VORBAR - REČNIK
(separat)

ba (part.) — ba, ne, jok; đa ① označava negaciju ∎ Aĭ fuost la lukru? - Ba! — Da li si bio na poslu? - Ne! ∎ (u izr.) ba, ĭuo — jok, ja (ne ja, nisam ja) ② označava neodlučnost, ili dilemu ∎ ba vrĭeĭ, ba nu vrĭeĭ — čas hoćeš, čas nećeš ∎ ba-n kuaś, ba-n koluo — čas ovamo, čas onamo; đa tamo, đa vamo [Crn.] ♦ rum. ba ♦ etim. < bug. srb. ba

Baba-Ĭuana [akc. Baba-Ĭuana] (sint.) — (top.) Baba-Jona, šumovit potes na tromeđi sela Osnića, Šarbanovca i Gamzigrada ∎ în Baba-Ĭuana izvuară Ogașu Babi-Ĭuańi — u Baba-Joni izvire Baba-Joninin potok [Crn.]

baba-uarbă [akc. baba-uarbă] (i. ž.) — ćorava baka, dečja igra ∎ ļagăm uoki ku propuada, șî sî žukîăm baba-uarba — veži mi oči maramom, i da igramo ćorave bake [Crn.] ∎ baba-uarbă ń-a fuost žuok plakuț, kopilarĭesk — ćorava baka nam je bila omiljena dečja igra (Tanda) [Por.] ♦ rum. baba-oarba

babaluk (mn. babaluś) [akc. babaluk] (i. m.) — babaluk ① starina, davnina, prošlost ∎ mama mĭ-a puvestît kî sînćem nuoĭ, Trifuļeșći, aiśa đin babaluk — baba mi je pričala da smo mi, Trifunovići, ovde od starine ∎ aĭa așa a ramas la nuoĭ đin babaluk — to je tako ostalo kod nas od davnina ② (ret.) imovina, posed, (fig.) dedovina ∎ nu dau să sa strîvĭaskă babaluku mĭeu — ne dam da se upropasti moja dedovina [Por.] ♦ rum. băbăluc ♦ etim. < tur. babaluk „očevina, imanje” (Škaljić1979)

babă (mn. babĭe) [akc. babă] (i. ž.) — ① a. baba, baka, stara žena, starica ∎ mulće kare-śe aĭ s-auḑ đi la o babă — mnogo toga ima da čuješ od jedne babe [Crn.] b. (srod.) majčina ili očeva majka ∎ kînd kapiț ńepuoț, đin muĭare ći faś babă — kad dobiješ unuke, od žene postaješ baba ♦ sin. mamă [Por.] ② deo kopče u koji ulazi kuka, tj. muški deo kopče na kaišu ∎ la kataramă ĭastă muoș șî babă — kopča kaiša ima „babu” i „dedu” (muški i ženski deo) [Crn.] ∎ babă batrînă — stara baba, starica [Por.] ♦ rum. babă ♦ etim. < srb. bug. ukr. baba

babiță (mn. babiț) [akc. babiță] (i. ž.) — (srb.) babica, obredni hleb na pomanama koji nema nikakav simbol ∎ pi pomană sa pun atîća babiță, kîț guoșć sînt kemaț — na daću se stavlja onoliko babica, koliko je gostiju pozvano [Buf.] ♦ etim. < srb. baba

Babiļi [akc. Babiļi] (i. ž.) — (kal.) Babe, Bapski dani ∎ Babiļi sînt aļi doasprăśe ḑîļe întra Dragobĭaće șî Sîmț, kînd tota ḑîua însamnă kîć-o lună pi an — Babe su dvanaest dana između Dragobana i Mladenaca, kada svaki dan označava po jedan mesec u godini ∎ Dragoban ĭe baba đintîń, ș-a-nsamnat pi marta, în vrĭamĭa kînd anu a-nśeput ku aĭa lună — Dragoban je prva baba, i označavao je mart, u vreme kada je godina počinjala sa tim mesecom ∎ (ver.) pi lînga „babe”, kare sînt ḑîļe rîaļe, pi anu đi ḑîļe ĭastă șî „muoș”, kare sînt ḑîļe buńe — pored „baba”, koje predstavljaju loše dane, u toku godine ima i „staraca”, koji predstavljaju dobre dane [Por.] ♦ rum. babele ♦ etim. < slov. baba

babĭașće [akc. babĭașće] (pril.) — bapski, na bapski način, onako kako se ponaša ili postupa stara žena ∎ mĭarźe babĭașće — ide kao baba ♦ dij. var. babiuluĭ [Por.] ♦ rum. băbește

Babĭeĭ [akc. Babĭeĭ] (i. m.) — Babejić Ivan, popularni odmetnik od zakona, u periodu između dva rata, poreklom iz Laznica, opevan u mnogim vlaškim pesmama ∎ kînćiku lu Babĭeĭ a skuos lăutari pi porînka aluĭ; ala ĭe kînćik numa vĭarsîk, fara vuorbe — Babejićeva pesma, spevali su je lautari na njegov zahtev; to je samo arija, bez reči [Por.] ♦ dij. var. Babau [Hom.]

babĭesk (babĭaskă) (mn. babĭeșć) [akc. babĭesk] (prid.) — bapski, starinski, drevni ∎ babĭesk s-a ḑîs vrodată la tuot aĭa ś-a șćut numa babiļi batrîńe vikļańe, kî șćirĭa luor a țînut șî śĭerĭu șî pomîntu — bapski se nazivalo nekad sve ono što su znale samo mudre starice, jer je njihovo znanje držalo i nebo i zemlju ∎ kîļindarĭ babĭesk — bapski kalendar, starinski način računanja vremena, posebno u odnosu na sistem praznika koji se razlikuje od onog u kalendaru srpske pravoslavne crkve ∎ pi al babĭesk, akuma ar fi priru — po baskom (kalendaru), sada bi bio april [Por.] ♦ rum. babesc

Babuońi [akc. Babuońi] (antr.) — Babini, vlaški nadimak familije Marković iz Malog Izvora kod Boljevca, koje nastaje u prilikama kada maloletna deca odrastaju samo sa babom; posrbljeni oblik nadimka je Babić ∎ Gițe ăl Babi — Gice Babin [Crn.] ♦ rum. Băbeni

babușńiță (mn. babușńiț) [akc. babușńiță] — (mag.) magijska reč iz bajalice za lečenje krajnika ∎ vuorba dăn dăskînćik, ku însamnatu ńekunoskut, dăn dăskînćik dă lăturuoń — reč iz bajalice, nepoznatog značenja, za lečenje krajnika [Zvizd]

baća (ĭuo bat, ĭel baće) [akc. baća] (gl. p. ref.) — ① a. biti (se), tući (se), mlatiti (se); zabijati, sabijati; gađati; kovati; udarati ∎ baće kopilu luĭ — tuče svoje dete ∎ baće vaka — bije kravu ∎ baće pîăsîrĭ ku prașća — gađa ptice praćkom ∎ baće țapă đi klańe — zabija stožer za plast ∎ baće pruńiļi — mlati šljive ∎ baće pasuĭu s-îl skuată đin postaĭka — mlati pasulj da ga odvoji od mahune ∎ baće fĭeru înśintat — kuje vrelo gvožđe b. aplaudirati ∎ baće đin palmĭe — pljeska rukama, aplaudira ② igra ∎ baće puarka — igra svinjicu ∎ baće luopta — igra fudbal ∎ baće ruopîta — igra ropotu (vrsta orske igre) ③ duvati, padati (za prirodne pojave) ∎ baće vîntu — duva vetar ∎ baće bruma — pada slana ∎ baće pĭatra — pada grad ④ (fig.) ∎ baće drumu đi źaba — (dosl.) „bije” put za badava: uzalud putuje; putuje samo da mu dupe vidi put ∎ baće ļimba đi đinț, da ńima nu askultă — mlati zube jezikom, a niko ga ne sluša ∎ baće žuok — zbija šale, ismejava [Crn.] ∎ bată-l śĭerĭu — (klet.) ubilo ga nebo ∎ bată-l dumńeḑîu — (klet.) ubio ga gospod bog [Por.] ♦ dij. var. baťa [Kmp.] ♦ rum. bate ♦ etim. < lat. batt[u]ere

baćală (mn. baćelurĭ) [akc. baćală] (i. ž.) — potka, konac koji se pomoću snoveljke umeće u zev osnove tokom tkanja ∎ baćala sî puńe pi țauă đi suok karĭe sî bagă în suvĭaĭkă — potka se namotava na cev od zove koja se umeće u snoveljku [Crn.] ♦ dij. var. baćială ∎ baćiala la razbuoĭ sa țîasă pin urḑală — potka na razboju protkiva se kroz osnovu ♦ / baća + suf. -ală [Por.] ♦ rum. băteală

badîĭ [akc. badîĭ] (i. m.) ● v. badîń [Por.] ♦ rum. budăi

badîń (mn. badîńе) [akc. badîń] (i. m.) — bućka, drveni sud koji za bućkanje mleka; badanj ∎ badîńu ĭe vas strîmt șî lung, fakut numa đi skuos untu — bućka je uzan i dugačak sud, napravljen samo za vađenje maslaca ♦ var. badîĭ (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad, Mali Izvor) [Crn.] ∎ în badîń s-a batut untu — u badnju se vadio maslac ♦ dij. var. badîĭ (Crnajka) [Por.] ♦ dij. sin. pućińiu (Šipikovo) [Tim.] ♦ rum. budăi ♦ etim. < mađ. bödön

Badîrkă [akc. Badîrkă] (i. s.) — (antr.) Badrka, nadimak iz koga se razvilo prezime Badrkić, zabeleženo u Rudnoj Glavi i Mosni, [Por.] i u Gamzigradu [Crn.] ∎ Marćin Badîrkă a fuost gazdă mare, avut uoĭ mulće — Martin Badrka je bio veliki gazda, imao je mnogo ovaca [Por.] ♦ rum. Bădîrcea

Badîrkuońi [akc. Badîrkuońi] (i. m.) — (antr.) Badrkići, vlaško prezime familije u Gamzigradu, sada Paunović, čiji je predak bio Vlah sa nadimkom Badrka ∎ numa Badîrkuońi a avut mașînă đi traĭrat — samo su Badrkići imali vršalicu [Crn.] ♦ rum. Badircea

bađe [akc. bađe] (i. m.) — (zast.) (hip.) a. bata, baća, me od milja za ljubavnika, dragan, dragi; b. u narodnoj književnosti: ime kojim devojka oslovljava svoga momka u ljubavnim pesmama ♦ (demin.) bađiță, bađișor [Por.] ♦ rum. bade

Bađikuońi [akc. Bađikuońi] (i. m.) — (antr.) Badžikoni, vlaško prezime familije Bađikić u Valakonju, koje je nastalo prema pretku po nadimku Bađikă, demin. od Bađe ∎ Bađikuońi đin Vaļakuańa s-a mutat în Buļuoț — Bađikići iz Valakonja su se preselili u Boljevac [Crn.] ♦ dij. var. Bađuońi [Por.] ♦ rum. Bădiceanu

baga (ĭuo bag, ĭel bagă) [akc. baga] (gl. p. ref.) — ① uvlačiti, navlačiti, zavlačiti, stavljati; umetati ∎ bagă ața-n ak — uvlači konac u iglu ∎ bagă kîlțanu-n śuariś — uvlači košulju u pantalone ∎ bagă kolaś în trastă — stavlja kolače u torbu ∎ bagă mîna-n sîn — stavlja ruku u njedra ∎ bagă bań în pozanarĭ — stavlja novac u džep (krade) ② (fig.) a. obraćati pažnju, primećivati, zapažati ∎ bagă sama — pazi dobro, obrati pažnju ∎ bagă sama sî nu luńiś — pazi da se ne oklizneš b. okrivljivati, prebacivati, kritikovati, zamerati ∎ îm bagă vina śe n-am ažuns la vrĭamĭe — zamera mi što nisam stigao na vreme ∎ bagă kapu în ńivuoĭe — navlači sebi nevolju na glavu [Crn.] ③ a. ulaziti ∎ uomu sa bagă-n kasă — čovek ulazi u kuću ∎ apa sa bagă-n pomînt — voda ulazi u zemlju b. zalaziti ∎ suarļi sa bagă dupa nuvirĭ — sunce zalazi za oblake c. uterivati ∎ bagă uoĭļi-n strungă — uteruje ovce u tor ④ (fig.) kusati, jesti, uzimati hranu ∎ đi đesńață n-am bagat ńimik în gură — od jutros nisam ništa okusio ∎ vrĭamĭa ĭe să bagăm śuava-n gură — vreme je da nešto prezalogajimo [Por.] ♦ rum. băga

bagabuont (mn. bagabuonḑ) [akc. bagabuont] (i. m.) — protuva, skitnica, vagabund ∎ bagabuont ĭe ka o mară strîkată-n podrum, kare strîkă mĭarîļi tuaće — protuva je kao pokvarena jabuka u podrumu, koja ukvari sve ostale jabuke (Tanda) ∎ bagabuont ĭe o bișćală, o uļimișńiță, uom fara rînd — vagabund je protuva, skitnica, čovek bez reda (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. bagabont ♦ etim. < lat. vagabundus

Bagaĭuovîț [akc. Bagaĭuovîț] (i. m.) — (top.) Bagajovac, potes u ataru sela Savinac, opština Boljevac ∎ Bagaĭuovîțu ĭe pi puaļiļi lu Tîlva Ruoșîĭe — Bagajovac se nalazi u podnožju Crvenog brda [Crn.]

bagat (bagată) (mn. bagaț, bagaće) [akc. bagat] (prid.) — ① uvučen, stavljen, metnut ∎ kuțîtu, bagat în ćakă, stă sprimit dupa kurauă — nož, stavljen u korice, stoji spreman iza pasa ∎ putraḑîașće, bagat în apsă — truli, zatvoren na robiji ② (fig.) zabrinut; zadužen: opevan ∎ bagat în grižă — zabrinut ∎ bagat în ńivuoĭe — uvučen u nevolju ∎ bagat în povastă — stavljen u priču [Crn.] ∎ bagat în kînćik — opevan [Por.] ♦ rum. băgat

bagatuorĭ (mn. bagatuori) [akc.bagatuorĭ] (i. m.) — hranilac, onaj koji umeće razvezane snopove žita u tulumbu vršalice ∎ la traĭrat, bagatuorĭu stîă pi mașînă, șî bagă snuopi în ĭa — na vršidbi, hranilac stoji na vršalici, i umeće snopove u nju [Crn.] ♦ up. drĭeș [Por.] ♦ rum. băgător

baglamă (mn. baglamĭe) [akc. baglamă] (i. ž.) — (zast.) šarka na vratima i prozorima ∎ baglamă đi ușă — šarka za vrata ∎ baglamĭe đi vrakńiță — šarke za kapiju ∎ baglamĭe la uoknă — šarke na prozoru [Crn.] ♦ dij. sin. țîțînă [Por.] ♦ rum. balama ♦ etim. < tur. bağlama

bagram (mn. bagramĭ) [akc. bagram] (i. m.) — (bot.) bagrem (Rabinia pseudacacia) ∎ bagramu ĭe ļiemn tarĭe, bun đi mulće trabuĭaļe — bagrem je tvrdo drvo, dobro za razne potrebe ∎ fluarĭa đi bagram ĭe bună đi albiń — bagremov cvet je dobar za pčela (medonosan) ♦ var. floran (Lubnica, Gamziograd) [Crn.] ♦ dij. var. salkim [akc. salkim] ♦ var. bagrĭem [Por.] ♦ dij. var. salkîm (Prahovo) [Kmp.] ♦ dij. sin. druog (Velika Kamenica, Grabovica) [Dun.] ♦ rum. salcâm ♦ etim. < srb. bagrem

bagramĭarĭ (mn. bagramĭarĭe) [akc. bagramĭarĭ] (i. m.) — bagremar, bagremova šuma ∎ ńi duśem dupa ļamńe în bagramĭarĭ — idemo za drva u bagremar ♦ var. bagremĭerĭ [Crn.] ♦dij. var. bîgremarĭ [Por.]

Baińeșći [akc. Baińeșći] (i. m.) — (antr.) Bainovci, vlaško prezime familija Bainović u Šarbanovcu i Golubović u Osniću, čiji je predak bio Vlah po imenu ili nadimku Bain ∎ Baińeșći đin Șarbanuț au kîăș apruapĭe đi Ćimuok — Bainovci iz Šarbanovca imaju kuće blizu Timoka [Crn.]

baĭațîăl (mn. baĭațîăĭ) [akc. baĭațîăl] (i. m.) — (demin.) momčić ∎ ńiś kopil, ńiś baĭat — ni dete, ni momak [Crn.] ∎ are șî ĭa un baĭațîăl, đi la munće — ima i ona jednog momčića, sa planine ♦ var. baĭețîăl [Por.] ♦ dij. var. băĭețăl [Kmp.] ♦ rum. băițel

baĭațîăsk (baĭațîaskă) (mn. baĭațîășć) [akc. baĭațîăsk] (prid.) — momački, mladalački, vreme muškarčeve mladosti pre ženidbe ∎ nu puot să-l zauĭt ńiśkînd traĭu mĭeu, baĭațîăsk — ne mogu nikad da zaboravim svoj momački život ∎ baĭațîașće (pril.) — po momački, na momački način [Por.] ♦ rum. băieţăsc

baĭațîĭe (mn. baĭațîĭ) [akc. baĭațîĭe] (i. s.) — momaštvo, momački život, mladićko doba ∎ am avut mîndră baĭațîĭe, am aļergat dupa fĭaće kît m-a tras ińima — imao sam lepo momaštvo, jurio sam za devojkama koliko me je vuklo srce ♦ var. bîĭațîĭe [Por.] ♦ rum. băieţie

baĭat (mn. baĭeț) [akc. baĭat] (i. m.) — momak ∎ baĭat ĭe voĭńik ažuns đi însurat — momak je muškarac dospeo za ženidbu ∎ la źuok a veńit o gramadă đi baĭeț, ama fĭaće a fuost puțîńe — na igranku je došla gomila momaka, ali je devojaka bilo malo ∎ baĭat batrîn — stari momak, neženja ♦ sin. danak ♦ supr. fată [Por.] ♦ dij. var. băĭat [Kmp.] ♦ dij. var. (mn. baĭaț) [Crn.] ♦ rum. băiat

baĭbuok (mn. baĭbuokurĭ) [akc. baĭbuok] (i. m.) — ① bajbok, ćumez, tesna prostorija ∎ în baĭbuoko-sta nuĭe luok mîĭ mult đi tri inș — u ovom ćumezu nema mesta ni za tri osobe ② zatvor, buvara ∎ l-a bagat în baĭbuok — nabili ga u zatvor [Crn.] ♦ etim. < srb. bajbok < nem. baibok „pritvor, zatvor, hapsana, buvara” (Речник МС)

baĭe¹ (mn. bîăĭ) [akc. baĭe] (i. ž.) — banja, mineralno kupalište i lečilište ∎ ma duk în baĭe sî ma ļekuĭ đi durĭerĭ în înkeĭaturĭ — idem u banju da se lečim od bolova u zglobovima ♦ var. bańe (mn. bîăń) [Crn.] ∎ kum să nu fiĭe ruoșîĭe la firĭe, kînd tota vara petrĭaśe pin bîăĭ — kako da ne bude rumena u licu, kada celo leto provodi po banjama [Por.] ∎ Bańiĭa sńigoćinuluĭ, la Golumbăț — (top.) Snegotinska banja kod Golupca [Bran.] ♦ rum. baie ♦ etim. < lat. bannea

baĭe²(mn. băĭ) [akc. baĭe] (i. ž.) — (izob.) rudnik ∎ pănă n-a vińit în Măĭdan, aĭ miĭ ar fost munćitorĭ la baĭe, ar făkut la karbuń — dok nisu došli u Majdanpek, moji su bili radnici u rudniku, pravili su ćumur [Buf.] ♦ rum. baie ♦ etim. < mađ. bánya

baĭețîme (mn. baĭețîmĭ) [akc. baĭețîme] (i. ž.) — momčadija, grupa momaka, generacija momaka ∎ pļină uara đi baĭețîme, fĭaće nus pusta — puno kolo momčadija, devojaka nema nigde [Por.] ♦ rum. bâieţime

baĭer (mn. bairĭe) [akc. baĭer] (i. m.) — ① ručica, pokretni dodatak na sudovima koji služi za prenošenje, hvataljka ∎ baĭer la kaldarĭe — ručica na bakraču ∎ baĭer la vadră — ručica na vedru [Crn.] ♦ dij. var. bair ∎ s-a rupt bairu la kuafă, șî barbatî-mĭu a pus o žîță kare ma taĭe la mînă kînd duk apa — pokidala se ručica na kofi, i moj muž je stavio jednu žicu koja mi seče ruku kad nosim vodu [Por.] ② uprtača ∎ baĭer đi kĭes — uprtača za torbicu (Osnić) ∎ trasta ku baĭer — torba sa uprtačem (Topla) [Crn.] ♦ dij. sin. obrańe [Por.] ♦ rum. baieră ♦ etim. < lat. bajulus, bajula.

baĭir (mn. baĭire) [akc. baĭir] (i. s.) — (tehn.) ručka ∎ baĭiru la kuafă — ručka na kofi ♦ sin. toartă (Tanda) [Por.] ♦ rum. bair ♦ etim. < tur. bayir

baĭkuoń (mn. baĭkuańe) [akc. baĭkuoń] (i. m.) — (augm.) kamenčina, kamenčuga ∎ ĭ-a batut kare ĭ-a fi batut ku baĭkuańe nuapća, numa să-ĭ dudîĭe đi la moșîĭe — tukli su ih noću neki nepoznati kamenčugama, samo da ih proteraju sa imanja ♦ var. bikuoń ♦ sin. borțuoń, bolovan, petruoń [Por.] ♦ rum. băicon

baĭluog (mn. baĭluaźe) [akc. baĭluog] (i. s.) — (tehn.) bajlak, zakrpa za gumu na točku bicikla ∎ baĭluogu ĭe un pĭaćik đi gumă kare sa puńe la ruată kînd iĭ sa rupe guma đin afară — bajlak je parče gume koje se stavlja na točak bicikla, kada mu se pocepa spoljašnja guma ∎ baĭluogu sa faśe đin gumă batrînă alu ruată — bajlak se pravi od stare gume za bicikl [Por.] ♦ rum. bailag ♦ etim. < nem. Beilage

bak (mn. bakurĭ) (i. s.) — (tehn.) skela ∎ dăn Ram baku kară prăsta Dunăre dă mulće uorĭ prăsta ḑî — iz Rama skela preko Dunava vozi više puta na dan [Bran.] ♦ rum. bac ♦ etim. < Fran. bac

baklă (mn. bakļe) [akc. baklă] (i. ž.) — kanta, limena posuda za tečnost ∎ dăm o baklă đi olaĭ — daj mi kantu ulja [Por.]

