VORBAR - REČNIK
(separat)

da¹ (pril.) — da, rečca kojom se potvrđuje, odobrava; afirmacija ∎ da, așa ĭe kum tu ḑîś — da, tako je kako ti kažeš ∎ da or ba — da ili ne [Por.] ♦ rum. da ♦ etim. < bug., srb., Rus. da

da² (ĭuo dau, ĭel dîă) (gl.) — dati, davati; pružiti; predložiti; dodeliti; pokloniti; ići; udariti ∎ nu-ĭ da bań, k-îĭ dîă pi bĭare — ne daj mu novac, jer će ga dati na piće ∎ ĭ-a dat în gînd — setio se (palo mu je na pamet) ∎ s-a mîńiĭat, nu măĭ dîă pi la mińe — naljutio, više ne svraća kod mene ∎ vaka nu sa dîă la źug — krava ne prihvata jaram ∎ ĭuo am dat pi đin đal, da ĭel pi đin vaļe — ja sam išao gornjom stranom, a on donjom ∎ țîńće bińe, nu ći da — drž’ se dobro, ne daj se ∎ tare đi kap, nu sa dîă la ńima — tvrdoglav, ne sluša nikog ∎ kînd îț dau o palmă, vĭeḑ stîaļe vĭerḑ — kad ti udarim šamar, videćeš zelene zvezde [Por.] ♦ rum. da

dațîĭe (mn. dîățîĭ) [akc. dațîĭe] (i. ž.) — dacija, dažbina, namet ∎ am vindut vaśiļi sî plaćesk dațîĭa la držauă — prodao sam krave da platim dažbine državi [Crn.] ♦ dij. sin. dîtoriĭe [Por.]

daćină (mn. dăćiń) [akc. daćină] (i. ž.) — ① običaj ∎ la nuoĭ ĭe daćina sî puńem pomĭeń la-l muort pĭn la șapće ań dupa muarće — kod nas je običaj da se umrlom stavljaju pomane sve do sedme godine posle smrti [Crn.] ② navika ∎ așa-ĭ daćina, grĭeu sa đizvață — takva mu je navika, teško će se odučiti ♦ sin. ađet, învăț ③ sudbina ∎ basanka așa ĭ-a fuost daćina, să nu traĭaskă mult — valjda mu je takva bila sudbina, da ne živi dugo ♦ sin. ursă, skrisă, soartă [Por.] ♦ rum. datină ♦ etim. < slov. dĕdina

dadauorĭ [akc. dadauorĭ] (i. m.) — dadaori, tradicionalna narodna igra Vlaha Crnorečja ∎ ura-sta s-a žukat în tuaće saćiļi, ama sî kĭamă șî tramuriśa — ovo kolo se igra u svim selima, ali se zove i „tramuriša” ♦ / < de doa ori — „po dva puta” ♦ sin. tramuriśa — „drhtava, treperava” [Crn.]

dadă (mn. dađe) [akc. dadă] (i. ž.) — (srod.) (hip.) dada, naziv za stariju sestru ∎ fiva kopil, fiva fată, la suora măĭ batrînă trîabe sî ḑîkă „dadă” — bio dečak, bila devojčica, stariju sestru treba da oslovljava sa „dada” ∎ dada Mariĭa ĭe suora-mĭa măĭ mare — dada Marija je moja starija sestra ♦ (skr.) da ∎ da-Ļena a fuos’ ku doĭ ań măĭ mare đi kît mińe — da(da) Lena je bila dve godine starija od mene ♦ up. nană [Por.] ♦ rum. dadă ♦ etim. < bug. srb. dada

daĭkă (mn. daĭke) [akc. daĭkă] (i. ž.) — (hip.) ① (folk.) seka; draga, dragana; simpatija; ljubavnica ∎ daĭka mĭa, ku uoki ńegri — moja draga, crnooka [Crn.] ∎ daĭkă iĭ ḑîś la ibomńikă, kînd će dragaļeșć ku ĭa — „dajka” kažeš ljubavnici, kad joj tepaš [Buf.] ∎ daĭkă ĭe nume đizmerdat; kînd la vruna-ĭ ḑîś „daĭko, daĭkuțo”, ĭa înțaļiaźe śi ĭe ku ćińe, șî śe tu aĭ đi gînd — „dajka” je mazno ime; kada nekoj kažeš „dajko, dajkice”, ona razume šta je s tobom, i koja ti je namera (Jasikovo) [GPek] ② (srod.) a. starija sestra [Crn.] b. (hip.) oslovajljanje među sestrama: tako, od milja, mlađa sestra zove stariju ③ (hip.) oslovljavanje među ženama: tako mlađa žena, iz poštovanja, oslovljava svoju stariju prijateljicu, ili rođaku [Por.] [Buf.] [GPek] ♦ (demin.) daĭkuță [Crn.] [GPek] [Por.] [Buf.] ♦ (demin.) / < dadă ♦ rum. daică ♦ etim. < srb. dajka

daĭnai (ĭuo dîăĭnîĭ, ĭel dîăĭnîĭe) [akc. daĭnai] (gl. p. ref.) — ljuljati (se), klatiti (se) ∎ kopilu șîađe pi punće șî dîăĭnîĭe piśuariļi — dete sedi na brvnu i klati noge [Crn.] ♦ dij. var. dăĭnai (Leskovo) [GPek] ♦ rum. dăinai

daĭnaĭuș (mn. daĭnaĭușurĭ) [akc. daĭnaĭuș ] (i. m.) — ljuljaška ∎ am lapîdat sfuara pistă krĭangă, șî la kopiĭ am fakut daĭnaĭuș — prebacio sam konopac preko grane, i deci sam napravio ljuljašku [Crn.] ♦ dij. sin. kukiță [Por.] ♦ dij. sin. țițaĭkă [Tim.] ♦ rum. dăinăuș

dakă [akc. dakă] (vez.) — ako ∎ dakă nu va fi așa kum ḑîś tu, o să fiĭ pîkatuos pănă la muarće — ako ne bude tako kako ti kažeš, bićeš grešan do smrti ∎ dakă tatî-su nu va lasao sî sa mariće dupa baĭato-la, pî șî mumî-sa dakă va țîńa parća ku tatî-su, ĭa la urmă tot o să fugă, șî ĭar’ o să fiĭe pi plaku iĭ — ako je otac ne bude pustio da se uda za tog momka, i ako i majka bude na očevoj strani, ona će na kraju sigurno pobeći, i opet će biti po njenoj volji [Por.] ♦ rum. dacă

dakum [akc. dakum] (pril.) — dakako, svakako, naravno ∎ dakum đi nu — kako da ne ∎ Ći duś mîńe la lukru? - Ma duk, dakum. — Ideš sutra na posao? - Idem, naravno. ♦ / da — „da” + kum — „kako” ♦ sin. dapăĭ [Por.]

dalak (mn. dalakurĭ) [akc. dalak] (i. m.) — (med.) čir; dalak a. čir ∎ sî vaĭtă k-îl duarĭe rîău la burtă, muara sî fiĭe dalaku — žali se da ga mnogo boli stomak, verovatno ima čir [Crn.] b. gnojna rana na koži, prišt (Furunculus) ♦ sin. bubuoń ∎ dalaku ĭe bubuoń, sa kuaśe șî învînațîașće — dalak je čir; nagnoji i pomodri ♦ (mn. dalaś) ∎ mi s-a fakut duoĭ dalaś, l-amîndoă tîălpĭ kîći unu — izbila su mi dva prišta, na svakom tabanu po jedan ∎ dalaku au șî vićiļi — „dalak” ima i stoka [Por.] ♦ rum. dalac ♦ etim. < tur. dalak

dalap (mn. dalapurĭ) [akc. dalap] (i. m.) — ① drveni orman, skovan od dasaka ∎ în dalap s-a pus strîăkinļi, ļingurļi, zastruźiļi șî mînkarĭa śe a ramas — u dolapu su držane panice, kašike, zastruzi i hrana koja nije potrošena [Crn.] ♦ dij. var. dolap [Por.] ② a. dolap, točak sa pričvršćenim posudama koji služi za navodnjavanje ∎ pi marźina Ćimuokuluĭ a fuost dalapurĭ kîće șî baśaļe — na obali Timoka je bilo onoliko dolapa, koliko i bašti [Crn.] b. točak sa lopatica, koji okreće voda ∎ dolap, ruată la apă, kare pista kurauă a mînat stružńița, or muara — dolap, točak na vodeni pogon, koji je preko kaiša pokretao strugaru ili vodenicu [Por.] ♦ rum. dulap ♦ etim. < tur. dolap

daltă (mn. dîălț) [akc. daltă] (i. ž.) — (tehn.) dleto, oruđe za izradu žljebova u drvetu ∎ ku dalta sa faśe skobitură în blană — dletom se dubi rupa u dasci [Crn.] ∎ dalta mi s-a-ntîmpit, trîabe s-o askut — dleto mi se otupelo, treba da ga naoštrim ∎ daltă đi ļiemn — drveno dleto ∎ daltă đi fĭer — gvozdeno dleto [Por.] ♦ rum. daltă ♦ etim. < slov. dlato

damă (mn. damĭe) [akc. damă] (i. ž.) — mica, igra za dva igrača sa zrnima kukuruza i pasulja koja se pomiču po pravougaonoj slici ∎ astară ńi duśem la șîḑîtuarĭe sî žukîăm damă — doveče idemo na sedeljku da igramo micu [Crn.] ♦ rum. damă

damf (mn. damfurĭ) [akc. damf] (i. s.) — zadah, zapah ∎ đin podrum vińe un damf puturuos, sigurat śuava sa-npuțît — iz podruma dolazi smrdljivi zadah, mora da se nešto usmrdelo [Por.] ♦ rum. damf ♦ etim. < nem. Dampf

danak (mn. danaś) [akc. danak] (i. m.) — momak, neoženjen muškarac ∎ uomu ĭe danak đi la șapćesprĭaśe ań, pînă la-nsurat — čovek je momak od sedamnaeste godine, do ženidbe ♦ (demin.) danaśel (mn. danaśeĭ) [akc. danaśel] — momčić ∎ danaśel ĭeș đi la patrusprĭaśe pîn la șapćesprĭaśe ań — momčić si od četrnaest do sedamnaest godina [Crn.] ∎ feĭmĭa nu măĭ lukră ńimika, numa aļargă dupa danaś — moja ćerka ne radi ništa, samo juri za momcima [Por.] ♦ sin. baĭat [Crn.] [Por.] ♦ rum. dănac ♦ etim. < bug. danak; tur. dana

danaśi (ĭuo danaśesk, ĭel danaśașće) [akc. danaśi] (gl. n.) — momkovati ∎ danaśesk, șî mîĭ vrĭeu șîmîĭ — momkujem, i hoću još [Crn.] ∎ a danaśit prĭa puțîn, s-a însurat ćinîr — premalo je momkovao, oženio se mlad [Por.]

