjem kraju vezana za vlačeg, koji je opterećen kamenjem ◊ kuarda pănă sa învaļiașće, nu kućaḑă să ažungă đi pomînt, da puaće să fiĭe lungă șî o sută đi mĭetîre — osnova dok se navija na vratilo, ne sme da dodirne zemlju, a može biti duga i sto metara [Por.] ∞ învaļi | [Vidi] | |
| 6131 | înșala | înșela | преварити | înșala2 (ĭuo înșaļeḑ, ĭel înșaļaḑă) [akc. înșala] (gl. p. ref.) — (zast.)(fig.) prevariti, namagarčiti ◊ muĭarĭa ikļană puaće înșala uomu la uoki luĭ — prepredena žena može prevariti muža na njegove oči ◊ pi uom pruost puaće tuot nat să înșaļaḑă — naivnog čoveka može svako da prevari ♦ var. înśela ♦ sin. mințî, pîrvari [Por.] ∞ șauă | [Vidi] | |
| 4009 | kalauză | călăuză | калауза | kalauză (mn. kalauzurĭ) [akc. kalauză] (i. ž.) — (rel.) kalauza, obredni hleb ◊ găćituariļi kînd s-apuka să gaćaskă đe pomană, măĭ întîń fak șapće turćiță kare sa kĭamă kalauză, șă ļi dau la morto-la să vadă k-a-nśeput sî sa gaćiaskă pomana luĭ — žene koje spremaju pomanu prvo mese sedam hlepćića koji se zovu kalauze, i namenjuju ih pokojniku da vidi da je počelo spremanje njegove daće ◊ kolaśi kalauzurļi n-au ńiś un sămn pi ĭaļe — hlebovi kalauze nemaju na sebi nikakve simbole [Por.] | [Vidi] | |
| 5052 | kinui | chinui | мучити | kinui (ĭuo ma kinuĭesk, ĭel sa kinuĭașće) [akc. kinui] (gl. p. ref.) — mučiti se, truditi se ◊ prĭamult la kinuit parințî înga đi mik ku lukrurĭ grĭaļe, șî ĭel ĭ-a luvat la mrză — previše su ga mučili roditelji još od malena sa teškim poslovima, pa ih je on namrznuo ◊ numa ĭel șćiĭe, saraku, kît s-a kinuit să-nvĭața, ama nu ĭa mĭers șkuala ńiśkum — samo on zna, siromah, koliko se trudio da uči, ali mu škola nije išla nikako ♦ sin. nîkažî [Por.] ∞ kin | [Vidi] | |
| 5088 | koćeļi | coteli | претурати | koćeļi (ĭo koćeļesk, ĭel koćeļeșće) [akc. koćeļi] (gl. nesvrš.) — preturati, premetati po stvarima ◊ pănă noĭ am fost duș, a veńit vrunu șî ńe a koćeļit pin kasă — dok smo mi bili odsutni, neko je došao i preturao nam po kući [Pad.] | [Vidi] | |
| 2409 | kodrit | codrit | комадан | kodrit (kodrită) (mn. kodriț, kodriće) [akc. kodrit] (prid.) — komadan, isečen na komade ◊ pomana sa nîmeńașće kodrită, aĭa vińe tuma kînd sa taĭe-n kuodri tuaće pîńiļi șî kolaśi kare sănt pusă pi masă — daća se namenjuje komadana, a to je tek kada se iseku na komade svi hlebovi i kolači koj su postavleni na trpezi [Por.] ∞ kuodru | [Vidi] | |
| 55 | konđeĭ | condei | писаљка | konđeĭ (mn. konđaĭe) [akc. konđeĭ] (i. m.) — (zast.) pisaljka; kondelj [Crn.] ◊ ku konđeĭu babiļi înkonđeĭe uauļi đi Pașć, da ĭastă muĭerĭ adînsă kare șî-n ḑî đi astîḑ șćiu să-nkonđeĭe bîće đi alun kare sa dau l-aĭ muorț đi pomană — kondeljom su babe šarale uskršnja jaja, a ima posebnih žena koje i danas znaju da šaraju leskove štapove, koji se na daćama namenjuju pokonicima (Jasikovo) [GPek] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 3368 | koptuorĭ | cuptor | хлебна пећ | koptuorĭ1 (mn. koptuorĭ) [akc. koptuorĭ] (i. m.) — hlebna peć ◊ koptuorĭu ĭe zîđitură đi pĭatră șî đi tuglă vrunđeva în afara koļibi, adîns đi kuopt pîńe măĭ mulće, or đi fript pripașî kînd trăbe sî sa arańaskă măĭ multă lume — hlebna peć je objekat zidan od kamena i cigle negde van kuće, posebno namenjen za pečenje hleba ili mesa, kada treba da se nahrani više ljudi ◊ în koptuorĭ măĭ mult s-a kuopt pîńiļi đi pomĭeń, atunśa la plumađit șî la kuopt ažutat triĭ or śinś găćituare — u hlebnoj peći najviše su se pekli hlebovi za daće, tada su u mešenju i pečenju pomagale tri ili pet žena ♦ up. (kal.) koptuorĭ — oktobar [Por.] ∞ kuaśe | [Vidi] | |
| 1535 | koțofană | coţofană | сврака | koțofană (mn. koțofień) [akc. koțofană] (i. ž.) — (ornit.) svraka (Pica pica) ◊ kînd koțofană kîntă în aritu kășî, ĭe aratare rîa — kada svraka peva u bliuzini kuće, loše je predskazanje ♦ var. kuțofană [Por.] ♦ dij. sin. śorobară (Voluja) [Zvizd] (Sige) [Hom.] ♦ dij. sin. śuară pistriță — (dosl.) „šarena vrana” (Isakovo) [Mor.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 4911 | krîu | crou | удубљење | krîu (mn. krîurĭ) [akc. krîu] (i. s.) — (o formi) udubljenje, plića rupa, jama; bara ◊ krîu ĭe o adînkatură în pomînt, în kare sa adună apa — krou je udubljenje u zemlji u kome se skuplja voda ◊ tuoț stramoșî miĭ avut krîu în barba, numa ĭuo nam — svi moji preci su imali rupicu u bradi, samo ja nemam ♦ (augm.) krovan ♦ (demin.) kroviț ♦ var. krou [Por.] | [Vidi] | |
| 5208 | kruța | cruța | штедети | kruța (ĭuo kruț, ĭel kruță) [akc. kruța] (gl. p.) — (o jelu) štedeti, malo jesti; grickati ◊ nu ń-a dat parințî prĭamult să mînkăm, ń-a mînat la tuata mînkarĭa să kruțăm — nisu nam davali roditeji previše da jedemo, terali su nas kod svakog jela da štedimo ◊ ș-akuma aud pi mama kare đi vrĭamĭa prînḑuluĭ ńi vorbĭa „kruțaț, kopiĭ, kruțaț, kî ĭe fuamića mare” — i sada čujem babu koja nam je za vreme ručka govorila „štedite, deco, štedite, jer je glad velika” ♦ sin. pastra [Por.] | [Vidi] | |
| 1550 | kuaĭļi popi | coaiele-popii | клокочика | kuaĭļi popi [akc. kuaĭļi popi] (sint.) — (bot.) klokočika, klokoč (Staphylea pinnata) (dosl.) „popova muda” ◊ țîn minće kă mama a kuļes klopațîaļe, șî ļ-a uskat la suare, ama đi śe ĭ-a trîbuit, nu șću; đimult a fuost — pamtim da je baba brala klokočiku, i da je sušila na suncu, ali za šta joj je trebalo, ne znam, davno je bilo (Blizna) ◊ kînd kosîtuori a taĭat buĭađa-sta ku kuasă, sa-ș batut žuok kă a taĭat kuaĭļi la puopa — kad bi kosci posekli ovu travku, zbijali su šalu da su posekli popu muda (Tanda) ♦ sin. klopațîaļe — (dosl.) zvončići [Por.] ◊ muĭerļi a kuļeso, a uskato șî a duso la morminț, a dato đi pomană l-aĭ muorț — žene su je brale, sušile i nosile na groblje, gde su je namenjivale pokojnicima (Jasikovo) [GPek] ◊ șî la nuoĭ ĭe kunoskută buĭađa kuaĭļi popi, dă prîn ńivă — i kod nas je poznata travka klokočika, raste po njivi (Žitkovica) [Bran.] ♦ dij. var. koaĭļi popi (Samarinovac) [Kmp.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 3363 | kuaśe | coace | пећи | kuaśe (ĭuo kuok, ĭel kuaśa) [akc. kuaśe] (gl. p. ref.) — peći, biti pod delovanjem visoke temperature 1. (nutr.) peći namirnice od testa ◊ śe guod sa plumađiașće, sa kuaśe pi fuok: în śirińe la kamin, or în rĭernă la șporĭet — sve što se mesi od testa, peče se na vatri: ili u crepulji na kaminu, ili u rerni šporeta ◊ măĭ dulśe ĭe pîńa śe sa kuaśe în śirińe supt țîăst — najslađiji je hleb koji se peče u crepulji ispod sača 2. (bot.) (o plodu) zreti, sazreti, dozreti ◊ anu a fuost bun, șî puamiļi s-a kuopt măĭ ćimpuriu — godina je bila dobra, i voće je ranije dozrelo ◊ pîkurarĭu n-așćetat pruńiļi sî sa kuakă bińe, numa ļ-a mînkat kruđe, șî l-a lovit pîșku — čobanin nije sačekao da šljive dobro sazru, nego ih je jeo nedozrele, pa ga je spopao proliv 3. (o suncu) žariti, jako grejati ◊ uamińi sapă în luok, da la amńaḑîț suariļi nu kî arđe, numa kuaśe đi kriĭri țî s-a topĭesk în kap — ljudi kopaju u njivi, a u podne sunce ne da greje, nego peče da ti se mozak topi u glavi 4. (psih.) goreti od želje, tuge, bola ◊ s-a koaśe viĭe đi žăļ dupa kopilu śi ĭ-a perit đi kurînd — živa gori od tuge za sinom koji joj je skoro poginuo [Por.] | [Vidi] | |