bakșîș (mn. bakșîșă) [akc. bakșîș] (i. s.) — bakšiš, napojnica, poklon; mito ∎ a fuost krśumarĭ, ama bakșîșu a fuost puțîn, kă lumĭa n-avut bań — bio je krčmar, ali je bakšiš bio slab, jer ljudi nisu imali para [Por.] ♦ rum. bacșiș ♦ etim. < tur. bahşis

Bakuĭ (Bakuĭe, Bakuaĭkă) [akc. Bakuĭ] (i. s.) — (etn.) (pej.) Bakuj, naziv za stanovnike Pemske ulice u Majdanpeku ∎ bakuĭ ar fost poļikră đe bažokură la bufań đen Pemska — Bakuj je bio pogrdni nadimak za Bufane iz Pemske ∎ bakuĭ ĭ-ar ḑîs kă ĭ-a țînut kă-s omiń proșć — nazivali su ih bakui jer su ih držali za proste ljude [Buf.] ♦ rum. băcui

Bala (mn. Baluoń) [akc. Bala] (i. m.) — (antr.) Bala, Balić, por. nadimak u Rudnoj Glavi ∎ am pazît uoĭļ ku Milan Bala pi śuaka Îrnaglîăvi — čuvao sam ovce sa Milanom Balom na Rudnoglavskom brdu [Por.] ♦ rum. Bala

balamžîtură [akc. balamžîtură] (i. ž.) ● v. balmažală [Crn.] ♦ rum. bălmăjală

Balańeșći [akc. Balańeșći] (i. m.) — (antr.) Balanešti, vlaško prezime familija u Šarbanovcu i Osniću, potomci Vlaha po imanu Balan [Crn.] ♦ var. (mn. Bîlańeșći), (jed.) Bîlańesku, poļikra alu o fîmeļiĭe mare în Arnaglaua — mn. Balanešti - Balanovići, jed. Balanesko - Balanović, prezime jedne velike familije u Rudnoj Glavi ∎ Truță Balan, a fuost birou satuluĭ — Petar Balan (ović) je bio seoski birov (pozivar, kurir) ∎ poļikră „balan” ĭ-a pus la uom kare a fuost bîăl la fire — nadimak „balan” dobijao je čovek koji je bio plavokos [Por.] ♦ rum. Bălănești

balaur (mn. balaurĭ) [akc. balaur] (i. m.) — smuk, neotrovna zmija (Zamenis longissima); blavor ∎ am vaḑut un balaur đi duauă mĭetîrĭe — video sam smuka od dva metra [Crn.] ♦ dij. sin. șîarpe [Por.] ♦ dij. var. palaur ♦ (demin.) palaurel — (demon.) zmaj, blavor (Prahovo) [Kmp.] ♦ rum. balaur ♦ etim. < ? alb.bollë; srb. blavur, blavor, blaor

balbańală (mn. balbańelurĭ) [akc. balbańală] (i. ž.) — batrganje ∎ balbańală pin namĭeț — batrganje po smetovima [Crn.] ♦ dij. var. bîlbańală, bîlbańitu ♦ sin. zbaćală [Por.]

balbańi (ĭuo balbańesk, ĭel balbańașće) [akc. balbańi] (gl.) — batrgati se, boriti se, koprcati se, otimati se, rvati se (sa nekim problemom, nekom nedaćom, mukom) ∎ sî balbańașće ku lukru, sî skîape đi la bĭață — batrga se, radeći, da se spasi bede ∎ sî balbańeașće buou, nu sa dîă s-îl înžug — otima se vo, ne da da ga upregnem ∎ sî balbańașće ku buala — bori se sa bolešću [Crn.] ♦ var. bîlbańi ∎ ăl trasă, sa bîlbańi kîta, șî sa dusă la fund — povuče ga voda, on se batrgao malo, i ode na dno [Por.]

balbataĭe (mn. balbatîăĭ) [akc. balbataĭe] (i. ž.) — ① plamen ∎ arđe fuoku fîră balbataĭe — gori vatra bez plamena ∎ balbataĭe mikă, balbataĭe marĭe — mali plamen, veliki plamen [Crn.] ♦ var. bîlbataĭe, bîlbaĭală — veliki, jak, lelujavi plamen vatre ♦ sin. vapaĭț, pară ∎ para fuokuluĭ — plamen vatre ♦ up. pară [Por.] ♦ dij. var. bălbătaĭe [Kmp.] ♦ / ? < bîlb (pîlp) + bataĭe (exp. Durlić ) ♦ rum. bâlbătaie

balțuit (balțuită) (mn. balțuiț, balțuiće) [akc. balțuit] (prid.) — opušten, labav ∎ žîțîļi đi struĭe pin bandĭerĭ sînt balțuiće đi kaldură — žice na dalekovodu su opuštene zbog toplote ∎ sfuara đi rufe ĭe balțuită — kanap za veš je labav ♦ sin. mațuit (Valakonje) [Crn.] ♦ dij. var. bălțuit (Tanda) ∎ bălțuit ĭe aĭa śe nuĭe ļegat strîns — labavo je ono što nije vezano čvrsto ♦ dij. sin. afanat [Por.] ♦ rum. bălţat ♦ etim. < lat. balteatus

balćiță [akc. balćiță] (i. ž.) ● v. baltuță [Por.]

balćină (mn. balćiń) [akc. balćină] (i. ž.) — močvara, zemljište nepogodno za obradu i ispašu stoke zbog površinske vode ∎ pi lîngă Ćimuok ĭastă mulće balćiń karĭe nu sî puot lukra — pored Timoka ima mnogo močvara koje se ne mogu obrađivati [Crn.] ♦ rum. băltină

balkău (mn. balkuaĭe) [akc. balkău] (i. s.) — (zast.) (augm.) močvara, močvarište ∎ vuorba balkău astîḑ s-a pastrat numa pin kînćiśe batrîńe, kare sînt șî ĭaļe gata tuaće zuĭtaće — reč „balkeu” je danas sačuvana samo u starim pesmama, koje su i one gotovo sve zaboravljene ♦ ? var. baltău (augm.) baltă — „bara, močvara” [Por.] ♦ rum. balcău

balmažală (mn. balmažîălurĭ) [akc. balmažală] (i. ž.) — (vulg.) baljezganje, lupetanje koještarija, trabunjanje ∎ đin balmažala luĭ, ńimik n-am înțaļes — iz njegovog trabunjanja ništa nisam razumeo ∎ nu askult balmažîălurļi politikanțîlor — ne slušam trabunjanja političara ♦ var. balamžîtură [Crn.] ♦ dij. var. bîlmažală [Por.] ♦ rum. bălmăjală

balmažî (ĭuo balmažîăsk, ĭel balmažîașće) [akc. balmažî] (gl. p.) — (vulg.) baljezgati, trabunjati, govoriti besmislice, koještarije ∎ kît ĭe ḑîua numa balmažîașće — po vazdan govori koještarije ∎ nu balmažî, aĭ grižă śe vorbĭeșć — ne baljezgaj, pazi šta govoriš [Crn.] ♦ dij. var. bîlmažî [Por.] ♦ rum. bălmăji

balmiș (mn. balmișurĭ) [akc. balmiș] (i. m.) — belmuž, jelo koje se priprema od oceđene kaše, prženjem u tiganju, uz dodavanje kukuruznog brašna i soli ∎ balmișu sî manînkă pîn ĭe ferbinće — belmuž se jede dok je vruć [Crn.] ♦ dij. var. balmuș [Por.] ♦ rum. balmoș

balmuș (mn. balmușurĭ) [akc. balmuș] (i. s.) — (nutr.) belmuž, jelo od prženog mladog sira ∎ balmușu a fuost măĭ mare dulśață pîkurarĭaskă — belmuž je bila najveća pastirska poslastica [Por.] dij. var. balmiș [Crn.] ♦ rum. balmuș

balśuară [akc. balśuară] (i. ž.) ● v. baltuță [Por.]

baltă (mn. bĭelț) [akc. baltă] (i. ž.) — a. bara, plitka stajaća voda sa specifičnim biljnim i životinjskim svetom ∎ baltă vĭarđe — zelena bara ∎ în baltă traĭașće draku — u bari živi đavo b. voda koja se zadržava u udubljenjima posle kiše ∎ baltă đin pluaĭe — kišna bara [Crn.] ♦ (demin.) baltuță — barica ♦ (augm.) baltuoń — baretina [Por.] ♦ rum. baltă ♦ etim. < slov. blato

baltuță (mn. baltuț) [akc. baltuță] (i. ž.) — barica ♦ / (demin.) < baltă ♦ var. balćiță, balśuară ∎ dupa pluaĭe a ramas mulće baltuță pi luokurĭ poļiažńiśe — posle kiše ostale su mnoge barice po njivama u ravnici [Por.] ♦ rum. băltuţă

baltuoń (mn. baltuańe) [akc. baltuoń] (i. s.) — (augm.) baretina, baruština ∎ după sat esťe un baltuoń, bun numa ďe broșťi — iza sela ima jedna baruština, dobra je samo za žabe [Por.] ♦ rum. băltoi

baltuos (baltuasă) (mn. baltuoș, baltuasă) [akc. baltuos] (prid.) — močvaran; podvodan ∎ luok baltuos — močvarno mesto ∎ pomînt baltuos — močvarna zemlja [Crn.] ∎ baltuos luok, bun numa đi bruoșć — močvarno mesto, dobro samo za žabe [Por.] ♦ rum. băltos

Baluță [akc. Baluță] (i. ž.) — Belkica, često ime za ovcu bele boje ∎ Baluță, uaĭe blîndă ku lapće dulśe — Belkica, umiljata ovca sa slatkim mlekom [Hom.] ♦ var. Balură ∎ Uoiță Balură, ku korńițu-n gură — Ovčica Belkica s rokcem u zubima, (vlaška varijanta rumunske pesme „Miorița”) [Zvizd] ♦ rum. Băluţă

Baluțuońi [akc. Baluțuońi] (i. m.) — (antr.) Balucani, vlaško prezime familije u Podgorcu, čiji je predak bio Vlah po nadimku Baluca ♦ / Baluță < (demin.) Bîălu < bîăl — plave kose, plavušan ∎ Baluțuońi au kîrd marĭe đi uoĭ la baśiĭe — Balucani imaju veliko stado ovaca na bačiji [Crn.] ♦ rum. Băluţeanu

baluos, baluasă (mn. baluoș, baluasă) [akc. baluos] (prid.) — ① balav, kome idu bale iz usta ∎ baluos ka kîńiļi al turbat — balav kao besan pas ② odvratno ∎ baluos ka slańina viĭe — odvratno kao živa slanina [Crn.] ♦ dij. var. bălos [Kmp.] ♦ rum. bălos

balușăl (mn. balușăĭ) [akc. balușăl] (i. m.) — (mik.) bukovača (Pleuritis serotinus) ∎ balușăl ĭe burĭaće kare krĭașće pi fag — bukovača je gljiva koja niče na bukvi ∎ ĭastă balușăl đi primovară șî balușăl đi tuamnă — ima prolećna bukovača i jesenja bukovača [Por.] ♦ dij. sin. burĭeț da-ĭ ńegri (Osanica) [Hom.]

baļaguos (baļaguasă) (mn. baļaguoș, baļaguasă) [akc. baļaguos] (prid.) — ① ubalegan, umazan balegom ② (fig.) pokvarenjak ∎ uom baļaguos — čovek bez morala [Crn.] ♦ var. baļeguos (baļeguasă) (mn. baļeguoș) [Por.] ♦ rum. băligos

Baļan (mn. Baļań) [akc. Baļan] (i. m.) — (antr.) Baljan, prezime u Majdanpeku ∎ Baļańi a vińit în Măĭdan đin Banatu-l rumîńesk, da în Banat s-a mutat đin Kraĭova — Baljani su u Majdanpek došli iz rumunskog Banata, a u Banat su se preselili iz Krajove [Buf.] ♦ rum. Balian

baļe [akc. baļe] (i. ž.) — ① bale, sline koje izlaze iz usta, gubice ∎ la uaĭe pļakară baļe đin gură, o să muară — ovci krenule bale iz gubice, uginuće ∎ baļe đi kulkumĭek — puževe bale [Crn.] ② sluzava i lepljiva materija ∎ vinu kînd sa strîkă, or prazu kînd putraḑîșaće în pomînt, fak baļe — vino kad se ukvari, ili praziluk kada istruli u zemlji, prave bale [Por.] ♦ rum. bale ♦ etim. < lat. baba

baļeguos [akc. baļeguos] (prid.) ● v. baļaguos [Por.] ♦ rum. băligos

baļigarĭ (mn. baļigarĭ) [akc. baļigarĭ] (i. m.) — (ent.) balegar, insekt (Geotrupes stercorarius) ∎ baļagarĭu ĭe guangă mikă, ńagră, kunoskută kă adună skrume đi baļigă, șî mĭergînd înapuoĭ, ļi faśe buboloș ka kikirĭaḑa đi ĭepur — balegar je mala, crna buba, poznata po tome što skuplja mrvice balege, i idući unazad, pravi od njih grudvice veličine zečjeg brabonka ♦ var. băļigarĭ, bîļegarĭ [Por.] ♦ rum. băligar

baļigă (mn. bîăļiź) [akc. baļigă] (i. ž.) — ① balega, izmet krupnih životinja ∎ baļigă đi vakă — goveđa balega ∎ baļigă đi kal — konjska balega ② (fig.) a. za lice bez morala ∎ baļigă đi uom — govno od čoveka b. za popustljivog ∎ muaļe ka baļiga — mekan kao balega [Crn.] ♦ rum. baligă

ban (mn. bań) (i. m.) — ① (mon.) novac, metalna ili papirna moneta u opticaju, ekvivalent za robu ∎ zdrîănkîńe đi bań — zvecka, pun novaca ∎ a gasît bań — našao je (zakopano) blago ② (fig.) poređenje za blagostanje, tvrdičluk, rasipništvo i sl. ∎ pazîăsk muošu ka pi ban — čuvaju starca kao paru ∎ traĭașće ka banu-n pungă — živi kao novac u kesi ∎ banu luĭ ĭe grĭeu ka Artanu — njegov dinar je težak kao Rtanj ∎ strîvĭașće banu pi fiĭe śe — rasipa novac na bilo šta ∎ arĭe źaĭśće rarĭ — ima retke prste (rasipnik je) ∎ askultă ka bańișuoru — vredan je kao novčić (za poslušno dete) ∎ faśe ban bun — dobro zarađuje ∎ nu vrĭeduĭe ńiś kît un ban îngaurit — ne vredi ni koliko probušeni novčić ③ čest ukras na nošnji ∎ salbă đi bań — đerdan [Crn.] ♦ dem. banuț (akc. banuț), banușăl (akc. banușăl) ♦ augm. bańamă (akc. bańamă) ∎ unđ-a fi strîvit atîta bańamă? — gde li je potrošio tolike novce ? [Por.] ♦ rum. ban

bandaș¹ (mn. bandașî) [akc. bandaș] (i. m.) — ① trubač, svirač na trubi ∎ fraćiļi mĭeu ĭe bandaș — moj brat je trubač [Crn.] ② bandaž, obruč na točku bicikla ∎ mĭ-a pikat guma đi pi bandaș — smakla mi se guma sa bandaža ∎ s-a rupt guma, ș-a mînat ruata pi bandaș — pukla je guma, pa je vozio bicikl na bandažu [Por.]

bandaș² (mn. bandașă) [akc. bandaș] (i. s.) — (tehn.) bandaž, obruč na točku bicikla ili mopeda ∎ mi s-a rupt guma la ruata đi-nainće, ș-a-m fuost muara să mîn ruata pi bandaș pănă la kasă — pocepala mi se guma na prednjem točku, pa sam morao da teram bicikl na bandažu sve do kuće [Por.] ♦ rum. bandaj ♦ etim. < Fran. bandage

bandă (mn. bîănḑ) [akc. bandă] (i. ž.) — truba, limeni duvački instrument ∎ ḑîśe în bandă mikă — svira na maloj trubi ∎ bandă mîĭ marĭe — veća truba [Crn.] ♦ dij. var. (mn. bĭenḑ) ∎ bandaś, kîntă-n bandă — trubač, svira trubu ∎ s-a-nvațat đi mik să kînće-n bandă — naučio je da svira trubu kao mali (u detinjstvu) [Por.] ♦ rum. bandă ♦ etim. < nem. Bande

bandierĭ (mn. bandierĭ) [akc. bandierĭ] (i. m.) — bandera, električni ili telefonski stub ∎ kînd a trîbuit să duśem struĭa pănă la koļibĭ pi śuakă, tuot nat a dat đin padurĭa luĭ bandierĭe kîće a trîbuit — kada je trebalo da dovedemo struju do koliba na brdu, svako je iz svoje šume davao bandere koliko je trebalo [Por.] ♦ etim. < srb. bandera

banḑari (ĭuo banḑarĭesk, ĭel banḑarĭașće) [akc. banḑari] (gl.) — (muz.) basirati, svirati na pratećem instrumentu ∎ kînd ĭastă duoĭ lautarĭ, unu ḑîśe đi žuok, da al alalt banḑarĭașće — kad sviraju dvojica violinista, jedan svira kolo, a drugi basira [Crn.] ♦ dij. var. băsări (ĭuo băsărĭesk, ĭel băsărĭașće) [akc. băsări] ∎ Ĭanku ku Dinu a fuost lăutarĭ kunoskuț, parĭake bună: Ĭanku ĭe primaș, da Dinu băsărĭașće dupa ĭel — Janko i Dinu su bili lautari, dobar par: Janko je bio primaš, a Dinu je basirao za njim (Leskovo) [GPek] ♦ dij. var. băsui (ĭuo băsuĭesk, ĭel băsuĭașće) [akc. băsui] ∎ ń-am spart taĭfa, kî ĭel n-a putut să băsuĭaskă kum trîabe — rasturili smo grupu, jer on nije mogao dobro da basira (Rudna Glava) [Por.]

banḑarit (banḑariturĭ) [akc. banḑarit] (i. m.) — (muz.) ① basiranje, ritmovanje ∎ ku banḑarit, mîĭ bińe žuoś — uz basiranje, bolje igraš ② (fig.) mlaćenje, pričanje gluposti ∎ lasîće đi banḑarit, vĭeḑ kî sî rîd đi ćińe — nemoj da mlatiš, vidiš da ti se smeju [Crn.]

bankă (mn. bănś) [akc. bankă] (i. ž.) — (zast.) (mon.) banka, metalna moneta ∎ bankă ĭ-a ḑîs aĭ batrîń la un fĭeļ đi bań kare avut vrĭad ḑîaśe, doaḑăś șî triḑăś đi dinarĭ — bankom su stari zvali jednu vrstu novca koji je imao vrednost deset, dvadeset i trideset dinara ∎ la banu đi ḑaśe dinarĭ ĭ-a ḑîs o bankă, la-l đi doaḑăś ĭ-a ḑîs doă bănś, da la-l đi triḑăś ĭ-a ḑîs triĭ bănś — novčić od deset dinara zvali se jednom bankom, od dvadeset su zvali dve banke, a onog od trideset dinara, tri banke [GPek] ∎ o bankă a fuost ban tare, kî ĭa avut ḑăśe dinarĭ, da ḑîua đi sapat a fuost triĭ dinarĭ — jedna banka je bila jak novac, jer je vredela deset dinara, a dan kopanja bio je tri dinara (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. bancă

bankĭet (mn. bankĭeț) [akc. bankĭet] (i. m.) — kamara složene cigle ∎ am un bankĭet đi țîglă, măĭ întrîabe triĭ đi kasă — imam jedan „banket” cigala, treba mi još tri za kuću (Leskovo) [GPek]

banu mîțî [akc. banu mîțî] (i. m.) — (min.) mačji novčić, žućkasti kamen koji se presijava; liskun ∎ kînd am fuost pîkurarĭ, am gin] i kî ĭe banu mîțî aur — kad sam bio čobanin, mislio sam da je liskun zlato ♦ sin. șîfîr ♦ up. ban, mîț [Por.]

banuț (mn. banuș) [akc. banuț] (i. m.) — (mon.) novčić ∎ avut num un banuț atîrnat la gît, kă a fuost fată sarakă — imala je samo jedan novčić okačen oko vrata, jer je bila siromašna devojka ∎ a gasît o gramadă đi banuș, kare a pitulat vrunu đa-ĭ luĭ đa-ĭ batrîń, ama s-a aratat kă nau ńiś un vrĭad — našao je gomilu novčića, koju je sakrio neko od njegovih predaka, ali se pokazalo da nemaju nikakvu vrednost ♦ var. banușăl [Por.] ♦ rum. bănuţ

bańeće [akc. bańeće] (i. m.) — parajlija, bogataš ∎ bańeće ĭe uom pļin dă bań — parajlija je čovek pun para [Zvizd] ♦ rum. bănet

bańiuluĭ [akc. bańiuluĭ] (pril.) — gotovinski, vid trgovine dobrima ∎ pi marfă, ore bańiuluĭ — za robu, ili gotovinsk i ∎ bańiuluĭ, ore-n skimb — gotovinski, ili u razmenu (razmenom, trampom) [Crn.] ♦ rum. pe bani

barabar [akc. barabar] (pril.) ● v. bîrabar [Crn.]