danaśiĭe (mn. danaśiĭ) [akc. danaśiĭe] (i. ž.) — momaštvo, momačko doba ∎ danaśiĭa sî petrĭaśe ku mulće fĭaće — momaštvo se provodi sa mnogo devojaka [Crn.] ∎ gata ĭe ku danaśiĭa, ažuns vrĭamĭa să ma kîsîtorĭesk — gotovo je sa momaštvom, došlo je vreme da se skućim (=oženim) [Por.] ♦ rum. dănăcie

danț (mn. danțurĭ) [akc. danț] (i. s.) — ① kolo; vrsta narodne igre u kojoj se igrači uz muziku neprestano kreću laganim koracima napred ili na desnu stranu ∎ danțu la nuoĭ s-a žukat numa pi la nunț, șî aĭa kînd nuntașî a trĭekut pin sat — danc se kod nas igrao samo na svadbama, i to kada su svatovi prolazili kroz selo ♦ sin uără ② grupa ljudi oko vođe ∎ puartă danțu pin sat, adunat ćińerișu șî-ĭ învață să ļipîĭe la kîărț — kolovođa u selu, okupio mlade i uči ih da lupaju karte ∎ o sî va vină parințî, ș-o sî va spargă danțu — doći će vam roditelji, pa će vam rasturiti družinu ∎ s-a prins într-un danț ku iĭ — uhvatio se u isto kolo sa njima [Por.] ♦ rum. danţ ♦ etim. < Eng. dancing

dangă (mn. dănź) [akc. dangă] (i. ž.) — danga, linija, crta; urez; znak, beleg; žig ∎ dangă trasă ku pļeĭvazu — linija povučena olovkom ∎ fă o dangă ku kuțîtu pi blana-ĭa, însamnă unđe trîabe s-o taĭ — zareži nožem jednu liniju na toj dasci, označi gde treba da je presečem ∎ s-a puvestît kă turśi a tras dangă la uamiń ku fĭer ruoșu — pričalo se da su Turci žigosali ljude usijanim gvožđem ∎ vaḑuĭ ku uoki miĭ: trĭeku un zmău pi śĭerĭ, șî ramasă o dangă đi fuok în urma-luĭ — videh svojim očima: prolete zmaj nebom, i ostade vatreni trag iza njega [Por.] ♦ rum. danga ♦ etim. < tur. danga „sprava kojom se žigoše; žig” (Rečnik MS)

dangubă (mn. dangubĭe) [akc. dangubă] (i. ž.) — ① danguba, uzaludno trošenje vremena; besposlica ∎ șađarĭa ku vuoĭ ĭe numa o dangubă marĭe, ma dusăĭ ĭuo akas — sedenje sa vama je samo jedna velika danguba, odo’ ja kući [Crn.] ② (fig.) osoba koja je sklona dangubi; zgubidan; neradnik, lenčuga ∎ dangubă, nu lukră ńimika, traĭașće pi șîaļiļi alu tuoĭa — danguba, ne radi ništa, živi na tuđoj grbači [Por.] ♦ etim. < srb. danguba

dangubi (ĭuo dangubĭesk, ĭel dangubĭașće) [akc. dangubi] (gl.) — (srb.) dangubiti, uzaludno trošiti vreme ∎ nu dangubi pi lîngă aĭa śe nu șćiĭ faśa, kĭamă maĭsturu — ne dangubi oko toga što ne znaš da uradiš, zovi majstora [Crn.] ∎ tuota ḑîua dangubĭașće pin sat — ceo dan dangubi po selu [Por.] ♦ etim. < srb. dangubiti

dapăĭ [akc. dapăĭ] (part.) — (u izr.) (iron.) ma kako da ne; baš tako ∎ ĭel ći minće la uokĭ da tu, înfruntat, spuń „dapăĭ, așa ĭe” — on te laže na oči, a ti, uvređeno, kažeš „ma kako da ne, tako je” ♦ sin. dakum nu [Por.] ♦ rum. d-apoi

dar² (mn. darurĭ) (i. m.) — ① dar, poklon, predmet koji se poklanja na svadbi, ili na krštenju ∎ đimult la nuntă guoviĭa lu taĭkî-su a dat kožuok đi dar — nekada davno mlada je na svadbi svekru poklanjala kožuh kao dar ♦ dij. sin. plokuon [Por.] ② (inov.) sposobnost, talenat ∎ arĭe dar đi kîntat — ima dara za pevanje [Crn.] ♦ rum. dar ♦ etim. < slov. darú

dar¹ (vez.) (part.) — ① a. dal, il’, ili ∎ dar va fi așa, dar nu va fi, ńima nu puaće să șćiĭe — dal je tako, dal nije tako, niko ne može znati b. pa ∎ dar kum puaće altfĭeļ să-l fakă, kînd nu șćiĭe? — pa kako može drugačije da ga uradi, kad ne zna? ② (upitna rečca) da li ∎ dar șćiĭe ĭel aĭa, or nu, aĭa o să veđiem — da li on to zna, ili ne, to ćemo videti ③ (part.) zar ∎ dar nu putuș tu sîngur sî vĭeḑ kî aĭa nu mĭarźe la bun? — zar ti nisi mogao sam da vidiš da to ne ide na dobro? ♦ var. dal [Por.] ♦ rum. dar

darak¹ (mn. daraśe) [akc. darak] (i. m.) — greben, sprava sa metalnim zupcima kojom se češlja vuna ∎ daraku arĭe patru rîndurĭ đi đinț đi fĭer: duauă đasă, șî duauă rarĭ — greben ima četiri reda metalnih zubaca: dva gusta, i dva retka [Crn.] ∎ ku daraku sa diraśiașće lîna: măĭ întîń o skarmiń ku mîna, pĭeurmă o traź pin darak — sa grebenom se češlja vuna: najpre je vlačiš rukom, a onda je provučeš kroz greben [Por.] ♦ rum. darac ♦ etim. < tur. tarak, bug. darak

darak² (mn. daraś) [akc. darak] (i. m.) — štok, ram na vratima ili prozoru ∎ daraku la ușă ĭe fakut đin triĭ blăń măĭ gruasă, înkeĭaće la kolțurĭ, șî prinsă đi pragu kăšî însus — štok na vratima je napravljen od tri deblje daske, spojene na krajevima, i uspravno zakovane za kućni prag ∎ în daraku ferĭeșći batuće sînt țîțîńiļi, kare țîn źamu ku stîkla — u prozorski štok uglavljene su šarke koje drže ram sa staklom [Por.] ♦ etim. < nem. Stock

darap (mn. darapurĭ) [akc. darap] (i. s.) — komad, parče, ulomak; deo ∎ ĭ-a dat lu kopil numa un darap đi pîńe, kît sî nu pļaśe ku mîńiļi guaļe — dali su detetu samo parče hleba, tek da ne pođe praznih ruku ∎ ļi kîntă un darap đi kînćik, șă fu đestul, k-a vaḑut điluok ku kare au trĭabă — otpevao im je samo deo pesme, i beše dosta, jer su videli s kim imaju posla ∎ a puvestît numa un darap đin povastă, kă n-a șćut măĭ mult — ispričao je samo odlomak priče, jer više nije znao ♦ sin. parśel [Por.] ♦ dij. var. darapîn (Osnić) [Crn.] ♦ rum. darab ♦ etim. < mađ. darab

darapîn (mn. darapîń) [akc. darapîn] (i. m.) — parče ∎ rupĭe un darapîn đin pînḑa-ĭa șî fîă strakatuarĭe — iscepaj jedno parče od onoga platna, i napravi cedilo [Crn.] ♦ dij. var. darap [Por.] ♦ rum. darab

daraśi (ĭuo daraśesk, ĭel daraśașće) [akc. daraśi] (gl. p.) — grebenati, češljati vinu grebenom ∎ daraśesk lîna, kî sî tuork đi pîăturĭ — češljam vinu, da bih prela za ponjave [Crn.] ♦ dij. var. dîraśi [Por.] ♦ rum. dărăci

daraśit (mn. daraśiturĭ) [akc. daraśit] (i. m.) — grebenjanje, češljanje vune grebenom ∎ ĭerĭ tuota ḑîua am fuost la o prĭaćină la daraśit — juče sam celoga dana bila kod jedne prijateljice na češljanju vune [Crn.] ♦ dij. var. dîraśit [Por.] ♦ rum. dărăcire

daraśituorĭ (mn. daraśituorĭ) [akc. daraśituorĭ] (i. м.) — grebenar, osoba koja češlja vinu grebenom ∎ ku śinś daraśituarĭe, fîrșîăsk daraśitu đi într-o ḑî — sa pet grebenarki, završavam češljanje vune za jedan dan [Crn.] ♦ dij. var. dîraśituorĭ [Por.] ♦ rum. dărăcitor

daravĭelă (mn. daravĭerĭ) [akc. daravĭelă] (i. ž.) — čudak, osobenjak; obešenjak ∎ bagă sama bińe, nu sa șćiĭe śe tuot puaće faśa așa daravĭelă đi uom — pazi dobro, ne zna se šta sve može učiniti takav čudak od čoveka [Crn.] ♦ dij. var. dîravĭelă ∎ o dîravĭelă đi kopil, numa faśe la brșuave — nestaško od deteta, samo pravi smicalice (Tanda) [Por.] ♦ rum. daravelă

darîma (ĭuo darîm, ĭel darîmă) [akc. darîma] (gl. p.) — ① kresati, seći (najčešće se odnosi na sečenje lisnatih grana koje se denu u lisnik, i čuvaju za ishranu ovaca u toku zime) ∎ đi darîmăt la frunḑă trîabĭe topuor askuțît — za kresanje lisnika treba oštro sekirče [Crn.] ♦ dij. var. dîrîma ∎ darîm la frunḑă, fak frunḑarĭ să am ĭernaćik đi viće — krešem grane s lišćem, sadenuću lisnik da imam zimnicu za stoku ② prebijati, tući, lomiti batinama ∎ kînd ĭerĭam slugă, șî faśam vro șćetă, gazda nu ma baća kum sa bat kopiĭi, numa ma dîrîma ku bataĭa — kad bejah sluga, i kad bih načinio kakvu štetu, gazda me ne bi tukao kako se deca tuku, nego bi me odrao batinama [Por.] ♦ rum. dărâma ♦ etim. < lat. deramare

darîmat (darîmată) (mn. darîmaț, darîmaće) [akc. darîmat] (prid.) — ① okresan, potkresan; kresan; iskresan ∎ ļiemnuĭe darîmat đi sî sa gramađiaskă fînu pi ĭel — drvo je potkresano da bi se na njemu plastilo seno ② umoran, iscrpljen od rada ∎ lasîmă kî sînt darîmat đi ostańit — pusti me jer sam isrcpljen od umora [Crn.] ♦ dij. var. dîrîmat ③ premlaćen, prebijen; slomljen batinama ∎ dîrîmat đi bataĭe — slomljen od batina ∎ ļiemn dîrîmat — okresano drvo; drvo bez grana [Por.] ♦ rum. dărâmat

darîmatură (mn. darîmaturĭ) [akc. darîmatură] (i. ž.) — okresak, okresina, granje otsečeno adînkă prilikom kresanja drveta ∎ a darîmat ļamńiļi, da darîmatura a lasato-n drum — kresali su drveće, a okreske su ostavili na putu [Crn.] ♦ dij. var. dîrîmatură (Rudna Glava) ♦ dij. var. dramatură (Tanda) [Por.] ♦ rum. dărămătură

darĭe (mn. dîărĭ) [akc. darĭe] (i. ž.) — davanje ∎ ku atîta darĭe, nu sî puće ĭeșî la kapatîń — sa tolikim davanjem, ne može se izaći na kraj [Crn.] ∎ darĭe ku narĭe sînt fraće ku suora — davanje i nemanje su brat i sestra [Por.] ♦ rum. dare

darńik (darńikă) (mn. darńiś, darńiśe) [akc. darńik] (prid.) — ① darežljiv, koji rado poklanja, ili daje svoje stvari ∎ ĭel îț dîă, numa dakă arĭe, kî ĭe uom darńik — on će ti dati, samo ako ima, jer je darežljiv čovek [Crn.] ② (fig.) (vulg.) žena lakog morala ∎ muĭare darńikă — radodajka [Por.] ♦ rum. darnic

darńiśiĭe (mn. darńiśiĭ) [akc. darńiśiĭe] (i. ž.) — darežljivost ∎ parke ĭe bolnau đi darńiśiĭe, tuot ar da đin kasă — kao da je oboleo od darežljivosti, sve bi dao iz kuće [Por.] ♦ rum. dărnicie

darui (ĭuo dăruĭ, ĭel dăruĭe) [akc. darui] (gl. p. ref.) — darivati, davati darove povodom rođenja deteta ili svadbe ∎ guoviĭa la nuntă dăruĭe nașu șî nașîța — mlada na svadbi daruje kuma i kumu [Crn.] ∎ darurļi alu guove la nuntă a dus uamiń kĭemaț adîns đ-așa lukru, șî pi iĭ ĭa kĭemat dîrzarĭ — mladine darove na svadbi, nosili su ljudi koji su bili pozvani samo za to, i oni su se zvali „drzari” ♦ sin. plokońi [Por.] ♦ rum. dărui ♦ etim. < slov. darovati

daruit (daruită) (mn. daruiț, daruiće) [akc. daruit] (prid.) — ① darovan, koji je primio poklon ∎ șî finu a fuost daruit đin parća nașuluĭ — i kumče je bilo darovano od strane kuma ② (inov.) darovit, nadaren, talentovan ∎ daruit ĭe đi kîntat, ńima nuĭe-n sat mîĭ bun đi-kît ĭel — nadaren je za pevanje, niko nije u selu bolji od njega [Crn.] ♦ dij. var. dăruit [Por.] ♦ rum. dăruit

daskîl (mn. daskîļ) [akc. daskîl] (i. m.) — učitelj, prosvetni radnik ∎ daskulu nuostru nu ń-a lasat sî vorbim rumîńașće la șkuală; am kućeḑat sî vorbim tumu kînd am fi ažuns la kasă — naš učitelj nas nije puštao da govorimo vlaški u školi; smeli smo da govorimo tek kad bismo stigli kući [Por.] ∎ daskîlu nuostru ń-a-nvațat bińe — naš učitelj nas je dobro učio [Crn.] ♦ dij. var. oćitul [GPek] ♦ rum. dascăl ♦ etim. < bug. srb. daskal, Ngrč. didáskalos