| 2010 | kuļeșărĭ | coleșer | качамало | kuļeșărĭ (mn. kuļeșăre) [akc. kuļeșărĭ] (i. s.) — kačamalo, kačamilka, drveni štap kojim se meša kačamak ◊ kuļeșîărĭu đi oparće are un kîrļig mik, adîns lasat đin krĭangă kînd sa faśe, ku kare sa atîrnă feruaĭka kînd sa dubuare đi pi ḑaļe — kačamalo ima sa strane malu kuku od grane, namerno ostavljene kada se pravi, kojom se kači kotao kada se skida sa veriga ♦ var. kuļeșîărĭ ♦ var. koļieșărĭ (Tanda) [Por.] ∞ koļașă | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 5859 | kumpara | cumpăra | купити | kumpara (ĭuo kumpîr, ĭel kumpîră) [akc. kumpara] (gl. p. ref.) — kupiti, kupovati ◊ sa kumpîră șî sa vinđe în ńigostoriĭe — kupuje se i prodaje u trgovini ◊ parințî ń-a kumparat bobuanță numa pi la bîlśurĭ — roditelji su nam kupovali bombone samo na vašarima ♦ sup. vinđa [Por.] | [Vidi] | |
| 6052 | kuriț | curiț ? | дупенце | kuriț (mn. kuriță) [akc. kuriț] (i. s.) — (demin.)(anat.) dupence ◊ fata are kuriț mik șî sumĭarńik, șî adîns fîrțuańe ku ĭel înainća baĭețîlor, đi iĭ sî noroḑaskă, uĭtîndu-să dupa ĭa — devojka ima malo i zgodno dupence, i namerno njime meša pred momcima da bi ovi puludeli, gledajući za njom ◊ (pej.) futu-me-l în kuriț, đi naruod — u dupence li ga jebem, blesavo ♦ / (demin.) < kur + iț [Por.] ∞ kur | [Vidi] | |
| 3279 | kuśmă | cușmă | поњава | kuśmă (mn. kuśmĭ) [akc. kuśmă] (i. ž.) — ponjava, ćebe; pokrivač ◊ a skuos kuśmiļi afară, să ļi prindă vîntu — izneli ćebad napolje, da se provetre [Mlava] ◊ sa dă la-l muort dă pomană pat ogođit, ku kuśmă noă — namenjuje se pokojniku na daći krevet namešten, sa novom ponjavom (Mustapić) [Zvizd] ♦ dij. sin. pătură [Por.] | [Vidi] | |
| 2085 | lakustă | lăcustă | скакавац | lakustă (mn. lakusće) [akc. lakustă] (i. ž.) — (ent.) (zast.) skakavac (Pachytylus migratorius) ◊ puvesta aĭ batrîń kă vrodată a veńit đi la Kraĭna lakusta ka nuvîru, ș-a zatrit padurĭe fļeś — pričali su stari da je nekad iz Krajine dolazila najezda skakavaca poput oblaka, i da su satirali šumu sasvim ◊ kît lumĭa s-a ćemut đi lakustă, sa vĭađe pin ađet la Kraśun, kînd a lasat o bukatură đi karńe pi frigarĭe „đi merćigu kășî”, șî l-a dat đi pomană „la lakustă” — koliko su se ljudi bojali skakavaca, vidi se po običaju za Božić, kad su ostavljali jedan komad mesa na ražnjiću „za kućni izdatak” i namenjivali ga skakavcima ♦ sin. skaluș [Por.] ∞ skaluș | [Vidi] | |
| 2313 | lastav | albinărel | пчеларица | lastav (mn. lastavi) [akc. lastav] (i. m.) — (ornit.) pčelarica (Merops apiaster) ◊ zburară lastavi șî ńi zatriră albińiļi — doleteše pčelarice, i zatreše nam pčele ◊ am omarît lastavi dă la stupi — ubio sam pčelarice sa pčelinjaka [Mlava] ♦ dij. sin. priguruĭ [Rečica, Stig] ◊ priguruĭu sa kuĭbaḑă prîn găurĭ, fakuće în pomînt muaļe, măĭ đes în taĭatura drumuluĭ, unđe drumu taĭe țărmu — pčelarica se gnezdi u rupama, napravljenim u mekoj zemlji, najčešće u usecima puta, gde put proseca breg [Stig] | [Vidi] | |
| 6149 | luminat | luminat | осветљен | luminat (luminată) (mn. luminaț, luminaće) [akc. luminat] (prid.) — osvetljen, obasjan ◊ đi kînd ń-a veńit struĭa, kasa ĭe luminată ka kînd ĭe ḑîua — odtkad je došla struja, kuća nam je osveljena kao da je dan ♦ sin. viđerat [Por.] ∞ lumină | [Vidi] | |
| 6151 | ļesńi | lesni | олакшати | ļesńi (ĭuo ļesńesk, ĭel ļesńiașće) [akc. ļesńi](gl.) — (ret.) olakšati ◊ veńiră ažutuori, șă ńi ļesńiră lukru — dođoše pomagači, i olakšaše nam posao ♦ sin. ușura [Por.] ∞ ļesńe | [Vidi] | |
| 2525 | ļetkă | letcă | летка | ļetkă (mn. ļetke) [akc. ļetkă] (i. ž.) — (tehn.) letka, ručni čekrk za namotavanje pređe na kalemove ◊ ļetka ĭe o brukă đi fĭer, kare sa supțîĭaḑă kîtra vîr — letka je jedna metalna šipka koja je tanja prema vrhu ◊ ļetka ĭe pusă pi un skamn đi ļiemn, întuors ku kraśi-n sus — letka je stavljena na drvenu hoklicu, okrenutoj naopako (sa nogama na gore) ◊ ļetka đi stînga are o roćiță da dupa ĭa, đi kîtra kîpatîńo-l gruos, pi brukă ĭe înțapat un mîńiĭ đi ļiemn — letka s desna ima točkič a iza njega, sa debljeg kraja, na šipku je nabijena jedna drvena drška ◊ kînd trăbe sî sa pună mosuoru pi ļetkă, ĭa sa skuaće în sus đi pi piśuoro-l stîng alu skamn — kada treba da se stavi kalem na letku, ona se desnim krajem povuče na gore sa noge hoklice ◊ ļetkă sa skuaće șî ku vîru, șî pi ĭel sa bagă mosuoru, șî sa traźe pănă lînga roćiță — letki se izvuče i vrh, i na njega se nabije kalem, koji se navuče sve do točkića ◊ ļetka sa-nvîrćiașće ku palma, kare sa traźe pista mîńiĭ — letka se okreće šakom, koja se prevlači preko drške ◊ kare muĭare avut uom măĭ vrĭańik, ĭel ĭ-a fakut șagîrt, sî nu sa nîkažîaskă ku ļietka, kă ku ĭa lukru a fuost grĭeu — koja žena je imala vrednog muža, on joj je pravio čekrk, da se ne bi mučila letkom, jer je rad na njoj bio težak ♦ var. ļietkă ♦ up. șagîrt, sukală [Por.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 4327 | ļeșîna | leșina | онесвестити | ļeșîna (ĭuo ļeșîn, ĭel ļeșînă) [akc. ļeșîna] (gl. n.) — (med.) onesvestiti se, izgubiti svest, onemoćati ◊ a ļeșînat đi rîs — onesvestio se od smeha, zacenio se ◊ đi vrĭamĭa đi rat, ńi ļeșîna kopiĭi đi fuame — za vreme rata onesvešćivala su nam se deca od gladi ◊ la batut, la batut, șî nu s-a lasat ńiś kînd l-a ļeșînat ku bataĭa — tukao ga je, tukao, i nije prekidao ni kad ga je onesvestio batinama [Por.] | [Vidi] | |
| 6228 | ļigutui | legatui | веzати | ļigutui (ĭuo ļigutuĭesk, ĭel ļigutuĭașće) [akc. ļigutui] (gl. p. ref.) — (folk.) (zast.) (o miru) vezati, sklopiti ◊ (stih) anu, anu triḑăś-ș-patru, kînd s-a dus a nuostru kraļe, paśa să ļigutuĭaska — u godini trijesčetvrtoj, kad je otišao naš nam kralju, mir da sklopi i da veže ◊ pi anuostru kraļe Aļiksandru la omorît kînd s-a dus în țăriļi strîńe să ļigutuĭaskă paśa — našeg kralja Aleksandra ubili su kad je otišao u strane države da sklopi mir [Por.] ∞ ļega | [Vidi] | |
| 5036 | merćig | mertic | мертик | merćig (mn. merćiźe) [akc. merćig] (i. m.) — mertik, mera; komad ◊ merćigu s-a kĭemat un parśel đi bukatură đi pi frigare, kare la Kraśun s-a dat đi pomană la lakustă, să nu fakă șćetă — mertik se zvao komad mesa sa ražnjića, koji se na Božić namenjivao skakavcima, da ne prave štetu [Por.] | [Vidi] | |
| 2618 | Mlađen | Mlagen | Младен | Mlađen [akc. Mlađen] (i. m.) — (antr.) (inov.) l.i. Mladen ◊ dakă vrun Mlađen are kopiĭ șî ńepuoț, șî dakă đin iĭ sa mulțăsk brîńe, firu luĭ kapîtă poļikră Mlăđeńieșći — ako neki Mladen ima decu i unuke, i ako se od njih namnože generacije, njegovi potomci dobiju nadimak Mladenovići ◊ kînd nume Mlađen sa skurtă đin milă, sa kapîtă poļikră Đenă, or Đenkă — kada se ime Mladen od milja skrati, dobija se nadimak Đena, ili Đenka ♦ var. Mlađien [Por.] | [Vidi] | |
| 2188 | mustarĭ | muștar | слачица | mustarĭ (mn. mustarĭ) [akc. mustarĭ] (i. m.) — (bot.) slačica, gorčica, muštarda (Sinapis arvensis) ◊ mustarĭu krĭașće pin luok, are fluare galbină, faśe postaĭkă ku buobe ńiagre — slačica raste po njivi, ima žuti cvet i pravi mahune sa crnim bobicama [Crn.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 4776 | namĭaće | nămete | смет | namĭaće (mn. namĭeț) [akc. namĭaće] (i. m.) — smet ◊ namĭaće ĭe gramadă mare đi zapadă, kare măĭ đes a namețîto vîntu — smet je velika gomila snega koju je najčešće navejao vetar [Por.] | [Vidi] | |