barabă (mn. barăbĭ) [akc. barabă] (i. s.) — baraba ① ološ, propalica, skitnica, besposličar ∎ o barabă đi uom, a dat tuot pi bĭare, ș-akuma a ramas pi drumo-l mare — baraba od čoveka, sve je propio i sada je ostao na ulici ② došljak, neznanac; čovek bez imovine ∎ s-a mîritat dupa o barabă la Măĭdan, a veńit đin lumĭa albă, fara moșîĭe, fara ńimika — udala se za neku barabu u Majdanpeku, koji je došao iz belog sveta, bez imovine, bez ičega [Por.] ♦ etim. < Bibl. Baraba, biblijski razbojnik (Rečnik MS)

barbațîașće [akc. barbațîașće] (pril.) — muškarački, na muški način; muški; snažno ∎ puńe umîru barbațîașće — podmetni rame muški [Crn.] ♦ rum. bărbătește

barbațîăsk (mn. barbațîăsć) [akc. barbațîăsk] (prid.) — ① muški, na način svjostven muškarcu ∎ lukru barbațîăsk — muški posao ∎ trĭabă barbațaskă — muška posla ∎ țuaļe barbațîășć — muško odelo ∎ mîń barbațîășć — muške ruke [Crn.] ② supružnički, na način svojstven muškarcu kao suprugu [Por.] ♦ rum. bărbătesc

barbațîĭe (mn. barbațîĭ) [akc. barbațîĭe] (i. ž.)   — ① muškost, muževnost, odvažnost na muževan način ∎ akuma aratăț barbațîĭa — sad pokaži muškost [Crn.] ② brak, bračnost, supružništvo ∎ barbațîĭa-mĭa ku ĭel a fuost bună, ĭel a fuost bun barbat — moj brak sa njim je bio dobar, on je bio dobar muž  [Por.] ♦ rum. bărbăţie

barbari [akc. barbari] (gl. p. ref.) ● v. bîrbari [Crn.] ♦ rum. bărăbari

barbarĭ (mn. barbarĭe) [akc. barbarĭ] (i. m.) — (fig.) podbradak, dodatak na violini koji služi da se instrument drži na ramenu pomoću brade ∎ kînd lauta arĭe barbarĭ, mîĭ bińe șîađe pi umîru lu lautarĭ — kad violina ima podbradak, bolje leži na ramenu violiniste [Crn.] ♦ rum. bărbie

barbat (mn. barbaț) [akc. barbat] (i. m.) — muž, suprug ∎ ĭuo-s barbatu ĭeĭ — ja sam njen muž ∎ am avut duoĭ barbaț — imala sam dva muža [Crn.] ∎ fi kuminće, kă vińe barbatî-mĭu, șî će frînźe — budi pristojan, jer će mi doći muž, pa će te polomiti ♦ sin. uom [Por.] ♦ dij. var. bărbat [Kmp.] ♦ rum. bărbat ♦ etim. < lat. barbatus

barbă (mn. barbĭe) [akc. barbă] (i. ž.) — ① a. (anat.) brada, deo lica ispod usta ∎ barbă askuțîtă — šiljata brada ∎ barba ku kroviț — brada sa rupicom ♦ (demin.) barbuță — bradica b. dlaka koja odraslim muškarcima raste na licu ∎ barbă rasă — obrijana brada ∎ barbă lungă — duga brada ∎ barbă rară — retka brada ∎ barbă albă — seda brada ∎ barbă rasuśită — uvijena brada ② (tehn.) delovi nekih alata ∎ barba la sakurĭe — brada sekire, zadnji deo sečiva sekire [Crn.] ♦ var. barbura la sakurĭe [Por.] ∎ barba la firiz — brada testere, deo testere sa ramom koji je bliži ruci ③ (iron.) barbă pîrśaskă — jareća brada [Crn.] ♦ rum. barbă ♦ etim. < lat. barba

barbiĭe (mn. barbiĭ) [akc. barbiĭe] (i. ž.) — a. podvoljak, debeli, često dvostruko ispupčeni kožni nabor ispod podbratka kod gojaznih osoba ∎ uom gras, barbiĭa marĭe — gojazan čovek, velika guša b. spuštena i nabrana koža ispod vrata kod nekih životinja [Crn.] ∎ barbiĭe ĭe grasîmĭa supt barbă, la uom, or la vro vită — barbija je debelina pod gušom, kod čoveka, ili neke životinje [Por.] ♦ rum. bărbie

barbuță (mn. barbuț) [akc. barbuță] (i. ž.) — ① bradica, mala brada ♦ / (demin.) < barbă ② (antr.) Barbuță — „bradić”, nadimak čoveka sa malom bradom ♦ Barbuțan, Barbuțańi, Barbuțuońi — porodični nadimak potomaka čoveka sa nadimkom „barbuță”, posrbljeno: Barbucić, Barbucović, Barbucanović [Por.] ♦ rum. bărbuţa

Barbuļeșći [akc. Barbuļeșći] (i. m.) — (antr.) Barbulešti, Barbulovići, vlaško prezime familija u Malom Izvoru i Osniću, čiji se predak rodonačelnik zvao Barbu ∎ Barbuļeșći đin Izvuoru al mik sînt uamiń đi vuorbă — Barbulešti iz Malog Izvora su ljudi od reči [Crn.] ♦ dij. var. Bîrbuļeșći, Bărbuļeșći [Por.] ♦ rum. Bărbulești

barbuos (mn. barbuoș) [akc. barbuos] (prid.) — bradat ∎ barbuos kî žaļașće — bradat jer žali ∎ barbuos k-așa vrĭa — bradat jer to želi [Crn.] ♦ dij. var. bărbos [Kmp.] ♦ rum. bărbos

Barbură [akc. Barbură] (i. ž.) — (kal.) Varvara, kokošiji praznik; neradan dan, posvećen živini; Barbura ∎ Barbură ĭe prazńiku alu gaiń — Varvara je kokošinji praznik [Hom.] ∎ Barbura ĭe muĭare sfînțîtă, kare dă birekĭetu pomîntuluĭ — Barbura je sveta žena koja zemlji daje berićet ∎ Barbura are doă suruorĭ, kare sa kĭamă Vîrvare; ĭastă doă Vîrvare: a đin tîń ĭe k-o ḑî nainća Barburi, a Vîrvarĭa a doĭļa ĭe k-o ḑî dupa ĭa — Barbura ima dve sestre, koje se zovu Varvare; prva pada dan pre Barbure, a druga je dan posle nje (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. var. Barbora (Malajnica) [Pad.] ♦ rum. Barbură ♦ etim. < lat. Barbara

bardak (mn. bardaśе) [akc. bardak] (i. s.) — bardak, zemljani sud za piće; krčag; vrč ∎ đin bardak măĭ đes s-a baut rakiĭe pi la prazńiśe, pi la nunț, or pi la pomeń — iz bardaka se najčešće pila rakija na slavama, svadbama ili daćama ∎ bardaku a mĭers đin mînă-n mînă, pi lînga masă, șî tot nat a tras đin ĭel kît ĭ-a plakut, kă pară n-a fuost, or n-a fuost đi ažuns — bardak je išao iz ruke u ruku oko stola, i svako je pio koliko je hteo, jer čaša nije bilo, ili ih nije bilo dovoljno ♦ var. bîrdak (Tanda) [Por.] ♦ rum. bardac ♦ etim. < tur. bardak

bardă (mn. bărḑ) [akc. bardă] (i. ž.) — bradva, tesarska sekira sa kratkom i krivom drškom ∎ barda ĭe sakurĭe đ-o mînă, adîns fakută đi śopļit la ļiamńe — bradva je jednoručna sekira, posebno izrađena za tesanje drveta ♦ up. sakurĭe [Por.] ∎ ku barda sa fača daoge la butoĭ — sa bradvom su se izrađivale doge za bure (Korbovo) [Dun.] ♦ rum. bardă ♦ etim. < mađ. bárd

barḑă (mn. bĭerḑ) [akc. barḑă] (i. ž.) — (ornit.) roda, ptica selica (Ciconia Ciconia) ∎ kînd ažunźe barḑa, ažunźe șî primovara — kad stigne roda, i proleće stiže ♦ var. barză (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad) [Crn.] ♦ sin. stîrk (Rudna Glava) [Por.] ♦ sin. stîlk (Sige) [Hom.] ♦ dij. var. barză [Kmp.] ♦ / ? barḑă / barză < barz < brĭaz „pistriț” — šaren (exp. Durlić) ♦ rum. barză

barkă (mn. bărți) [akc. barkă] (i. ž.) — ribarski čamac ∎ peșkari merğe ku barka pe Duńere ĭn peșkarit, vrodată a mînato ku vislă, da astez ku motoru — plovilo sa kojim profesionalni ribari na Dunavu love ribu, nekada su ga terali na vesla, a danas sa motorom [Kmp.] ♦ sin. orańiță [Por.] ♦ rum. barcă ♦ etim. < Ital. barca

barnă (mn. bîărń) [akc. barnă] (i. ž.) — nered, haos, pustoš; ršum ∎ l-am lasat în kasă ka pi uom, da ĭel mĭ-a fakut arnă-barnă pin suobă, șî sa dus drakuluĭ — ostavio sam ga u kući kao čoveka, a on mi je napravio ršum po sobi, i otišao do đavola [Por.]

basama [akc. basama] (pril.) — valjda, možda, verovatno ∎ basama ĭe așa lasat đi la Dumńeḑîu — valjda je tako dato od Boga ∎ basama nu vińe kî ĭe kuprins ku śuava — verovatno ne dolazi jer je nečim zauzet ♦ var. basanka, basamka [Por.] ♦ rum. basama

basanka [akc. basanka] (pril.) ● v. basama [Por.] ♦ rum. basama

Basarabuońi [akc. Basarabuońi] (i. m.) — (antr.) Basaraboni, vlaško prezime familije Basarabić iz Podgorca, potomaka Vlaha sa nadimkom Basarab [Crn.] ♦ var. Bîsarabańi, Bîsîrabuońi (jed. Bîsaraban, Bîsîraban) — vlaško prezime („poļikra”) familije Jovanović iz Gornjana u Gornjem Poreču, koje su dobili po pretku, doseljenom iz Besarabije polovinom XVIII veka ∎ Vană Bîsarab (var. Bîsaraban), un uom đin famiļiĭa lu Bîsîrabuońi — Jovan, čovek iz familije Basarab (ović) [Por.] ♦ rum. Basarabeanu

baskiĭe (mn. baskiĭ) [akc. baskiĭe] (i. ž.) — baskija, žioka ① pojanta, horizontalna prečka u vidu tesane letve koja se zakucava na vertikalnu konstrukciju tokom gradnje objekata od slabog materijala ∎ kasă đi baskiĭ — kuća od pojanti ∎ baskiĭ đi svińak — pojante od crnog graba ∎ baskiĭ đi śaruoń — pojante od cerovine [Crn.] ② horizontalna greda o koju se prikivaju tarabe ∎ đi gard ăț trîabe kîći duauă baskiĭ întra șćiumpĭ; sa pun poļiažńik, șî đi șćiump sa prind ku klanfe — za ogradu ti trebaju po dve baskije između stubova; postavljaju se vodoravno, i za stub se vezuju klanfama ♦ dij. sin. kuardă (Tanda) [Por.] ♦ etim. < tur. baskija „grubo otesano tanko stablo” (РечникМС1)

bastră [akc. bastră] (i. ž.) — plamenjača, bolest koju izazivaju paraziti na mnogim biljkama (puccinia graminis) ∎ bastra a ars piparka — plamenjača je izgorela papriku [Hom.] ♦ dij. sin. mană, taśuńe [Por.] [Crn.] ♦ etim. < srb. bastra

Bastuońi [akc. Bastuońi] (antr.) — vlaško prezime porodice u Gamzigradu, čiji je predak imao nadimak Baston, verovatno od l.i. Basta ∎ Brańe Bastuon ĭe rîău bolnau — Brane Baston je jako bolestan [Crn.] ♦ rum. Basta

baș (part.) — rečca ① za isticanje neke reči ili izraza ∎ a trĭekut baș pi lînga nuoĭ — prošao je baš pored nas ② za pokazivanje istovremenosti: upravo, taman ∎ kînd ĭel baș să skîape pi ușă, uoțî tună, șă-l prind — baš kad on da utekne na vrata, lopovi upadnu, i uhvate ga ③ za ublažavanje ∎ n-a fuost baș așa — nije bilo baš tako [Por.] ♦ rum. baș ♦ etim. < srb. baš

bașćauă (mn. bașćiaļe) [akc. bașćauă] (i. ž.) — bašta ∎ a fakut bașćauă lînga rîu, ku mare drag kă n-o să fiĭe nakaz ku udatu, ama a veńit pouodu ș-a luvat tuot — napravio je baštu pored reke, uz veliku radost da neće biti muke sa zalivanjem, ali je izbila poplava i odnela sve ♦ [Por.] ♦ dij. var. baśauă [Crn.] ♦ dij. var. bașťa [Kmp.]

bașťa (mn. bașťeļe) [akc. bașťa] (i. ž.) — bašta ∎ ma duk în bașťa să skot ťapă — idem u baštu da izvadim luk [Kmp.] ♦ dij. var. baśauă [Crn.] ♦ dij. var. bașćauă [Por.]

baś (mn. baś) (i. m.) — bač, učesnik bačije, bačijar ∎ șî muoșu Pau Blîgoĭan ĭe baś ku stîna-luĭ, în baśiĭa nuastră la Rîmnarĭeka — i čiča Pavle Blagojev je bač sa svojim stadom u našoj bačiji na Ravnoj reci ∎ baśo-l mare, stapînu baśiĭi, oĭarĭ alu kare uoĭ a dat măĭ mult lapće — glavni bač na bačiji, starešina bačije, stočar čije je stado dalo najviše mleka [Por.] ♦ rum. baci

baśauă (mn. baśaļе) [akc. baśauă] (i. ž.) — bašta ∎ în baśauă am pus varḑă, piparkă, kîta praz, busuĭuok șî fluorĭ đi tuamnă — u bašti sam posadila kupus, papriku, malo praziluka, bosiljak i hrizanteme [Crn.] ♦ dij. var. bașćauă ♦ sin. građină [Por.] ♦ dij. var. bașťa [Kmp.] ♦ rum. grădină

baśelarĭ (mn. baśelarĭ) [akc. baśelarĭ] (i. m.) — baštovan, lice koje se bavi uzgojem i prodajom povrća ∎ kumparaĭ rasad đi la baśelarĭ — kupih rasad od baštovana ∎ la baśelarĭ sînt bukaćili mîĭ skumpĭe — kod baštovana je povrće skuplje [Crn.] ♦ dij. var. bîșćelarĭ [Por.] ♦ rum. grădinar

Baśevița [akc. Baśevița] (i. ž.) — (ojk.) Bačevica, vlaško selo u opštini Boljevac ∎ Baśevița ĭe sat kare vrodată a fuost bun luok đi baśiĭe — Bačevica je selo koje je nekada bilo dobro mesto za bačije ♦ / < baś — „bač, bačijar” [Crn.]

Baśevĭan (Baśevĭană) (mn. Baśevĭeń, Baśevĭeńе) [akc. Baśevĭan] (i. m.) — Bačevičanin, stanovnik vlaškog sela Bačevica u opštini Boljevac ∎ ĭuo mis Baśevĭan, uom dîn Baśevița — ja sam Bačevičanin, čovek iz Bačevice [Crn.]

baśiĭe (mn. baśiĭ) [akc. baśĭie] (i. ž.) — ① bačija, sezonsko udruživanje stoke radi zajedničke ispaše i muže ∎ vara-sta s-a fakut numa o baśiĭe, șî aĭa dîn triĭ kîăș — ovog leta sastavljena je samo jedna bačija, i to od tri kuće ② mesto u planini gde je organizovana bačija, sa objektima za čuvanje stoke, mužu i obradu mleka ∎ baśiĭa-mĭa în Sîga ĭe la śuaka lu Truĭkă — moja bačija u Sigama nalazi se na Trujkinom brdu [Hom.] ∎ kînd am fuost mik, m-a dat tata să fiu slugă la baśiĭe — kada sam bio mali, otac me je dao da budem sluga na bačiji ∎ la baśiĭe sa masură lapćiļi — na bačiji se meri mleko ♦ sin. stînă ♦ up. kîrd [Por.] ♦ rum. băcie

Baśilă (mn. Baśiluoń, Bîśiluoń) [akc. Baśilă] (i. m.) — (antr.) Bačilo, porodični nadimak jedne familije u Rudnoj Glavi, čije je posrb. prezime Bačilović ∎ Baśilă ĭe poļikra đi bîtrîńață alu vrun Arnaglavĭan, kare a trait tot la baśiĭe, dupa ĭel ruda аluĭ s-a poļikrit Bîśiluońi — Bačilo je nadimak nekog starog Rudnoglavca, koji je stalno živeo na bačiji; po njemu su njegovi potomci nazvani Bačiloni (Bačilovići) [Por.] ♦ rum. Băcilo

baśivă (mn. bîăśivĭ) [akc. baśivă] (i. ž.) — bačva, sud velike zapremine za prihvat muljanog grožđa, napravljen od duga ∎ baśivă mîĭ marĭe, kuprinđe pistă doăḑîăś đi kazańe, da aĭa ĭe pistă duauă miĭ đi kiļ — veća bačva zaprema preko dvadeset kazana, a to je preko dve hiljade litara [Crn.] ♦ dij. sin. ardou [Por.] ♦ etim. < srb. bačva

bat (bată) (mn. bĭeț, bĭaće) (prid.) — pijan ∎ a baut tuata nuapća, ș-a veńit la kasă bat — pio je celu noć, i došao kući pijan ∎ bat muort — mrtav pijan ∎ bat ka kurka — pijan kao ćurka ♦ var. bĭat [Por.] ♦ rum. beat ♦ etim. < lat. bibitus

bataĭe (mn. batîăĭ) [akc. bataĭe] (i. ž.) — ① tuča, tučnjava, batinanje ∎ s-a glśavit șî s-a luvat la bataĭe — posvađali se i započeli tuču ∎ bataĭe la muarće — tuča na smrt ② bitka, borba, boj, oružani sukob ∎ bataĭa la Kumanuva — Kumanovska bitka ∎ bataĭa la Kîmpu Ĭedrĭenuluĭ — bitka na Jedrenskom polju ∎ bataĭa ku ńamțî la Drina — borba sa Nemcima na Drini [Crn.] ♦ dij. var. bătaĭe [Kmp.] ③ (izr.) (fig.) bataĭe đi žuok — sprdnja, šega, izvrgavanje ruglu nekoga ili nečega ∎ nu mînarăț ku ĭel bataĭe đi žuok, kî va omuară — ne terajte sprdnju sa njim, jer će vas ubiti [Por.] ♦ rum. bătaie ♦ etim. < lat. batt[u]alia

bataĭuos, bataĭuasă (mn. bataĭuoș, bataĭuasă) [akc. bataĭuos] (prid.) — nasilan, sklon tuči; tabadžija; siledžija ∎ are narau bataĭuos, sa baće ku tuoț, ama șî pi ĭel ăl bat alțî — ima preku narav, bije se sa svima, ali i njega biju drugi [Crn.] ♦ var. bîtaĭuos (bîtaĭuasă) (mn. bîtaĭuoș, bîtaĭuasă) [akc. bîtaĭuos] ∎ mîritată dupa un uom, tare ĭe bîtaĭuos: o baće đi fiĭe śe — udata je za nekog čoveka, jako je nasilan: bije je za svaku sitnicu [Por.] ♦ rum. bătăios

batatarńik, batatarńikă (mn. batatarńiś, batatarńiśe) [akc. batatarńik] (prid.) — ① vredan, radan, marljiv ∎ uomu al batatarńik ńiśkînd n-arĭe ođină — vredan čovek nikad nema odmora ♦ sin. vrĭańik [Crn.] ② bistar, snalažljiv ∎ al batatarńik sa skuaće dă tuot luoku, fi ĭe kum dă grĭe să fiĭe — batatarnik će se snaći u svakoj situaciji, ma koliko teške da budu (Ranovac) [Mlava] ♦ rum. abătător

bată (mn. biaće) [akc. bată] (i. ž.) — uska vodoravna traka drugačije boje u odnosu na boju tkanine ∎ ćurk ku biaće — prsluk sa vodoravnim šarama ∎ kimĭașă ku biaće — košulja sa vodoravnim šarama ∎ krețan ku bĭaće — krecan sa vodoravnim šarama [Hom.] ♦ rum. bată ♦ etim. < lat. *bitta (= vitta „legătură”)

batrîn (batrînă) (mn. batrîń, batrîńe) [akc. batrîn] (prid.) — star, mator, koji ima mnogo godina ∎ uomu al batrîn nuĭe batrîn dakă puaće sî lukrĭe — star čovek nije star ako može da radi [Crn.] ∎ ńiś dumńeḑîu nu șćiĭe kît ĭe pomîntu đi batrîn — ni bog ne zna koliko je zemlja stara ∎ s-a înbrakat în țuaļe batrîńe, șî sa dus la lukru — obukao je staro odelo, i otišao na posao ∎ kînćiśiļi alu lîuatari aĭ batrîń, sînt măĭ batrîńe đi kît așća, śe ļi skuot armuńikașî — pesme starih violinista, starije su od ovih koje izvode harmonikaši ∎ kînd a veńit đin vuoĭskă, s-a întuors la lukru-luĭ, al batrîn — kad je došao iz vojske, vratio se svom starom poslu ∎ kal batrîn, nuĭe ńiś đi kîrnaț — mator konj, nije ni za kobasice [Por.] ♦ rum. bătrân ♦ etim. < lat. betranus (= veteranus)

batrîna (mn. batrîna) [akc. batrîna] (i. ž.) — batrna, staro vlaškо kolo ∎ tuot învațatu la žuok, porńașće ku batrîna — svako učenje orskih igara, počinje sa kolom „batrna ” [Crn.]

batut (batută) (mn. batuț, batuće) [akc. batut] (prid.) — ① istučen, izbijen ∎ nu șću pănă kînd să sufîr să-m vină kopiĭi batuț đi la șkuală — ne znam dokle da podnesem da mi deca dolaze tučena iz škole ② (i. m.) nabijen, sabijen ∎ parĭ la viĭe sînt batuț bińe — kočevi u vinogradu su dobro nabijeni [Crn.] ③ a. stucan, usitnjen tucanjem ∎ sarĭa batută-n pivă — so stucana u avanu b. (za tkanje) tvrd, gust, krut ∎ țasuto-sta ĭe prĭa batut — ovo tkanje je prekruto [Por.] ♦ dij. var. bătut [Kmp.] ♦ rum. bătut

batuta (mn. batuće) [akc. batuta] (i. ž.) — batuta, staro vlaško kolo, poznato pod ovim nazivom u selima između Timoka i bugarske granice ∎ kînd sî žuakă batuta, sa baće țapîn în pomînt ku tîalpiļi întrĭeź — kad se igra „batuta”, udara se snažno celim stopalima o tle [Tim.] ♦ dij. sin. ruopîta [Crn.] ♦ / < batut — udaren ♦ rum. bătută

bau [akc. bau] (uzv.) — (onom.) bau, uzvik kojim se plaše mala deca ∎ nu ći uĭta la babă supt krețan, kă akolo ĭe bau — nemoj da viriš babi pod krecan, tamo je bau ♦ var. bau-bau ∎ dakă n-adurmiț điluok, vińe bau-bau la ferĭastă, șî va manînkă — ako ne zaspite odmah, doći će bau-bau na prozor da vas pojede [Por.] ♦ rum. bau

bauțarĭ (mn. bauțarĭе) [akc. bauțarĭ] (i. m.) — kamenjar, neplodan teren pretežno pokriven belucima ∎ bauțarĭu nuĭe ńiś akuĭ, kî pi ĭel nu rođașće ńimika — kamenjar nije ničiji, jer na njemu ništa ne rađa [Crn.]