dată (pril.) [akc. dată] — put, puta (priloška odredba ) ∎ odată — jedanput, jednom ∎ điodată/đodată — odjedanput ∎ altadată — drugi put ∎ kîćodată — po neki put, ponekad ∎ ńiśodată — nijedanput, nikad ∎ totodată — zajedno, istovremeno ∎ vrodată — nekad [Por.] ♦ rum. dată ♦ etim. < lat. datum

datoriĭe (mn. datoriĭ) [akc. datoriĭe] (i. ž.) — dug; obaveza ∎ datoriĭa îngreońaḑă viĭața, kî nu să muĭtă — dug otežava život jer se ne zaboravlja [Crn.] ♦ dij. var. dîtoriĭe ∎ grĭeu sa traĭașće, ńiśkum să skapăm đi pîrdańiśiļi đi dîtoriĭ — teško se živi, nikako da uteknemo od prokletih dugova ∎ nu iș tu miĭe datuorĭ ńimika — ne duguješ ti meni ništa [Por.] ♦ rum. datorie

datuorĭ (datuarĭe) (mn. datuorĭ, datuarĭe) [akc. datuorĭ] (prid.) — ① dužan, zadužen, koji ima obavezu da vrati neki zajam, u novcu, robi ili usluzi ∎ sînt datuorĭ bań, k-am luvat înprumut — dužan sam novac, jer sam uzeo na zajam [Crn.] ∎ mis datuorĭ la muoșu Pau o ḑîuă đi kosît — dužan sam čiča Pavlu jedan dan košenja ∎ la Baluońi sînćem datuorĭ sî ńi duśem la nuntă ku pripașu, kî șî iĭ la nuoĭ a veńit ku purśelu fript — Balićima smo dužni da im odemo na svadbu sa pečenicom, jer su i oni kod nas došli sa pečenim prasetom [Por.] ② obavezan, vezan nekom moralnom obavezom ∎ kopiĭi sînt datuorĭ sî vadă đi parinț, kînd ĭeĭ înbatrîńesk — deca su dužna da brinu o roditeljima, kada ovi ostare [Crn.] ∎ nu mis datuorĭ la ńima ńimik — nisam nikome ništa dužan [Por.] ♦ rum. dator ♦ etim. < lat. debitorius

datuorńik (mn. datuorńiś) [akc. datuorńik] (i. m.) — dužnik ∎ kînd ĭaĭ înprumut, întuarśe la vuorbă, să nu fiĭ datuorńik la ńima — kad zajmiš, vrati po dogovoru, da nikome ne budeš dužnik [Por.] ♦ rum. datornic

dauagă (mn. dauoź) [akc. dauagă] (i. ž.) — duga, savijena daska od koje se gradi bure, bačva ∎ butuońo-sta ĭe fakut đin dauoź đi gorun — ovo bure je napravljeno od hrastovih duga [Crn.] ∎ uomu kare a lukrat la dauoź la kĭemat „dogarĭ” — čovek koji je izrađivao duge, zvao se „dogar” [Por.] ♦ rum. doagă ♦ etim. < lat. doga

dauńe (mn. dauń) [akc. dauńe] (i. m.) — (ent.) obad (Tabanus) ∎ la dauńe roșîașće burta kînd sî satură đi sînźiļi alu vakă — obadu pocrveni trbuh kad se napije kravlje krvi [Crn.] ∎ kînd ĭeram pîkurarĭ, źukarĭa mĭ-a fuost vara să prind dauń, șî sî ļi bag paĭu-n kur, șî s-îĭ slubuod sî zbuare — kada sam bio čobanin, omiljena igra leti bila mi je da hvatam obade, da ih nataknem na slamku i da ih pustim da lete [Por.] ♦ rum. tăun ♦ etim. < lat. tabanus

dă (predl.) — a. od ∎ a pļekat dă la noĭ — pošao je od nas ∎ vińe dă la rîsarit — dolazi od istoka b. sa ∎ vińe dă la źuok — dolazi sa igranke [Zvizd] ∎ să koboare dă la munće — silazi sa planine (Rašanac) [Mlava] ∎ pi vorba „dă” sa kunosk ungurĭeńi — po reči „dă” poznaju se Ungurjani [Zvizd] ♦ var. dî ∎ dî la nuoĭ atîta, dî la vuoĭ ńiś atîta — od nas toliko, od vas ni toliko [Bran.] [Zvizd] [Mlava] ♦ dij. var. đi, đe [Por.] [Crn.] ♦ rum. dă

Dăbiļug [akc. Dăbiļug] (i. m.) — (ojk.) Debeli Lug, vlaško selo u blizini Majdanpeka ∎ Dăbiļugu ĭe sat în Pĭekol đi Sus, apruape đi rudńiku măĭdanuluĭ — Debeli Lug je selo u Gornjem Peku, u blizini majdanpečkog rudnika ∎ în popiso-l đi la urmă (în anu 2011), satu avut 405 đi inș, ka sîrbĭ sa skris iĭ 221, da ka rumîń 99, 80 đi inș n-a spus śe sînt — na zadnjem popisu (201① godine), selo je imalo 405 stanovnika, kao Srbi izjasnilo se njih 221, a kao Vlasi 99, 80 osoba se nije izjasnilo šta su [GPek] ♦ etim. < srb. Debeli Lug

Dăbļiźan (mn. Dăbļiźeń) [akc. Dăbļiźan] (i. m.) — Debelolužanin, stanovnik sela Debeli Lug ∎ gata tuoț Dăbļiźeńi đi vrĭamĭa lu Tita a lukrat în rudńik, ș-avut plăț buńe — gotovo svi Debelolužani su za vreme Tita radili u rudniku, i imali dobre plate ♦ var. Dubļiźan ∎ Dăbļiźană, Dăbļiźankă — Debelolužanka [GPek]

dădăuș (mn. dădăușă) [akc. dădăuș] (i. s.) — ljuljaška ∎ dădăușa ĭe un feļ de țițăĭkă, kare ĭe ļegată de kraka lemnuluĭ ku frengie — dadauš je vrsta ljuljaške koja je za granu drveta okačena užetom ♦ sin. țițăĭkă [Tim.] ♦ dij. var. dăĭnăĭuș [Crn.] ♦ dij. sin. kukiță [Por.] ♦ dij. sin. kukă [GPek] ♦ rum. dădăuș

dăĭnăitură (mn. dăĭnăiturĭ) [akc. dăĭnăitură] (i. ž.) — klaćenje, ljuljanje, njihanje ∎ kopilo-la sa bulnavĭașće đ-atîta dăĭnăitură — ono dete će se razboleti od tolikog ljuljanja [GPek]

dăĭnuĭa (ĭuo ma dăĭnăĭ, ĭel sa dăĭnăĭe) [akc. dăĭnuĭa] (gl. p. ref.) — ljuljati (se), klatiti (se) ∎ bat muort, mĭarźe pi drum șî sa dăĭnăĭe, numa śe nu kađe — mrtav pijan, ide putem i ljulja se, samo što ne padne ∎ s-a dus în oraș, ș-a lasat ușa kășî pustîńe să sa dăĭnăĭe la vînt — otišao u grad, i ostavio vrata puste kuće da se klate na vetru ♦ sin. ļigana [Por.] ♦ rum. dăina ♦ etim. < ? mađ. danolni

dăĭnuĭală (mn. dăĭnuĭaļe) [akc. dăĭnuĭală] (i. ž.) — ljuljanje, klaćenje ∎ kînd iș bat, nu puoț să mĭerź fara dăĭnuĭală pi drum, kă tuot țî sa-mpare kă pomîntu sa dăĭnăĭe supt ćińe — kad si pijan, ne možeš bez klaćenja da ideš putem, jer ti se čini da se zemlja ljulja pod tobom ♦ sin. klăćinat [Por.]

dălaśiță [akc. dălaśiță] (i. ž.) ● v. dîraśiță [Por.]

dălăćiță [akc. dălăćiță] (i. ž.) ● v. dîraśiță [Por.]

dămînkare (mn. dămînkărĭ) [akc. dămînkare] (i. ž.) — jelo ∎ pļakă kopilu ku dămînkarĭa lu tată-su pista o poĭană, șî kalkă în urma dî uaĭe — krene dete sa očevim jelom preko jedne livade, i ugazi u ovčji trag [Crn.] ♦ rum. demâncare

dăparțîme (mn. dăparțîmĭ) [akc. dăparțîme] (i. ž.) — udaljenost, razdaljina, rastojanje ∎ vrodată a fuost mare dăparțîme întra saće-n Mlaoa — nekada je bila velika udaljenost između sela u Mlavi ♦ var. dăpartare [Mlava] ♦ rum. departare

dărui (ĭuo dîăruĭ, ĭel dîăruĭе) [akc. dărui] (gl. p.) — darovati, dati nekome poklon ∎ nuora dăruĭe pi suakrî-sa kînd tună măĭ întîń în kasă — snajka daruje svekrvu kad prvi put ulazi u kuću [Por.] ♦ dij. var. darui [Crn.] ♦ rum. dărui ♦ etim. < slov. darovati

dăruit (dăruită) (mn. dăruiț, dăruiće) [akc. dăruit] (prid.) — darovan, koji je primio dar, poklon ∎ lumĭa dăruită mĭarźe-nkarkată ku darurĭ — darovani ljudi idu natovareni poklonima [Por.] ♦ dij. var. daruit [Crn.] ♦ rum. dăruit

dăruitu [akc. dăruitu] (i. m.) ● v. dăruĭală [Por.] ♦ rum. dăruială

dăruĭală (mn. dăruĭeļe) [akc. dăruĭală] (i. ž.) — darovanje, deljenje darova, poklona ∎ m-am amînatat đi dăruĭala guovi la nuntă, șî ĭa s-a mîńiĭat pi mińe — zakasnio sam za darovanje mlade na svadbi, i ona sa naljutila na mene ♦ var. dăruitu [Por.] ♦ rum. dăruiala

dăspălurat (dăspălurată) (mn. dăspăluraț, dăspăluraće) [akc. dăspălurat] (prid.) — raspasan ∎ mĭarźe tuot dăspălurat — ide sav raspasan [Hom.] ♦ dij. var. đisfălurat (Rudna Glava) ♦ đesfălorat (Tanda) [Por.] ♦ rum. desfălurát

dăspoĭa (ĭuo dăspoĭ, ĭel dăspoaĭe) [akc. dăspoĭa] (gl. p. ref.) — (folk.) svlačiti se, skidati odeću ∎ luvă puopa să dăspoaĭe, nu sa ćame k-o sî ploaĭe — poče popa da se skida, ne plaši se on od kiše (iz narodne pesme) [Mlava] ♦ dij. sin. đizbraka [Por.] ♦ rum. despoia ♦ etim. < lat. dispoliare

dăspră [akc. dăspră] (predl.) — ① po, sa ∎ a fuost fraț dăspră mumî-sa — bili su braća po majci ② o kome ili čemu, u vezi sa kim ili čim ∎ vorbăsk dăspră rumîńi dă astîḑ, kum s-a sîrbitu-să așa dă ĭut — govorim o današnjim Vlasima, kako su se posrbili tako brzo [Bran.] ♦ dij. var. đispre [Por.] ♦ rum. despre

dăzgropa (ĭuo dăzgrop, ĭel dăzgroapă) [akc. dăzgropa] (gl. p.) — *iskopati* ∎ ♦ rum. dezgropa

dăzgropat (dăzgropată) (mn. dăzgropaţ, dăzgropaće) [akc. dăzgropat] (prid.) — iskopan ∎ dăzgropat ĭe aĭa śi ĭă skuos dăn pomînt — iskopano je ono što je izvađeno iz zemlje ♦ up. prădăzgropat [Hom.] ♦ dij. var. đizgropat [Por.] ♦ rum. dezgropat

dăzńață [akc. dăzńață] (pril.) — jutros ∎ ĭo dăzńață će văzuĭ, kînd am trekut pă drum, da tu pă mińe nu — ja te jutros videh, kad sam prolazio putem, a ti mene nisi [Rom.] ♦ dij. var. đesńață [Por.][Crn.] ♦ rum. d‑azneață

deteļină (mn. deteļiń) [akc. deteļină] (i. ž.) — (bot.) detelina, lucerka (Medicago) ∎ am kosît un ĭektîr đi deteļină, șî ma duko s-o kar — pokosio sam hektar deteline, i idem da je prevezem [Crn.] ♦ dij. var. dîtaļină, dîtăļină ∎ kînd îț skapă vaka-n dîtaļină, șî manînkă pănă sa satură, sa înflă șî puaće sî muoră, dakă n-aźunź la vrĭame să-ĭ baź mosuoru-n kur, sî rasufļe — kada ti krava utekne u detelinu, i napasa se dok se ne nasiti, naduva se i može da lipše, ako ne stigneš na vreme da joj nabiješ kalem u dupe, da se izduva [Por.] ♦ dij. sin. trifoĭ (Lubnica) [Crn.] ♦ dij. sin. bobolan (Veliki Jasenovac) [Tim.] ♦ etim. < srb. detelina (exp. Durlić)