| 4777 | namĭețî | nămețî | навејати | namĭețî (ĭuo namĭețăsk, ĭel namĭețașće) [akc. namĭețî] (gl. p. ref.) — (ret.) navejati ◊ dakă va măĭ kađa așa zapada ku vînt tare kum kađe akuma, pănă la ḑîuă are sî sa namețaskă tuaće drumurļi pin munće — ako bude dalje padao ovakav sneg sa jakim vetrom kao što pada sada, do zore ima da naveje sve puteve kroz planinu [Por.] ∞ namĭaće | [Vidi] | |
| 5672 | namuol | nămol | муљ | namuol (mn. namuolurĭ) [akc. namuol] (i. s.) — mulj ◊ dupa pluaĭe, adus ogașu namuol ku kare ń-a umplut bașćaua ś-a fuost la marźina ogașuluĭ — posle kiše naneo je potok mulj kojim nam je napunio baštu što je bila na obali potoka ♦ sin. morśilă [Por.] | [Vidi] | |
| 2600 | natră | natră | натра | natră (mn. natre) [akc. natră] (i. ž.) — I. (tehn.) natra, tkačka osnova stavljena u razboj 1. osnova na zadnjem vratilu ◊ natra ĭe urḑala pusă pi sulo-l đi napuoĭ — natra je osnova namotana na zadnje vratilo 2. deo osnove ◊ natra ĭe urḑala în razbuoĭ, đi la brîgļe, pănă la sulu đi napuoĭ — natra je deo osnova u razboju, između brdila i zadnjeg vratila [Por.] II. površ zemljišta, sa vegetacijom različitom od okolne ◊ pră poĭană mĭ-a krîeskut o natră dă spiń, trăbe să-ĭ skuot — na livadi mi je iznikla „natra” trnja, treba da ih izvadim (Manastirica, Mlava) [Mlava] ∞ razbuoĭ | [Vidi] | |
| 4778 | nămĭețît | nămețît | завејан | nămĭețît (nămĭețîtă) (mn. nămĭețîț, nămĭețîće) [akc. nămĭețît] (prid.) — zavejan ◊ într-o ĭarnă, atîta a ńins ḑîua-nuapća, đe șî koļiba ń-a fuost nămĭețîtă pănă-n kuoș — jedne zime, toliko je padao sneg dan-noć, da je i koliba bila zavejana sve do dimnjaka [Por.] ∞ namĭaće | [Vidi] | |
| 3537 | nîkažît | necăjit | намучен | nîkažît (nîkažîtă) (mn. nîkažîț, nîkažîće) [akc. nîkažît] (prid.) — namučen, mučen ◊ kopiĭ saraś, a krĭeskut nîkažîț ka ńima pi lume — sirota deca, odrasla su namučena kao niko na svetu [Por.] ∞ nakaz | [Vidi] | |
| 5808 | nîmeńi | numeni | наменити | nîmeńi (ĭuo nîmeńesk, ĭel nîmeńașće) [akc. nîmeńi] (gl. p. ref.) — (rel.) namenjivati na daći; deliti ◊ la pomană sa nîmeńașće la-l muort tuot śi ĭe sprimit đi ĭel, đi la kolaś pănă la țuaļe — na daći se pokojniku namenjuje sve što je za njega spremljeno, od kolača do odeće ◊ śe guod sa nîmeńașće, sa ĭa-n mînă, sa țukă șî sa ḑîśe să fiĭe la-l muort, în śaso-la să vină șî să primĭaskă — šta god se namenjuje, uzme se u ruku, poljubi i kaže se neka to bude pokojnikovo, u taj čas da dođe i da to primi [Por.] ♦ dij. var. numi (Malajnica) [Pad.] ♦ dij. var. meńi (Jasikovo) [GPek] | [Vidi] | |
| 5673 | nîmoļi | nămoli | замуљити | nîmoļi (ĭuo nîmoļesk, ĭel nîmoļașće) [akc. nîmoļi] (gl. p. ref.) — zamuljiti, napuniti muljem ◊ pouodu a dus pomîntarĭ, ș-atîta ń-a nîmoļit luoku đi kukuruḑu, kare numa ś-a krĭeskut, nu sa măĭ vĭađe — poplava je nanela zemljište, i toliko je zamuljila njivu da se kukuruz, koji je tek iznikao, više ne vidi [Por.] ∞ namuol | [Vidi] | |
| 2494 | nîtarîuluĭ | nătărâului | наопако | nîtarîuluĭ [akc. nîtarîuluĭ] (pril.) — naopako ◊ nu ńi mĭarźe lukru, a pļekat tuot nîtarîuluĭ — ne ide nam posao, sve je krenulo naopako [Por.] ∞ nîtarău | [Vidi] | |
| 2425 | numa | numa | само | numa [akc. numa] (pril.) (vez.) — 1. (pril.) samo ◊ s-a dus tuoț, a ramas numa unu — otišli su svi, ostao je samo jedan ◊ traĭesk bun, am numa o grižă: să fak nunta la kopil — živim dobro, imam samo jednu brigu: da sinu napravim svadbu 2. (vez.) nego ◊ șćim kum ĭe ĭel, numa spuńe noa kum ĭeș tu — znamo kakav je on, nego kaži nama kakav si ti [Por.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 3388 | nuoĭ | noi | ми | nuoĭ [akc. nuoĭ] (zam.) — mi ◊ nuoĭ am ažuns amînat, șî đ-aĭa ńa întuors — mi smo kasno stigli, zato su nas vratili ◊ tare rău ĭe în țară, śe va fi ku nuoĭ, nu șću — jako je loše u državi, šta će biti s nama, ne znam ◊ sa puvestîașće kă în țăriļi strińe rău urît sa vorbĭașće đi nuoĭ — priča se da se u stranim državama veoma loše govori o nama ◊ la nuoĭ — kod nas ◊ ku nuoĭ — sa nama ◊ đi nuoĭ — za nas ◊ pintru nuoĭ — zbog nas ◊ đispre nuoĭ — o nama ◊ ku nuoĭ — sa nama ◊ întra nuoĭ — među nama [Por.] ∞ ĭuo | [Vidi] | |
| 2448 | ńe | ne | се | ńe1 (zam.) — 1. se ◊ ńe adunăm — skupljamo se ◊ ńe faśem kî ĭe tuot bun — pravimo se da je sve u redu ♦ var. ńi ◊ ńi veđem mîńe — vidimo se sutra ◊ ńi proîmblîăm pin bîăĭ — provodimo se po banjama ◊ ńi đipartăm đi kasă — udaljavamo se od kuće 2. nas, nam ◊ fuź, kă ńi prinđe — beži, jer će nas uhvatiti ♦ var. ńa, ńi a, ń-a ◊ nu ń-a fuost đestul — nije nam bilo dosta ◊ nu ń-a batut đestul — nisu nas tuklo dovoljno [Por.] | [Vidi] | |
| 1 | oltańi | altoi | калемити | oltańi (ĭuo oltańesk, ĭel oltańiașće) [akc. oltańi] (gl. p) — 1. kalemiti ◊ đemult a fuost ađet sî sa oltańaskă puomi pi lînga drum, sî đa drumașî đi pomană puamiļi la sufļitu lu oltanđiu — nekada je bio običaj da se kaleme voćke pored puta, da putnici namene voće duši kalemara 2. (fig.) poseći, povrediti prst ◊ a oltańit źeĭśtu — zbog sličnosti u načinu previjanja prsta na ruci i kalema na voćki [Por.] ♦ dij. var. altui [Kmp.][Pad.] | [Vidi] | |
| 5205 | pastra | păstra | штедети | pastra (ĭuo pastrĭeḑ, ĭel pastrĭaḑă) [akc. pastra] (gl. p.) — štedeti, sačuvati ◊ kopiĭi nu șćiu pastra ńimika, parințî trăbe să-ĭ învĭață — deca ne umeju štedeti ništa, roditelji treba da ih nauče [GPek] ◊ n-am pastrat ńimika đin bătrîńață, tuot am pĭerdut śe ń-a lasat stramuoșî — nismo sačuvali ništa od starine, sve smo izgubili što su nam ostavili preci ♦ sin. kruța [Por.] | [Vidi] | |
| 2882 | pașćauă | pască | ускршња причест | pașćauă (mn. pașćiaļe) [akc. pașćauă] (i. ž.) — (rel.) 1. uskršnja pričest ◊ pașćaua ĭe mistakatură đi urḑîkă, uou fĭert, fluare đi kuorn, pîńe șî vin, fakută într-un par — uskršnja pričest je mešavina koprive, kuvanog jajeta, drenovog cveta, hleba i vina, spravljena u jednoj čaši ◊ pașćaua sa ĭa đi triĭ uorĭ pi gļiĭe, pusă đinuntru dupa pragu kășî — uskršnja pričest uzima se tri puta, na busenu trave stavljenog sa unutrašnje strane kučnog praga ◊ faś kruśe, ĭaĭ pașćaua ku ļingura șă ći-ntuorś pi gļiĭa-ĭa đi la đirĭapta la stînga; așa faś đi triĭ uorĭ — prekrstiš se, uzmeš uskršnju pričest kašikom i okreneš se na busenu s leva udesna; tako učiniš tri puta ◊ kînd ĭaĭ pașćaua șă ći-ntuorś a triļa uorĭ, sărĭ đi pi gļiĭe pista prag kît puoț măĭ mult, să-ț mĭargă tuot înainće — kad uzmeš uskršnju pričest i okreneš se treći put, skočiš sa busena preko praga koliko možeš više, da ti sve ide u napredak 2. uskršnji kolač ◊ pașćaua sa plumađiașće sîmbîta, înainća lu Pașć — uskršnji kolač se mesi u subotu pre Uskrsa ◊ pașćaua are śerk, pi kolak ĭe pusă kruśa ku un uou fîrbuit în tuot kîmpu, da-n mižluok ĭe pus un uou pruaspîd — uskršnji kolač ima obruč, na kolaču je krst sa po jedim ofarbanim jajetom u svakom polju, i jednim sirovim jajetom u sredini ◊ pașćaua în ḑîua Pașćuluĭ sa dă đi pomană la Ḑîna lu Pașć, la Dumńeḑîu, la Maĭka Prĭastîśe șî la Isukrst — uskršnji kolač se na dan Uskrsa namenjuje Boginji Uskrsa, Gospodu Bogu, Majci Prečistoj i Isusu Hristu ◊ pașćaua sa manînkă a triĭļa ḑî dupa Pașć, kînd sa dă kîta đin ĭel șî la viće — uskršnji kolač jede se treći dan po Uskrsu, kada se od njega malo nakrmi i stoci [Por.] ∞ Pașć | [Vidi] | |