Bauță [akc. Bauță] (i. ž.) — (top.) Bauca, područje planine Malinika koje pripada Podgorcu ∎ Bauța ĭe o pĭatra marĭe la Maļińik pi karĭe nu krĭașće ńimika — Bauca je veliki kamenjar na Maliniku po kome ne raste ništa [Crn.]

baut¹ (mn. bauturĭ) [akc. baut] (i. s.) — pijenje; pijanka ∎ tare slab ĭe la baut, ăl prinđe bĭarĭa ĭuta — jako je slab na pijenju, piće ga brzo hvata ♦ up. ńibaut [Por.] ♦ rum. băut

baut (baută) (mn. bauţ, bauće) [akc. baut] (prid.) — (o tečnosti) popijen, ispijen ∎ rakiĭa fĭartă a fuost baută ĭuta, k-a fuost frig, da s-adunat șă lumĭe multă — kuvana rakija je bila brzo popijena, jer je bilo hladno, a i mnogo ljudi se skupilo ♦ supr. ńibaut [Por.] ♦ rum. băut

bautuorĭ (bautuarĭe) (mn. bautuorĭ, bautuarĭe) [akc. bautuorĭ] (prid.) — ① pijanac, osoba koja pije alkohol ∎ bautuorĭ, da nu faśe rîaļe — pijanac, ali ne pravi nered [Crn.] ② pijandura, ispičutura, alkoholičar ∎ bautuorĭ đi kînd l-a turnat mumî-sa — pijandura od kad ga majka rodila adînkă ∎ fuź đi ĭel, kî ĭe un bautuorĭ grĭeu — beži od njega, jer je jedna teška pijanica [Por.] ♦ rum. băutor

bautură (mn. bauturĭ) [akc. bautură] (i. ž.) — piće, sve vrste koje se koriste iz zadovoljstva ∎ đi nuntă trîabĭe bautură multă — za svadbu je potrebno mnogo pića [Crn.] ♦ dij. var. bĭeotură, beotură, bĭare ∎ s-a dus la o bĭeotură în kafană, da a ramas ḑîua tuată — otišli su na jedno piće u kafanu, a ostali su ceo dan [Por.] ♦ dij. var. biutură [Buf.] ♦ rum. băutură ♦ etim. < lat. bibitura

bauță (mn. bauț) [akc. bauță] (i. ž.) — (geol.) ① belutak, jajoliki kamen bele boje; oblutak ∎ apa a sakat, da-n ogaș a ramas numa bauț — voda je presušila, a u potoku su ostali samo obluci [Crn.] ② kvarc ∎ pĭatră bauțî kovaśi a batut marunt șă prașo-la la prăsarat pi fĭer înśintat kînd a trăbuit să-l aduńe ku oțălu — kvarc su kovači tucali sitno i tu prašinu posipali po usijanom gvožđu kad ga je trebalo spojiti sa čelikom (Tanda) [Por.] ♦ rum. beuţă ♦ etim. < slov. bioce

bazakuană (mn. bazakuańe) ) [akc. bazakuană] (i. ž.) — besmislica, glupost ∎ mult m-am mirat kînd am auḑît bazakuana-ĭa — mnogo sam se začudio kad sam čuo tu besmislicu ∎ đi la ĭel am auḑît mulće bazakuańe — od njega sam čuo mnoge gluposti ∎ umblă pin lume, șî faśe bazakuańe — luta po svetu, i pravi gluposti [Crn.] ♦ etim. < ? srb. bezakonje (F. Paunjelović)

bažukuri (ĭuo bažukurĭesk, ĭel bažukurĭașće) [akc. bažukuri] (gl.) — ismejavati nešto ili nekoga, zbijati šalu sa nekim ili nečim ∎ kopiĭi îl bažukurĭesk la șkuală kî arĭe padukĭ — deca ga ismejavaju u školi, jer ima vaške [Crn.] ♦ dij. var. bîžîkuri (Rudna Glava), băžîkuri (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. baźikuri (Duboka) [Zvizd] (Medveđica) [Hom.] ♦ dij. var. batžokuri [Kmp.] ♦ rum. batjocori

bažukuruos, (bažukuruasă) (mn. bažukuruoș, bažukuruasă) [akc. bažukuruos] (prid.) — šaljiv, koji pravi šale; duhovit ∎ ĭel ĭe uom mult bažukuruos — on je mnogo šaljiv čovek [Crn.] ♦ dij. var. bîžîkuros, băžîkuruos [Por.] ♦ rum. batjocoros

bažuokură (mn. bažuokurĭ) [akc. bažuokură] (i. ž.) — ① šala, zadirkivanje ∎ nu ći mîńiĭa, aĭa ĭe numa o bažuokură — ne ljuti se, to je samo jedna šala ∎ bažuokură kopilarĭaskă — dečja šala ② ismevanje, zbijanje šale na nečiji račun ∎ prĭa mulće bažuokurĭ sa puvestîăsk đi mińe pin sat — previše me ismejavaju po selu ♦ / < baće — zbija + žuok — igra, šala [Por.] ♦ rum. batjocură

bă (uzv.) — bre ∎ pă unđe să trĭek az, bă? — kuda da prođem danas, bre? [Rom.] ♦ rum. bă

băĭat (mn. băĭeț) [akc. băĭat] adînkă (i. m.) — momak ∎ băĭat ďe-nsurat — momak za ženidbu [Kmp.] ♦ dij. var. baĭat [Por.] ♦ rum. băiat

băĭețăl (mn. băĭețăĭ) [akc. băĭețăl] (i. m.) — momčić ∎ băĭețăl, kopilandru kare aļeargă dupa feťe, ama înga nuĭe kopt ďe însurat — momčić, dečarac koji juri za devojkama, ali koji još nije dozreo za ženidbu [Kmp.] ♦ rum. băieţel

Băĭkon (mn. Băĭkońi) [akc. Băĭkon] — ① (antr.) Bajkon, vlaški nadimak familije Čukić u Prahovu (ranije Čuk), koji se u novije vreme proširio i na familiju Isaković ∎ Băĭkońi sîn o fămeļiĭe în Praova — Bajkoni su jedan rod u Prahovu ② (geol.) (augm.) kamenčina ∎ băĭkon ĭe pĭatră mare — bajkon je veliki kamen ∎ (u izr.) greu ka băĭkonu — težak kao kamen [Kmp.] ♦ dij. var. bikuoń [Por.] ♦ rum. băicon

bălțui (ĭuo ma bălțuĭ, ĭel sa bălțuĭe) [akc. bălțui] (gl. p. ref.) — (ret.) labaviti, olabaviti (se), razvezati (se) ∎ s-a bălțuit sfuara la tovar, ș-akușa saśi pikă đi pi kar — olabavio se konopac na tovaru, i sad će džakovi pasti sa kola ♦ sin. lăbavi [Por.] ♦ rum. balţui

băļegarĭ (mn. băļegar) [akc. băļegarĭ] (i. m.) — stajsko đubrivo ∎ a tras să fiĭe stîna la ĭeĭ, în tîrla lor, đin kauza băļegarĭuluĭ — nastojali su da stado bude kod njih, u njihovoj staji, zbog stajskog đubriva [Dun.] ♦ rum. bălegar

bărbat (mn. bărbaț) [akc. bărbat] (i. m.) — ① muž, suprug ② muškarac [Kmp.] ♦ rum. bărbat ♦ etim. < lat. barbatus.

Băsatuońi [akc. Băsatuońi] (antr.) — vlaški nadimak familije Pajkić iz Malog Izvora kod Boljevca, koje je nastalo od l.i. Băsa ∎ Paĭkuońi sînt đe Băsatuońi — Pajkići su nastali od Bastinih ♦ / Băsa < rum. Basa < bug. Baso < grč. Basas < Basiliu < Vasalios (exp. Durlić ) [Crn.] ♦ rum. Basa

Băstă [akc. Băstă] (antr.) — Basta, vlaško prezime familije Pajkić iz Malog Izvora u Crnoj Reci ∎ Ĭovan Băstă și Milan Băstă sint fraț buń — Jovan Basta i Milan Basta su braća rođena [Crn.] ♦ rum. Basta ♦ etim. < mađ. bástya

băstrui (ĭuo ma bastruĭesk, ĭel sa bastruĭașće) [akc. băstrui] (gl.) — izgoreti od plamenjače (za biljke) ∎ frunḑa pră firĭ de potlaźĭań s-a bastruit — lišće na stabljikama paradajza izgorelo je od plamenjače [Hom.] up. bastră

băstruit (băstruită) (mn. băstruiț, băstruiće) [akc. băstruit] (prid.) — izgoren od plamenjače ∎ varḑă băstruită — kupus izgoren od plamenjače [Hom.]

bășka [akc. bășka] (pril.) — obaška, posebno, odvojeno ∎ dîăĭ la vaś sî manîśe, da la vițîăl puńe bășka — nahrani krave, a teletu daj obaška ∎ tuoț sî va-nskimbaț, ama kopiĭi bășka, fĭaćiļi bășka — svi da se presvučete, ali dečaci posebno, devojčice posebno ♦ var. bîășka [Crn.] ∎ śe șađeț bășka, veńiț înkuaśa, să fim tuoț la un luok — što sedite odvojeno, dođite ovamo da budemo svi na jednom mestu [Por.] ♦ rum. bașca ♦ etim. < tur. başka

bășkașală (mn. bășkașîălurĭ) [akc. bășkașală] (i. m.) — odvajanje, odeljivanje; podvajanje ∎ nu-nțaļeg pintru śe sînt atîća bășkașălurĭ întra uamiń la nuoĭ în sat — ne razumem zbog čega su tolika podvajanja među ljudima kod nas u selu ∎ lasațî-vă đi bășkașîărurĭ — batalite podvajanja [Crn.] ∎ pănă am fuost baĭeț am trait ku frațî într-o kasă, kînd m-am însurat, șî kînd a veńit vrĭamĭa đi bășkașală, nuoĭ frumuos am înparțît imańa, șî ĭuo ku muĭarĭa m-am dat bîășka — dok smo bili momci, živeo sam sa braćom u jednoj kući, kad sam se ožeinio i kad je došlo vreme odeljivanja, mi smo lepo podelili imanje, i ja sam se sa ženom odelio ♦ sin. đisparțîre, đisparțîtu [Por.]

bășkașî (ĭuo ma bășkașîăsk, ĭel sa bășkașîașće) [akc. bășkașî] (gl. p. ref.) — odvojiti, odvajati, podvajati, odeljivati ∎ bașkașîașće mńeĭi đin kîrd sî ļi đa uruĭală — odvaja jagnjad iz stada da ih mahrani jarmom ∎ bășkașîăsk saśi aĭ rupț đ-aĭ întrĭeź — odvajam iscepane džakove od celih [Crn.] ∎ nu vrĭeu sî ma bășkașîăsk đ-aĭ miĭ parinț — neću da se odeljujem od svojih roditelja ♦ dij. sin. đisparțî [Por.] ♦ dij. var. bășkui (Jasikovo) [GPek]

bășkașît (bășkașîtă) (mn. bășkașîț, bășkașîće) [akc. bășkașît] (prid.) — odeljen, otuđen; odvojen ∎ kopilu al mîĭ marĭe ĭe bășkașît đimult — stariji sin je odeljen odavno ∎ ĭe bășkașît đin kasă kî n-a poșćińit parințî — otuđen je iz porodice, jer nije poštovao roditelje [Crn.] ♦ dij. var. bîășkașît ♦ dij. sin. đisparțît [Por.]

Bătăĭoși [akc. Bătăĭoși] (antr.) — stari porodični nadimak familije Dragušinović iz Prahova, koja je, prema predanju, doseljena iz sela Balta Verde u susednoj Rumuniji [Kmp.] ♦ rum. bătăĭos

bătîrn (bătîrnă) [akc. bătîrn] (prid.) — ① (za čoveka) star, ostario ∎ uom bătîrn — star čovek ∎ muoș bătîrn — starac ② (za vreme) staro, zastarelo; davno prošlo ♦ var. bătrîn [Kmp.] ♦ dij. var. batrîn [Por.] ♦ rum. bătrân ♦ etim. < lat. vĕtĕrānus

bețîĭuos (mn. bețîĭuoș) [akc. bețîĭuos] (i. m.) — pijanica, pijandura; alkoholičar ∎ bețîĭuos ĭe ka șî tatî-su — pijanica je kao i otac [Crn.] ♦ dij. var. bĭețîvan (mn. bĭețîvań) [Kmp.] ♦ rum. beţiv ♦ etim. < lat. bibitivus

bećag (bećagă) (mn. bećaź, bećaźe) [akc. bećag] (prid.) — bolestan, fizički slab, nesposoban za rad ∎ mĭarźe în bît kî ĭe bećag đi un piśuor — poštapa se jer ga boli noga ∎ uomu mi bećag, nu puaće sî lukrĭe — muž mi je bolestan, ne može da radi [Crn.] ♦ sin. bolnau [Por.] ♦ rum. beteag ♦ etim. < mađ. beteg

bećažî (ĭuo bećažîăsk, ĭel bećažîașće) [akc. bećažî] (gl. p. ref.) — ① razboleti se, oboleti ∎ bećažîașće, da nu sî ļekuĭe — oboljeva, a ne leči se ∎ să bećažîașće kî nu lukră ńimika — poboljeva, jer ništa ne radi ② povrediti (se), ozlediti (se) ∎ bećažîașće kopilu ku bataĭa — povređuje dete batinama ③ oštetiti (se) ∎ bećažîașće puomu, kî nuĭe stropit la vrĭamĭe — oboljeva voćka, jer nije prskana na vreme ∎ mana bećažîașće viĭa — plamenjača oštećuje vinograd [Crn.] ♦ dij. var. bićažî, bićežî ③ (fig.) osećati bol u duši, patiti, tugovati ∎ ma bićažîașće duoru tĭeu — patim do tvoje ljubavi / tvoja ljubav mi nanosi bol ♦ sin. îmbolnavi [Por.] ♦ rum. beteji

bećažîĭe (mn. bećažîĭ) [akc. bećažîĭe] (i. ž.) — (zast.) bolest, fizička slabost, nesposobnost ∎ sîmće bećažîĭe în piśuarĭe — oseća bolest u nogama ∎ bećažîĭe đi la lukru în maĭdan — bolest sa posla u rudniku [Crn.] ♦ sin. buală ♦ dij. var bićežîĭe, bićeșug, bićeșag [Por.] ♦ rum. betegie

Begluk (mn. begluś) [akc. Begluk] (i. m.) — (top.) Begluk, ravničarsko zemljište u dolini Šaške, u blizini Miloševe Kule, na međi Rudne Glave i Crnajke ∎ đi vrĭamĭ đi turś, moșîĭa la Begluk a fuost alu vrun turk Budimalaĭ — za vreme Turaka, Begluk je bio imovina nekoga Turčina, Budimalaja ♦ / < tur. beylik (bey-lik) — „begov posed” (Škaljić1979) [Por.] ♦ etim. < tur. beylik (Škaljić1979)

bekĭar (mn. bekĭerĭ) [akc. bekĭar] (i. m.) — ① bećar, neoženjen čovek, stari momak ∎ a fuost bulnaviśuos, șî n-a putut sî sa însuare, a ramas, saraku, bekĭar, baĭat batrîn, ș-așa șî a do murit, ńinsurat — bio je bolešljiv, i nije mogao da se oženi, ostao je, siroma, bećar, stari momak, i tako je i umro, neoženjen ② bekrija, veseljak ∎ n-a lukrat ńimika, a traĭit ka bekĭarĭu — nije radio ništa, živeo je kao bekrija [Por.] ♦ rum. becher ♦ etim. < tur. bekâr „1. neženja, momak samac, bez porodice. 2. bekrija, mangup, lola” (Škaljić1979)

Bekĭeră [akc. Bekĭeră] (i. m.) — (antr.) Bekera, porodični nadimak u Rudnoj Glavi, posrb. prezime Bekerević ∎ măĭ batrîn Bekĭerĭ đi kare sa șćiĭe ĭe vrunu Pătru Bekĭerĭu; uńi spun k-a veńit đi pi la țînțarĭ, alțî kî ĭe đi pi la Kosova, atriĭļa, ĭară, kî ĭe fugarĭ đi pin Rumîńiĭe, draku va șći, șă ĭel n-a putut la vrĭame sî sa însuare, s-a nsurat amînat, a fuost mult bekĭar, baĭat batrîn — najstariji Bekera za koga se zna je neki Petar Bekera; jedni kažu da je došao od Cincara, drugi da je sa Kosova, a treći da je izbeglica odnekud iz Rumunije, đavo će ga znati, on nije mogao na vreme da se oženi, oženio se kasno, ostao je dugo bećar, star momak (terenski zapis, Durlić ) [Por.] ♦ rum. becher

belśim [akc. belśim] (pril.) — valjda, možda, verovatno; belćim ∎ s-a mîritat dupa un sarak, belśim așa ĭ-a fuost ursat — udala se za siromaha, valjda joj je tako bilo suđeno ♦ up. sanćim [Por.] ♦ dij. var. bîlćim ∎ ma duk la luok, bîlćim nu va ploĭa — idem na njivu, valjda neće padati kiša (Sige) [Hom.] ♦ etim. < tur. belki, vulg. belkim (Škaljić1979, s.v. belćim)

belśug (mn. belśuźe) [akc. belśug] (i. m.) — alka, beočug, brnjica ∎ belśug đi fĭer — gvozdena alka ∎ sanźiru mĭeu al đi kar, n-arĭe belśug la kapatîń — moj lanac za kola nema alku na kraju ∎ ĭerĭ am pus belśug la puorś în nas, sî nu rîmuĭe — juče sam svinjama stavio brnjicu, da ne riju ∎ belśug đi purtat biśi — alka za vođenje bikova [Crn.] ∎ puorko-la a-nvîrat buotu-n gard, șî a rupt belśugu — ona svinja je nabila njušku u ogradu, i pokidala brnjicu [Por.] ♦ rum. belciug ♦ etim. < slov. bĕličugŭ

Beluońi [akc. Beluońi] (i. m.) — (antr.) Belani, Belići, vlaško prezime familije iz Maliog Izvora kod Boljevca, nastalo prema imenu ili nadimku Belan, augm. < Bălu — „Beli, Belja, Belko” [Crn.] ♦ rum. Bălu

beļa [akc. beļa] (i. ž.) — belaj, muka, beda, nevolja ∎ greu o sî ńe skoaťem ďe la beļa — teško ćemo se izvući iz bede [Kmp.] ♦ dij. var. beļauă [Por.] ♦ rum. belea

beļauă (mn. beļeurĭ) [akc. beļauă] (i. ž.) — belaj, nevolja, muka, beda ∎ am dat đi beļauă, mĭ-am frĭnt mĭna — zadesila me nevolja, polomio sam ruku ∎ mulće beļeurĭ am petrĭakut pistă kap — mnogo sam nevolja preturio preko glave [Crn.] ∎ a spus aĭ batrîń kă o să ńe ažungă beļauă — govorili su stari da će nas stići belaj ♦ (izr.) beļauă puļi — (dosl.) zaguljen kurac, (fig.) a. zaguljetina (za čoveka) b. neugodna situacija, (vulg.) zajebano, zaguljeno ∎ nu ći duśa akolo, kî ĭe beļauă puļi — ne idi tamo, jer je zajebano [Por.] ♦ rum. belea ♦ etim. < tur. belâ

beļet (mn. beļeturĭ) [akc. beļet] (i. m.) — bilet, stočni pasoš, dokument koji se dobija u mesnoj kancelariji sela, radi slobodne prodaje stoke na pijaci ∎ ma duk să skuot beļetu la kînțalare, kă mîńe mîn vaka la pĭaț — idem u mesnu kancelariju da izvadim pasoš za kravu, jer je sutra teram na pijacu ∎ dăkă n-aĭ beļeturĭ, nu puoț sî-ț vinḑ vićiļi — ako nemaš stočni pasoš, ne možeš da prodaš stoku [Hom.] ♦ dij. var. biļet [Por.] ♦ rum. bilet

beļi (ĭuo beļiesk, ĭel beļiașće) [akc. beļi] (gl. p.) — ① beliti, činiti belim; bojiti u belo ∎ ĭa ĭe la rîu đi đesńață, beļiașće pînḑa — ona je na reci od jutros, beli platno ② guliti, drati, skidati koru ili kožu; čistiti od kore ∎ beļiașće bîtu đi alun, să-l đa đi pomană la-l muort — guli leskov štap (čisti ga od kore), da bi ga na daći nemenio pokojniku ∎ beļiașće ćiĭu, să fakă buśin — guli lipu da napravi rikalo ③ označavati, obeležavati ∎ beļiașće ļiamńiļi-n padure, însamnă otaru — obeljuje stabla u šumi, označava među ④ (fig.) stradati, doživljavati neprijatnost, nadrljati; ∎ beļiașće pula — „guli” kurac ⑤ (fig.) buljiti, napadno gledati ∎ đi źaba atîta beļieșć uoki-n muĭarĭa-ĭa, nuĭe ĭa đi ćińe — džaba buljiš u tu ženu, nije ona za tebe ⑤ (fig.) slepiti, gubiti vid ∎ numa beļieșć uoki ku atîta śećit la viđiarĭe slabă — samo slabiš vid sa tolikim čitanjem uz slabo svetlo [Por.] ♦ rum. beli ♦ etim. < slov. bĕliti

beļit (beļită) (mn. beļiț, beļiće) [akc. beļit] (prid.) — ① oguljen ∎ a kaḑut, ș-akuma mĭarźe ku nasu beļit — pao je, i sada ide sa oguljenim nosom ∎ ļemno-sta la beļit trîasńitu pi o parće — ovo drvo ogulio je grom sa jedne strane [Crn.] ② obeljen, označen ∎ a beļit lubari ku sakurĭa, ĭ-a însamnat đi taĭat — obeleo je stabla sekirom, označio ih je za seču ③ oslepljen, sa slabim vidom ∎ ĭa beļit uoki, đi śećit la lumanarĭe — „obelele” mu oči od čitanja uz sveću ④ buljav ∎ uom ku uoki beļit — buljavko ⑤ (fig.) nadrljao, doživeo neku neprijatnost, nastradao ∎ a beļit pula — (vulg.) „zagulio” kurac, nastradao, nadrljao; umro ∎ a beļit pĭaļa — „obeleo” kožu (odrali ga) [Por.] ♦ rum. belit

beļitură (mn. beļiturĭ) [akc. beļitură] (i. ž.) — ① oguljetina, brazgotina; ogrebotina; oderotina ∎ kaḑuĭ, șî fakuĭ beļitură mare în źanunkĭe — padoh, i napravih veliku oguljetinu na kolenu ② (fig.) beļitură đi uom — nezgodan čovek, zaguljenko [Crn.] ③ (dosl.) „obeljenost, belina”, obeljeno, odnosno oguljeno ili odrano mesto, sa koga je skinuta kora ili koža, pa se vidi donji sloj, koji je svetliji ∎ păkurari n-avut alt lukru, numa a fakut beļiturĭ pi faź, nu șćiu kă așa ļiamńe puot sî sa ușće đin piśuare — čobani nisu imali druga posla, nego su pravili oguljetine na bukvama, ne znaju da se takvo drveće može osušiti iz korena [Por.] ♦ rum. belitură ♦ etim. < slov. bĕliti + ura

berbek (mn. berbeč) [akc. berbek] (i. m.) — ① ovan (Aries) ∎ am doĭ berbeč în kîrd — imam dva ovna u stadu [Kmp.] ♦ dij. var. berbĭek (mn. berbĭeś) ∎ berbĭeku tîău ĭe kornut — tvoj ovan je rogat ∎ berbĭeku ĭe ćinîr, sîarĭe pi uoĭ — ovan je mlad, zaskače ovce ∎ aĭ grižă, berbĭeku nuostru înpunźe — vodi računa, naš ovan bode ∎ berbĭek rînkaś — ovan bez testisa ② (fig.) rogonja, muškarac koga žena vara ∎ ĭa ku altu, da berbĭeku ĭeĭ nu vĭađe ńimika — ona sa drugim, a njen ovan ništa ne primećuje [Crn.] ③ (fig.) tupavko, glupson ∎ tare đi kap ka berbĭeku, ńiś șkuala mikă n-a gaćit — tupav kao ovan, ni osnovnu školu nije završio [Por.] ♦ rum. berbec ♦ etim. < lat. berbex, -ecis (= vervex).