dim (predl.) — iz, od ∎ dim toate mărfiļi de lukrat în kîmp, če le-am adunat pin sat de muzeĭ, măĭ frumos ĭe săčeraru făkut dim lemn moale, kă pe ĭel no-l are nima altu în țara nostă — od svih stvari za poljoprivredu, koje smo sakupili po selu za muzej, najlepši je srparnik izrađen od mekog drveta, jer njega nema niko drugi u našoj zemlji ∎ a vazut ku oĭki luĭ, kum ĭasă dim kasa i — video je svojim očima kako izlazi iz njene kuće ♦ var. din [Tim.] ♦ dij. var. đin, đen [Por.][Pad.][GPek][Crn.] ♦ dij. var. dăn, dîn [Bran.][Hom.][Mlava][Mor.][Pom.][Res.][Stig][Zvizd] ♦ rum. din

dinarĭ (mn. dinarĭ) [akc. dinarĭ] (i. m.) — ① dinar, osnovna novčana jedinica ∎ nuĭe skump, ma koștuaĭe numa un dinarĭ șî ḑîaśe parîaļe — nije skupo, košta me samo dinar i deset para ② novac uopšte ∎ lukră, kă fara dinarĭ nu sa puaće — radi, jer se bez dinara ne može ∎ fara dinarĭ în pîzanarĭ — bez dinara u džepu [Por.] ♦ rum. dinar ♦ etim. < Ngrč. dinárion

dîdauorĭ [akc. dîdauorĭ] (pril.) — dvaput ∎ la kopil înțaļes đestul să-ĭ ḑîś odată-dîdauorĭ, șî ĭel îa la kap — razumnom detetu dovoljno je da kažeš jedanput-dvaput, i onо će zapamtiti ♦ / < đi+duauă+uorĭ [Por.] ♦ rum. de două ori

Dîlbośeșći [akc. Dîlbośeșći] (i. m.) — (antr.) Dlbokići, prezime vlaške familije u selu Bogovina ∎ mîĭ mulț Dîlbośeșć au kîăș în sat, da lukră în maĭdan — većina Dlbokića imaju kuće u selu, a rade u rudniku [Crn.]

dîlm (mn. dîlmurĭ) [akc. dîlm] (i. m.) — (geogr.) brežuljak, malo uzdignuće na zemljištu; neravnina; izbočina na putu; nanos ∎ a trekut ruata pistă un dîlm, șî karu sî rasturnat — prešao je točak preko jedne izbočine, i kola su se prevrnula [Crn.] ∎ a dus pluaĭa ńișći pomîntarĭ, ș-akuma ĭe kolovuozu pļin đi dîlmurĭ — nanela je kiša neko zemljište, i sada je kolski put pun izbočina [Por.] ♦ rum. dâlm

dîmîzluk (mn. dîmîzluś) [akc. dîmîzluk] (i. m.) — ① domazluk, odabrani primerak domaće životinje koji se ostavlja za priplod ∎ purśelo-sta nu-l taĭ, ăl las đi dîmîzluk — ovo prase ne koljem, ostavljam ga za domazluk ♦ var. dumîzluk, domîzluk [Por.] ♦ dij. var. tămăzlîk [Kmp.] ♦ dij. var. tamazlîk ∎ dakă vrĭeĭ, sî-ț dau un berbeśel đi tamazlîk — ako hoćeš, daću ti jednog ovnića za domazluk [Crn.] ♦ dij. var. dămăzluk ② prihod domaćinstva; opšti napredak, blagostanje ∎ dămăzluku ĭe măĭ bun śe aĭ în viće, ku śe kasa dîă înainće — domazluk je sve ono najbolje što imaš od priploda, sa čime kuća napreduje (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. var. tămîzlîk (Malajnica) [Pad.] ♦ rum. tamazlâc ♦ etim. < srb. domazluk < tur. damizluk „domaća životinja namenjena za rasplod” < damiz „štala za uzgajanje stoke” + tur. suf. -lik (sursa: Škaljić, exp. Durlić)

dîmp (mn. dîmpurĭ) [akc. dîmp] — ① (geogr.) džomba, izbočina; nagli uspon; veliki nagib terena; kosina ∎ ma dubarîĭ đi pi ruată, kînd am ažuns la un pripur ku dîmp mare — sjahao sam s bicikle kad sam naišao na uspon sa velikim nagibom ♦ sin. skobîlț (Tanda) ② (psih.) nagla, ishitrena ili burna reakcija ∎ tăĭnuiră frumuos, ama đintr-odată la unu ĭ-a veńit păļițîļi, șî s-a luvat prĭa đin dîmp sî sa gîlśavĭaskă — pričali su lepo, ali su jednog iznenada spopale bubice, pa su počeli naglo da se svađaju [Por.] ③ iznenadan susret ∎ mĭergînd pi padure, ńi-ntîńirăm în dîmp, đ-odată ńi gasîrăm pĭept în pĭept — idući šumom, sretosmo se iznenada, odjednom se nađosmo licem u lice (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. dâmb ♦ etim. < mađ. domb

dîrai (ĭuo dîrîĭ, ĭel dîrîĭe) [akc. dîrai] (gl.) — (onom.) strugati, škripati usled trenja izazvanog prevlačenjem predmeta ∎ kînd ĭe karu înpeđakat, ruata dîrîĭe pi pomînt — kad su kola zakočena, točak struže po zemlji [Crn.] ♦ dij. sin. dîrpońa [Por.] ♦ rum. târâ ♦ etim. < slov. treti

dîraśi (ĭuo dîraśesk, ĭel dîraśașće) [akc. dîraśi] (gl. p.) — grebenati, češljati vinu grebenom ∎ lîna sa dîraśașće ku daraku — vuna se češlja grebenom [Por.] ♦ dij. var. daraśi [Crn.] ♦ rum. dărăci

dîraśiță (mn. dîraśiț) [akc. dîraśiță] (i. ž.) — (ent.) pritiskavac, osica (? Poloster gallica ili Allantus cinctus) ∎ dîraśiță ĭe o guangă mikă, ńagră, ku ăripĭ ka muska, ńiś albină, ńiś vĭaspĭe, kare vara, pin zapușală, kînd ći trĭaśe apa, sa bagă supt kimĭașă, șî uomu kînd śarkă ku mîna s-o skuată, or s-omuare, ĭa-l muśkă așa đi rîău đi-ĭ sa-mpare kî l-a-nbrukat ku fĭer fĭerbinće — pritiskavac je mala buba, crna, sa krilcima kao muva, ni osa, ni pčela, koja leti, kada je zapara, kad te probije znoj, ulazi pod košulju, i čovek kada pokuša rukom da je izvadi ili ubije, ona ga ujede tako gadno da mu se čini da su ga uboli vrelim gvožđem (Rudna GLava) ♦ dij. var. dalaśița ∎ dalaśița mușkă numa pĭ-aĭ ļenuoș, k-aĭ vrĭańiś lukră, miśkă tuoata vrĭamĭa, șî muska-ĭa nu puaće sî sa prindă đi iĭ — pritiskavac ujeda samo lenjivce, jer vredni ljudi rade, mrdaju sve vreme pa ta muva ne može da se uhvati za njih (Debeli Lug) [GPek] ♦ rum. drăcilă ?

dîraśit (dîraśită) (mn. dîraśiț, dîraśiće) [akc. dîraśit] (prid.) — (za vunu) ogreban, očešljan, očišćen grebenom ∎ lîna ĭe dîraśită bun kînd muĭarĭa o trĭaśe đi măĭ mulće uorĭ pin darak — vuna je dobro očešljana kad je žena više puta provuče kroz greben [Por.] ♦ dir. var. daraśit [Crn.] ♦ rum. dărăcit

dîravĭelă (mn. dîravĭeļe, dîravĭelurĭ) [akc. dîravĭelă] (i. ž.) — ① skandal, bruka ∎ pļesńito-la đi kopil s-a dus bat în sat, ma ćiem kî ĭară faśe vro dîravĭelă — onaj ćaknuti momak otišao je pijan u selo, bojim se da će opet napraviti neki skandal ② (fig.) (za muški ud) budala ∎ fa, nu ma dîrî, kă kînd mi sa đistîrnă dîravĭela-sta a mĭa, are să ći farîmĭe — sele, ne diraj me, jer kad se otkači ova moja budala, ima da te povredi [Por.] ♦ rum. daraveră ♦ etim. < Rum. dare + avere

dîră (mn. dîrĭe) [akc. dîră] (i. ž.) — a. brazda, trag iza predmeta koji se vuče po tlu ∎ sî vĭađe dîră în drum pi unđe ĭe tras ļiemnu — vidi se brazda na putu kojim je vučeno drvo [Crn.] ∎ mĭ-a trĭekut ku karu-npiđekat pista poĭană, șî piva a fakut o dîră adînkă ka boruga — prešao mi je zakočenim kolima preko poljane, i kočnica je napravila brazdu duboku kao jaruga b. vododerina, jaruga na padini koju prave buične kiše ∎ đață đintr-odată un ploĭuoń, ka kînd tuorń ku gaļata, șî numa faku ńișći dîrĭe adînś pin grîo-la-n față — udari najednom neka kišurina, lila je kao iz kabla, i samo je napravila duboke jaruge u žitu na prisoju c. crta, linija ∎ în luok sî sa iskaļaskă frumuos, ĭel trasă o dîră pista fuaĭa-ĭa đi arćiĭe, ș-o lupadă înapuoĭ, la poștarĭ supt piśuarĭe, parke ĭe aăsta đevină — umesto da se lepo potpiše, on je samo povukao liniju preko tog lista papira, i bacio ga nazad, poštaru pod noge, kao da je ovaj kriv [Por.] ♦ rum. dâră ♦ etim. < slov. dira

dîrdai (ĭuo dîrdîĭ, ĭel dîrdîĭe) [akc. dîrdai] (gl.) — ① drhtati, tresti se ∎ puodu dîrdîĭe pînă kamiĭuańiļi trĭek pista ĭel — most podrhtava dok kamioni prolaze preko njega [Crn.] ② cvokotati ∎ mi s-a bagat źeru-m uasă, dîrdîĭ tuot đi frig — ušao mi je mraz u kosti, sav se tresem od hladnoće [Por.] ♦ rum. dârdâi

dîrdaĭală (mn. dîrdaĭaļe) [akc. dîrdaĭală] (i. ž.) — ① (med.) drhtanje, trešenje tela ∎ s-a pus frigu pi ĭel, șî la prins o dîrdaĭală đ-a trîmurat tuot ka kînd la zgîndîrat śińiva ku mîńiļi — prehladio se, i uhvatilo ga je neko drhtanje da se sav tresao, kao da ga je neko drmao rukama ② (kor.) način igranja u kolu zvanog „drdavka” ∎ dîrdaku a žukat numa aăĭa kare a șćut să fakă pănă žuakă dîrdaĭală đin tuotă pućarĭa, șî s-o țînă mult — drdavku su igrali samo oni koji su umeli da dok igraju izvedu drhtanje celog tela, i to dugo da izdrže [Por.] ♦ rum. dârdâială

dîrdaku (mn. dîrdaśе) [akc. dîrdaku] (i. s.) — (kor.) drdavka, vrsta starinske vlaške igre u kolu u kojoj se igrači tresu dok igraju ∎ măĭ frumuos, da șî măĭ đies, dîrdaku a žukat vrun muoșu Bîrlan, șî đi aĭa la poļikrit „źuoku lu Bîrlan” — najlepše, a i nejčešće, drdavku je igrao neki čiča Brlan, pa su ga zato nazvali „Brlanovo kolo” [Por.]