| 4944 | paśe | pace | мир | paśe [akc. paśe] (i. m.) — mir, spokojstvo ◊ nuoĭ ku tuoț traim în paśe — mi sa svima živimo u miru ◊ rumîńi kînd sa-ntîńesk, dau mîna șî ḑîk „în paśe”, arată kă vin ńiarmaț, în vuoĭa bună — Vlasi kad se sretnu, pružaju ruku i kažu „u miru”, što znači da dolaze nenaoružani, s dobrom namerom ◊ kopiĭi miś nu măĭ stau pi paśe — mala deca nikad ne miruju [Por.] | [Vidi] | |
| 5008 | pat | pat | кревет | pat (mn. paturĭ) (i. s.) — krevet, ležaj; postelja ◊ rumîńi aĭ batrîń, kare a trait pin borđeĭe, n-avut paturĭ, numa a durmit pi rugožînă, așćernută pi pomînt guol — stari Vlasi, koji su živeli u burdeljima, nisu imali krevete, nego su spavali na rogožini, prostrtoj na goloj zemlji ◊ dupa śe a-nśeput să fakă koļibĭ, rumîńi sa-nvațat să fakă șă paturĭ đi ļemn — kada su počeli da dižu kolibe, Vlasi su naučili da prave drvene krevete ◊ întra raturĭ, gîzdoćińiļi s-a momit la paturĭ đi fĭer ku madraț, kare ļ-a kumparat pin orașă — između ratova, bogataši su se namamili na gvozdene krevete sa madracima, koje su kopovali po varošima ◊ patu muorțî — samrtna postelja ◊ pat muaļe — meka postelja ♦ sin. kulkuș [Por.] | [Vidi] | |
| 5715 | pipćiĭ | piftie | пихтије | pipćiĭ (mn. pipćiĭe) [akc. pipćiĭ] (i. ž.) — (nutr.) pihtije ◊ pipćiĭi sînt un fĭeļ đi mînkarĭe kare sa faśe măĭ đes ĭarna — pihtije su vrsta jela koje se najčešće spremaju zimi ◊ pipćiĭļi sa fak đin piśuariļi puorkuluĭ, kare sa fĭerb șî sa lasă sî sa raśiaskă — pihtije se spremaju od svinjskih nogica, koje se skuvaju i ostave da se ohlade ◊ ĭastă o ḑî adînsă în an kînd sa sprimĭesk pipćiĭli sî sa đa đi pomană la-ĭ muorț — ima poseban dan u godini kada se spremaju pihtije da bi se namenile mrtvima [Por.] | [Vidi] | |
| 5917 | pîsaruoĭ | păsăroi | птичурина | pîsaruoĭ (mn. pîsaruaĭe) [akc. pîsaruoĭ] (i. s.) — (rel.) ptičurina, pasaroj ◊ pîsaruoĭ ĭe pasîrĭe ńagră ku ćuoku đi fĭer, kare sîare la-l muort pi drumu đi raĭ — pasaroj je crna ptica sa gvozdenim kljunom, koja napada pokojnika na putu za raj ◊ în pîsaruoĭ s-a profak aĭ muorț kare a murit ńibućeḑaț, dupa iĭ kopiĭ lupadaț, șî insă lu kare ńima nu dă đi pomană — u pasaroje se pretvaraju oni koji su umrli nekršteni, zatim pobačena deca, i osobe kojima niko ne daje pomane ◊ đi sî nu spomînće pĭ-al muort, la păsîrĭ ńagre în Porĭeśa sa dă kolak đi pomană, adîns fakut ’đi pîsaruoĭ’ — da ne bi plašili pokojnika, crnim pticama se u Poreču na pomanama namenjuje kolač, posebno napravljen ’za pasaroje’ ◊ kolaku đi pîsaruoĭ ĭe fakut đin šapće boboluașă fara ńiś un sămn pi ĭaļe — kolač za ’pasaroje’ sastoji se od sedam kuglica, bez ikakvih šara na njima ◊ kolaku ’đi pîsaruoĭ’ kînd sa dă đi pomană, nu sa dă la ńima-n mînă, numa sa lapîdă pista kap în traușă, să-l manînśe kîńi or gaińiļi — kolač ’za pasaroje’ kad se namenjuje, ne daje se nikom u ruke, nego se baca preko glave u dvorište, da ga pojedu psi ili kokoške ♦ var. păsaruoĭ [Por.] ∞ pasîre | [Vidi] | |
| 4631 | poļimi | polimi | проклијати | poļimi (ĭuo ma poļimĭesk, ĭel sa poļimĭașće) [akc. poļimi] (gl. ref.) — proklijati, niknuti ◊ numa śe s-a poļimit kuolțî lu kukuruḑ, a dat bruma șî ń-a zatrit ruodu — samo što je proklijala klica kukuruza, pala je slana i zatrla nam rod [Por.] | [Vidi] | |
| 5255 | ponćiș | ponciș | подмукао | ponćiș (ponćișă) (mn. ponćiț, ponćișă) [akc. ponćiș] (prid.)(pril.) — podmukao, namćorast ◊ așa muĭare ponćișă n-a măĭ vaḑud lumĭa — tako podmuklu ženu još svet nije video ◊ s-a uĭtat ponćiș unu la altu așa đi mult đi tuoț a ginđit kă o sî sa ĭa đi gît — gledali su se podmuklo tako dugo da su svi mislili da će se uhvatiti za gušu [Por.] ∞ ponćur | [Vidi] | |
| 2128 | pribuoĭ | priboi | здравац | pribuoĭ1 (mn. pribuaĭe) [akc. pribuoĭ] (i. s.) — (bot.) zdravac (Geranium macrorrhizum) ◊ am pus pribuoĭ în građină dă miruos șî dă frumoșață — posadio sam zdravac u bašti zbog mirisa i ukrasa [Hom] ◊ pribuoĭu ĭe buĭađa vĭarđe kare măĭ întîń dă primovara; babiļi ăl kuļieg să-l đa đi pomană l-aĭ muorț, kă iĭ sînt duorńiś đi fluorĭ mirosîaļe — zdravac je prva zelena biljka koja niče u proleće; babe ga beru da bi ga namenile pokojnicima, jer su oni željni mirisnog cveća (Rudna Glava) [Por.] ◊ pribuoĭu sa kuļiaźe numa pintru mirus frumuos — zdravac se bere samo zbog lepog mirisa (Topla) [Crn.] | [Vidi] | |
| 3386 | pripaș | pripas | печеница | pripaș (mn. pripașurĭ) [akc. pripaș] (i. m.) — (nutr.) obredna pečenica, obično prase pečeno na ražnju koje gost nosi na svadbeni ručak kao dar ◊ pripașu ĭe friptură đi pi frigare — „pripaš” je pečenje sa ražnja ◊ pripaș sa kĭamă șî purśelu or mńelu kare ĭe adîns lasat sî sa taĭe șî sî sa frigă pi frigare đi vro nuntă, or đi vro alta visaļiĭe — „pripaš” se zove i prase ili jagnje koje je namenski ostavljeno da se kolje i ispeče na ražnju za neku svadbu ili za neko drugo veselje [Por.] | [Vidi] | |
| 5550 | privĭegĭ | priveghi | привег | privĭegĭ (mn. privĭegĭurĭ) [akc. privĭegĭ] (i. s.) — (rel.) priveg, obredna vatra ◊ privĭegĭ ĭe fuok mare kare sa dă la-ĭ muorț đi pomană, să aĭbă kaldură șă viđarĭe pi lumĭa-ĭa — priveg je velika vatra koja se namenjuje mrtvima, da imaju na onom svetu svetlost i toplotu ◊ privĭegĭu sa faśe la pomana đi șapće ań, ku lăutarĭ șă ku visaļiĭe mare — priveg se priređuje na sedmogodišnjem pomenu, sa sviračima i velikim veseljem ◊ ĭastă doă fĭelurĭ đi privĭegĭ, una ĭe đi kasă, sa dă la anu alu un muourt, da alaltă ĭe a satuluĭ, sa dă đi tuoț aĭ muorț đin sat la Zîpostîtol mik — ima dve vrste privega, jedna je kućna, daje se na godišnjicu jednom pokojniku, a druga je seoska, daje se svim pokojnicima sela na Mesne poklade [Por.] | [Vidi] | |
| 3477 | promă | pe urmă | после | promă [akc. promă] (predl.) — posle, ono što sledi iza tekuće radnje ◊ întîń ńe duśem la morminț, promă dăm țuaļiļi dă pomană, pă tumu promă puńem pomana — prvo idemo na groblje, posle namenjujemo odelo, pa tek posle postvaljamo daću ♦ / (skr.) < pră urmă [Res.] ♦ dij. var. pi urmă, pĭe urmă [Por.] | [Vidi] | |
| 3816 | pumeńit | pomenit | будан | pumeńit1(pumeńită) (mn. pumeńiț, pumeńiće) [akc. pumeńit] (prid.) — 1. budan, probuđen ◊ ḑaśe pumeńit în pat, nu puaće mult s-aduarmă đi grižă — leži budan u krevetu, ne može dugo da zaspi od brige 2. spomenut, imenovan ◊ ćeĭka a dat đi pomană la tuoț, ama paramama n-a fuost pumeńită ș-a veńit la ćeĭka-n vis mîńiuasă — tetka je na daći namenjivala svima, ali prababa nije pomenuta pa je došla tetki u san ljutita ♦ supr. ńipumeńit [Por.] ∞ pumeńi | [Vidi] | |
| 5563 | purtatuorĭ | purtător | водећи | purtatuorĭ (purtatuarĭe) (mn.) [akc. purtatuorĭ] (prid.) — vodeći, koji predvodi, prednjači ◊ l-a lasat să strabată î-nainće pin namĭaće, să fiĭe purtatuorĭ în śopîr đi kopiĭ kare pista munće s-a-ntuork la kasă — pustili ga da se probije napred kroz smet, da bude vodeći u grupi dece koja se preko planine vraća kući [Por.] ∞ purta | [Vidi] | |
| 5812 | rađe | rade | бријати | rađe (ĭuo rad, ĭel rađe) [akc. rađe] (gl. p. ref.) — 1. (o bradi) brijati ◊ barbațî đemult sa ras ku briśu, da akuma ku žîļetu — muškarci su se nekad brijali brijačem, a sada žiletom ◊ uamińi în žăļ nu s-a ras pănă la patruḑăśiļi — muškarci u žalosti nisu se brijali do četrdesetnice 2. (o koži životinje) odrati ◊ muoșu rađe pĭaļa đi puork, kă are đi gînd să ńi fakă opinś đin ĭa — čiča dere svinjsku kožu, jer namerava da nam napravi opanke od nje [Por.] | [Vidi] | |