berbeśiuluĭ [akc. berbeśiuluĭ] (pril.) — ovnovski, kao ovan ∎ îl loviĭ odată berbeśiuluĭ — udario sam ga jednom ovnovski ∎ mĭarźe berbeśiuluĭ, ku kapu pin parĭaće — ide kao ovan, glavom kroz zid [Crn.] ♦ rum. berbecește

beregĭată [akc. beregĭată] (i. ž.) ● v. birigĭată [Mlava] ♦ rum. beregată

berekĭet (mn. berekĭeturĭ) [akc. berekĭet] (i. m.) — berićet, godišnji rod useva u domaćinstvu ∎ ćimpo-sta a fuost berekĭetu bun — ove godine je rod bio dobar ∎ nu ńi ćamĭem đi fuamiće, berekĭet ĭastă — ne plašimo se gladi, berićeta ima [Crn.] ♦ dij. var. birekĭet [Por.] ♦ dij. sin. ponou (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. berechet ♦ etim. < tur. bereket

beskĭakeră (mn. beskĭakerе) [akc. beskĭakeră] (i. ž.) — skalamerija, sokoćalo, naziv za napravu nepoznate namene ∎ śe beskĭakeră va fi asta? — kakva li je ova skalamerija? ∎ kum va lukra beskĭakera-sta? — kako li radi ova naprava? [Crn.] ♦ dij. var. beskĭekĭeră ? < bîskikarat — „raskoračen; raskrečen” ∎ beskĭekĭeră — (iron.) visokonaponski dalekovodni električni stub, ogromne metalne konstrukcije [Por.]

bežînarĭ (mn. bežînari) [akc. bežînarĭ] (i. m.) — ① prebeg, begunac, izbeglica, lice koje je napustilo dom ili državu zbog ekonomske eksploatacije ili torture ∎ đi vrĭamĭa ratuluĭ satu nuostru a fuost pļin đi bežînarĭ — za vreme rata naše slo je bilo puno izbeglica [Crn.] ② (antr.) Bežînarĭ — čest porodični nadimak grupe ljudi koji su se kao izbeglice nastanile u nekom vlaškom selu, i od koga u pojedinim slučajevima nastaje posrbljeno prezime Bežinarević ♦ sin. fugarĭ [Por.] ♦ rum. băjenar

bežuĭkă (mn. bežuĭś) [akc. bežuĭkă] (i. ž.) — (zast.) šilo, polomljena šivaća igla ∎ am avut o bežuĭkă đi fakut opinś — imao sam jedno šilo za rad na opancima [Crn.] ∎ ak făr đi urĭekĭ — igla bez ušica (Crnajka) [Por.] ♦ rum. sulă ♦ etim. < ? srb. bez uha, ušica

beșikuță [akc. beșikuță] (i. ž.) — dženarika, vrsta šljive od koje se peče rakija (Prunus cerasifera) ∎ beșikuță ĭe prună kare puăće să fiĭe galbină, ruoșiĭe, vînătă — dženarika je šljiva koja može biti žuta, crvena, plava ∎ đe beșikuță să kuaśe bun rakiu — od dženarike se peče dobra rakija ♦ / (demin.) < beșîkă [Crn.] ♦ dij. var. bĭeșîkuță, bișîkuță [Por.] ♦ rum. bășicuţă

bibarak [akc. bibarak] (i. s.) ● v. bîĭbarak [Por.] ♦ rum. baibarac

bibăi (ĭuo bibăĭ, ĭel bibăĭe) [akc. bibăi] (gl. p. ref.) — bibati se, gibati se, tresti (se) ; drhturati, podrhtavati ∎ kată kum iĭ bibăĭe slańină pră burtă — pogledaj kako mu se trese salo na stomaku [Hom.] ♦ dij. var. bibîĭe ∎ pipćiĭļi sînt buńe kînd sa bibîĭe în ćipsîĭe — pihtije su dobre kada drhture u tepsiji [Por.] ♦ etim. < srb. bibati se

biț (mn. biță, bițurĭ) (i. s.) — ① pramen ∎ biț đi pîăr, or đi lînă — pramen kose, ili vune ∎ sî pĭapćină la bițurĭ — češlja kosu na pramenove [Crn.] ② kita, kitka, kitica, izrađena od obojene vune, kojom se ukrašava šljiva u pogrebnom običaju ∎ prunu-lu al muort ĭe kićit ku bițurĭ đi lînă, fîrbuită în ruoșu — pokojnikova šljiva okićena je kiticama vune, obojene u crveno ♦ sin. strîmatură ③ ♦ dij. var. viț, (viță) (mn. vițurĭ) — nit, konac, dlaka; pramen ∎ o viță đi pîăr đi pi kap, a kaḑut în strakina ku ļegumĭe — dlaka s glave upala je u tanjir sa jelom ♦ sin. zmuaćik [Por.] ♦ rum. biţ

bițuos (bițuasă) (mn. bițuoș, bițuosă) [akc. bițuos] (prid.) — č upav, dlakav, resav; kudrav; vunast ∎ uaĭa bițuosă are lînă multă — dlakava ovca ima dosta vune ♦ sin. flokuos [Por.] ♦ rum. biţos

bićeșug (mn. bićeșugurĭ) [akc. bićeșug] (i. s.) — (med.) (augm.) boleština, raširena bolest; epidemija ∎ đi vrĭamĭa đi rat, pi lînga alće nakazurĭ, đes s-a pus pi lumĭe șî mulće bićeșugurĭ grĭaļe — za vreme rata, pored drugih muka, često su narod zahvatale i mnoge teške boleštine ∎ đin bićeșug în bićeșug — iz bolesti u bolest ♦ var. bićeșag ♦ sin. bićežîĭe [Por.] ♦ rum. beteșug ♦ etim. < mađ. betegség

Bigăr [akc. Bigăr] (i. m.) — ① (top.) Bigar, brdo u selu Sige, opština Žagubica ∎ ma duk la Bigăr dupa apă — idem na Bigar po vodu [Hom.] la Arnaglaua Bigăru ĭe un izvuor țapîn în kotunu lu Kîrșîĭanțî; đ-akolo satu kapîtă apă — u Rudnoj Glavi Bigar je jak izvor u zaseoku Kršijanaca; odande selo dobija vodu [Por.] ② (mn. bigără) — izvor, izvorište, kladanac ∎ în Izvor-lu Mik ĭastă tri bigără: bigăr-lu Borđan, bigăr-lu Mrļiś, bigăr-lu Dragoĭ — u Malom Izvoru ima tri izvorišta: Borđanov izvor, Mrljišev izvor, Dragojev izvor ∎ tuaće tri bigără izvuară đen kļanț, șî au maĭ bună, șî maĭ rîaśe apă în sat — sva tri izvora izbijaju iz stene, i imaju najbolju i najhladniju vodu u selu [Crn.] ♦ rum. Bigăr ♦ etim. < srb. bigar

biglă (mn. bigļe) [akc. biglă] (i. ž.) — lokva, barica ∎ akoluo unđe s-a luvat la kuțîće uńi ku alțî, a ramas numa biglă đi sînźe uskat — tamo gde su potegli noževe jedni na druge, ostala je samo lokva sasirene krvi [GPek]

bik (mn. biś) [akc. bik] (i. m.) — (zool.) bik, neuškopljen vo (Taurus) ∎ biku ĭe vită lasată đi pripluod, să gońaskă vaśiļi, da buou ĭe skopit șî lasat đi tras în žug — bik je grlo ostavljeno za priplod, a vo je uštrojen i ostavljen za vuču ♦ up. buou ∎ (orn.) biku bĭelțî — vodeni bik, bukavac [Por.] ♦ rum. bic ♦ etim. < srb. bik

biku-bĭelțî [akc. biku-bĭelțî] (i. m.) — (ornit.) (ret.) bukavac, vodeni bik (Botaurus stellaris) ∎ biku-bĭelțî a fuost o ală, kare a trait în Balta ńigoćinuluĭ, ș-aĭ nuoștri tare s-a ćemut đi ĭa, kî ĭa rău urît a zbĭerat în ćikarișu bĭelțî — bukavac je bila neka ala koja je živela u Negotinskoj bari, i naši su se jako bojal, jer je ona veoma ružno rikala u barskom čestaru ∎ biku-bĭelțî s-a pĭerdut kînd ńigoćințî a uskat balta — bukavac je nestao kada su Negotinci osušili baru [Por.] ♦ rum. bou-de-baltă

bikuoń [akc. bikuoń] (i. s.) ● v. baĭkuoń [Por.] ♦ rum. băicon

bilă (mn. biļe) [akc. bilă] (i. ž.) — (ret.) plamen vatre, jezgro plamena ∎ fuoku are bilă; bila ĭe para śe sa rađikă în sus kînd fuoku arđe — vatra ima „bilo”; „bilo” je plamen koji suklja uvis kad vatra gori ♦ sin. bîlbataĭe [Por.]

bilovin [akc. bilovin] (prid.) ● v. bilovink [Por.] ♦ rum. bilovinc

bilovink (bilovinkă) (mn. bilovinś, bilovinśe) [akc. bilovink] (prid.) — (color) ružičast, roze ∎ dakă vrĭeĭ sî faś farbă bilovinkă, mĭastîś ruoșu ku vînît, șă-ĭ dodaĭ koźa albă sî sa đeškidă mistakatura-ĭa — ako hoćeš da dobiješ ružičastu boju, mešaš crvenu i plavu, i dodaješ dosta bele, da se ta mešavina prosvetli [Por.] ∎ bilovinkă ĭe fluarĭa đi bužuor, đi śerĭeș, đi pĭarsîkă ... — ružičasti su cvetovi božura, trešnje, breskve ... [Pad.] ♦ var. bilovin, bilovină (Tanda) [Por.] ∎ n-am uḑît đi bilovink, nu șću śi ĭe, da đi fluarĭa lu bužuor ḑîśem kî ĭe rozăvă — nisam čuo za „bilovink”, ne znam šta je, a za božurev cvet kažemo da je rozav ♦ dij. sin. rozăvă (Debeli Lug), rîgobană (Leskovo) ♦ dij. var. belovink (Jasikovo) [GPek]

biļeuz (biļeuză) (mn. biļeuž, biļeuză) [akc. biļeuz] (prid.) — prostak, tupavko ∎ uom biļeuz stă đ-oparće ku gura kaskată șî nu vorbĭașće ńimika, numa sa uĭtă șî taśe — tupav čovek stoji postrani otvorenih usta i ne govori ništa, samo gleda i ćuti ♦ sin. prostovan [Por.] ♦ rum. beleuz

Biļigrad [akc. Biļigrad] (i. m.) — (ojk.) Beograd, glavni grad Republike Srbije ∎ am fuost în Biļigrad numa odată — bio sam u Beogradu samo jednom ∎ Biļigradu ĭe oraș mare — Beograd je velika varoš [Por.] ♦ rum. Belgrad ♦ etim. < srb. Beograd

Biļizvuorța [akc. Biļizvuorța] (i. ž.) — (top.) Bilizvorca, zvano mesto u Blizni, na putu Majdanpek - Rudna Glava, prema istoimenom potoku koji je desna pritoka reke Šaške ∎ la Biļizvuorța traĭesk Durluońi, Kraśuńeșći șî Krișańi — u Bilizvorci žive Durlići, Kračunovići i Krišanovići ∎ în Biļizvuorța ĭastă raś — u Bilizvorci ima rakova ♦ / biļizvuorța < (srb.) „beli izvor” (exp. Durlić) [Por.] ♦ etim. < srb. beli izvor (exp. Durlić)

Binđesku (mn. Binđeșći) [akc. Binđesku] (i. m.) — (antr.) Binđesko, bufanska familija u Majdanpeku, čiji su se preci u drugoj polovini XIX veka doselili iz Bošnjaka u rumunskom Banatu (danas Moldova Noua) ∎ al măĭ batrîn Binđesku đi kare sa șćiĭe kî ar vińit đin Bușńag, ĭe Kosta Binđesku — najstariji Binđesko o kome se zna da je došao iz Bošnjaka, je Kosta Binđesko [Buf.]

bińe [akc. bińe] (prid.) (i. n.) — dobro, dobrota, dobročinstvo ∎ bińe ĭaĭ spus, ama n-aĭ avut la kare — dobro si mu rekao, ali nisi imao kome ∎ a fakut mare bińe — učinio je veliku stvar (dobro delo) ∎ pazîa bińe fećinźiĭa — čuvaj dobro nevinost ∎ bagă sama bińe — dobro obrati pažnju ♦ sin. bunataće [Por.] ♦ rum. bine ♦ etim. < lat. bene

bińeveńit (bińeveńită) (mn. bińeveńiț, bińeveńiće) [akc. bińeveńit] (prid.) — (ret.) dobrodošao ∎ ț-a kriśit tatî-mĭu kă nu iș măĭ bińeveńit în kasa nuastră — poručio ti je moj otac da više nisi dobrodošao u našu kuću [Por.] ♦ rum. binevenit

bińișor [akc. bińișor] (pril.) — (demin.) ① pažljivo, polako ♦ sin. mirior [Kmp.] ② ♦ dij. var. bińișuor ∎ bińișuor, nu va grabirîț, kă ĭastă vrĭamĭe — polako, nemojte žuriti, ima vremena ♦ (komp.) lakše, sporije, pažljivije ∎ lukraț kîta măĭ bińișuor — radite malo sporije [Por.] ♦ rum. binișor

birekĭet [akc. birekĭet] (i. s.) ● v. berekĭet [Por.] ♦ rum. berechet

birigĭată (mn. birigĭеț) [akc. birigĭată] (i. ž.) — grkljan; dušnik ∎ ĭ-a skuos birigĭata — iščupao mu grkljan ∎ ĭ-a skapat skruma pi birigĭată, đin kît sî sa îńaśe — upala mu mrvica u dušnik, zamalo da se zadavi ♦ sin. gîrkaļuod, gîrkaluod, îngițîtuare [Por.] ♦ var. beregĭată (Ranovac) [Mlava] ♦ rum. beregată ♦ etim. < lat. *verucata

Biriș (mn. Birișuoń) [akc. Biriș] (i. m.) — (antr.) vlaško prezime familije Birišić u Rudnoj Glavi ∎ alu Biriș — Birišov ∎ Kuola lu Biriș — Nikola Birišov ♦ / biriș — (mađ.) „biroš, poljoprivredni najamni radnik” (Речник МС) ♦ var. Bireș > Birešić [Por.] ♦ rum. biriș ♦ etim. < mađ. béres

birou (mn. biruoi) (i. m.) [akc. birou] — (zast.) birov, opštinski pozivar, vikač, kurir ∎ pănă dupa oslobođeńe, a fuost birou satuluĭ, kînd a trăbuit pintru śuava lumĭa sî sî aduńe-n sat, ĭel a ĭeșît în vîru śuośi, șî đ-akolo a zberat ka buou în tuaće patru părțîļi — sve do posle oslobođenja (II sv. rat), postojao je seoski birov, kad je trebalo zbog nečega da se ljudi okupe u selu, on se penjao na vrh brda, i odande rikao kao bik na sve četiri strane ∎ pi birou la-nțaļes numa aăĭa kare a fuost apruape, da-ĭ-lalalț aĭa ś-a mĭers đi la gură la gură, đin śuakă-n śuakă — birova su razumeli samo oni najbliži, a ostali ono što je išlo od usta do usta, s brda na brdo [Por.] ♦ rum. birău ♦ etim. < mađ. biró

bisag (mn. bisaź) [akc. bisag] (i. m.) — bisaga, bisage, dvostruka torba koja se nosi prebačena preko konjskog sedla ili samara ∎ ku bisaźi a dus fiĭekare marfă, đi la înbrîkamînt, pănă la mînkare; ĭaļe avut kapak, ku kare s-a-nkis đisupra, sî nu sa vĭarsă tovaru — u bisagama su nosili svakakvu robu, od odeće do hrane; one su imale preklopac, kojim su se zatvarale, da se tovar ne bi prosuo ∎ bisaźiļi a fuost fakuće đi pîăr đi kapră — bisage su bile izrađene od kozje dlake ♦ var. (češća u upotrebi) đisak (mn. đisaź) [Por.] ♦ var. đisag (mn. đisaź) ∎ pakurari a dus în đisaź krușîțîļi đi sarĭe kînd s-a dus ku ouĭiļi la munće — čobani su u bisagama nosili krupice soli kada su ovce napasali u planini [Crn.] ♦ rum. bisagă ♦ etim. < lat. bisaccium

bisăriśiesk (bisăriśiaskă) (mn. bisăriśieșć) [akc. bisăriśiesk] (prid.) — crkveno, u duhu ili svojini crkve ∎ lukru bisăriśiesk — crkveni posao ∎ daćină bisăriśiaskă — crkveni običaj ♦ sin. popĭesk — popovski [Por.] up. bisărikă, bisîarikă ♦ rum. bisericesc

bisîarikă (mn. bisăriś) [akc. bisîărikă] (i. ž.) — crkva, hram ∎ satu are bisîarikă, ama n-are puopă — selo ima crkvu, ali nema popa ♦ dij. var. bisărikă [Kmp.] ♦ dij. var. bisîarigă (Starčevo) [Mlava] ♦ rum. biserică ♦ etim. < lat. basilica.

bișćală (mn. bișćaļe) [akc. bișćală] (i. ž.) — (pej.) kučka, kurva, osoba lakog morala; uličarka; protuva: promiskuitetna osoba uopšte; pokvarenština ∎ s-a-nsurat ku o bișćală, kurveșćină kare nare parĭake — oženio je jednu kučku, kurveštinu bez premca ∎ o bișćală đi uom, ńiś ĭeļ nu șćiĭe ku kîće muĭerĭ a traĭit — pokvarenština od čoveka, ni sam ne zna sa koliko je žena živeo ♦ / < vișńală — polni nagon kučke, teranje, parenje [Por.] ♦ dij. var. vișćală (Jasikovo) [GPek]

bișîkat [akc. bișîkat] (prid.) ● v. bĭeșîkat [Por.] ♦ rum. bășicat

biś (mn. biśurĭ) (i. m.) — bič ∎ ļagaĭ kuralușa đi bĭt șî fakuĭ biś — vezah kaišić za štap, i napravih bič [Crn.] ∎ biś đi kuažă — kožni bič ∎ biś đi fuok — plameni bič (u bajalicama) ♦ var. izbiś  [akc. izbiś] [Por.] ♦ rum. bici ♦ etim. < slov. biči

biul (mn. biuļ) [akc. biul] (i. m.) — ① bivo, vrsta govečeta (Bos bubalus) ∎ biulu puțîn manînkă, ama ĭe muaļe la tras — bivo malo jede, ali je slab za vuču ② (anat.) (iron.) za nekoga ko ima kratak vrat ∎ arĭe gît ka biulu — ima vrat kao bivo ③ (fig.) za tvrdoglavost i nepopustljivost ∎ unđe traź ka biulu — gde si zapeo kao bivo [Crn.] ♦ rum. bivol ♦ etim. < slov. byvolŭ

bizărĭ (mn. bizăre) [akc. bizărĭ] (i. s.) — krpara, prljava krpa ∎ bizărĭu a fuost o rîză imuasă, atîrnată-n kuń la stalpĭaće, ku kare s-a dubarît feruaĭka đi pi ḑalarĭ, ku kare s-a șćers uaļiļi đi śanușă, or alta imală đi pi vasurĭ — „bizer” je bila jedna prljava i pocepana krpa, okačena o stubac kamina, kojom se skidao kotao sa veriga, kojom se brisao pepeo sa lonaca, i druga prljavština sa sudova [Por.]

bițui (ĭuo bițuĭ, ĭel bițuĭe) [akc. bițui] (gl. p. ref.) — raščupaiti (se), raščešljati (se), napraviti pramenove ili rese ∎ lîna-sta tuată mi s-a bițuit — ova mi se vuna sva raščešljala ∎ uoĭļi a trĭekut pin spiń, șî tuaće s-a bițuit — ovce su prošle kroz trnje, i sve su se raščupale [Por.]

bîăl (bîălă) (mn. bîăļ, bîăļе) [akc. bîăl] (prid.) — ① (color) svetlina boje, valer; svetloplav, svetlosmeđ ∎ vînît bîăl — svetlo plav ∎ galbin bîăl — svetlo žut ♦ sin. alburiu, albaćik, albastru ② (za čoveka) plav, plavog tena, plave ili bele kose, uopšte: svetle puti; po toj osobini davali su se nadimci koji su često, vremenom, postajali porodična prezimena ∎ Baba Bîăla a fuost vrîžîtuare kunoskută — Baba Bela je bila poznata vračara ∎ Boža Beļa a țînut kafană în Arnaglaua — Boža Beli držao je kafanu u Rudnoj Glavi ♦ sin. (pej.) biļeuz — belko, belja ③ var. bala, nadimak Bala, (mn. Baluońi — Balići ), familija u Rudnoj Glavi ∎ Truță Bala — Petar Balić ④ (augm.) (m. r.) balan, (ž. r.) balană (mn. balańi, baluońi), (antr.) Balan, Balańi, Balańeșći — Balan, Balani, Balanešti (Balanovići) ⑤ (za životinje, ovce i goveda) belog runa, bele njuške, bele kože ♦ var. bîălă, baluță, balușă, balură [Por.] ♦ rum. băl ♦ etim. < slov. bĕlŭ „alb”

bîțai (ĭuo bîțîĭ, ĭel bîțîĭe) [akc. bîțai] (gl. p. ref.) — ① mahati ∎ kîńiļi bîțîĭe đin kuadă kînd sî bukură — pas maše repom kad se raduje ∎ bîțîĭe ku mîńiļi amîndoă — maše obema rukama ② tresti se, drhtati ∎ bîțîĭe ku kapu, nu-ĭ śuva pi vuoĭe — trese glavom, nije mu nešto po volji ∎ îĭ bîțîĭe mîna — trese mu se ruka [Crn.] ♦ rum. bâţâi

bîćikuos (bîćikuasă) (mn. bîćikuoș, bîćikuasă) [akc. bîćikuos] (prid.) — krut, drvenast; žiličast; štapičast ∎ śuariku-sta ĭe koźa bîćikuos — ovo sukno je prilično kruto ∎ pînḑa tîa ĭe bîćikuasă, șî amunkă sa kuasă kamașă đin ĭa — tvoje platno je kruto, i teško se od njega može sašiti košulja [Crn.]