dîrî (ĭuo dîrîăsk, ĭel dîrîașće) [akc. dîrî] (gl.) — ① irati, dodirivati; taći ∎ nu dîrî vesparĭu, kî ći muśkă vĭaspiļi — ne diraj osinjak, jer će te ujesti ose [Crn.] ② ometati, dosađivati ∎ nu dîrî uomu, lasăl sî lukrĭe — ne ometaj čoveka, pusti ga da radi [Por.] ③ adirkivati, izazivati ∎ nu ma dîrî, kî nu puot sî rîăbd ńiomeńiĭa-tîa — ne zadirkuj me, jer ne mogu da podnesem tvoj bezobrazluk [Crn.] ∎ kopilo-la ka kînd a noroḑît, nu-n vață ńimik, numa dîrîașće fĭaćiļi la șkuală — ono dete kao da je poludelo, ne uči ništa, samo dira devojčice u školi ∎ ĭel ma dîrît, șî ń-am luvat la bataĭe — on me je izazvao, pa smo se potukli [Por.] / < srb. dirati (exp. Durlić) ♦ etim. < srb. dirati

dîrîma (ĭuo darîm, ĭel darîmă) [akc. dîrîma] (gl. p. ref.) — kresati grane drveta, okresivati ∎ kînd vi dîrîma la viće, nu taĭa la gruoș întrĭeź — kad budeš kresao lisnik za stoku, nemoj seći cela stabla [Por.] ♦ rum. dărâma

dîrkă (mn. dîrś) [akc. dîrkă] (i. m.) — ① (za karakter) idiot, težak čovek ∎ o dîrkă đi uom, nu sa dă ku ńima, nu sufîră pi ńima, ponćur, uom ku narau rău șî grĭeu — idiot od čoveka, ne slaže se ni s kim, ne podnosi nikog, namćor, čovek koji ima lošu i tešku narav [Por.] ② odevni predmet, komad odeće ∎ aĭ putut sî ĭaĭ vro dîrkă pi ćińe, sî nu-ngeț đi frig — mogao si da obučeš nešto, da se ne smrzavaš ∎ sluga-ș luvîă dîrśiļi, șî să dusă đi la nuoĭ — sluga uze svoju odeću i ode od nas [Crn.] ♦ / (skr.) < dîrkĭelă

dîrkĭelă (mn. dîrkĭeļe) [akc. dîrkĭelă] (i. ž.) — drtina, drkela, mrcina ∎ nu-m pare rău kă l-am vindut la kasapu, kalu-la a fuost o dîrkĭelă batrînă — nije mi žao što sam ga prodao kasapinu, taj konj je bio matora mrcina ∎ baba ĭe vrĭańika, da muoșu ĭe o dîrkĭelă đi uom — baba je vredna, a deda je drtina od čoveka ♦ var. dîrkelă ♦ sin. žîguare [Pom.] ♦ etim. < srb. drkela

dîrluagă [akc. dîrluagă] (i. m.) ● v. dîrlugă [Por.] ♦ rum. dârlugă

dîrlugă (mn. dîrluź) [akc. dîrlugă] (i. m.) — siromah, čovek bez imovine ∎ dîrlugă ĭe uom sărăkaśuos, fara ńimika — drluga je siromašan čovek, bez ičega ♦ up. dîrļuanță [Por.] ♦ dij. var. dîrluagă [Mlava] ♦ rum. dârlugă

dîrmuoksă [akc. dîrmuoksă] (i. ž.) — (bot.) čibukovina, udika (Viburnum lantana) ∎ dîrmuoksa arĭe moduvă supțîrĭe, șî đi aĭa đin ĭa a fakut śibuk đi lulă — udika ima tanku srž, pa su zato od nje pravili čibuk za lulu [Crn.] ♦ rum. dârmoz

dîrpeļi (ĭuo dîrpeļiesk, ĭel dîrpeļiașće) [akc. dîrpeļi] (gl. p.) — drpiti, drapati, krasti, čerupati; odrati ∎ ma dîrpeļiră oțomańi, nu-m lasară ńimika — odraše me lopovi, ne ostaviše mi ništa [Por.] ♦ etim. < srb. drpiti

dîrpeļit (dîrpeļită) (mn. dîrpeļiț, dîrpeļiće) [akc. dîrpeļit] (prid.) — (fig.) odran od strane lopova; pokraden ∎ ku atîta furaluk în lume, kum să nu fiĭ dîrpeļit đin tuaće părțîļi — sa tolikim lopovlukom, kako da ne budeš odran sa svih strana [Por.]

dîrpĭelă (mn. dîrpĭeļ) [akc. dîrpĭelă] (i. ž.) — dripac; besposličar, lopov; čovek lošeg karaktera ∎ dîrpĭelă, minśinuos șî oțoman, așa ĭe ĭel — dripac, lažov i lopovčina, takav je on ♦ sin. țuapă [Por.]

dîrpońa (ĭuo dîrpuon, ĭel dîrpuańe) [akc. dîrpońa] (gl.) — (onom.) ① grebati, strugati, drljati; škripati; turpijati ∎ n-a strîns ruata kalumĭa, ș-akuma ĭa numa dîrpuańe kînd ažunźe đi kuotur la kar — nije zategao točak dobro, pa sad on samo struže kada dotakne kanate na kolima ② češati se, drapati se ∎ śe ći dîrpuoń atîta, sî nu fiĭ rîńuos? — što se češeš toliko, da nisi šugav? [Por.] ♦ / < dîrp!, dîrpo! < (augm.) drr! (exp. Durlić)

dîrpońală (mn. dîrpońaļe) [akc. dîrpońală] (i. ž.) — (onom.) ① grebanje, struganje, drljanje; škripanje; turpijanje ∎ s-auđe-n puod o dîrpońală — na tavanu sečuje neko grebanje ② češanje ∎ ma rupsăĭ đi dîrpońală, șî ĭară ma manînkă — odrao sam se od češanja, i opet me svrbi [Por.]

dîrzarĭ (mn. dîrzari) [akc. dîrzarĭ] (i. m.) — (zast.) drzar, konjanik koji je na svadbi prenosio devojačku spremu do mladoženjine kuće ∎ dîrzarĭu a mĭers kalîărĭ pi kal ș-adus dîrzîļi guovi — drzar je jahao konja, i nosio mladinu spremu [Crn.] ∎ n-a putut să fiĭe nuntă fara dîrzarĭ, iĭ a mĭers pi kaĭ înainća lu nuntașî — nije mogla da bude svadba bez drzara, oni su išli na konjima ispred svadbara ∎ dîrzarĭu nu numa śe adus dîrzîļi, numa ĭel șî ļ-aratat, sî vadă lumĭa-n sat kît ĭe mirĭasa đi sprimită — drzar ne samo što je prenosio darove, nego ih je on i pokazivao, da vide ljudi u selu koliko je mlada spremna [Por.] ∎ dupa numîru lu dîrzarĭ s-a vaḑut kît ĭe guovĭa găzdoćină — prema broju drzara videlo se koliko je mlada bogata ∎ dîrzari sa măĭ țînut într-o vrĭame șî dupa Oslobođeńe, ama pĭe urmă înkuaśa s-a pĭerdut — drzari su se držali još neko vreme posle Oslobođenja, ali su se posle naovamo izgubili (Jaisikovo) [GPek] ♦ rum. dârzar

dîrză [akc. dîrză] (i. ž.) — odeća a. iznošena, pocepana, odrpana odeća; dronjci ∎ am fuost sarak, n-am avut țuaļe nuoĭ, numa-m mĭers în ńiśći dîrză — bio sam siromah, nisam imao novo odelo, nego sam išao u nekim dronjcima ♦ sin. rîză, trĭanță, zdrĭanță [Por.] b. (zast.) devojačka sprema, odeća koju je mlada unosila u mladoženjin dom na dan svadbe; dar ∎ dîrză a kuprins țuaļiļi đi purtat, kapatîńe, așćernut șî astrukamînt — devojačka sprema je obuhvatala radnu odeću, jastuke, prostirku i pokrivače [Crn.] ∎ la nuntă, guovĭa a skuos dîrzîļi a iĭ tuaće, să ļi vadă lumĭa — na svadbi, mlada je iznosila sve svoje darove, da ih ljudi vide [GPek] ♦ rum. dârză

dîrž (dîržă) (mn. dîrž, dîržă) [akc. dîrž] (prid.) — drzak, smeo ∎ prĭa mult ĭe dîrž, kî lukră aĭa śe alțî nu kućaḑă — previše je drzak, jer radi ono što drugi ne sme ♦ var. îndrîzńalńik [Crn.] ♦ dij. var. drazńit [Por.] ♦ rum. dârz

dîržală (mn. dîržăļe) [akc. dîržală] (i. ž.) — držalje, drška ∎ dîržala ĭe ļemn ńićeḑat șî supțîĭat în kare ĭe pus vrun alat śe sa țîńe-n mîń kînd sa lukră ku ĭel, kum ĭe sakurĭa, kuasa, sapa, tîrnakuopu — držalje je glatko i tanko drvo na koje je nasađena neka alatka koja se drži rukama dok se njome radi, kao što je sekira, kosa, motika, trnokop ∎ dîržala sa faśe đin ļemn ușuor șî tare, măĭ mult đi frasîn șî bagrĭem — držalje se pravi od laganog i jakog drveta, najviše od jasena i bagrema ♦ sin. kuadă [Por.] ♦ rum. dârjală ♦ etim. < bug. držalo

dîskaļiță (mn. dîskaļiț) [akc. dîskaļiță] (i. ž.) — učiteljica, prosvetni radnik ∎ fata mĭa a gaćit șkuala đi daskîļ ș-akuma ĭe dîskaļiță, lukră la șkuală la nuoĭ în sat, învață kopiĭi — moja kćerka je završila učiteljsku školu i sada je učiteljica, radi u školi kod nas u selu, uči decu [Por.] ∎ am avut dîskaļiță ćinîră, șî la șkolarĭ mult ļ-a fuost drag đi ĭa — imali smo mladu učiteljicu, i đaci su je mnogo voleli [Crn.] ♦ up. daskîl [Por.] ♦ dij. sin. oćituluaĭkă [GPek] ♦ rum. dăscăliță

dîskaļiesk [akc. dîskaļiesk] (prid.) — učiteljski, koji se odnosi na učitelje ∎ lukru dîskaļesk ĭe grĭeu — učiteljski posao je težak [Por.] ♦ rum. dăscălesc

dîskaļiĭe [akc. dîskaļiĭe] (i. ž.) — učiteljevanje, rad u službi učitelja ∎ s-a lasat đi dîskaļiĭe kî ĭe plata mikă — napustio je učiteljevanje jer je plata mala ♦ rum. dăscălie

dîsžgina (ĭuo ma dîsžgin, ĭel sa dîsžgină) [akc. dîsžgina] (gl. p. ref.) — rascepiti (se), rasturiti (se) cepanjem, odvajanjem delova, lomljenjem ∎ pazîa să nu kaḑ pră gĭață, șî să će dîsžgiń tuot — pazi da ne padneš na ledu, i da se sav rasturioš [Hom.] ♦ dij. var. đežgina, đižgina [Por.] ♦ dij. var. dăžgina (Rašanac) [Mlava] ♦ rum. desghina ♦ etim. < ? lat. *dĭsglŭtināre, ? *dĭsglināre < Ngrč. γλίνη

dîtori (ĭuo dîtorĭesk, ĭel dîtorĭașće) [akc. datori] (gl.) — dugovati, biti dužan, imati dug, obavezu ∎ măĭ îndată fomĭaḑă, numa nu dîtori la ńima ńimika — radije gladuj, samo nemoj nikom dugovati ništa ♦ var. dători (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. datori [Crn.] ♦ rum. datori

do- (pref.) — prefiks u glagolskim složenicam koji označava završetak radnje osnovnog glagola ∎ la ńișće vuorbe sa puńe „do” đinainće, kînd vrĭa sî sa spună kî ĭe vrun lukru, dupa multă vrĭame, gata — nekim rečima se stavlja „do” ispred, kad se želi reći da je radnja, posle dužeg vremena, gotova ∎ doveńi (do + veńi): așćetară tuota ḑîua să vină, la urmă ĭel doveńi, ama sara, kînd n-a măĭ fuost ńima — čekali su ceo dan da dođe, na kraju je on konačno stigao, ali uveče, kada više nije bilo nikog ∎ așa vuorbe sînt: dofaśa (do + faśa, „doraditi”), dokînta (do + kînta, „dopevati”), dopuńa (do + puńa, „dostaviti”), dopļińi (do + [în]pļińi, „dopuniti”, „napuniti”), doaźunźa (do + aźunźa, „dostići”, „dospeti”), dostorî (do + storî, „dotući”, „zatreti”, „uništiti”), șî alćiļi — takve reči su: doraditi, dopevati, dostaviti, dopuniti, dostići (dospeti), dotući, i druge [Por.]