| 4010 | raĭ | rai | рај | raĭ (mn. raĭurĭ) (i. s.) — (rel.) raj ◊ raĭu ĭe luok pi lumĭa-ĭa unđe sa duk aĭ muorț, șî unđe traĭesk đi veśiĭe — raj je mesto na onom svetu na koje idu mrtvi, i gde žive večno ◊ în raĭ uomu are numa aĭa ś-a dat đi viĭață sîngur luĭ đi pomană, kînd ĭ-a fuost măĭ frumuos — u raju čovek ima samo ono što je sebi namenjivao za života, kada mu je bilo najlepše ◊ raĭu ĭe un kîmp în padure mare, ku un ļemn mare în mižluok ku umbră gruasă, supt kare izvorĭaḑă ogașăl ku apă rîaśe — raj je proplanak u velikoj šumi, usred koga raste veliko drvо sa debelim hladom, ispod koga izvore potočić sa hladnom vodom ◊ în raĭ sa duśe tot nat kare trĭaśe pista punća raĭuluĭ — u raj ide svako ko pređe preko rajskog brvna ♦ supr. ĭad [Por.] | [Vidi] | |
| 3594 | razna | razna | обашка | razna [akc. razna] (pril.) — obaška, odelito, odvojeno ◊ a veńit ku nuoĭ la źuok, ama śuava s-a-nbufnat, șî tuata vrĭamĭa stă đi razna — došao je sa nama na igranku, ali se nešto nadurio i sve vreme stoji obaška ◊ în strungă, kapriļi trăbe să fiĭe đ-a razna, kă bat uoĭļi kînd ļi sa labîdă fîn — u toru, koze treba da budu obaška, jer biju ovce kad im se baca seno [Por.] | [Vidi] | |
| 2517 | rîșkiĭa | rășchia | намотавати | rîșkiĭa (ĭuo rîșkiĭ, ĭel rîșkiĭe) [akc. rîșkiĭa] (gl. p. ref.) — 1. namotavati pređu na motovilo ◊ sa rîșkiĭe tuorsu đi pi fus or đi pi gĭem pi rîșkituorĭ, đi sî sa fakă moutke — namotava se rpeđa sa vretena ili klubeta na motovilo, da bi se napravila kanura 2. (onom.) škripati ◊ iĭ rîșkiĭe opinśiļi pănă mĭarźe pi drum, kă đi ļiańe nu rađikă piśuariļi, numa ļi traźe pi pomînt — škripe mu opanke dok hoda drumom, jer od lenjosti ne diže noge, nego ih vuče po zemlji ◊ rîșkiĭe ku ļingura pi ćipsîĭe, o kurîță đi kańală kare sa prins pi fund — škripi kašikom po tepsiji, čisti je od masnoće koja se uhvatila na dnu (Tanda) ♦ var. rășkiĭa [Por.] | [Vidi] | |
| 2518 | rîșkituorĭ | rășchitor | рашак | rîșkituorĭ (mn. rîșkituare) [akc. rîșkituorĭ] (i. s.) — (tehn.) rašak, motovilo ◊ rîșkituorĭu ĭe un bît lungaćik, ku źamînă la un kîpatîń, da ku o blanuța kare o kĭamă „kuarńiļi”, la alalt — rašak je jedan poduži štap, sa rakljom na jednom kraju, i daščicom koja se zove „rogovi”, na drugom ◊ la rîșkituorĭol mare s-a șćut masura: a fuost ḑîaśe pălmĭ đi lung — za veliki rašak znala se mera: bio je deset dlanova dugačak ◊ pi rîșkituorĭ sa rîșkiĭe muotkiļi đi țasut la razbuoĭ — na rašku se namotavaju kanure za tkanje na razboju ♦ var. rășkituorĭ ♦ up. frîmbĭe, muotkă [Por.] ∞ rîșkiĭa | [Vidi] | |
| 4000 | rușîńe | rușine | срамота | rușîńe (mn. rușîń) [akc. rușîńe] (i. ž.) — 1. sramota, bruka; skandal ◊ asta śe fak iĭ ku nuoĭ ĭe numa o rușîńe mare — to što oni čine sa nama je samo jedna velika sramota ◊ đi śe va fi rușîńe la rumîń să spună kă sînt rumîń, rar kare șćiĭe să spună — zašto je Vlahe sramota da kažu da su Vlasi, malo ko zna da objasni ◊ a da đi rușîńe — obrukati se 2. stid ◊ la rumîńi aĭ ćińirĭ s-a bagat rușîńa în uasă kă sînt rumîń, đ-așa buală nuĭe ļak — mladim Vlasima stid što su Vlasi ušla je u kosti, i od te boljke leka nema ◊ iĭ rușîńe la oraș să spună kă ĭe rumînă, kî tuoț o sî sa rîdă đi ĭa, ș-o sî zbată žuok — stidi se u gradu da kaže da je Vlajna, jer će joj se svi smejati i rugati ◊ șćiĭe rumîńașće, ama iĭ rușîńe sî vorbĭaskă — zna vlaški, ali se stidi da priča ◊ puțîń rumĭń a măĭ ramas lu kare nuĭe rușîńe kă sînt rumîń — malo je Vlaha ostalo koji se ne stide što su Vlasi ◊ n-are đi śe să ńi fiĭe rușîńe, sa vĭađe frumuos kă ļimba rumăńaskă are pista patru miĭe đi vuorbe, da ĭe rînduită numa o śinśimĭa vorbarĭuluĭ — nema zašto da nas bude stid, lepo se vidi da vlaški jezik ima preko četiri hiljade reči, a obrađena je tek jedna petina rečnika ♦ sin. rîs [Por.] | [Vidi] | |
| 4374 | saka | seca | пресушути | saka (ĭuo sîăk, ĭel sakă) [akc. saka] (gl.) — (hidr.) (o vodi) presušiti; smanjiti nivo ◊ a-nśeput ogașu saka, o să muară vićiļi đi sîaće — počeo je potok da presušuje, polipsaće nam stoka od žeđi ◊ đemult n-a sakat rîu đi tuot ka vara-sta — odavno nije reka presušila sasvim kao ovoga leta [Por.] ∞ săk | [Vidi] | |
| 4635 | sfiĭală | sfială | устручавање | sfiĭală (mn. sfiĭaļe) [akc. sfiĭală] (i. ž.) — (zast.) ustručavanje, stidljivost ◊ babiļi a puvestît kă la-ĭ muorț ĭe mare sfiĭală să primĭaskă pomana kînd ļ-o dă vro insă kare nuĭe đin ńemeńa lor apruape — babe su pričale da je kod mrtvih veliko ustručavanje da prime pomanu kad im je namenjuju osobe koje nisu iz bliskog srodstva [GPek] ∞ sfiĭi | [Vidi] | |
| 4634 | sfiĭi | sfii | устручавати се | sfiĭi (ĭuo ma sfiĭĭesk, ĭel sa sfiĭĭașće) [akc. sfiĭi] (gl. ref.) — (folk.) ustručavati se, snebivati se ◊ kînd muĭarĭa kare puartă rîndu nuĭe đin ńam apruape ku al muort, ĭa kînd iĭ nîmeńașće pomana sa ruagă đe ĭel „s-o primĭaskă, să nu sa sfiĭaskă” pintru śe o dă însă strină — kad žena koja vodi obred nije blizak rod sa pokojnikom, ona ga pri namenjivanju pomane moli da je „primi, da se ne ustručava” što je namenjuje nesrodnik [GPek] | [Vidi] | |
| 4388 | sikai | sâcâi | чикати | sikai (ĭuo sîkîĭ, ĭel sîkîĭe) [akc. sikai] (gl. p. ref.) — čikati, izazivati ◊ kopiĭi đi đesńață numa sa sîkîĭe, ma mir kum n-anśeput sî sa bată — deca od jutros se samo čikaji, čudi me kako već nisu počela da se biju ◊ ăl sîkîĭe, ku adîns iĭ faśe la śudă — začikava ga, ljuti ga namerno [Por.] ∞ sik | [Vidi] | |
| 2075 | sîmeńik | siminic | смиље | sîmeńik (mn. sîmeńiś) [akc. sîmeńik] (i. m.) — (bot.) smilje, trajna zeljasta biljka sivkaste boje (Helichrysum arenarium); cmilje; snjeljak ◊ sîmeńik ĭe buĭađe sură, mîțuasă, ku fluorĭ galbińe — smilje je siva biljka, dlakava, sa žutim cvetom ◊ sa uskă, sa duśe la morminț, șî sa dîă đi pomană l-aĭ muorț; ku ĭa sa kićașće lumanarĭa raĭuluĭ — suši se, nosi se na groblje i namenjuje mrtvima; njome se kiti rajska sveća [Por.] | [Vidi] | |
| 4692 | Sîmpĭetru | Sâmpetru | Петровдан | Sîmpĭetru [akc. Sîmpĭetru] (i. m.) — 1. (kal.) Petrovdan ◊ Sîmpĭetru ĭe sîrbatuare kare sa țîńe pintru trîasńiturĭ — Petrovdan je praznik koji se svetkuje zbog groma ◊ (rel.) la Sîmpĭetru măĭ întîń sa dau đi pomană la-ĭ muorț puame kare ažuns, da kare pănă atunśa aĭ viĭ n-a kućeḑat sî manînśe — na Petrovdan se prvi put pokojnicima namenjuje voće koje je dozrelo, a koje do tada živi nisu smeli da jedu 2. (mitol.) Sveti Petar, lik iz folklora ◊ în povĭeșć rumîńešć, Sîmpĭetru puartă lupi, țîńe kĭeiļi raĭuluĭ, baće kopiĭi pîkatuoș kare a mînkat mĭară pănă la ḑîua luĭ, șî alta — u vlaškim pričama, Sveti Petar vodi vukove, drži rajske ključeve, bije grešnu decu koja su jela voće pre njegovog dana, i dr. [Por.] | [Vidi] | |
| 5182 | skîrmușî | răspândi ? | растрести | skîrmușî (ĭuo skîrmușăsk, ĭel skîrmușașće) [akc. skîrmușî] (gl. p. ref.) — rastresti, raširiti ◊ muma skîrmușașće slamńaku, ń-el sprimĭașće đi kulkare — majka rastresa slamaricu, rasprema nam je za spavanje ♦ var. skrîmușî [Por.] | [Vidi] | |
| 4820 | slăńinuță | slăninuță | сланиница | slăńinuță (mn. slăńinuț) [akc. slăńinuță] (i. ž.) — (nutr.) (demin.) slaninica ◊ ń-a dus șă kîći un parśel đi slăńinuță ku usturoĭ ćinîr, șî pîńe kaldă đin śirińe — doneli nam i po jedno parče slaninice sa mladim belim lukom, i toplim hlebom iz crepulje ♦ / dem < slańină [Por.] ∞ slańină | [Vidi] | |