bîĭbarak (mn. bîĭbaraśe) [akc. bîĭbarak] (i. s.) — prsluk, gornju deo odeće bez okovratnika i rukava; jelek ∎ bîĭbaraku puartă șî muĭeriļi, șî uamińi — prsluk nose i žene i muškarci ∎ bîĭbaraku măĭ đies sa faśe đi śuarik, da șî sa împļećiașće đi lină — prsluk se najčešće izrađuje od sukna, ali se i plete od vune ♦ var. bibarak (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. bibarak (Krivelj) ♦ dij. sin. ćurk (Sige) [Hom.] [Crn.] ♦ rum. baibarac ♦ etim. < ukr. baĩbarak

Bîkă (mn. Bîkuoń) [akc. Bîkă] (i. m.) — (antr.) Bkić, vlaško prezime jedne familije u Rudnoj Glavi ∎ Bîkuońi sînt fir đin vrun Marku Suruoń, alu kare ńepuot, śkă, ĭa ḑîs „bîkă” la mumî-sa kînd a fuost mik — Bkići su potomci nekog Marka Suronja, čiji je unuk, priča se, majci tepao "bka" kad je bio mali ∎ ĭară alțî puvestîăsk kî vrunu đin Bîkuońi aĭ batrîń a kîpatat așa poļikră kî a zbĭerat „brk! brk!” pănă a muls uoĭļi, da kum a fi fuost adaverĭe, draku va șći — opet drugi pričaju da je neki od starih Bkića vikao "brk! brk!" dok je muzeo ovce, a kako je stvarno bilo, đavo bi ga znao ♦ Bîkuońi — (antr.) Bkići ∎ Ĭanku Bîkă a fuost însurat ku baba Visaļina Bîkuańe, kare a fuost tare vrîžîtuare — Janko Bkić je bio oženjen sa Veselenkom Bkić, koja je bila jaka vračara [Por.] ♦ rum. bîcă

bîksală (mn. bîksălurĭ) [akc. bîksală] (i. ž.) — ① gužva, teskoba ∎ la panađur a fuost marĭe bîksală — na vašaru je bila velika gužva ∎ bîksală đi nu puoț sî sufļi — teskoba da ne možeš da dišeš [Crn.] ② tiska, stiska ♦ var. bîksîtură (mn. bîksîturĭ) [akc. bîksîtură] ∎ nu măĭ ma duk la źuok, mis satul đi bîksîturĭ — neću više da idem na igranke, sit sam gužvi [Por.] ♦ rum. îmbîcseală

bîksî (ĭuo bîksîăsk, ĭel bîksîașće) [akc. bîksî] (gl. p. ref.) — zbijati (se), stiskati (se) ∎ bîksîțî-vă mîĭ kîta, sî-nkĭapĭe tuoț — zbijte se još malo, da stanu svi [Crn.] ∎ đi śe sa va bîksî atîta, kînd ĭastă luok đi tuoț — zašto li se toliko zbijaju, kada ima mesto za sve [Por.] ♦ rum. bâcsi ♦ etim. < ? Polj. buks(a), slov. bukva ‹ grč. πυξίς ? mađ. buksi

bîksît (bîksîtă) (mn. bîksîț, bîksîće) [akc. bîksît] (prid.) — zbijen, nabijen, sabijen, zgusnut, stisnut ∎ fînu nu s-a strîkat, k-a fuost bîksît bińe — seno se nije pokvarilo jer je bilo dobro sabijeno [Crn.] ∎ a fuost tare bîksîț în kar, șî luĭ ĭ-a kaḑut grĭeu — bili su jako stisnuti kolima, i njemu je palo teško ♦ rum. bâcsit

Bîlaban (mn. Bîlabań) [akc. Bîlaban] (i. m.) — (antr.) Balaban, vlaško prezime mngobrojne i stare famiije u Rudnoj Glavi, čiji se predak, Balaban alu Adam, doselio iz Bošnjaka u rumunskom Banatu (danas Nova Moldova), u prvoj polovini XVIII veka ∎ đin Bîlaban alu Adam, astîḑ în sat sînt Bîlabańi, Popĭeșći, Katuońi, Trifuļeșći, Bugarĭeșći, Dobrițańi, șî alțî — od Balabana Adamovog danas su u selu Balabanovići, Popovići, Katići, Trifunovići, Bugarinovići, Dobricanovići i drugi ∎ a ramas povasta kă poļikra „bîlaban” a kîpatat kă a fuost uom mare, țapîn șî nu s-a dat la ńima — ostala je priča da je nadimak „balaban” dobio po tome što je bio krupan i jak, i što nije popuštao nikom [Por.] ♦ rum. balaban ♦ etim. < tur. balaban „krupan, nezgrapan čovjek” (Škaljić1979)

bîlbańi [akc. bîlbańi] (gl.) ● v. balbańi [Por.]

bîlbîi (ĭuo bîlbîĭ, ĭel bîlbîĭe) [akc. bîlbîi] (gl. n.) — bukteti, plamteti (za vatru) ∎ arđe fuoku șî bîlbîĭe — vatra gori i bukti ∎ bîlbîĭe kîmpu, bîlbîĭe padurĭa, șî ńima n-o sî puată sî stîngă atîta fuok — plamti polje, plamti šuma, i niko neće moći da ugasi toliki požar ♦ var. bîlbai [Crn.] ∎ bîlbîĭe în tuaće părțîļi — bukti na sve strane [Por.] ♦ up. pîlpîi ♦ rum. bâlbâi

bîlgui (ĭuo bîlguĭ, ĭel bîlguĭe) [akc. bîlgui] (gl.) — ① trabunjati, buncati ∎ bîlguĭe, șî vĭađe pră mam-sa konđika — bunca, i vidi majku konđiku (=đavole) ∎ bîlguĭașće, nu-l înțaļieź ńimika — trabunja, ne razumeš ga ništa [Mlava] ② radovati se ∎ ma bîlgui kă aĭ veńit — radujem se što si došao (Dupljana) ∎ kopilu să bîlguĭe kă i điđeĭ un kolak dulče — dete se raduje što sam mu dao sladak kolač (Prahovo) [Kmp.] ♦ rum. bâigui ♦ etim. < mađ. bolyo(n)gni

bîlguitură [akc. bîlguitură] (i. ž.) ● v. bîlguĭală [Mlava]

bîlguĭală (mn. bîlguĭaļe) [akc. bîlguĭală] (i. ž.) — trabunjanje, buncanje ∎ kînd sa-nbată, bîlguĭala-l țîńe una-ntruuna — kad se napije, trabunjanje ga drži neprekidno ♦ var. bîlguitură [Mlava] ♦ rum. bâiguială

bîlmažală [akc. bîlmažală] (i. ž.) ● v. balmažală [Por.] ♦ rum. bălmăjală

bîlś (mn. bîlśurĭ) [akc. bîlś] (i. m.) — ① vašar, panađur ∎ bîlśo-sta a fuost slab đi tuot, ńigustuorĭ n-a fuost șî n-am putut să vind vițălu kum am ginđit; nu șću kum o sî vin la bań să plaćesk porĭezu — ovaj vašar je bio sasvim slab, trgovaca nije bilo i nisam mogao da prodam tele kako sam mislio; ne znam kako ću doći do para da platim porez ② (fig.) veći skup ljudi; gužva, gungula ∎ sa luvară la sfadă în mižluoku satuluĭ, da pi lînga iĭ lumĭa s-a adunat ka la bîlśi — počeše da se svađaju na sred sela, a oko njih ljudi se skupili kao na vašaru ∎ bîlś đi primovară — prolećni vašar ∎ bîlś đi vară — letnji vašar ∎ bîlś đi tuamnă — jesenji vašar ♦ sin. pănađur [Por.] ♦ rum. bâlci ♦ etim. < mađ. bolcsu

bîļega (ĭuo bîļegĭеḑ, ĭel bîļegĭаḑă) [akc. bîļega] (gl.) — balegati a. (fiz.) izbaciti balegu (za stoku) ∎ la are, a mĭers dupa kal ku lopata, șî kum kalu înśeapĭe a bîļega, iĭ ĭuta sprižuon baļiga ku lopata — na gumnu, išli su za konjem sa lopatom, i čim konj počne balegati, oni brzo prihvate balegu lopatom (v. arĭe) b. (fig.) baljezgati, pričati gluposti ∎ kopiļe, nu-m bîļega la lauază aśi — dete, nemoj mi tu baljezgati gluposti [Por.] ♦ rum. băliga

bîļegarĭ (mn. bîļegarĭe) [akc. bîļegarĭ] (i. s.) — balegarište, gomila balege ∎ nu bagaĭ sama, kalkaĭ într-un bîļegarĭ, șî tuot ma imaĭ — nisam pazio, i nagazio sam u neko balegarište, i sav sam se umazao [Por.] ♦ rum. băligar

bîr (uzv.) — br!, uzvik kojim čobani prizivaju ovce ∎ bîr-brr! na baluța, na! — br-br! dođi, belka, dođi! [Por.] ♦ rum. bîr

bîrabar [akc. bîrabar] (pril.) — barabar, uporedo, naporedo, zajedno, izjednačeno, na ravnoj nozi ∎ bîrabar una ku alta — izjednačeno, jednako (po raznim osnovama) ∎ a krĭeskut bîrabar unu ku altu — odrasli su zajedno ∎ a mĭers bîrabar pi drum — išli su putem zajedno, naporedo ∎ nu lukrăm tot una, numa sînćem bîrabar ku plata — ne radimo isto, samo smo jednaki sa platom [Por.] ♦ var. barabar [Crn.] ♦ rum. bărăbar ♦ etim. < srb. < tur. beraber „zajedno, uporedo”, < Pers. ber-ā-ber „prsa u prsa” < ber „prsa” (Škaljić1979)

bîrbari (ĭuo bîrbarĭesk, ĭel bîrbarĭașće) [akc. bîrbari] (gl. p. ref.) — izjednačavati, ravnati, poravnavat i ∎ bîrbarĭașće drumu — poravnava put ∎ a veńit rîu, șî apa s-a bîrbarit ku marźina — nadošla je reka, i voda se poravnala sa obalom [Por.] ♦ dij. var. barbari [Crn.] ♦ rum. bărăbari

bîrbarit (bîrbarită) (mn. bîrbariț, bîrbariće) [akc. bîrbarit] (prid.) — izjednačen, ujednačen, poravnat, izravnat ∎ în tuot fĭeļu ĭe bîrbarit ku mińe — na svaki način je izjednačen sa mnom ∎ a bîrbarit drumu pi kulmĭe — poravnali su put na kosi [Por.] ♦ dij. var. barbarit [Crn.] ♦ rum. nivelat

bîrbarĭală (mn. bîrbarĭaļе) [akc. bîrbarĭală] (i. ž.) — izjednačavanje, ujednačavanje, ravnanje, poravnavanje ∎ drumo-sta ĭe pļin đi găurĭ, iĭ trîabe o bîrbarĭală țapînă — ovaj put je pun rupa, treba mu jedno jako poravnavanje [Por.]

bîrbatuș [akc. bîrbatuș] (i. m.) — mužjak ∎ am duoi golîmbĭ, un bîrbatuș șî o muĭerușkă — imam dva goluba, mužjaka i ženku (Sige) [Hom.] ♦ rum. bărbătuș

bîrbĭaće [akc. bîrbĭaće] (i. m.) ● v. bribĭaće [Por.]

bîrbori (ĭuo ma bîrborĭesk, ĭel sî bîrborĭașće) [akc. bîrbori] (gl. p. ref.) — mučiti se, boriti se, opirati se ∎ ći vi bîrbori ku nakazurĭ numa pănă iș ćinîr, kînd înbătrîńeșć, pĭerḑ pućarĭa șî vuoĭa đ-așa trĭabă — boriti se možeš sa nevoljama samo dok si mlad, kad ostariš, gubiš snagu i volju za to ∎ ĭa prins ĭarna la munće, șî trîabe sî să bîrborĭaskă ku namĭeț marĭ đi sî skîape đi rîău — zatekla ih je zima u planini, i treba da se izbore sa velikim smetovima da bi se spasili zla [Crn.] ♦ dij. sin. kinui, nîkažî [Por.]

bîrborĭală (mn. bîrborĭelurĭ) [akc. bîrborĭală] (i. ž.) — muka, napor prilikom rešavanja nekog problema ∎ ku grĭa bîrborĭală m-am lasat đi tutun — sa teškom mukom sam se manuo duvana [Crn.] ♦ dij. sin. kin, nakaz [Por.]

bîrță (mn. bîrț) [akc. bîrță] (i. ž.) — pletenica, kika ∎ la fată mikă frumuos iĭ șîađe ku bîrță — maloj devojčici lepo stoje kike ♦ sin. kikă [Por.] ♦ dij. sin. bĭerkă [Crn.] ♦ dij. sin. berkă (Plavna) [Pad.] ♦ dij. var. birkă (Sige) [Hom.]

Brțuońi [akc. Brțuońi] (i. m.) — (antr.) Brcani, vlaško prezime porodice u Šarbanovcu, po pretku čiji je nadimak bio Brca ∎ Ĭuon, a lu Trailă Bîrță fiśuor — Jon, Traila Brcana sin [Crn.] ♦ rum. Bărţan

bîrdak [akc. bîrdak] (i. m.) ● v. bardak [Por.] ♦ rum. bardac

bîrḑak (mn. bîrḑaś) [akc. bîrḑak] (i. m.) — (iht.) riblje mladunče, mala ribica ∎ în rîu nuostru puoț sî prinḑ numa bîrḑaś — u našoj reci možeš da loviš samo riblju mlađ [GPek]

bîrḑauș (mn. bîrḑaușă) [akc. bîrḑauș] (i. m.) — ubrzanje neke radnje, najčešće u vezi sa vatrom ∎ aprinđe fuoku ku bîrḑaușu — potpaljuje vatru na brzinu [GPek] ♦ var. bîrzauș ∎ ațîțĭe fuoku să fĭarbă uala ku bîrzaușu — džara vatru da ubrza kuvanje lonca ♦ / < ? srb. brzo, „na brzaka” [Por.] ♦ etim. < ? srb. brzo

bîrkai (ĭuo bîrkîĭ, ĭel bîrkîĭe) [akc. bîrkai] (gl.) — (srb.) brkati, čeprkati, preturati, prevrtati ∎ kare tuot îm bîrkîĭe miĭe pin trastă? — ko mi to sve brka po torbi ? [Por.] ♦ rum. bârcâi ♦ etim. < srb. brkati

bîrkaĭală (mn. bîrkaĭaļe) [akc. bîrkaĭală] (i. ž.) — brkanje, čeprkanje, pevrtanje po stvarima, preturanje po gomili radi nalaženja nečega ∎ gaćiră bîrkaĭala pin puod — završili su preturanje po tavanu [Por.] ♦ rum. bârcâială

Bîrlan (mn. Bîrlań) [akc. Bîrlan] (i. m.) — (antr.) porodični nadimak u Debelom Lugu i Rudnoj Glavi ∎ Blagoĭe Bîrlan a veńit źińirĭe în kasă đin Dîbiļug în Îrnaglaua — Blagoje Brlan je došao iz Debelog Luga za zeta u kuću u Rudnoj Glavi ∎ Bîrlań a kîpatat poļikra kă avut uoĭ mulće, șă mînînd turmiļi pin Dîbiļug, a zberat đin tuată gura „brr! brr!”, sî vadă lumĭa kît sînt iĭ đi gazdă — Brlani su dobili nadimak jer su imali mnogo ovaca, i terajući krdo kroz Debeli Lug, vikali su „br! br!” iz sveg glasa, da bi ljudi videli kolike su oni gazde [GPek] ♦ rum. Bîrleanu

Bîrloaga [akc. Bîrloaga] (i. ž.) — (ojk.) Brloga, staro ime vlaškog sela blizu Dunava u Ključu, opština Kladovo, danas Milutinovac ♦ Bîrloağan (mn. Bîrloağeń) — Brložani, vlaški naziv za stanovnike sela Brloga ∎ Bîrloğeńi nu sînt ungureń, nu vorbesk ka și rumâńi ďi la munťe — Brložani nisu Ungurjani, ne govore kao Vlasi sa planine ∎ a vindut moșiĭa la un Bîrloağan — prodao je imanje jednom Brložaninu [Kmp.] ♦ rum. Bârloaga

bîrluog (mn. bîrluaźe, bîrluogurĭ) [akc. brluog] (i. m.) — ① brlog, leglo, ležaj za životinje ∎ puorśi adună bîrluog, vińe vramĭe rîa — svine pripremaju ležaj, ide loše vreme ∎ am dat pistă bîrluog đi vulpiĭe — naišao sam na lisičji brlog ② nered, prljavština ∎ kasa tuată ļi-n bîrluog — cela kuća im je u neredu ∎ nu puoț sî ći baź đi brluog — ne može se ući od prljavštine [Crn.] ♦ rum. bârlog

bîrnarĭață (mn. bîrnarĭațurĭ) [akc. bîrnarĭață] (i. ž.) — brvnara, stambeni ili ekonomski objekat, izgrađen od tesanih drvenih greda ∎ kasă bîrnarĭață ku ćindă — kuća brvnara sa tremom ∎ brnarĭață ku podrum — brvnara sa podrumom [Crn.] ∎ într-o vrĭame aĭ nuoștri a traĭit în borđiĭe, pi urmă a-nśeput să fakă kîć-o bîrnarĭață, đi triĭ-patru dîržaļe în lung șî-n lat — naši stari su prvo živeli u zemunicama, a kasnije su počelu da prave po neku brvnaru, od po tri-četiri držalje u dužini i širini ∎ bîrnarĭață s-a kĭemat șî koļiba fakută đi bîrńe, da șî aĭa kare a fuost înpļećită ku nuĭaļe, șî ļipită ku morśilă — brvnarom se zvala i koliba napravljena od brvana, a i ona koja je bila ispletena od pruća, i oblepljena blatom (Gornjane) ♦ sin. koļibă ♦ up. kasă [Por.] ♦ rum. bârnăreaţă

bîrnaș (mn. bîrnașă) [akc. bîrnaș] (i. s.) — gajtan ∎ bîrnaș ĭe frîmbĭe inpļećită dă ļegat śuariśi — brnaš je pleteni gajtan za vezivanje čakšira [Hom.] ∎ bîrnașu ĭe o împļećitură đi ață, supțîrĭe șî lungă, ku kare s-a fakut rîurĭ pi la țuaļe omeńieșć șî muĭerĭeșć — brnaš je uska i duga pletenica od konca, kojom su se pravile šare na muškoj i ženskoj odeći [Por.] ♦ rum. bârnaș

bîrnă (mn. bîrńe) [akc. bîrnă] (i. ž.) — greda, brvno, stablo istesano prema određenim merama, koje se koristi za podizanje građevinskih objekata ∎ śopļiĭ o bîrnă đi punće — istesao sam jednu gredu za ćupriju ♦ sin. grindă [Crn.] ∎ kasă đi bîrńe, bîrnarĭață — kuća od brvana, brvnara [Por.] ♦ rum. bârnă ♦ etim. < slov. bruvino

Bîrńița [akc. Bîrńița] (i. ž.) — (ojk.) Brnjica, selo na obali Dunava u opštini Golubac ∎ Bîrńița ĭe sat rumîńesk, a fuost la marźina Dunări, da kînd a zătońit Dunărĭa, s-a mutat pră vaļa rîuluĭ kare-l kĭamă ĭară Bîrńița. — Brnjica je vlaško selo, bilo je na obali Dunava, ali kada je Dunav pregrađen, preselilo se u dolinu reke koja se isto zove Brnjica. [Bran.]

Bîrńidău [akc. Bîrńidău] (i. m.) — (top.) Barnideo, kosa u Tandi, na zapadnoj strani Deli Jovana ♦ var. Bărńidău ∎ ĭuo sînt Bîrńiđan, traĭesk la Bîrńidău — ja sam Barnidelac, živim na Barnom delu ∎ a kolo nuĭe ńimik, tuot barnă — tamo nema ničeg, svuda pustoš [Por.]