doaḑăś [akc. doaḑăś] (br.) — dvadeset ∎ doaḑăś, doaḑăś șî unu, doaḑăś șî duoĭ ... — dvadeset, dvadeset i jedan, dvadeset i dva ... ♦ var. duaḑăś [akc. duaḑăś] ∎ duaḑăś đi ań am așćetat să vină — dvadeset godina sam čekao da dođe [Por.] ♦ dij. var. duauăḑîăś [Crn.] ♦ rum. douăzeci

doaḑăśiļa [akc. doaḑăśiļa] (br.) — dvadeseti ∎ m-am fakut în a doaḑăśiļa ḑî în fîurarĭ — rodio sam se dvadesetog februara [Por.] ♦ rum. douăzecilea

doaźuns (doaźunsă) (mn. doaźunș, doaźunsă) [akc. doaźuns] (prid.) — dospeo, koji je konačno stugao u nekom kretanju ili procesu do kraja; dozreo ∎ kukuruḑu ĭe doaźuns đi kuļes — kukuruz je konačno dozreo za berbu ∎ kopiĭi sînt doaźunș đi șkuală — deca su konačno stasala za školu ♦ var. doažuns, doaźĭuns [Por.] ♦ rum. doaźuns

doaźunźa (ĭuo doaźung, ĭel doaźunźe) [akc. doaźunźa] (gl.) — dostići, dosegnuti, konačno stići (do nekog mesta, cilja) ∎ amunka ĭel doaźunźe la aĭa la ś-am aźuns ĭuo — teško će on dostići ono do čega sam stigao ja ♦ var. doažunźa ♦ / do + aźunźa [Por.]

doăsuće [akc. doăsuće] (br.) — dvesta ∎ doăsuće sînt kînd sa adună o sută șî o sută — dvesta je kad se saberu sto i sto [Por.] ♦ rum. două sute

dobarî (ĭuo dobuor, ĭel dobuară) [akc. dobarî] (gl. p.) — ① skinuti, smaći, sneti ∎ dobuară ogļinda đin parĭaće, s-o șćerg — skini ogledalo sa zida, da ga obrišem [Crn.] ♦ dij. var. dubarî ∎ ažutăĭ să dubuară nuśiļi đin puod — pomogni mu da snese orahe s tavana [Por.] ② silaziti, ići na dole ∎ đin vuoz s-a dobarît numa o muĭarĭe — sa voza je sišla samo jedna žena [Crn.] ∎ pîkurari tuamna dubuară ku uoĭļi-n sat — pastiri u jesen silaze sa ovcama u selo [Por.] ③ (fig.) osloboditi se tegoba, rasteretiti se neke brige, rešiti neki problem ∎ rînduĭ-će, șî dobuară ńivuoĭa-ĭa đin spinarĭe — sredi se, i skini tu nevolju sa pleća [Crn.] ∎ mare grižă, amunka o s-îm fiĭe s-o dubuor đi pi kap — velika briga, teško će mi biti da je skinem s glave ♦ dij. sin. kobarî [Crn.] kuborî, kubarî ♦ supr. sui [Por.] ♦ rum. doborâ

dobarît (dobarîtă) (mn. dobarîț, dobarîće) [akc. dobarît] (prid.) — skinut ∎ tată, fînuĭe dobarît đi pi puod — oče, seno je skinuto sa plevnje [Crn.] ♦ dij. var. dubarît, kubarît ∎ a fuost sus, la luok mare, akuma ĭe dubarît  — bio je visoko, na položaju, sada je skinut [Por.] ♦ rum. doborât

dobîndă (mn. dobînḑ) [akc. dobîndă] (i. ž.) — dobitak, korist ∎ đin aăla lukru n-aĭ ńiś o dobîndă — od toga posla nemaš nikakvu korist [Por.] ♦ rum. dobândă

dobînđi (ĭuo dobînđiesk, ĭel dobînđiașće) [akc. dobînđi] (gl.) — dobiti; pridobiti, zadobiti; ostvariti dobitak, imati koristi ∎ uom vikļan, nu-l puoț ļesńe dobînđi — lukav čovek, ne možeš ga lako pridobiti ♦ sin. kîpata [Por.] ♦ rum. dobândi ♦ etim. < slov. dobyti (dobondon)

dobînđit (dobînđită) (mn. dobînđiț, dobînđiće) [akc. dobînđit] (prid.) — dobijen, zadobijen, pridobijem; primljen ∎ apukatura-sta ĭe buală dobînđită đin raśială — ovaj grip je bolest dobijena prehladom ∎ bogațîĭa-luor ĭe dobînđită ku furaluku — njihovo bogatstvo dobijeno je krađom [Por.] ♦ rum. dobândit

dobļenguos (dobļenguasă) (mn. dobļenguoș, dobļenguașă) [akc. dobļenguos] (prid.) — (tehn.) grub, sklepan, neotesan ∎ sa faśe tișler mare, da śe guod lukră, tuot ĭe dobļenguos, urît, șî ńiś đ-o trĭabă — pravi se da je veliki stolar, a šta god uradi, sve je grubo, ružno i ni za kakvu vajdu ♦ var. nădobļenkuos ♦ supr. sumĭarńik [Por.]

dobļinguos (dobļinguasă) (mn. dobļinguoș, dobļinguasă) [akc. dobļinguos] (prid.) — (ret.) neobrađen, grub, neravan ∎ n-am avut kînd sî gaćesk lukru kum trîăbe, pă držala mĭ-a ramas dobļinguasă — nisam imao vremena da završim posao kako treba, pa mi je držalje ostalo neobrađeno [Por.] ♦ rum. doblingos ♦ etim. < srb. debljikav (exp. Durlić)

Dobriță [akc. Dobriță] (i. m.) — (antr.) Dobrica, l.i. srpskog porekla, demin. od prid. dobro ∎ nume Dobriță la rumîń a fuost șî đemult, da ĭastă ș-akuma — ime Dobrica bilo je kod Vlaha i nekada, a ima ga i sada ∎ firu lu uom ku nume Dobriță sa kĭamă Dobrițuońi, or Dobrițańi, da pi sîrbĭașće Dobricanović — potomci čoveka po imenu Dobrica zovu se Dobriconi ili Dobricani, a na srpskom su Dobricanović [Por.] ♦ rum. Dobriţă

Dobrițuońi [akc. Dobrițuońi] (i. m.) — (antr.) vlaška familija, nastanjena u Bukovu, zaseoku boljevačkog sela Osnić. Naziv nastao od prezimena Dobrițan (Dobrican), koje je pak nastalo kao augm. od l.i. Dobriță (Dobrica) [akc. Dobriță]. [Crn.] ♦ dij. var. Dobrițańi ∎ Dobrițańi sînt o krĭangă đin Bîlabańi, famiļiĭe batrînă în Arnaglaua, veńită đin luok Bușńak în Banatu-l rumîńesk — Dobricani su grana Balabana, stare rudnoglavske familije, koja je došla iz Bošnjaka u rumunskom Banatu ∎ Boșńaku ĭe astîḑ Moldova la marźina Dunîri, în prĭežba lu Golumbăț — Bošnjak je danas Moldava na obali Dunava, preko puta Golupca [Por.] ♦ rum. Dobriţoiu

Dobropoļan (mn. Dobropoļeń) (ž. r. Dobropoļană) [akc. Dobropoļan] (i. m.) — Dobropoljanin, Dobropoljac, stanovnik vlaškog sela Dobro Polje u opštini Boljevac [Crn.]

Dobropuoļa [akc. Dobropuoļa] (i. ž.) — (ojk.) Dobro Polje, vlaško selo u opštini Boljevac ∎ ĭeĭ s-a năsăļit dă vrodată dî la Požarevăț — oni su se nekada davno doselili od Požarevca [Crn.]

doda (ĭuo ma dodau, ĭel sî dodîă) [akc. doda] (gl. p. ref.) — navikniti (se) , privići (se), prilagoditi (se); predavati (se), prepustiti (se); prikloniti (se) ∎ mîĭ ușuor ći dodaĭ la zapușală, đi kĭt la frig — lakše se navikneš na vrućinu, nego na hladnoću [Crn.] ♦ dij. var. daĭ ∎ kînd će pisaḑă sila mare, or nakazu, ļesńe ći daĭ, măî ĭuta faś învîățu  — kada te pritisne sila, ili velika muka, lakše se daješ, brže stekneš naviku [Por.] ♦ rum. deda ♦ etim. < lat. dedere

dodat (dodată) (mn. dodaț, dodaće) [akc. dodat] (prid.) — naviknut ∎ sînt dodat ĭuo la greotĭăț, șî puot sî mîĭ rîăbd una — naviknut sam ja na teškoće, pa mogu da podnesem još jednu [Crn.] ♦ rum. dedat

dodrĭan (mn. dodrĭanurĭ) [akc. dodrĭan] (i. m.) — otpadak ∎ vaśiļi a mînkat fînu, a ramas numa dodrĭanu — krave su pojele seno, ostao je samo otpadak [Crn.] ♦ dij. var. dodrĭang (mn. dodrĭanź) [akc. dodrĭang] [Por.]

dogaći (ĭuo dogaćiesk, ĭel dogaćiașće) [akc. dogaći] (gl. p.) — dovršiti, konačno svršiti započeti posao ∎ baș ma nîkažîĭ ku aratu, ama-l dogaćiĭ ĭerĭ — baš sam se namučio sa oranjem, ali sam ga dovršio juče ♦ / do + gaći [Por.]

dogaćit (dogaćită) (mn. dogaćiț, dogaćiće) [akc. dogaćit] (prid.) — dovršen ∎ săśiratu ĭe, mulțam la dumńeḑîu, dogaćit, ș-akuma avĭem o ḑî-duauă đi ođińit — žetva je, bogu hvala, dovršena, i sada imamo dan-dva za odmor ♦ do + gaćit [Por.]

dogarĭ (mn. dogarĭ) [akc. dogarĭ] (i. m.) — kačar, dugar, zanatlija koji izrađiuje kace, bačve, burad ∎ m-am tokmit ku dogarĭu s-îm skimbĭe dauoźiļi la o kadă mare, k-a putraḑît — pogodio sam se sa kačarom da mi zameni doge na jednoj velikoj kaci, jer su istrulele [Por.] ♦ rum. dogar

Dogarĭu [akc. Dogarĭu] — (antr.) Dogarević, vlaško prezime jedne familije u Rudnoj Glavi, čiji se rodonačelnik bavio kačarskim zanatom ∎ Dogarĭeșći-n Arnaglaua sînt fir đi fir alu vrunu Pîătru Dogarĭu — Dogarevići u Rudnoj Glavi su direktni potomci nekog Petra Dogara [Por.] ♦ rum. Dogariu

domîzluk [akc. domîzluk] (i. m.) ● v. dîmîzluk [Por.]

domńiĭe (mn. domńiĭ) [akc. domńiĭe] (i. ž.) — ① (izob.) posed, imanje ∎ domńiĭa luĭ a kuprins žumataće satu — njegov posed je zahvatao polovinu sela ♦ sin. imańe [Crn.] ② (fig.) (iron.) gospodstvo, uglađenost, vaspitanost ∎ đin „domńiĭa” luĭ nuĭe ńimika, ku aĭa nu sa arańesk gluaćiļi — od njegovog „gospodstva” nema ništa, time se glota ne hrani [Por.] ♦ rum. domnie

dop (mn. dopurĭ) (i. m.) — ① čep, zapušač ♦ sin. astupuș [Kmp.] ② lopta (s. Radujevac) [Dun.] ♦ dij. var. duop [Crn.] [Por.] ♦ rum. dop ♦ etim. < Saks. dop, nem. ?

doplaći (ĭuo doplaćiesk, ĭel doplaćiașće) [akc. doplaći] (gl.) — doplatiti, završiti plaćanje, isplatiti u celosti ∎ doplaćiĭ tuot śe mĭ-a măĭ ramas đi rîndol đintîń — doplatio sam sve što mi je ostalo do prošloga puta ♦ / do + plaći [Por.] ♦ rum. doplăti

doplaćit (doplaćită) (mn. doplaćiț, doplaćiće) [akc. doplaćit] (prid.) — doplaćen, isplaćen u celosti, namiren ∎ mul mi ĭe măĭ ușuor kînd vîăd kî ĭ-e dîtoriĭa doplaćită întrĭeg — mnogo mi je laške kada vidim da je dug isplaćen u celosti [Por.] ♦ rum. doplătit

Dopuońi [akc. Dopuońi] (i. m.) — (antr.) Doponji, vlaško prezime porodice Kucić u selu Valakonje, dobijeno po pretku sa nadimkom „Dop” — čep, zapušač ♦ / < dop + suf. - uońi ∎ Dopuońi a avut muară astrukată ku ļespiḑ đi pĭatră — Doponji su imali vodenicu pokrivenu kamenim pločama [Crn.] ♦ rum. Dop

dor (pril.) — valjda ∎ dor nu va veńi să ńi prindă la gramadă? — valjda neće doći da nas uhvati na gomili ? ♦ var. duor [Por.] ♦ rum. doar ♦ etim. < lat. de-hora

doratură (mn. doraturĭ) [akc. doratură] (i. ž.) — (ret.) maćeha, druga majka ∎ muma mĭa murit la nașćire, șî ĭuo am kreskut ku mumă doratură — majka mi je umrla na porođaju, i ja sam odras’o sa maćehom ♦ sin. mașćuaĭkă [GPek] ♦ dij. var. (u izr.) mumă adoorată [Por.]