| 4360 | slobođeńe | slobodzenie | ослобођење | slobođeńe (mn. slobođeń) [akc. slobođeńe] (i. ž.) — oslobođenje ◊ partizańi a dudait mńamțî, șă Tita ń-a dus slobođeńe — partizani su oterali Nemce, i Tito nam je doneo oslobođenje ◊ đi la slobođeńe pănă astîḑ țara sîrbĭaskă mult sa skimbat — od oslobođenja do danas srpska država se mnogo promenila [Por.] ∞ slubaḑî | [Vidi] | |
| 3910 | sluată | zloată | слота | sluată (mn. sluaće) [akc. sluată] (i. ž.) — slota, lapavica ◊ sluată ĭe pluaĭe maruntă, mistakată ku zapadă — slota je sitna kiša, pomešana sa snegom ◊ ńi treku ĭarna fara zapadă, numa ku pîrdańika đi sluată, uđiluasă șî śețuasă — prođe nam zima bez snega, samo sa prokletom lapavicom, vlažnom i maglovitom [Por.] | [Vidi] | |
| 4732 | sokoată | socoată | план | sokoată (mn. sokoaće) [akc. sokoată] (i. ž.) — plan, namera; račun ◊ kînd aș avĭa vrĭame, ļesńe ĭa-ș afla aluĭ sokoată — kad bih imao vremena, lako bih otkrio njegov plan [Bran.] ∞ sokoći | [Vidi] | |
| 4772 | spulbur | spulber | вејавица | spulbur (mn. spulbure) [akc. spulbur] (i. s.) — vejavica ◊ spulburu sa faśe kînd ńinźe șă baće vîntu, pă vîntu mînă flotaśi în tuaće părțîļi— vejavica nastaje kada pada sneg i duva vetar, pa vetar tera pahuljice na sve strane ◊ atîta ĭe afară spulburu đi tare, đi nu puoț uoki đeșkiđa — toliko je napolju jaka vejavica, da ne možeš oči otvoriti ◊ kînd spulburu țîńe măĭ mult, sa fak namĭeț marĭ — kad vejavica duže traje, naprave se veliki smetovi ♦ up. viskul [Por.] ∞ spulbura | [Vidi] | |
| 4420 | spuńa | spune | казати | spuńa (ĭuo spun, ĭel spuńe) [akc. spuńa] (gl. p. ref.) — 1. kazati, govoriti, pričati ◊ ń-a kriśit kă nu măĭ vrĭa să ńi spună ńimika, fînka ń-a spus tuot śe șćiĭe — poručio nam je da više ne želi da nam kaže ništa, pošto nam je ispričao sve što zna ◊ spuńe śe aĭ, șă fuź — kaži šta imaš, i briši 2. odati, izdati ◊ s-a rugat đi mińe sî n-o spun k-am vaḑuto kum sa țukă ku alțî — molila me je da je ne odam da sam je video kako se ljubi sa drugima 3. ogovarati ◊ spuńe mulće — ogovara [Por.] ♦ dij. var. spuĭe (Brodica) [Rom.] | [Vidi] | |
| 5185 | străbaća | străbate | пробити | străbaća (ĭuo strabat, ĭel strabaće) [akc. strabaće] (gl. p. ref.) — probiti se; prodreti ◊ pin namĭeț pănă-n brîu, abĭa s-a străbatut pănă la koļibă — kroz smetove do pojasa, jedva su se probili do kolibe ◊ a fakut ușa đin blană tare, să n-o poată străbaća ńimika — pravili su vrata od tvrde daske, da je ne može probiti ništa [Por.] ♦ dij. var. strabaća (Leskovo) [GPek] | [Vidi] | |
| 4443 | strîmbat | strâmbat | накривљен | strîmbat (strîmbată) (mn. strîmbaț, strîmbaće) [akc. strîmbat] (prid.) — nakrivljen, iskrivljen, zakrivljen ◊ anțarțuoń a fuost un skuturatu pomîntuluĭ tare, șî đ-atunśa ńi koļiba strîmbată într-o parće — preklane je bio jak zemljotres, i odonda nam je koliba nakrivljena na jednu stranu ◊ a pļekat baĭatu la źuok, ku kaśula strîmbată la urĭakĭe — krenuo momak na igranku sa šubarom nakrivljenom na uvo [Por.] ∞ strîmb | [Vidi] | |
| 4505 | sufļit | suflet | душа | sufļit (mn. sufļiće) [akc. sufļit] (i. s.) — 1. duša ◊ la pomană, sa dă la sufļitu lu al muort — na pomani se namenjuje duši pokojnika ◊ kînd uomu are pakaće, la muarće grĭeu iĭ ĭasă sufļitu — kad čovek ima grehove, na samrti teško ispušta dušu 2. dah ◊ aļergat, pănă nu ĭ-a ĭeșît sufļitu — trčao je, dok nije ostao bez daha ♦ dem. sufļețăl [Por.] | [Vidi] | |
| 6168 | suśit | sucit | увијен | suśit (suśită) (mn. suśiț, suśiće) [akc. suśit] (prid.) — uvijen, namotan ◊ tuortu păsîrilor traĭașće suśit pi bîtu dîtaļińi — vilina kosica živi uvijena oko stabljike deteline ◊ la sokală, țîsatuarĭa suśașće tuorsu đi pi gĭem pi sovĭaĭkă — na sukalu, tkalja namotava predivo sa kalema na cevku [Por.] ∞ suśi | [Vidi] | |
| 4 | śas | ceas | сат, час | śas (mn. śasurĭ) (i. m.) — 1. čas, vremenska jedinica od šezdeset minuta ◊ đimult lumĭa n-avut śasurĭ, s-a purtat dupa Suare — nekad ljudi nisu imali satove, upravljali se prema Suncu ◊ a fuost đeparće, ń-a trăbuit un śas șî măĭ tare — bilo je daleko, trebalo nam je sat i nešto jače ◊ un śas șî žumataće — sat ipo 2. sat, naprava za merenje vremena ◊ śasol đi la mînă — ručni sat ◊ śasol muĭerĭesk — ženski sat ◊ śasol đin parĭaće — zidni sat ♦ var. (augm.) śastuorńik [akc. śastuorńik] ◊ đi kînd ńi s-a strîkat pîrdańiku đi śastuorńik, parke sînćem pĭerduț, kă ń-am învațat ku ĭel pi parĭaće — od kada nam se pokvario prokleti sat, kao da smo izgubljeni, jer smo se navikli sa njim na zidu 3. vreme, doba ◊ śasol rău — zao čas ◊ śasu muorțî — smrtni čas 3. (zast.) pozdravna fraza na rastanku ◊ ramîń ku śasol bun — ostaj mi u dobri čas [Por.] ♦ dij. var. čas [Kmp.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 2484 | śeći | citi | читати | śeći (ĭuo śećiesk, ĭel śećiașće) [akc. śeći] (gl. p.) — čitati ◊ mis kĭuară la uokĭ, nu șću ńiś să skriu, ńiś sî śećiesk — slepa sam kod očiju, ne znam ni da pišem, ni da čitam ◊ am învațat să śećiesk la șkuală, pi sîrbĭașće: mulț ań am śećit, ama n-am înțaļies gata ńimika, kî sîrbĭașće ń-a fuost ļimbă strină — naučio sam da čitam u školi, na srpskom: dosta godina sam čitala, ali nisam razumela gotovo ništa, jer nam je srpski bio strani jezik ◊ nu puaće s-o mintă, k-ăl śećiașće ka pi karće — ne može da je laže, jer ga čita kao knjigu ♦ var. inov. ćitui, ćităi [Por.] | [Vidi] | |
| 3176 | śuvań | copaie | наћве | śuvań (mn. śuvańe) [akc. śuvań] (i. s.) — naćve, korito ◊ śuvań ĭe vas lunguĭat dă ļemn, dă plumađit pita — naćve su duguljast drveni sud za mešenje hleba ◊ śuvańe ar fakut țîgańi dăn ļemn dă salkă, șî ļ-a vindut prîn sat pră mînkare — naćve su izrađivali Cigani od vrbovog drveta, i prodavali su ih po selu za namirnice [Stig] ♦ dij. sin. postao, karļiță [Por.] | [Vidi] | |
| 3205 | talalînkă | talangă ? | дугајлија | talalînkă (mn. talalînś) [akc. talalînkă] (i. s.) — dugajlija ◊ talalînkă ĭe om înalt șî uskat — dugajlija je čovek visok i mršav ◊ nus toț omińi talalînś, ĭastă întra noĭ șî đ-aĭ graș — nisu svi ljudi dugajlije, ima među nama i debelih ◊ a tunat în mĭană o talalînkă ńekunoskută, ńima n-a șćut đe unđe ar vińit — ušao je u kafanu jedan dugajlija, niko nije znao odakle je došao [Buf.] | [Vidi] | |
| 5823 | tare | tare | јак | tare1 (mn. tarĭ) [akc. tare] (prid.) — 1. (o snazi) jak, snažan ◊ ĭel a fuoust tare șî țapîn, ńima n-a putut să-l trînćaskă la luptă — on je bio jak i snažan, niko nije mogao da ga obori na rvanju ◊ a batut vînt tare, ń-a luvat kîramida đi pi kasă — divao je jak vetar, skinuo nam crep sa kuće ◊ đin kuośînă vińe putuare tare — iz svinjca dolazi jak smrad 2. (o tvrdoći) tvrd ◊ n-a ploĭat đemult, pomîntu ĭe tare șî înga nuĭe đi arat — nije dugo padala kiša, zemlja je tvrda i još nije za oranje ◊ (fig.) tare đi kap — tvrdoglav ◊ tare la înźirĭ — moralan, ispravan, nepovodljiv ◊ (komp.) tare, măĭ tare, șî măĭ tare — jak, jači, najjači [Por.] | [Vidi] | |
| 4836 | tatamuoș | tata-moșul | прадеда | tatamuoș [akc. tatamuoș] (sint.) — (srod.) pradeda ◊ tatamuoș ĭe tata lu dĭeda, paradĭeda, ș-așa iĭ sa ḑiśe măĭ đes kînd sa dă đi pomană la-ĭ muorț — tatamoš je dedin otac, pradeda, i tako se oslovaljava najčešće kad se namenjuje mrtvima ♦ up. tată ♦ / < tată + muoș — stari otac [Por.] ∞ ńam | [Vidi] | |