bîrșag (mn. bîrșaźe) [akc. bîrșag] (i. s.) — britva, nožić na sklapanje ∎ bîrśagu ĭe kuțît kare are plasîaļe, șî sa înkĭaĭe — britva je nož koji ima korice, i koji se sklapa ♦ var. brîśag [Por.] ♦ dij. sin. briptă [Hom.] ♦ rum. briceag ♦ etim. < tur. biçak

bîsamak (mn. bîsamaśе) [akc. bîsamak] (i. s.) — stepenica na stepeništu; stepenište ∎ bîsamaśe đi pĭatră — kameno stepenište ∎ a kaḑut đi pi bîsamaku al đi sus, ș-a frînt kraśi — pao sa gornjeg stepenika, i polomio noge ♦ var. skară, trĭaptă [Por.] ♦ rum. basamac ♦ etim. < tur. basamak

bîsîĭuok (mn. bîsîĭuaśe) [akc. bîsîĭuok] (i. m.) — (bot.) bosiljak (Ocimum basilicum) ∎ muma kuļaźe bîsîĭuok — majka bere bosiljak [Hom.] ♦ dij. var. busuĭuok [Crn.][Por.] ♦ rum. busuioc ♦ etim. < bug. bosilek, srb. bosiljak, grč. βασιλιϰόν

bîskîkara (ĭuo bîskîkarĭeḑ, ĭel bîskîkarĭаșće) [akc. bîskîkara] (gl. p. ref.) — raskrečiti, razdvojiti, razmaknuti (obično za noge) ∎ fată, nu ći bîskîkara așa pănă șîăḑ, kî ĭe rușîńe — devojko, nemoj se tako raskrečiti dok sediš, jer je sramota [Por.] ♦ rum. băscăcăra

bîskîkarat (bîskîkarată) (mn. bîskîkaraț, bîskîkaraće) [akc. bîskîkarat] (prid.) — raskrečen, raširenih nogu, koji sedi ili hoda raskrečenih nogu ∎ ăl vaḑuĭ, stă kolo bîskîkarat dupa gard, șî varsă, kî ĭară s-a-mbatat — video sam ga, stoji tamo raskrečen iza ograde, i povraća, jer se opet napio ♦ var. krakanat [Por.] ♦ rum. băscăcărat

bîșńală (mn. bîșńaļe, bîșńelurĭ) [akc. bîșńală] (i. ž.) — šikljanje, kuljanje, naglo i iznenadno izbijanje veće količine nečega ∎ abĭa am oprit bîșńala api la un izvuor đin đal đi koļibă — jedva sam zaustavio kuljanje vode iz jednog izvora iznad kuće [Por.] ♦ rum. bușeală

bîșńi (ĭuo bîșńesk, ĭel bîșńiașće) [akc. bîșńi] (gl.) — šiknuti, kuljnuti, izbiti, izleteti, izaći odnekud naglo i neočekivano ∎ kînd vaḑură kă apă puaće bîșńi, fuźiră în tuaće părțîļi, să nu sa uđe — kad su videli da voda može šiknuti, pobegoše na sve strane, da se ne ukvase [Por.] ♦ rum. bușni

bît (mn. bîće) (i. m.) — štap, prut; šiba ∎ gasîĭ un bît đi kuorn đi raḑîmat — našao sam jedan drenov štap za poštapanje [Crn.] ∎ bît đi kuorn — drenov šrap ∎ bît đi alun — leskov štap ∎ bît đi pomană — obredni štap, koji se na daćama namenjuje pokojniku ∎ bît înkunđiĭat — obredni štap, išaran kondeljom ∎ bît đi kuastă — (anat.) rebro; kost [Por.] ♦ rum. băţ

bîtatură (mn. bîtaturĭ) [akc. bîtatură] (i. ž.) — ① naboj, nabijena ili utabana zemlja ∎ vaka ļegată a fakut o bîtatură prîngă ĭa — vezana krava napravila je naboj oko sebe [Hom.] ② dvorište ♦ dij. var. bătătură (mn. bătaturĭ) [akc. bătătură] — dvorište ∎ kopiĭi să žoakă afară pe bătătură — deca se igraju napolju po dvorištu ♦ sin. obor, prăvăļie [Kmp.] ♦ rum. bătătură ♦ etim. < lat. battitura

bîtrîńață [akc. bîtrîńață] (i. ž.) — ① (za čoveka) starost ∎ l-ažuns bîtrîńața — stigla ga je starost ② (za vreme) starina, drevnost, davno prošlo vreme ∎ kînćiśe đi bîtrîńață — starinske pesme, tzv. izvorne ∎ ađet đi bîtrîńață — stari (nski) običaj ∎ uom đi bîtrîńață — starinski čovek, čovek sa starim, prevaziđenim shvatanjima ♦ var. bătrîńață ♦ supr. ćińerĭață — mladost [Por.] ♦ rum. bătrîneţe

bîtrîńi (ĭuo bîtrîńiesk, ĭel bîtrîńiașće) [akc. bîtrîńi] (gl. nesvrš.) — (ret.) stariti ∎ muĭeriļi la sat bîtrîńiesk măĭ ĭuta đi kît uamińi — žene na selu brže stare od muškaraca ∎ țînće naĭkuță, nu bîtrîńi — drž’ se, draganče, nemoj stariti ♦ var. bătrîńi ♦ up. înbîtrîńi, îmbîtrîńi [Por.] ♦ rum. bătrîni

bîz! (uzv.) — (onom.) bzz!, onomatopeja zujanja ∎ albina „bîz” koļa, „bîz” koļa, zbuară đi la fluarĭe la fluarĭe — pčela „bz” ovamo, „bz” onamo, leti od cveta do cveta ♦ sin. zbîrn [Por.] ♦ rum. bâz

bîzai (ĭuo bîzîĭ, ĭel bîzîĭe) [akc. bîzai] (gl.) — (onom.) ① zujati ∎ bîzîĭe bîza, albina, gargauńiļi, muska șî țînțarĭu — zuji muva, pčela, stršljen i komarac ② (fig.) gluvarаti, gubiti vreme, besplosličiti ∎ n-are alt lukru, numa bîzîĭe pin sat — nema druga posla, nego zuji (gluvara) po selu ♦ (augm.) bîzuańe [Crn.] ∎ kopiļe, nu-m bîzîi pĭ-aśiĭa, ka muska — dete, nemoj mi tu zujati kao muva [Por.] ♦ rum. bâzâi

bîzaĭkă (mn. bîzăĭś) [akc. bîzaĭkă] (i. ž.) — (ent.) zunzara, insekt koji leti i zuji ∎ tună pi ferĭastă o bîzaĭkă, o guangă vĭarđe, șî mi sa spumîntară kopiĭi, a ginđit kî ĭe vrun strîguoń — ulete kroz prozor neka zunzara, neka zelena buba, i uplašiše mi se deca, mislila su da je neki vampir [Por.]

bîză (mn. bîză) [akc. bîză] (i. ž.) — ① (ent.) muva, mušica ∎ bîză kaĭaskă — konjska muva ∎ bîză akră — vinska mušica ② „bîză” — „zuce”, dečja igra [Crn.] ③ buba, insekt ♦ / < bîz! — (onom.) zujanje ♦ dij. sin. muskă, guangă ④ (muz.) dečji muzički instrument ∎ bîză am fakut đin țauă đi spin alb, șî am suflat î-ńa pănă am pazît vićiļi — „bizu” smo pravili od cevčice belog trna, i duvali smo u nju dok smo čuvali stoku (Blizna) [Por.] ♦ rum. bâză

bîzdîk (mn. bîzdîśe, bîzdîkurĭ) [akc. bîzdîk] (i. s.) — ① ukrućenost, krutost; ukrućeno stajanje; ukrućeno kretanje; landaranje ∎ a rîđikat źeĭśtu bîzdîk, șî numa ma bruśașće în uokĭ ku ĭel — ukrutio prst, i samo mi ga gura u oko ② (fig.) penis, naročito dečji ∎ iĭ s-a skulat bîzdîku — ukrutio mu se kurčić ③ (psih.) ljut, naoštren, napet, naduren ∎ s-a mîńiĭat, șî stîă bîzdîk în kuot — naljutio se, i sav ukrućen stoji u ćošku ♦ (augm.) bîzdîkan [Por.] ♦ rum. bâzdâc

bîzdîkai (ĭuo bîzdîkîĭ, ĭel bîzdîkîĭе) [akc. bîzdîkai] (gl. p. ref.) — ukrutiti se, klatiti se, naduriti se, mlatiti, landarati ∎ am un kațăl, șî kînd ma vĭađe, înśape a bîzdîkai đin kuadă, đi mi sa-mpare k-o să-ĭ piśe — imam jedno kučence, kad me vidi, počne toliko mlatiti repom da mi se čini da će mu otpasti [Por.]

bîzgoĭa (ĭuo ma bîzguoĭ, ĭel sa bîzguaĭe) [akc. bîzgoĭa] (gl. p. ref.) — ① keziti se, kreveljiti se ∎ nu ći bîzgoĭa, kopiļe, kă ĭe urît — nemoj se kreveljiti, dete, jer je ružno ② (fig.) mazno govoriti, izvoljevati; zanovetati, zakerati, prenemagati se ∎ s-a saturat bińe đi bobuanță, șî đ-aĭa akuma sa bîzguaĭe kă nu-ĭ plaśe ḑama — dobro se najeo bombona, i zato se sada prenemaže da mu čorba nije ukusna ♦ sin. zgîĭa [Por.] ♦ rum. bîzgoia

bîzgoĭală (mn. bîzgoĭaļe, bîzgoĭelurĭ) [akc. bîzgoĭală] (i. ž.) — kreveljenje, bečenje, krivljenje pri govoru, prenemaganje ∎ am șćut ĭuo kă o sî-ț ĭasă pi nas atîta bîzgoĭală — znao sam ja da će ti izaći na nos toliko kreveljenje ♦ sin. zgîĭală, zgaĭală [Por.]

bîzgoĭat (bîzgoĭată) (mn. bîzgoĭaț, bîzgoĭaće) [akc. bîzgoĭat] (prid.) — ① iskežen, izbečen; za govor ili ponašanje propraćeno grimasama ∎ kînd aĭ șći kît iș đi urît, așa bîzgoĭat la ogļindă, tu ć-aĭ lasa đi komĭenḑ — kada bi znao koliko si ružan, tako izbečen pred ogledalom, ti bi se manuo komedija ② (fig.) koji se prenemaže, koji se razmaženo ponaša ∎ a krĭeskut în kasă domńaskă, ș-akuma puaće sî sa bîzguaĭe kît vrĭa — odrasla je u gospodskoj kući, i sada može da se prenemaže koliko hoće ♦ sin. zgîit, zgait [Por.] ♦ rum. bâzgoiat

bîzîĭtură (mn. bîzîĭturĭ) [akc. bîzîĭtură] (i. ž.) — trač, glasina, ogovaranje ∎ nu askulta la bîzîĭtur-ļi a iĭ, kă ĭa nu lukră alta ńimika, numa mĭarźe đi la ușă la ușă, șî latră uamińi — ne slušaj njene tračeve, jer ona ne radi ništa drugo, nego ide od vrata do vrata i ogovara ljude [Por.]

bîznă (mn. bîzńе) [akc. bîznă] (i. ž.) — pomrčina, mrkli mrak ∎ ńagura bîznă, nu sa vĭađe ńimika înainća uokĭuluĭ — mrkli mrak, ne vidi se ništa pred okom [Por.] ♦ rum. beznă ♦ etim. < slov. bezduna

bîzońală (mn. bîzońaļе) [akc. bîzońală] (i. ž.) (onom.) — ① zujanje ∎ s-a spumîntat đi bîzońala lu gîrgauń — uplašio se od zujanja stršljena ∎ s-auđe bîzońala karăbilor — čuje se zujanje gajdi ② (fig.) nepovezan ili nerazgovetan govor, brbljanje, brbljarija ∎ kopiļe, đestul ku bîzońală, vorbĭa înțaļes, or taś — dete, dosta s brbljanjem, ili govori razumno, ili ćuti [Por.] ♦ rum. bâzâială

bĭa (ĭuo bĭeu, ĭel bĭa) [akc. bĭa] (gl.) — ① piti ∎ bĭa apă — pije vodu ∎ bĭa đi sîaće — pije zbog žeđi ∎ bĭa kî-ĭ plaśe — pije jer voli ∎ bĭa đi nakaz — pije od muke ∎ bĭa pistă masură — pije preko mere ∎ bĭa đi uskă (paru) — pije pa suši (čašu) [Crn.] ∎ nu bĭa s-adunat kum sa bĭa, numa înduapă — ne pije rakiju kako se pije, nego je halapljivo guta ∎ veńasă pi la nuoĭ žîndari, șî mînkasîm bińe, șî bĭasîm tuota nuapća — dolazahu kod nas žandari, i jeđasmo dobro, i pismo po celu noć ② pušiti ∎ bĭa tutun — puši duvan [Por.] ♦ rum. bea ♦ etim. < lat. bibere

bĭaĭkă¹ (mn. bĭeĭś) [akc. bĭaĭkă] (i. ž.) — kuna zlatica (Martes foina) ∎ bĭaĭka a mînkat puĭi — kuna je pojela piliće [Hom.] ♦ dij. sin. žđer [Por.] ♦ dij. var. beĭkă — kuna zlatica (Martes martes) ♦ up. žđior — kuna belica (Martes foina) (s. Plavna) [Pad.] ♦ rum. beică ♦ etim. < mađ. béka-só

bĭaĭkă² (mn. bĭeĭś) [akc. bĭaĭkă] (i. ž.) — (geog.) usek, tesnac ∎ pră drumu dă Rkovăț, ĭastă o bĭaĭkă îngustă, prăn kare nu sa puaće treśa ku kar mare — na putu za Rakovac, ima jedan uzani usek, kroz koji se ne može proći velikim kolima [Bran.] ♦ rum. beucă

bĭare (mn. bĭerĭ) [akc. bĭare] (i. m.) — piće, prvenstveno alkoholno ∎ asta ĭe prĭa multă bĭare đi nuoĭ duoĭ — ovo je previše pića za nas dvojicu ∎ bĭare dulśe — slatko piće ∎ la prins bĭarĭa — uhvatilo ga piće, opio se ∎ grĭeu ĭe la bĭare — teško podnosi piće, postaje „težak” kad se opije ∎ dăĭ pi la mińe la o bĭare — navrati kod mene na po piće ∎ am adunat pruńe, kuok kazanu șă fak rakiu să am bĭare đi prazńik — skupio sam šljive, ložim kazan da ispečem rakiju, da imam piće za slavu ♦ up. bautură [Por.] ♦ rum. bere ♦ etim. < nem. Bier

bĭat [akc. bĭat] (prid.) — pijan ● v. bat [Por.] ♦ rum. beat

bĭețîĭe (mn. bĭețîĭ) [akc. bĭețîĭe] (i. ž.) — pijanstvo, alkoholizam ∎ bĭețîĭa ĭe grĭa buală — pijanstvo je teška bolest ∎ s-a dat la bĭețîĭe — odao se piću [Por.] ♦ rum. beţie

bĭek (mn. bĭekurĭ) [akc. bĭek] (i. s.) — brener ∎ mi s-a astupat bĭeku la lampă đi kîrabit — začepio mi se brener na karabitnoj lampi (Tanda) ♦ sin. brener (Rudna Glava) ♦ sin. bren (Crnajka) [Por.] ♦ rum. bec ♦ etim. < Fran. bec

bĭerkă (mn. bĭerś) [akc. bĭerkă] (i. ž.) — pletenica, kika ∎ a-npļećit pîăru în bĭerkă — isplela je kosu u pletenicu ∎ înpļećașće-m pîăru ku duauă bĭerś — ispleti mi kosu u dve pletenice [Crn.] ♦ dij. var. berkă ∎ fata are berkă lungă — devojka ima dugu kiku (Plavna) [Pad.] ♦ dij. var. bîrță [Por.] ♦ rum. bercă ♦ etim. < nem. brecha

bĭestrîga [akc. bĭestrîga] (pril.) — (srb.) bestraga ∎ s-a dus bĭestrîga, i-s-a pĭerdut đin urmă — otišao je bestraga, izgubio mu se trag ∎ unđe sa fi dus, bĭestrîga, đi nuĭe tuta ḑîua? — gde li je, bestraga, otišao, te ga nema celog dana? ∎ śe lukru ĭe aăla, bĭestrîga? — kakav je to, bestraga, posao? [Por.] ♦ etim. < srb. bestraga

bĭeșî (ĭuo bĭes, ĭel bĭasă) [akc. bĭeșî] (gl.) — prditi, puvati, ispuštati gasove ∎ ĭel bĭasă, nuoĭ bĭeșîm, șî sa umplu kasa đi putuare — on prdi, mi prdimo, i napuni se kuća smrada [Por.] ♦ rum. băși ♦ etim. < lat. vĭssῑre

bĭeșîka (ĭuo ma bĭeșîkîĭ, ĭel sa bĭeșîkîĭе) [akc. bĭeșîka] (gl. p. ref.) — mehurati se, oplikaviti, dobijati mehure ili plikove ∎ ma baća, ma baća, pănă nu mi sa bĭeșîka tuata pĭaļa pi șîaļe — tukao bi me, tukao, dok mi sva koža na leđima ne bi oplikavila ♦ var. beșîka [Por.] ♦ rum. bășica

bĭeșîkat (bĭeșîkată) (mn. bĭeșîkaț, bĭeșîkaće) [akc. bĭeșîkat] (prid.) — mehurav, pun plikova ∎ palmiļi mi sînt bĭeșîkaće đi la sapat, nu puot înga sî ma duk la kosît — dlanovi su mi plikavi od kopanja, ne mogu još uvek da idem na kosidbu ♦ var. beșîkat, bișîkat [Por.] ♦ rum. bășicat

bĭeșîkă (mn. bĭeșîś) [akc. bĭeșîkă] (i. ž.) — ① (anat.) mokraćni mehur ∎ avut pĭatră-n bĭeșîkă — imao je kamen u bešici ∎ bĭeșîkă đi puork uskată a fuost luoptă ku kare s-a źukat kopiĭi vrodată — sasušena svinjska bešika bila je lopta kojom su se deca nekada igrala ② mehur, plik; žulj ∎ ma batut papuku, șî mi s-a fakut bĭeșîś pi talpă — žuljala me je cipela, i napravili su mi se plikovi na tabanu ♦ (demin.) bĭeșîkuță, bișîkuță ♦ (augm.) bĭeșîkuoń, bișîkuoń [Por.] ♦ rum. bășică ♦ etim. < lat. *bessica(=vessica)

bĭeșînă (mn. bĭeșîń) [akc. bĭeșînă] (i. s.) — prdež; gasovi ∎ ĭa skapat o bĭeșînă — ispustio je prdež ∎ bĭeșînă puće — prdež smrdi ∎ bĭeșînă puorkuluĭ — svinjski prdež, (fig.) poslednji prdež [Por.] ♦ rum. beșină ♦ etim. < lat. vĩssīna

bĭet (bĭată) adînkă (mn. bĭețî, bĭaće) adînkă [akc. bĭet] (prid.) — jadan, bedan, nesrećan ∎ bĭetu uom, a murit fîră lomanarĭe — jadan čovek, umro je bez sveće ∎ la bĭețî uamiń lupi a mînkat triĭ uoĭ — jadnim ljudima vukovi su pojeli tri ovce [Crn.] ♦ rum. biet ♦ etim. < slov. bĕdinu

blagă (mn. blîăź) [akc. blagă] (i. ž.) — blago, bogatstvo, imućnost ∎ vićiļi sînt mare blagă đi saćień — stoka je veliko blago za seljaka [Por.] ♦ rum. blagă ♦ etim. < srb. blago

blagu [akc. blagu] (uzv.) — blago (meni, tebi, njemu), uzvik za izražavanje zadovoljstva, radosti, sreće ∎ blagu đi ćińe, ku atîța kopiĭ — blago tebi, sa toliko dece [Por.] ♦ rum. blagă

Blaguĭuońi [akc. Blaguĭuońi] [akc. Blaguĭuońi] (i. m.) — (antr.) Blagojevi, vlaško prezime familije u Lubnici, dobijeno po pretku koji se zvao Blagoje ∎ Vanuță, Zdrauku șî Milan a fuost kopiĭi lu Blagu, șî đi aĭa îĭ kĭamă Blaguĭuońi — Vanuca, Zdravko i Milan su bili Blagojevi sinovi, pa ih zato zovu Blagojevi [Crn.] ♦ dij. var. Blagoĭuońi, Blîgoĭuońi, posrb. Blagojević, fam. u Rudnoj Glavi ♦ / Blagoĭe, var. Blagu, (demin.) Blaguțu < bug. (l.i.) Blagoj (Iordan1983) [Por.] ♦ rum. Blagoi ♦ etim. < bug. Blagoj

blanat (blanată) (blanaț, blanaće) [akc. blanat] (prid.) — ravan (kao daska), poravnat tesanjem, struganjem; pljosnat; daskast [Crn.] ♦ sin. ńiaćid [Por.] up. înblanat [Por.] ♦ rum. blănit

blană (mn. blăń) [akc. blană] (i. ž.) — daska ∎ blăń dă gorun — hrastove daske [Hom.] ∎ ńaćid ka blana — ravan kao daska ∎ s-a dus la firizană să taĭe la blăń — otišli su na strugaru da režu daske ∎ śopļașće blana ku sakurĭa — teše dasku sekirom [Por.] ♦ rum. blană ♦ etim. < bug. blana

blanuță (mn. blanuț) [akc. blanuță] (i. ž.) — (demin.) daščica ∎ s-a spart lada în kare a țînut ńișći lomańe aluĭ, a ramas numa blanuțîļi đi-ńa — razbila se lada u kojoj je držao neke svoje stvarčice, ostale su samo daščice od nje [Por.] ♦ rum. blănuță

blańiu (blańiĭe) (mn. blańiĭ, blaniće) [akc. blańiu] (prid.) — pljosnat; ravan kao daska ∎ fakut blańiu, fara ńiś un nuod — ravan kao daska, bez ijednog čvora ∎ bat muort, ḑaśe blańiuluĭ în morśilă— mrtav pijan leži pljoštimice u blatu ∎ pus blańiuluĭ — položen pljoštimice, sa širom stranom ka osloncu (Tanda) ∎ fusu muori are vîr đi fĭer, askuțît blańiuluĭ đi sî tuńe-n pîrporiță, kare are gaură în patru mukĭe — vodenično vreteno ima metanli vrh, ploštimice istanjen da bi ušao u papricu, koja ima četvrtastu rupu [Por.]

blastîma (ĭuo blastîm, ĭel blastîmă) [akc. blastîma] (gl. p. ref.) — ① proklinjati, kleti; bacati kletvu, huliti; psovati ∎ blastîmă pi Dumńeḑîu kî ĭ-a dat suđină urîtă — kune Boga što mu je predodredio zlu sudbinu ∎ nu blîstama pi ńimă, kă nu sa șćiĭe kare ĭe đivină, kare nu — ne kuni nikog, jer se ne zna ko je kriv, a ko nije ② zaklinjati se, zaricati se ∎ sa blastîmă să nu măĭ spună la ńima ńimika — zaklinje se da više nikome neće reći ništa [Por.] ♦ rum. blestema ♦ etim. < lat. pop. blastimare (= blasphemare)

blažîn (blažînă) (mn. blažîń, blažîńe) [akc. blažîn] (prid.) — blažen, blag, nežan ∎ blažînă ka fluarĭa — nežna kao cvet ∎ fata ĭe blažînă la katatură, șî narau blažîn arĭe — devojka ima nežan pogled, i blagu narav ima ♦ (pril.) nežno ∎ sî uĭtă blažîn kîtră mińe — gleda nažno prema meni [Crn.] ∎ ano-sta am fakut s-adunat blažînă, ńiś prĭa tarĭe, ńiś prĭa muaļe — ove godine sam ispekao blagu rakiju, nit prejaku, nit preslabu [Por.] ♦ rum. blajin ♦ etim. < slov. blažĕnu

blăstăm (mn. blăstămĭе) [akc. blăstăm] (i. s.) — kletva, prokletstvo ∎ o fi kăzut ńiskaĭ blăstămĭe pe ĭa — možda su neke kletve pale na nju [Kmp.] ♦ dij. var. blastăm [Por.] ♦ rum. blestem ♦ etim. < lat. *blastemare (< blasphemare)

blîgoslovi (ĭuo blîgoslovĭesk, ĭel blîgoslovĭașće) [akc. blîgoslovi] (gl. p.) — blagosloviti, dati blagoslov ① dati dozvolu za izvršenje neke radnje ∎ ma blîgoslovi sî pļek la drum — blagoslovio me je da krenem na put ② zahvaliti se za neko delo; pohvaliti nekoga za nešto ∎ ma blîgoslovi boznakît pintru lukru śe l-am gaćit așa ĭuta — blagosiljao me je bogzna koliko, zbog posla koji sam svršio tako brzo [Por.] ♦ rum. blagoslovi ♦ etim. < slov. blagosloviti.

blîgoslovit (blîgoslovită) (mn. blîgosloviț, blîgosloviće) [akc. blîgoslovit] (prid.) — blagosloven, koji je primio blagoslov ∎ sî fiĭe ļaku blîgoslovit, đi la mińe, șî đi la Maĭka Prĭastîśe — da bude lek blagosloven, od mene, i od Majke Prečiste (u basmi) [Por.] ♦ rum. blagoslovit