Dorćuońi [akc. Dorćuońi] (i. m.) — (antr.) Dorćoni, vlaško prezime porodice Lazarević u selu Osnić, za koje se pretpostavlja da je nastalo po l.i. Dorća ∎ Dragu lu Duorća a lukrat în maĭdan la Buor — Drago Dorčin je radio u Borskom rudniku [Crn.] ♦ rum. Dorcescu

dori (ĭuo dorĭesk, ĭel dorĭașće) [akc. dori] (gl. p.) — (psih.) ① želeti, čeznuti, žudeti ∎ la sîraśiĭe numa puoț dori aĭa śie vrĭeĭ tu, da sî kapiț, amunka — u siromaštvu samo možeš želeti ono što ti treba, a da dobiješ, teško ∎ draguțuļe, mult ći dorĭesk — dragi, mnogo te želim ∎ ma traźe duoru sî ma duk măĭ odată ku uoĭļi la munće — čeznem da još jednom odem sa ovcama u planinu ② osećati ili trpeti bol, žalost i tugu zbog nečega ili za nečim, ili nekim ∎ mult am dorit dupa muma kînd a murit — mnogo sam žalio za majkom kad je umrla ∎ dorĭesk dupa ćińerĭață, k-am strîvito điźaba — žalim za mladošću, jer sam je straćio uzalud ∎ duor đi ibomńikă ĭe măĭ mare durĭarĭe — žudnja za ljubavnicom je najveća bol [Por.] ♦ rum. dori

doriț [akc. doriț] (i. s.) ● v. doruț [Por.] ♦ rum. doruţ

dorință (mn. dorinț) [akc. dorință] (i. ž.) — želja, čežnja, žudnja ∎ am o dorință tare să-l măĭ țuk odată — imam jaku želju da ga još jednom poljubim ∎ ma arsă dorința dupa feĭmĭa murită — sažeže me čežnja za umrlom kćerkom [Por.] ♦ rum. dorinţă

dorit (dorită) (mn. doriț, doriće) [akc. dorit] (prid.) — željen, predmet želje; ono za ćim se žudi ∎ n-am fuost dorit ńiś đi muma, ńiś đi tata — nisam bio željen ni od majke, ni od oca (=nisu me želeli ni majka, ni otac) ∎ fi dorit đin đeparće kît sî vrĭeĭ, dakă ĭa nuĭe-n brața-tĭa, ći arḑ đi duor — budi željen izdaleka kol’ko hoćeš, ako ona nije u tvom zagrljaju, sagoriš od želje ♦ up. duorńik [Por.] ♦ rum. dorit

dorîngat (dorîngată) (mn. dorîngaț, dorîngaće) [akc. dorîngat] (prid.) — (fig.) poprečan, koji stoji popreko ∎ în drum s-a dorîngat un șîarpĭe marĭe, ka proțapu karuluĭ — na putu se preprečila jedna zmija, velika kao kolska ruda [Crn.]

dorîngă (mn. dorînź) [akc. dorîngă] (i. ž.) — ① motka ∎ urkașî a prins lupu, șî la dus în sat, atîrnat pĭ-o dorîngă — hajka je ulovila vuka, i donela ga u selo obešenog o jednu motku ② mandal, zasovnica, prečaga kojom se zatvaraju vrata ∎ kasa pîrasîtă, ușa-nkisă ku dorînga, nuĭe ńima pusta — prazna kuća, vrata zamandaljena, nema nigde nikog ♦ sin. pražînă, śobîrńak [Por.] ♦ rum. dorângă ♦ etim. < mađ. dorong

doruț (mn. doruțurĭ) [akc. doruț] (i. s.) — (demin.) (hip.) željica, mala želja ∎ duor-doruțuļe — (u izr.) željo-željice, željo željena ∎ doruțu ĭe duor mik, ama arđe ka ș-al mare — željica je mala želja, al’ peče kao i velika ♦ var. doriț [Por.] ♦ rum. doruţ

dosadă (mn. dosađe) [akc. dosadă] (i. ž.) — dosada ∎ ĭartă-ma, puaće fi îț fakuĭ dosadă — oprosti mi, možda sam ti bio dosadan ♦ var. dosađiĭe [akc. dosađiĭe] ♦ sin. sîndă (Tanda) [Por.] ♦ rum. dosadă ♦ etim. < slov. dosada

dosadńik (mn. dosadńiś) [akc. dosadńik] (i. m.) — dosadnik, osoba koja mnogo dosađuje; gnjavator ∎ la lasat fata kî ĭe mare dosadńik — ostavila ga je devojka jer je veliki dosadnik ♦ var. dosańik [Por.]

dosađi (ĭuo dosađiesk, ĭel dosađiașće) [akc. dosađi] (gl. p. ref.) — dosaditi; dosađivati ∎ pļakă, nu măĭ dosađi uomu — pođi, nemoj više dosađivati čoveku ♦ sin. sînđi (Tanda) [Por.] ♦ rum. dosădi ♦ etim. < slov. dosaditi

dosađieļńik (dosađieļńikă) (mn. dosađieļńiś, dosađieļńiśе) [akc. dosađieļńik] (prid.) — dosadan ∎ straža ĭe lukru dosađeļńik, ći aduormĭe ĭuta — straža je dosadan posao, brzo te uspava ∎ uom dosađieļńik — dosadan čovek ♦ var. dosađeļńik [Por.]

dosađiĭe [akc. dosađiĭe] (i. ž.) ● v. dosadă [Por.]

dosîș [akc. dosîș] (pril.) — naopako, pogrešno ∎ śe guođe lukră, dosîș faśe — što god radi, naopako uradi [Crn.] ♦ dij. var. dosîuluĭ [akc. dosîuluĭ] [Por.]

dosîșće (mn. dosîșć) [akc. dosîșće] (i. ž.) — osojina, zemljište koje je slabije izloženo uticaju sunca ∎ în dosîșće nuĭe bun đi pus grîu, kî amînat să kuaśe — u osojini nije dobro sejati pšenicu, jer kasno sazreva [Crn.] ♦ dij. var. dosîmĭe [Por.] ♦ rum. dosiște

dostorî (ĭuo dostorîăsk, ĭel dostorîașće) [akc. dostorî] (gl.) — dovršiti, dokrajčiti, dokusuriti, potpuno uništiti ∎ a śerkat sî storaskă guonźiļi ku otrauă, n-a putut, ama avut naruok mare k-a dat źeru, șî źeru ļa dostorît đi tuot — probao je da bube uništi otrovom, nije uspeo, ali je imao veliku sreću da udari mraz, pa ih je mraz dokrajčio ♦ / srb. do + vl. storî [GPek] ♦ rum. dostorî

dovadă (mn. dovĭađe) [akc. dovadă] (i. ž.) — (izob.) dokaz ∎ am dovadă, kî uomu a vaḑut uoĭļi tîaļe în građină mĭa — imam dokaz, jer je čovek video tvoje ovce u mojoj bašti [Crn.] ♦ rum. dovadă

dovađi (ĭuo dovađesk, ĭel dovađașće) [akc. dovađi] (gl. p.) — (izob.) dokazati, dokazivati, ∎ la žuđakat vi dovađi vina mîa, da akuma du-će pi drumu tîău — na suđenju ćeš dokazati moju krivicu, a sada idi svojim putem [Crn.] ♦ rum. dovedi

dovļaće (mn. dovļeț) [akc. dovļaće] (i. m.) — (bot.) dulek, bundeva (Cucurbita pepo) ∎ a rođit dovļețî, kîće tri la un vrĭež — rodili duleci, po tri na jednoj vreži [Crn.] ♦ dij. var. duļaće (mn. duļeț) [akc. duļaće] ♦ var. duļiaće ∎ ĭastă duauă fuarme đi duļeț: porśĭeșć, șî turśĭeșć; ku aĭ porśĭeșć îngraș puorśi, da aĭ turśĭeșć, kare sînt albĭ, lunguĭaț, manînkă șî lumĭa — ima dve vrste duleka: svinjski i turski; sa svinjskim dulecima toviš svinje, a turske, koji su beli i duguljasti, jedu i ljudi ∎ un fĭeļ đi duļeț ĭe șî pĭapinu, ama ĭel la nuoĭ rar s-a prins — jedna vrsta duleka je i dinja, ali ona je kod nas retko uspevala (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. dovleac ♦ etim. < tur. devlek, (dial.) dövlek.

drag (mn. dragurĭ) [akc. drag] (i. s.) — ljubav ∎ tare drag am avut đi viće, pănă am fuost pîkurarĭ — veliku ljubav sam imao za stoku, dok sam bio čobanin ∎ atîta mĭ-a fuost drag đi ĭa, đi m-am spumîntat k-o să-m krîape ińima đi drag — toliko sam je voleo, da sam se plašio da će mi srce pući od ljubavi ∎ (izr.) mi drag đi ćińe — volim te ∎ am prins drag đi ĭa — zavoleo sam je [Por.] ♦ rum. drag ♦ etim. < slov. dragŭ

dragalaș (dragalașă) (mn. dragalaș, dragalașă) [akc. dragalaș] (prid.) — ljubak, umiljat, simpatičan ∎ baĭatu al dragalaș, mîĭ mulće fĭaće arĭe — ljubak momak, više devojaka ima [Crn.] ♦ rum. drăgălaș

dragavĭeĭ (mn. dragavĭeĭ) [akc. dragavĭeĭ] (i. m.) — (bot.) zelje (Rumex crispus) ∎ kînd ažunźe dragavĭeĭu, ńi duśem pi kîmp s-îl kuļaźem — kad stigne zelje, idemo u polje da ga beremo [Crn.] ♦ dij. var. drîgaviĭ [Por.] ♦ rum. dragavei

Dragobĭaće [akc. Dragobĭaće] (i. m.) — (kal.) Dragoban, pričji praznik ∎ Dragobĭaće ĭe ḑîua păsîrilor, atunśa sa-npreună păsîriļi șî pun paĭu unu pi altu, fak kuĭb — Dragoban je ptičji dan, tada se sparuju ptice i stavljaju slamku na slamku, prave gnezdo ∎ ku Dragobĭaće înśep aļi doasprăśe babe în marta — sa Dragobanom počinju dvanaest baba u martu ♦ var. Dragoban [Por.] ♦ dij. sin. Ćirikuave [Zvizd] ♦ dij. sin. Ćirikuva [Crn.] ♦ rum. Dragobete

Dragu [akc. Dragu] (i. m.) — (antr.) (izob.) Drago, muško vlaško l.i. ∎ alu Dragu — Dragov ♦ (hip.) Draguț, Draguțu, Guțu ♦ (augm.) Draguoń, Draguoĭ ∎ Dragu lu Truță Bala avut moșîĭe bună la Śuaka Arnaglăvi — Drago Petra Balića imao je dobro imanje na Rudnoglavskom brdu [Por.] ♦ rum. Dragu ♦ etim. < slov. Drago

draguț (draguță) (mn. draguț, draguță) [akc. draguț] (prid.) — mio; drag, privlačan; simpatičan ∎ a gasît în alt sat o fată așa draguță đi n-are parĭakĭe la nuoĭ — našao je u drugom selu devojku tako milu, da nema para kod nas ♦ var. drăguț ♦ sin. dragalaș, drăgalaș, drîgalaș ♦ / < (demin.) drag + - uț [Por.] ♦ rum. drăguţ