| 2112 | tămîńuară | tămâioară | виола | tămîńuară (mn. tămîńuare) [akc. tămîńuară] (i. ž.) — (bot.) viola, vrsta ljubičice (Viola) ◊ tămîńuară dă pi ļivađe, pi padure nu sa află; are numa o fluare albă, or ka iļiļaku, întuarsă ka kîrļigu ku vîru-n žuos — viola raste na livadi, u šumi je nema; ima samo jedan cvet bele boje, ili boje jorgovana, iskrivljen sa vrhom na dole ◊ tămîńuară măĭ frumuos mirusă đin tuaće fluoriļi în priomovara — viola najlepše miriše od svih prolećnih cvetova ◊ tămîńuară babiļi ku drag o dau đi pomană, șî kĭamă pi aĭ muorț „să vină la primovară, pi miruos đi tămîńuară” — babe je rado namenjuju pokojnicima, pozivajući ih „da dođu u proleće, po mirisu violinom” ♦ var. tîmîńuară, tămîĭuară [Por.] ∞ viorĭauă | [Vidi] | |
| 3330 | tîrș | târș | прут | tîrș (mn. tîrșî) [akc. tîrș] (i. m.) — (bot.) 1. prut, grana, suvarak, šiba ◊ baba s-a dus în duos să aduńe tîrș uskaț, să aĭbă ĭarna đi ațîțîĭat fuoku — baba je otišla u šumu da skuplja suvarke, da ima zimi za potpalu ◊ pi nuoĭ daskulu ń-a batut ku tîrșu, kînd ń-a skapat vro vuorbă rumîńaskă în taĭnă — nas je učitelj udarao prutom, kad bi nam se omakla neka vlaška reč u govoru ◊ fînkă pi śuoś luoku ku ļivĭeḑ a fuost kostîșat, aĭ batrîń a fakut porkuońi pi tîrș, șî ĭ-a tras ku mîńiļi pănă la klańe — pošto je teren sa livadama bio na padini, stari su stogove postavljali na granje, i prevlačili ih rukama do plasta ◊ gard đi tîrș — živica, ograda od šiblja 2. pritka ◊ bît adîns taĭat în duos đi pasuĭ în građină, sa kĭamă tîrș — prut posebno isečen u šumi za pasulj u gradini, zove se pritka [Por.] | [Vidi] | |
| 5397 | trîmĭes | trimes | послат | trîmĭes2 (trîmĭasă) (mn. trîmĭeș, trîmĭasă) [akc. trîmĭes] (prid.) — poslat ◊ s-a kunoskut ku uom kare a fuost trîmĭes adîns să-l frîngă đi bataĭe — upoznao je čoveka koji je bio poslat s namerom da ga prebije ◊ porînka trîmĭasă đi la parinț, n-ažuns la ĭel — poruka poslata od roditelja, nije stigla do njega [Por.] ∞ trîmeća | [Vidi] | |
| 3924 | urî | urî | омрзнути | urî (ĭuo urăsk, ĭel urîașće) [akc. urî] (gl. p. ref.) — omrznuti, namrznuti; poružneti; smučiti se ◊ puaće fi va urî-o ĭuta, ama ĭa nu sa lasă đi ĭel — možda će je omrznuti brzo, ali ona ga neće ostaviti ◊ iĭ s-a urît tuot k-o țuală sî sa dukă la visaļiĭe — smučilo joj se da sve u istoj haljini ide na veselje ◊ muĭare ćinîră, da ći nakaz a urît pista nuapće — mlada žena, a od muka poružnela preko noći ◊ sa țîńe ku baĭeț ćińirĭ, nu sa ćiame k-o urîașće uomu, ș-o dudîĭe — ljubaviše sa momcima, ne boji se da će je muž omrznuti, i oterati ♦ var. urîțî [Por.] | [Vidi] | |
| 5502 | uruĭală | uruială | јарма | uruĭală (mn. uruĭaļe) [akc. uruĭală] (i. ž.) — jarma ◊ uruĭala ĭe mînkarĭa đi viće kare sa faśe đin tuot śi ĭe bobat, șî śe sa măśină la muară ku pĭatră rîđikată, sî ĭasă măĭ mare — jarma je hrana za stoku koja se pravi od zrnastih namirnica, i koja se melje na vodenici sa dignutim kamenom, da ispadne krupno ◊ uruĭala sa maśînă la muară — jarma se melje u vodenici [Por.] | [Vidi] | |
| 6181 | ușura | ușura | породити се | ușura2 (ĭuo ma ușuor, ĭel sa ușurĭaḑă) [akc. ușura] — (med.) poroditi se ◊ nora ńi înkarkată, șă nu pućem ĭeșî ku uoĭļi la munće, pănă nu sa va ușura — snajka nam je trudna, i nećemo moći izaći sa stokom u planinu, dok se ne bude porodila ♦ sin. nașće ♦ up. greuańe [Por.] ∞ ușuor | [Vidi] | |
| 3200 | vaĭ | vai | авај | vaĭ (uzv.) — avaj, jao, kuku i sl., uzvik kojim se izražava teško stanje ◊ vaĭ đi mińe; vaĭ đi ĭel; vaĭ đi nuoĭ — teško meni, teško njemu, teško nama ◊ vaĭ đu muĭka luĭ — kukala mu majka ♦ up. văĭera, vaĭta, văĭkara [Por.] ◊ vaĭ đe mińe, daĭka nu vińe — jao meni, draga ne dolazi (Sige) [Hom.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 3152 | veńi | veni | доћи | veńi (ĭuo vin, ĭel vińe) [akc. veńi] (gl.) — doći 1. (za kretanje) doći, dolaziti, pristizati, ići ka govorniku ◊ akuș ńi vińe muma, ńi duśe mĭnkare — uskoro će nam doći majka, donosi nam hranu ◊ tata đemult a veńit, numa s-a kulkat kî ĭe ustańit — otac je odavno došao, ali je legao jer je umoran 2. (za odnose slaganja) slagati se, uklapati se ◊ asta nu vińe la luok, măĭ trăbe lukrat —ovo ne dolazi na mesto (=ne uklapa se), treba još da se obrađuje ◊ nu vin unu ku altu, nu sînt parĭake — ne idu jedno s drugim, nisu par 3. (fig.) a. ponašati se moralno ili nemoralno, pristojno ili nepristojno ◊ aĭa ś-a fakut iĭ duoĭ bĭeț, întra lume, nu vińe ńiśkum să fakă lumĭa krĭeskută — ono što su njih dvojica uradili pijani, pred svetom, ne ide nikako da rade odrasli ljudi b. značiti ◊ ĭ-a spus drumașu śeva, ama ĭel n-a-nțaļes kum vińe aĭa — rekao mu je putnik nešto, ali on nije razumeo šta to znači [Por.] ♦ dij. var. vińi (Majdanpek) [Buf.] (Brodica) [Rom.] | [Vidi] | |
| 5420 | viđare | vedere | вид | viđare (mn. viđearĭ) [akc. viđare] (i. ž.) — 1. (anat.) vid, čulo ◊ viđarĭa uokĭuluĭ — očni vid ◊ dakă ĭe batrînă, înga are bună viđarĭe — iako je star, još uvek ima dobar vid ♦ up. uokĭ 2. (optički) videlo, svetlost ◊ tuma kînd ĭeșî đin ńegura la viđare, vaḑură kare ĭe — tek kad je izašao iz mraka na videlo, videli su ko je ◊ viđarĭa đi lumanarĭe sa dă đi pomană la-ĭ muorț, kă iĭ sînt piu lumĭa-ĭa tuot în ńagura — svetlost sveće se namenjuje pokojnicima, jer su oni na onom svetu stalno u mraku ◊ Suraiļi dă măĭ tare viđare — Sunce daje najjaču svetlost ♦ var. veđare [Por.] ∞ veđa | [Vidi] | |
| 2019 | viskuļi | viscoli | вејати | viskuļi (ĭuo viskul / viskuļeḑ / viskuļesk, ĭel viskulă / viskuļaḑă / viskuļașće) [akc. viskuļi] (gl.) — (za vetar) vejati, nositi sneg, stvarati mećavu ◊ ńinźe șî baće vîntu, ļesńe puaće-fi kă sa viskuļaḑă zapada șî ńi kutrupĭesk namĭețî — pada sneg i duva vetar, lako može da nastane mećava i da nas zatrpaju smetovi ♦ sin. spulbura [GPek] ◊ afară rău viskuļe — napolju jako veje (Šipikovo) [Tim.] | [Vidi] | |
| 3073 | vîrćańiță | vîrtelniță | витао | vîrćańiță (mn. vîrćeńiț) [akc. vîrćańiță] (i. ž.) — (tehn.) vitao, vrteška, motovilo ◊ vîrćańiță ĭe o mîkarao pi kare muĭeriļi pun muotka kînd vrĭeu sî umpļe mosoru ku tuorsu — vitao je naprava na koju žene stavljaju kanuru kad hoće da namotaju predivo na kalem [Por.] ∞ învîrći | [Vidi] | |
| 2345 | vîrńaĭe | vârtelniţă | вртешка | vîrńaĭe (mn. vîrńeĭe) [akc. vîrńaĭe] (i. ž.) — (tehn.) 1. vrteška, elisa; ventilator ◊ mi s-a frînt vîrńaĭa dă la ventilator dă la motuor — polomila mi se elisa na ventilatoru motora 2. (fig.) a. čigra, okretna, spretna ◊ kînd am fuost ćińără, am fuost o vîrńaĭe dă muĭare — kad sam bila mlada, bila sam čigra od žene b. vrtirepka; namiguša ◊ sa șćiĭe śe kată, kînd aļargă ka vîrńaĭa dîn kolo-kolo — zna se šta traži, kada jurca kao vrtirepka tamo-vamo [Zvizd] ∞ vîrćańiță | [Vidi] | |
| 3018 | vîrzuabă | vârzob | крпља | vîrzuabă (mn. vîrzuabe) [akc. vîrzuabă] (i. ž.) — (tehn.) krplja, oprema za hodanje po snegu ◊ vîrzuaba s-a fakut đin kurpin gruos kare s-a înkoveĭat ļesńe în śerk șî nu s-a frînt, da pi đinuntru a fuost înplețit ku kurpiń măĭ supțîrĭ șî întarit ku ață — krplja se pravila od debljeg lijana, koji se lako savijao u krug i nije se lomio, a iznutra je bio opleten tanjim lijanima i ojačan koncem ◊ vîrzuabiļi afuost ļegaće ku kuraua đi talpa piśuoruluĭ — krplje su bile vezane kaišom za nožno stopalo ◊ vîrzuaba a fuost măĭ largă đi kît piśuoru, ș-a putut sî țînă uomu pi zapadă, să nu sa skufunđe în namĭaće — krplja je bila šira od noge, i mogla je da drži čoveka na snegu, da ne utone u smet [Por.] ∞ vîrzuob | [Vidi] | |