Blîgoveșćana [akc. Blîgoveșćana] (i. ž.) — (kal.) Blagovesti, nepokretan praznik u narodnom kalendaru koji pada uvek ⑦ aprila ∎ pi kîļindarĭu popĭesk, în ḑîua-ĭa Maĭka Duomnuluĭ auḑît kî ĭe-nkarkată — prema popovskom kalendaru, tog dana je Božja Mati doznala da je trudna ♦ var. Blogoveșćana [Por.] ♦ rum. Blagoveștenie ♦ etim. < slov. blogovĕštenije

blînd (blîndă) (mn. blînḑ, blînđe) [akc. blînd] (prid.) — ① (za životinje) pitom, krotak, umiljat, koji dopišta da se miluje, i da se hrani iz ruke ∎ purśelu al blînd điluok sî kulkă, kum puń mîna pi ĭel — umiljato prase odmah legne, čim staviš ruku na njega ② (za čoveka) miran, staložen, blage naravi ∎ kopilu ĭe blînd, kî ĭ-am aratat žuarda — dete je mirno, jer sam mu pokazao prut ♦ var. mn. blînz, blînž (Valakonje, Savinac, Lubnica, Šarbanovac, Zlot) ♦ supr. spariĭuos [Crn.] ♦ dij. var. supr. sîrbaćik ♦ (demin.) blînduț (blînduță), ♦ var. (ž. r.) blîndușîkă ∎ puĭkiță blîndușîkă — umiljato pilence [Por.] ♦ rum. blând ♦ etim. < lat. blandus

blîndă (mn. blînđe) [akc. blîndă] (i. ž.) — (med.) alergijska pojava na koži, koprivnjača (Urticaria) ∎ mĭa ĭeșît blînđe pi pĭaļe, parkĭe am trĭekut pin urḑîś — izbila mi je koprovnjača na koži, kao da sam prošao kroz koprive [Por.] ♦ rum. blândă

blînḑîĭe (mn. blînḑîĭ) [akc. blînḑîĭe] (i. ž.) — ① (za životinje) pitomost, krotkost, umiljatost ∎ kîńiļi arată blînḑîĭa, kînd baće đin kuadă — pas pokazuje umiljatost, kada maše repom ② (za čoveka) izrazita mirnoća, staloženost, blagost ∎ multă blînḑîĭe a fuost în vuorba muoșuluĭ mĭeu — mnogo je blagosti bilo u govoru moga dede ♦ var. blînḑîmĭe [Crn.] ♦ dij. var. blînđață [Por.] ♦ rum. blândeţă

blînđață (mn. blînđețurĭ) [akc. blînđață] (i. ž.) — (psih.) (ret.) milina; blaženstvo; srsi ∎ askultaĭ kînćiku, șî ma prinsă o blînđață — slušao sam pesmu, i obuze me neka milina ∎ kînd guod ma uĭt vara đi pi śuaka-mĭa kum zavrńe suariļi, întuotđeuna trĭaśe pin mińe o blînđață kaldă — kad god leti sa svoga brda gledam kako zalazi sunce, uvek me probije neka topla milina [Por.] ♦ dij. var. blînḑîĭe [Crn.] ♦ dij. var. blînďață [Kmp.] ♦ rum. blândeţă

blîstamat (blîstamată) (mn. blîstamaț, blîstamaće) [akc. blîstamat] (prid.) — ① proklet, uklet, čovek na koga je bačena kletva ∎ a fakut rîaļe, șî lumĭa l-a blîstamat — činio je zla, i ljudi su ga prokleli ② usudom (ili od neke više sile) predodređena tragična sudbina, ili neki tragičan događaj u ljudskom životu ∎ așa ĭe blîstamat đi la Dumńeḑîu — tako je suđeno od Boga [Por.] ♦ rum. blestemat

blîstamatură (mn. blîstamaturĭ) [akc. blîstamatură] (i. ž.) — a. proklinjanje, čin izricanja kletve ∎ s-a dus la vro babă să-ĭ fakă blîstamatură pintru furaluk — otišao je kod neke vračare da mu načini prokletstvo protiv krađe b. prokletstvo kao rezultat čina proklinjanja ∎ uom pîkatuos, mulće blîstamaturĭ sînt pi kapu luĭ — grešan čovek, mnogo je kletvi na njegovoj glavi [Por.] ♦ rum. blestemătură

blokuk [akc. blokuk] (i. zb.) — nered, đubre ∎ adună blokuku-la dupa ťińe — sredi taj nered za sobom [Kmp.] ♦ rum. bocluc

blontirit (blontirită) (mn. blontiriț, blontiriće) [akc. blontirit] (prid.) — (med.) gangrenozan, koji je oboleo od gangrene, bronta ∎ muoșu a noroḑît: lukră, da piśuoru iĭ blontirit — čiča je poludeo: radi, a noga mu je gangrenozna [Crn.] ∎ mama a ramas șkĭuapă, kă avut un piśuor blontirit, da nu s-a dus la duoktur la vrĭame — baba je ostala ćopava, jer je imala gangrenoznu nogu, a nije otišla lekaru na vreme (Tanda)

bluont (mn. bluonturĭ) [akc. bluont] (i. s.) — (med.) gangrena, bront ∎ s-a bulnavit đe bluont — oboleo od gangrene [Por.] ∎ bluontu ĭe buala kînd îț putraḑîașće karńa — gangrena je bolest kada ti truli meso (Krivelj) [Crn.]

bluož (mn. bluožurĭ) [akc. bluož] (i. s.) — (med.) osip, koprivnjača (Urticaria) ∎ bluož ĭe buala pĭeļi, în fĭeļ đi bube roșkaćiśe miś, ku mînkarime — osip je kožna bolest, u vidu malih crvenkastih plikova, sa svrabom ∎ tuot ĭe, saraku, pļin đi bluož — sav je, siroma, pun osipa ♦ sin. pîrpur [Por.] ♦ etim. < ? srb. obložen

bļau¹ (mn. bļeĭś) [akc. bļau] (i. s.) — (tehn.) levča, kriva ugnuta poluga sa osloncem na osovini sa spoljne strane kolskog sanduka (РечникМС3) (Leskovo) ♦ var. bļaukă ∎ bļauka ļagă karu đi la osîĭe pănă la stupăț la kotur, înțîpeńașće karu kînd duś vrun tovar mare șî grĭeu — levča spaja osovinu kola i stubac na sanduku, ojačava kola kada se prevozi velik i težak teret (Jasikovo) [GPek] ∎ bļau s-a kĭemat un parśel la plugol dă ļeamn kare a mĭers prăn pomînt — bljau se zvao deo drvenog pluga koji je išao kroz zemlju (Ranovac) [Mlava] ♦ dij. sin. ļeukă (Tanda), ļoĭkă (Blizna) [Por.] ♦ rum. bleau ♦ etim. < nem. Blech

bļau² (bļaură) (mn. bļaurĭ, bļaure) [akc. bļau] (prid.) (pril.) — ① (tehn.) tupav, neoštar; loš, neupotrebljiv ∎ sakurĭa bļaură: fakută ka sakurĭa, da nuĭe sakurĭe, nuĭe đi ńimika — tupasta sekira: liči na sekiru, ali nije sekira, nije ni za šta ② (za ljude) tupav, glupav, priprost ∎ uom batrîn da bļau, fara minće — star čovek a glupav, bez razuma (Tanda) ③ (za narav) lajav, praznorek ∎ vuorba luĭ ĭe bļau în vînt — njegova priča je pišanje uz vetar (Rudna Glava) ④ (u izr.) nimalo, malo, povremeno; retko, slabo ∎ ĭuo vorbĭesk, da ĭel bļau n-a ḑîs — ja govorim, a on nije ni beknuo (Rudna Glava) ∎ kîń-ļi bļeuĭe, ka kînd ĭe bolnau, latră numa kînd șî kînd — pas slabo laje, kao da je bolestan, kevče samo kat-kad (Tanda) [Por.] ⑤ (onom.) bļau! — vau! onomatopeja lajanja (D. Marković, Leskovo) [GPek] ♦ rum. bleau

bļezńi (ĭuo bļezńesk, ĭel bļezńașće) [akc. bļezńi] (gl.) — blenuti, buljiti, gledati u nekog ili nešto tupo i nesvesno, ili dugo i neprijatno ∎ nu bļezńi atîta în muĭarĭa uomuluĭ, kă-ț frînźe uasîļi — ne bulji toliki u čovekovu ženu, jer će ti slomiti kosti ♦ sin. boldăńi [Por.] ♦ rum. bleojdi

bļezńit (bļezńită) (mn. bļezńiț, bļezńiće) [akc. bļezńit] (prid.) — zablenut, zabuljen, tupo zagledan u nešto ili nekog ∎ stă-n mižluoku koļibi, ku uoki bļezńiț în vatra fuokuluĭ, da fuoku-n vatră s-a stîns đemult — stoji na sred kolibe, zablenut u ognjište, a vatra na ognjištu ugasila se davno [Por.] ♦ rum. bleojdit

bļid (mn. bļiđe) [akc. bļid] (i. m.) — (izob.) bljuda, plitka drvena činija ∎ mĭ-a ļins tuaće bļiduriļi — olizao mi je sve bljude [Hom.] ∎ bļid ĭe măĭ batrîn vas la rumîń — bljuda je najstariji sud kod Vlaha ∎ țîgańi a fakut la bļiđe, ļ-a ras la traksă đin ļiemn đi fag — Cigani su izrađivali bljude, rezali su ih na strugu od bukovog drveta ∎ a fuost olarĭ kare a fakut bļidurĭ đi pomînt — bilo je grnčara koji su pravili bljude od zemlje [Por.] ♦ rum. blid ♦ etim. < slov. bliudu

Bļizńa [akc. Bļizńa] (i. ž.) — (ojk.) Blizna, zaselak Rudne Glave u opštini Majdanpek ∎ Blizńan, uom đi la Bļizńe — Bliznak, čovek iz Blizne ∎ Bļizńa ĭe un nume șî alu un rîu skurt, kare-l fak Bļizńa mikă ku Bļizńa mare — Blizna je i ime jedne kratke reke, koju čine Velika i Mala Blizna [Por.]

bļizńan (mn. bļizńeń) [akc. bļizńan] (i. ž.) — Bliznananc, stanovnik rudnoglavskog zaseoka Blizna ∎ bļizńan ĭe uom kare traĭașće în Bļizńe, al măĭ mare kotun a satuluĭ Arnaglaua — Bliznanac je čovek koji živi u Blizni, najvećem zaseoku sela Rudna Glava [Por.]

bļizńană (mn. bļizńeańe) [akc. bļizńană] (i. ž.) — Bliznjanka, ženska osoba iz rudnoglavskog zaseoka Blizna ∎ bļizńană ĭe famĭaĭe muĭerĭaskă đi la Bļizńe, đin kotunu al măĭ mare a satuluĭ rumîńesk Arnaglaua — Bliznjanka je ženska osoba iz Blizne, najvećeg zaseoka vlaškog sela Rudna Glava ♦ up. bļizńan [Por.]

bobat (bobată) (mn. bobaț, bobaće) [akc. bobat] (prid.) — zrnat, koji ima krupno zrno ∎ ćimpo-sta grîu a fuost mîndru șî bobat — pšenica je ove godine bila lepa i zrnata [Crn.] ♦ dij. var. bobonat [Kmp.]

bobik (mn. bobiś) [akc. bobik] (i. m.) — a. klatno na zvonu ∎ a pikat bobiku đi la kluopît, șî s-a pĭerdut vrunđiva pi munće — otpalo je klatno sa zvona, i izgubilo se negde u planini (Rudna Glava) b. teg na kantaru ∎ tuaće kîntariļi aļi batrîńe avut bobik — svi stari kantari imali su teg (Tanda) [Por.]

boboćală (mn. boboćaļe) [akc. boboćală] (i. ž.) — (vet.) ① nabreknutost polnog organa krmače, kao znak potrebe za parenjem ∎ ma duk ku puarka la vĭer, kî s-a pus boboćala pi ĭa, iĭ s-a înflat pļuodu — teram krmaču kod vepra, jer je nabrekla, natekla joj je vagina (Rudna Glava) ∎ kînd iĭ đi verît, nuoĭ ḑîśem kî la skruafă sa înflă trupu — kada svinja traži vepra, mi kažemo da joj je nabrekao „trup” (Crnajka) ② nadutost, naduvanost ovce usled vrućine ∎ mînă uoĭļi la umbră, kî sa puńe boboćală pi ĭaļe đi zapușala-sta — teraj ovce u hlad, jer će ih spopasti nadutost od ove vrućine ♦ up. buob, bobuok, bubmurĭață [Por.]

boboći (ĭuo ma boboćiesk, ĭel sa boboćiașće) [akc. boboći] (gl. p. ref.) — bubriti, povećavati obim; rasti, naduvati se ∎ țîn uoĭļi la suare, ma nadăĭ kă nu sa va boboći — držim ovce na sunci, nadam se da se neđe naduvati [Por.] ♦ rum. boboti

boboloșa (ĭuo ma boboloșîăḑ, ĭel sa boboloșîaḑă) [akc. boboloșa] (gl. p. ref.) — zaobliti se, dobijati obao oblik; naticati, narastati; gojiti se; debljati ∎ đemult vînatuori a taĭat ku fuarfiśiļi žuorḑ đi plumb, șî a boboloșat drîmiĭiļi pi țîăst — nekada su lovci sekli makazama olovo na trake, i pravili dramlije tako što su ih zaobljavali valjanjem po vršniku ♦ var. ĭuo ma boboloșîăsk, ĭel sa boboloșîașće (Gornjane) [Por.]

boboluașă [akc. boboluașă] (i. ž.) — (bot.) dženarika, vrsta šljive od koje se peče rakija (Prunus serasifiera) [Bran.] ♦ dij. var. bĭeșîkuță [Por.] [Crn.]

boboluoș (mn. boboluașă) [akc. boboluoș] (i. m.) — ① kuglica, okrugli kolačić ∎ boboluașă îs kolaśĭiei kare sî fak dîn untură șî aluvat — kuglice su kolači koji se prave od masti i testa ∎ lu kopiĭ ļi plak boboluașă dulś — deca vole slatke kuglice ∎ kopilu ĭe frumuos ka boboluoșu — dete je slatko kao kolačić [Hom.] ② loptica, predmet loptastog oblika; grudva; kugla; klupko ③ (fig.) epitet za lepo i punačko dete, ili za jedru devojku ♦ sin. kokoluoș [Por.] ♦ rum. boboloș

bobonat (bobonată) (mn. bobonaț, bobonaće) [akc. bobonat] (prid.) — ispupčen, sferičan ∎ śovańa bruoșći ĭe bobonată — kornjačin oklop je ispupčen ♦ sin. bobat [Por.] ♦ rum. bobonat

Bobońeșći [akc. Bobońeșći] (i. m.) — (antr.) Bobonešti, vlaško prezime familije u Lubnici, čiji je predak veorvatno imao nadimak Boban ∎ Bobońeșći au kasă lîngă Drumu muskaļesk — Bobonešti imaju kuću pored Moskovskog puta ♦ ? / (augm.) bobuoń < buob + suf. -oń — „veliko zrno” [Crn.]

boboruonț (mn. boboruanță) [akc. boboruonț] (i. m.) — ① grudvica, kuglica ∎ fańina în saś s-a fakut boboruanță — brašno u džakovima se pretvorilo u grudvice ∎ boboruanțîļ-așća sî kĭamă dramiĭ — ove kuglice se zovu dramlije ② čvor, izraslina, guka ∎ la kopil a ĭeșît în kuot un boboruonț kît aluna — detetu je je na laktu iskočila guka kao lešnik [Crn.]

boboșa (ĭuo ma boboșîăḑ, ĭel sa boboșaḑă) [akc. boboșa] (gl. p. ref.) — ① (za biljke) pupiti, propupiti, bokoriti; razviti list ili cvet ∎ a boboșat salka, ažuns primovara — propupila je vrba, stglo je proleće ♦ sin. muguri ② (za životinje) gojiti se, debljati, zaobljavati se ∎ a fuost uskat ka bîtu, da đi kînd ĭe pi mînkarĭa-mĭa, sa boboșaḑă frumuos — bio je suv kao prut, a od kada je na mojoj hrani, lepo se goji ♦ up. înboboșa [Crn.] ♦ dij. var. boboloșa [Por.] ♦ rum. boboșa

boboșat (boboșată) (mn. boboșaț, boboșaće) [akc. boboșat] (prid.) — zaobljen, loptast; ispupčen; bucmast ∎ kată, kopilu ĭe koźa boboșat — vidi, dete je dosta bucmasto ∎ aĭ grižă, koluo ĭe parĭaćiļi boboșat — pazi, tamo je zid ispupčen [Crn.] ♦ rum. boboșat

bobośi (ĭuo bobośesk, ĭel bobośiаșće) [akc. bobośi] (gl. p. ref.) — (vet.) bukariti se; dobiti nagon za bukarenjem, za parenjem (za svinje) ∎ skruafa sa bobośiașće kînd kată maskur — svinja se bukari kada traži vepra ♦ sin. a vĭerî, a kata vĭer ♦ up. boboći [Por.] ♦ rum. boboti

Bobośuońi [akc. Bobośuońi] (i. m.) — (antr.) Bobošani, Bobošilovi, pripadnici vlaške familije iz Malоg Izvora, čije je prezime nastalo prema pretku sa nadimkom Boboš ♦ ? ① / < bobuok (mn. bobuoś) — „pupoljak, cvet” ② ? / < bobuoș < buobu < buob — „zrno” [Crn.] ♦ rum. Boboș

Boboťază [akc. Boboťază] (i. ž.) — (kal.) Bogojavljanje [Kmp.] ♦ dij. var. Boćaḑă [Por.] ♦ rum. Bobotează

Bobuoĭ [akc. Bobuoĭ] (i. m.) — (antr.) Boboj, nadimak u Crnajki, nastao kao augm. od buob „zrno”+ suf. -oĭ, s obzirom na to da je ovo selo na području gde nije sačuvano intervokalno n, u kom slučaju bi augm. bio bobuoń ∎ Boboĭuoń ĭe poļikra-lu ńepuoțî alu vrun Bobuoĭ — Bobojević je prezime potomaka nekoga Boboja ∎ bobuoĭ îĭ ḑîśem șî la o fluarĭe, kare sa kĭamă șî bobośĭel — „ boboj” kažemo i za cvet koji se zove bobočel (ter. zapis u Crnajki) ♦ / bobośĭel (demin.) < bobuok — „pupoljak” ∎ astîḑ ĭastă Bobuoĭ șî-n Arnaglaua, a veńit înainća đi rat unu Marćin Șkĭopu đin ńamo-la, đin Țrnaĭka la otar ku Gorńana, a skimbat imańa ku vrunu đi la Muskidău în Bļizńe — ima Bobojevića i u Rudnoj Glavi, došao je neki Martin Ćopavi iz te familije, sa međe Crnajke i Gornjana, trampio je imanje sa nekim sa Muskideua u Blizni (iz rodoslovne građe, terenski rad, Durlić) [Por.] ♦ rum. Boboia

bobuok (mn. bobuoś) [akc. bobuok] (i. m.) — ① (bot.) pupoljak, zametak na stabljici iz koga će se razviti list, cvet, izdanak ili mladica (Rečnik MS); cvet ∎ Naĭka-l mĭeu săśiră grîu / Ku bobuoku mĭeu la brîu — Dragi žanje tu na kosi / I moj cvet o pojas nosi (stih iz ljubavne pesme) ② (fig.) izraz od milja za mladunčad a. za lepu i jedru devojčicu na pragu puberteta ∎ Ankuța ĭe un bobuok đi fată — Ankuca je pupoljak od devojke b. za pilad, naročito malu guščad i plovčad ∎ traușa mĭ-a-nflurit đi bobuośiĭ đi rață,șî đi gîșć — dvorište mi se rascvetalo od guščje i plovčije piladi ③ (fig.) klube, klupko, u izrazima „motaju me / udaraju me kao klube” ∎ Tuata vara ća-bobuok / Tuamna nuĭe ńiś un gluod. — Celog leta u jurnjavi / A u jesen zrnca nema (ća — izraz kojim se tera stoka) [Por.] ♦ rum. boboc ♦ etim. < Ngr. bubúki

boțuakă (mn. boțuоś) [akc. boțuakă] (i. s.) — ① (iht.) peš, vrsta rečne ribe; popin pampur, glavoč, kapič (Cottus gobio) ∎ ma duk sî prind boțuoś ku furkița — idem da lovim peševe viljuškicom ∎ đi prins boțuoś trîabĭe bun skartaș — za lov na peševe treba dobra mreža [Crn.] ② a. (pej.) glavonja b. (antr.) nadimak za tvrdoglavog i priglupog čoveka; kao porodični nadimak takvih ljudi: Boțuoś [Por.] ♦ rum. babete

Boćaḑă [akc. Boćaḑă] (i. ž.) — (kal.) Bogojavljanje, dan u običajnom kalendaru, nepokretni praznik (1⑨ I) ∎ la Boćaḑă dupa śe ći skuoļ, măĭ întîń duś apă đi la fîntînă — na Bogoljavljenje posle buđenja, prvo doneseš vodu sa izvora [Por.] ♦ dij. var. Boboćeaḑă [Crn.] ♦ rum. bobotează

boćeḑ (mn. boćeḑurĭ) [akc. boćeḑ] (i. m.) — (rel.) krštenje a. nadavanje imena ∎ la boćeḑ našu puńe numiļi la kopil — na krštenju kum daje detetu ime b. crkveni obred koji se vrši nad osobom pri stupanju u hrišćansku veru ∎ đemult boćeḑ în bisîarikă, ku puopa, a fakut numa aĭ gîzdoćiń — nekada, krštenje u crkvi, sa popom, obavljalui su samo bogataši [Por.] ♦ rum. botez

boći (ĭuo ma boćiesk, ĭel sa boćiașće) [akc. boći] (gl. p. ref.) — (za ovce) mrkteti, njuškati (se), grupisati se i okretati se njuškom prema njušci u vreme velikih vrućina ∎ uoĭļi sa boćesk numa kînd ĭe zapuk, vara la amńaḑîț, kînd ĭe suariļi tare, da ĭaļe n-au umbră; sa adună buot la buot — ovce se mrkte samo kada je vrućina, leti u podne, kada je sunce jako, a one nemaju hlad; skupljaju se njuška na njušku (Paun Ilić, ovčar iz Tande) ♦ / < buot (la buot) [Por.] ♦ rum. boci (a se)

Boćuon (mn. Boćuoń) [akc. Boćuon] (i. m.) — (antr.) Boćon, stari nadimak jedne bufanske familije u Majdanpeku ∎ ĭ-ar ḑîs Boćuoń kă ar fost fakuț pi bot — nazvani su Boćonji jer su imali zatupasto lice ∎ Boćuon ku Boćuanka, s-ar dus dupa kļisă la Dăbiļug — Boćon i Boćonka su otišli u Debeli Lug po slaninu ♦ / < buot — „njuška ” + suf. -ĭuon [Buf.]

bođaprost [akc. bođaprost] (uzv.) ● v. bogdapruost [Tim.] ♦ rum. bogdaproste

bođikai (ĭuo bođikîĭ, ĭel bođikîĭe) [akc. bođikai] (gl.) — čeprkati, tražiti što guranjem ruke u gomilu predmeta, u unutrašnjost nekog prostora; čačkati; preturati; prevrtati ∎ nu bođikai pin gunuoĭ ku mîna guală, ĭa vrun bît — nemoj čeprkati po đubrištu golim rukama, uzmi neki štap ∎ bođikaiĭ pin tuot kuotu sî gasîăsk amnarĭu, șî nu-l gasîĭ — preturio sam svako ćoše da nađem ognjilo, i nisam ga našao [Por.] ♦ rum. bodicăi ♦ etim. < mađ. bujdokni ?