| 4959 | voĭală | dârstă | ваљавица | voĭală (mn. voĭaļe) [akc. voĭală] (i. ž.) — valjavica, valjarica; stupa ◊ iśa, linga moară, ń-a fuost voĭala, ama kînd s-ă lăsat muĭeriļi să țîasă la śuariś, voĭala s-a părasît — ovde, pored vodenice, bila nam je valjavica, ali kad su žene prestale da tkaju sukno, ona je zapustela [Zvizd] ♦ dij. var. vaĭală ◊ la vaĭală sa-nvaļesk śuariśi dupa țasut, să fiĭe măĭ gruoș șî măĭ đeș — na valjavici valja se sukno posle tkanja, da bude deblje i gušće (Tanda) [Por.] | [Vidi] | |
| 3417 | voma | voma | повраћати | voma (ĭuo voamîĭ, ĭel voamîĭe) [akc. voma] (gl. p.) — 1. (med.) (zast.) povraćati ◊ s-a-nbatat ka kurka, ș-akuma numa vuamîĭe — napio se kao ćurka, i sada samo povraća ♦ inov. sin. varsa 2. (tehn.) parati, rasparati; rasuti; odmotati; razmotati ◊ kînd a gemuit, n-a strîns ața pi gĭem bińe, șî gĭemu akuma tuot s-a vomait — kad je motala klube, nije konac namotala čvrsto, pa se klube sada svo razmotalo [Por.] ∞ varsa | [Vidi] | |
| 2012 | vorbituorĭ | vorbitor | говорљив | vorbituorĭ1 (vorbituare) (mn. vorbituorĭ, vorbituare) [akc. vorbituorĭ] (prid.) — govorljiv, rečit čovek ◊ muoșu ĭe uom vorbituorĭ șî povĭestîtuorĭ, da baba ĭe ponćură șî takută — čiča je govorljiv i pričljiv čovek, a baba je namćor i ćutalica ◊ la fată sa kată nu numa să fiĭe frumuasă șî vrĭańikă, numa șî vĭasîlă șî vorbituarĭe — od devojke se traži ne samo da bude lepa i vredna, nego i vesela i rečita [Por.] ∞ vorbi | [Vidi] | |
| 6026 | vulpiță | vulpiță | лисичица | vulpiță (mn. vulpiț) [akc. vulpiță] (i. ž.) — (zool)(demin.)(folk.) lisičica, lija ◊ a veńit sorița vulpița pista rîu îngețat, șî ń-a furat pĭeșći đin kutariță — došla je sestrica lisičica preko zaleđene reke, i ukrala nam ribu iz kotarice [Por.] ∞ vulpĭe | [Vidi] | |
| 2488 | zađină | zadină | сметња | zađină (mn. zađiń) [akc. zađină] (i. ž.) — smetnja, ometanje, zadržavanje ◊ numa ńi faśe la zađiń, nu pućem să lukrăm đi ĭel — samo nam pravi smetnje, ne možemo da radimo od njega [Por.] | [Vidi] | |
| 3381 | zaĭkă | zaică | сојка | zaĭkă (mn. zăĭś) [akc. zaĭkă] (i. ž.) — (ornit.) sojka, kreja (Garrulus glandarius) ◊ zaĭka ĭe pasîrĭe kare șî ĭarnă ramîńe în padure, đes zbuară pi-nga kasîļi nuaștre katînd mînkare, ș-atunśa ļesńe o prind kopiĭi în laț — sojka je ptica koja i zimi ostaje u šumi, često leti oko naših kuća tražeći hranu, i tada je deca lako hvataju u zamku ◊ într-o vrĭame zaĭka gata s-a pĭerdut, rar s-a putut veđa ĭarnă, ama akuma ĭară s-a mulțît — jedno vreme sojka se gotovo bila izgubila, retko se mogla videti zimi, ali sada se ponovo namnožila [Por.] | [Vidi] | |
| 3017 | zapadă | zăpadă | снег | zapadă (mn. zapĭeḑ) [akc. zapadă] (i. ž.) — sneg ◊ ĭarna kad flotaśi đin nuvîr șă astrukă pomîntu ku zapadă albă — zimi padaju pahuljice iz oblaka i pokrivaju zemlju belim snegom ◊ đin zapadă kopiĭi fak kukoluașă — od snega deca prave grudve ◊ kînd ĭe zapada mare șî baće vîntu, sa fak namĭeț — kad je sneg veliki i duva vetar, prave se smetovi ◊ ńinźe zapada — pada sneg ◊ kopiĭi sa kară ku săĭńiļi pi zapadă — deca se sankaju na snegu ◊ pin zapadă mare s-a mĭers numa ku vîrzuabiļi — po dubokom snegu išlo se samo sa krpljama [Por.] ♦ dij. sin. ńavă [Kmp.] ♦ dij. var. ńao [Mlava] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 3813 | zbîrn! | zbârn | збрн! | zbîrn! [akc. zbîrn] (uzv.) — (onom.) 1. „zbrn!” zvuk zujanja krupnijeg insekta ◊ un gîrgauńe ĭeșî đin butuarkă, șî „zbîrn!” đirĭept la mińe în păr — izađe stršljen iz šupljike, i „zbrn!” pravo kod mene u kosu 2. „tandr!”, zvuk landaranja nekog labavog dela ◊ s-a đisprins șîna la kar, șî numa „zbîrn! zbîrn!” dupa nuoĭ — otpala šina na kolima, i samo „tandr! tandr!” za nama 3. „fiu!” fiuk, zvuk preleta metka ili odbačenog kamena ◊ naruodu, trasă đin șlaĭdîr kîtra mińe, șî pĭatră „zbîrrrn!” la mińe pi lînga urĭake — ludak, potegao praćku na mene i kamen „fiuuu!” pored moga uva [Por.] | [Vidi] | |
| 4107 | znam | znamă | споменик | znam (mn. zname) [akc. znam] (i. s.) — spomenik ◊ ș-am dus akolo, am taĭat purśiel, ș-am dat znamu, să aĭbe znam la groapă, la kasă ĭeĭ, să aĭbe dă vĭek, dă veśiĭe — i odnela sam tamo, zaklala sam prase, i namenila spomenik, da ima na grobu, kod njene kuće za vek, za večnost ♦ / skr. < znamîn [Bran.] ♦ dij. var. znamîn [Por.] | (Ima umotvorina!) | [Vidi] |
| 2463 | žîguare | jigoare | џукела | žîguare (mn. žîguorĭ) [akc. žîguare] (i. ž.) — 1. džukela, mršav pas ◊ ńi s-a bulnavit kîńiļi, nu manînkă, a slabit, iĭ sa vîăd usaîļi pin pĭaļe, s-a fakut o žîguare kare nu-ț măĭ trabe în traușă — razboleo nam se pas, ne jede, oslabio je, vide mu se koske kroz kožu, postao je jedna džukela koja ti više ne treba u dvorištu 2. (fig.) (za čoveka) (pej.) džukela, mrcina ◊ așa žîguare đi uom kum ĭe Trailă, n-a măĭ vaḑut ĭuo pănă akuma — takvu džukelu od čoveka kakav je Trailo, ja do sada nisam video [Por.] | [Vidi] | |
| 2947 | žumuļit | jumulit | очерупан | žumuļit (žumuļită) (mn. žumuļiț, žumuļiće) [akc. žumuļit] (prid.) — očerupan, raščupan ◊ gaina a skapat đin gĭarîļu uļuluĭ, ama a fuost tuată žumuļită — kokoška je utekla iz orlovih kandži, ali je bila sva očerupana ◊ fata nu s-a pipćenat, numa s-a dus dupa viće imuasă șî žumuļită — devojka se nije očešljala, nego je otišla za stokom prljava i raščupana ◊ ń-a furat uoțî tuot, șî ń-a lasat žumuļiț păn-la pĭaļa guală — ukrali nam lopovi sve, i ostavili nas očerupane do gole kože [Por.] ∞ žumuļi | [Vidi] | |
| 6305 | șćirb | știrb | креzуб | șćirb (mn. șćirbĭ) (i. m.) — (med.) krezub ◊ insă șćirbă ĭe aĭa kare n-are đinc, or lu kare ĭe vrun đinće đinaine frînt — krezuba osoba je ona koja nema zube, ili kojoj je neki prednji zub polomljen ◊ (izr.) kînd la kopil pikă vrun đinće, aĭlalț iĭ kîntă „șćirbu-birbu: đinće ś-a pikat să manînśe kakat, da tu să ramîń viu șă sănatuos” — kad nekom detetu ispadne zub, ostala deca mu pevaju „kreza-krezuba: zub što je ispao da jede govna, a ti da si nam živ i zdrav” [Por.] | [Vidi] | |
| 6033 | șurguĭat | șarg | шарен | șurguĭat (șurguĭată) (mn. șurguĭaț, șurguĭaće) [akc. șurguĭat] (prid.) — 1. (color) šaren ◊ șurguĭat ĭe śuava śe are făbrurĭ măĭ mulće — šareno je ono što ima više boja 2. (fig.) (o karakteru) prevrtljivac, namazanko ◊ uom șurguĭat ĭe sprimit să fakă đi tuaće, numa să fiĭe în dobînda a luĭ — prevrtljavac je spreman da uradi svašta, samo da ima koristi [Por.] | [Vidi] | |
| 5084 | șurumpău | șarampău | шарампов | șurumpău (mn. șurumpăĭe) [akc. șurumpău] (i. s.) — trag, šanac; niz ◊ a ploĭat țapîn, șî apa a fakut numa ńișći șurumpăĭe pista drum — padala je jaka kiša, i napravila je samo neke šančeve preko puta ◊ kînd am fuost miś, paduki ń-a mĭers șurumpău pista frunće — kad smo bili male, vaške su nam išle u nizu preko čela [Por.] ♦ dij. var. șarampoĭ (Malajnica) [Pad.] | [Vidi] | |
|
ŠAlJI KOMENTAR: |
|||||||||||||||||||||||||||||||
111366
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