Draguļeșći [akc. Draguļeșći] (i. m.) — (antr.) Dragulovići, vlaško prezime familije u selu Šarbanovac, po pretku koji se zvao Dragu ∎ Draguļeșći ku kasa lîngă rîu Șarbanuțuluĭ, a lukrat la fĭer — Dragulovići koji su imali kuću pored Šarbanovačke reke, bili su kovači [Crn.] ♦ dij. var. Draguļieșći — vlaško prezime fam. Dragulović u Boljetinu ♦ (jed.) Draguļesku, var. Draguļiesku [akc. Draguļiesku] [Por.] ♦ rum. Drăgulescu

dragustă [akc. dragustă] (i. ž.) — ljubav ∎ dragusta ĭe kînd ći ginđešć numa la unu, șî danaśi aĭlalț nu-ĭ mîĭ kunuoșć — ljubav je kad misliš samo ne jednog, a ostale momke više ne poznaješ [Crn.] ∎ đeskînćik đi dragustă — (dosl.) „bajanje za ljubav”, ljubavna magija [Por.] ♦ rum. dragoste ♦ etim. < slov. dragostĩ

dragustuos (dragustuasă) (mn. dragustuoș, dragustuasă) [akc. dragustuos] (prid.) — ① zaljubljiv, koji se lako i često zaljubljuje, koji je zaljubljive prirode ∎ mult ĭe dragustuos, șî kînd vĭađe muĭarĭe frumuasă, sî lasă đi tuot șî pļakă dupa ĭa — veoma je zaljubljiv, i kad vidi lepu ženu, ostavlja sve i polazi za njom [Crn.] ② privlačan, drag; šarmantan ∎ așa baĭat dragustuos n-am măĭ avut în satu nuostru — tako dragog momka još nismo imali u našem selu [Por.] ♦ var. dragastuos [Crn.] [Por.] ♦ dij. var. drîgastuos [Por.] ♦ rum. drăgăstos

drak (mn. draś) [akc. drak] (i. m.) — (demon.) đavo, vrag; nekrštenik ∎ sî sa dukă drakuluĭ, or: dukî-să drakuluĭ — neka ide dođavola ∎ la draku — k vragu ∎ tuot un drak — isti je đavo ∎ ńistașńik, kată pi draku — nestašan, traži đavola (=kaznu) ♦ sin. ńikruśat — nekrštenik, ńipumeńit — nepomeik, ńikurat — nečist, al mik — mali [Por.] ∎ Bufańi aĭ batrîń la Măĭdan la draku ĭ-a ḑîs „Marku”, ș-a blîstamat: „ĭa-će Marku”, „du-će la Marku” — stari Bufani u Majdanpeku đavola su zvali „Marko”, pa su kleli: „Marko te odneo”, „idi k Marku” [Buf.] ♦ rum. drac ♦ etim. < lat. draco

drakovină (mn. drakoviń) [akc. drakovină] (i. ž.) — ① đavolija, đavolstvo, nestašluk, obešenjaštvo, ludorija ∎ kopilu nuostru ĭar a fakut vro drakovină — naše dete je opet napravilo neki nestašluk [Crn.] ♦ dij. var. drîkovină (mn. drîkoviń), drăkovină (mn. drăkoviń) ② podvala, smicaliaca, prevara ∎ a mințît lumĭa, ļ-a fakut kîće drîkoviń, șî la urmă l-a dudait đi la lukru — lagao je ljude, pravio im je razne smicalice, i na kraju su ga oterali s posla [Por.]

drakuaĭkă (mn. drakuaĭśe) [akc. drakuaĭkă] (i. ž.) — ① (demon.) đavolica, đavolova žena ∎ draku ku drakuaĭka — đavo i njegova žena ② (fig.) đavolska žena ∎ muĭare sprimită đi tuaće, o drakuaĭkă-n piśuare — žena sposobna za sve, prava đavolica [Por.] ♦ rum. drăcoaică

drakui (ĭuo drakuĭ, ĭel drakuĭe) [akc. drakui] (gl.) — đavolisati, terati do đavola; psovati ∎ nu ma drakui đi źaba, kă nu sînt đevină — nemoj me đavolisati za badava, jer nisam kriv ♦ var. drăkui (ĭuo drăkuĭ, ĭel drăkuĭe) [Por.] ♦ rum. drăcui

drakuos (drakuasă) (mn. drakuoș, drakuasă) [akc. drakuos] (prid.) — ① vragolast, đavolast; živahan; snalažljiv ∎ kînd ĭe śińiva drakuos, tuot îĭ mĭarźe pi mînă — kad je neko vragolast, sve mu ide na ruku ② koji sarađuje sa đavolima ∎ șćiĭe sî skuată draśi șî s-îĭ mîńe sî fakă vrun rîău — zna da dozove đavole, i da ih natera da nečine neko zlo [Crn.] ♦ dij. sin. aldraku, adraku [Por.] ♦ rum. drăcos

dramiĭe (mn. dramiĭ) [akc. dramiĭe] (i. ž.) — dramlija, vrsta sačme za lov na divljač ∎ ku puțîńe dramiĭ, nu puoț lovi pasîrĭa în zbuor — sa malo dramlija ne možeš pogoditi pticu u letu [Crn.] ♦ dij. var. dăramiĭe (Leskovo) [GPek] / < srb. dramlija < tur. dirhemli (dirhem-li) — krupna sačma, krupno zrno za metke lovačkih pušaka (Sursa: Škaljić, exp. Durlić) ♦ etim. < srb. dramlija < tur. dirhemli (dirhem-li) < grč. dram + tur. suf. -li (Sursa: Škaljić, exp. Durlić)

draśașće [akc. draśașće] (pril.) — đavolski, na đavolski način; zlobno, pakosno ∎ a spart gardu muma sî trĭakă, kî ĭe-nvațat tuot sî lukrĭe draśașće — razvalio je ogradu samo da prođe, jer je navikao da sve radi đavolski [Crn.] ♦ dij. var. draśiașće, draśĭașće [Por.] ♦ rum. drăcește

draśesk (draśaskă) (mn. draśeșć) [akc. draśesk] (prid.) — đavolji, đavolski ∎ furu ĭe lukru draśesk — krađa je đavolji posao [Crn.] ∎ narau draśesk — đavolja narav (sumanut čovek) ♦ (kal.) ḑîua draśeskă ĭe tuota marța-n stamînă — đavolji dan je svaki utorak u sedmici (Crnajka) ♦ (kal.) a. marța draśaskă ĭe ḑîua kînd sa duk sîntuađiri, kađe la stamînă dupa marța vasîlor — đavolji utorak je dan kada odlaze todorovci, pada na drugi utorak uskršnjeg posta (Rudna Glava) b. marța draśaskă ĭe ḑîua kînd muĭeriļi fak la śiriń — đavolji utorak je dan kada žene izrađuju crepulje (Tanda) [Por.] ♦ rum. drăcesc

draśiță [akc. draśiță](i. ž.) ● v. dîraśiță [Por.]

draśină (mn. draśiń) [akc. draśină] (i. m.) — đavolija, vragolija; đavolska stvar, vražji posao ∎ șîađe đi źaba, șî numa skuaće la draśiń — sedi badava i samo smišlja đavolije [GPek] ♦ dij. var. drîkovină [Por.]

drazńik [akc. drazńik] (prid.) ● v. dîrž [Por.]

drăgoļub (mn. drăgoļubĭ) [akc. drăgoļub] (i. m.) — (bot.) dragoljub, kapucinka, vrsta lekovite baštenske biljke (Tropaeolum majus) ∎ drăgoļubu are fluare ruoșîĭe, la nuoĭ ĭe fluare batrînă, pusă-n građină — dragoljub ima crven cvet, to je kod nas staro cveće, gajeno u bašti [Por.] ♦ etim. < srb. dragoljub

drik (mn. drikurĭ) [akc. drik] (i. m.) — trap na kolima, deo sa osovinom i točkovima ∎ karu đi buoĭ are driku đi nainće șî driku đi napuoĭ — volovska kola imaju prednji i zadnji trap ∎ gruoșî đin duos sa skuot numa ku driko-l đi nainće alu karu đi buoĭ — trupci se iz šume izvlače samo sa prednjim trapom volovskih kola [Por.] ♦ up. kalamantă, kolomantă [Mlava] ♦ rum. dric ♦ etim. < mađ. dërék

drîgalaș (drîgalașă) (mn.) [akc. drîgalaș] (i. m.) — a. ljubavnik, udvarač ∎ a noroḑît, mĭarźe a ĭevi ku drîgalașu-ĭeĭ đi supt mînă — poludela je, ide javno sa svojim ljubavnikom ruku pod ruku ♦ var. drăgalaș (Tanda) [Por.] b. mezimac, miljenik (Leskovo) (zapis: D. Marković ) [GPek] ♦ rum. drăgălaș

drîgastuos [akc. drîgastuos] (prid.) ● v. dragustuos [Por.] ♦ rum. drăgăstos

drîgla (ĭuo drîgļeḑ, ĭel drîgļaḑă) [akc. drîgla] (gl. nesvrš.) — grebenati, češljati konoplju pomoću grebena ∎ drîglaĭ kîńipa, kî am đi gînd sî țîăs đi saś — grebenala sam konoplju, jer nameravam da tkam za džakove [Crn.] ♦ rum. drâgla

drîglat (mn. drîglaturĭ) [akc. drîglat] (i. m.) — grebenanje ∎ am avut triĭ muĭerĭ la drîglat, ș-am fîrșît lukru ĭut — imala sam tri žene na grebenanju, i završila sam posao brzo ♦ var. drîgļală (mn. drîgļelurĭ) [akc. drîgļală) [Crn.]

drîgļiaće (mn. drîgļieț) [akc. drîgļiaće] (i. m.) — greben, sprava sa metalnim zupcima kojom se češlja konoplja i lan ∎ pin drîgļiaće sa traźe kîńipa, șî sa faśe fuĭuor — kroz greben se provlači konoplja, i dobija se povesmo ♦ var. drîgļaće, drîgļeće [Por.] ♦ rum. drâglu

Drîgoćin [akc. Drîgoćin] (i. m.) — (antr.) Dragutin ∎ Drîgoćin ka un fĭeļ îi nume barbațăsk a tunat în Rumîń dupa śe s-a pĭerdut numiļi rumîńeșć aļi batrîńe kum a fuost Ĭuon șî Fluorĭa — Dragutin kao vrsta muškog imena, ušao je među Vlahe kod su se izgubila stara vlaška imena kao što su bila Jon i Florja [Por.]

drîmb (mn. drîmbĭ) [akc. drîmb] (i. m.) — (muz.) drombulja, muzički instrument oblika potkovice, na kom se ton proizvodi duvanjem i trzanjem čeličnog jezička ∎ drîmbu puń întra buḑă, sufļi, da ku źaĭśtu al marĭe daĭ în ļimba luĭ — drombulju stavljaš između usana, duvaš, a palcem okidaš njegov jezičak ♦ var. zdrîmbuoļ [akc. zdrîmbuoļ] (Valakonje) [Crn.] ♦ dij. var. drînd (Plavna) [Pad.] ♦ dij. var. zdrîmbuoļ [akc. zdrîmbuoļ] [Por.] ♦ rum. drâmbă ♦ etim. < ukr. drymba

Drîmbakuońi [akc. Drîmbakuońi] (i. m.) — (antr.) Drmbakovci, vlaško prezime porodice u selu Gamzigrad, dobijeno po pretku koji je svirao ili izrađivao drombulje ∎ Drîmbakuońi sînt în marźina satuluĭ, kîtră Kravarńik — Drmbakovci su na ivici sela, prema Kravarniku [Crn.] ♦ rum. Drîmbăreanu

drîmbońală (mn. drîmbońelurĭ) [akc. drîmbońală] (i. ž.) — ① (muz.) drombuljanje, sviranje na drombuljama ∎ đi vrunđiva s-auđe o drîmbońală — od nekuda se čuje neko drombuljanje ② (fig.) (pej.) nevezan i nerazgovetan govor, gunđanje; iskidan i nerazamuljiv govor propraćen grlenim tonovima ∎ n-o-nțaļeg ńimika, numa drîmbuańe dupa mińe — ništa je ne razumem, samo drombulja zamnom [Crn.] ♦ dij. var. zdrîmbońală ∎ astupî-će, drakuluĭ, odată, nu măĭ zdrîmbońa atîta, ći askultă drumașî, șî sa rîd đi ćińe — ućiti, dođavola, već jednom, nemoj da drombuljaš toliko, slušaju te prolaznici, i smeju ti se [Por.]

drîmbońi (ĭuo drîmbuon, îel drîmbuańe) [akc. drîmbońi] — (gl. p.) drombuljati, svirati na drombuljama ∎ am gasît un drîmb, șî ma-nvîăț sî drîmbuon ku ĭel — nabavio sam drombulju, i učim da drombuljam [Crn.] ♦ dij. var. zdrîmbońi [akc. zdrîmbońi] [Por.] ♦ rum. drâmboi

drîn! (uzv.) — (onom.) drn! zvuk koji, usled trzaja, nastaje podrhtavanjem tankog i dugačkog predmeta, koji je čvrst i napet na jednom ili oba kraja, kao što je struna, tetiva luka, prut i slično ∎ „drîn!” șî „drr!” nuĭe tuot una: đin „drr!”, or kă „dîrr!” ĭasă dîrpońală, glas urît șî grĭeu đi urĭekĭ, da „drîn” ĭe măĭ frumuos, măĭ đeșkis, rasună ... — „drn!” i „drr!” nije isto: „drr!” daje škripu, zvuk ružan i neprijatan za uši, a „drn!” je lepši, otvoreniji, zvučniji glas ... [Por.]

drînd¹ (drîndă) (mn. drînḑ, drînđe) [akc. drînd] (prid.) — ① napet, čvrst, krut, naročito koji usled čvrstine ili napetosti stoji uspravno ∎ a ļegat sfuara întra duoĭ șćumpĭ, ș-atîta a strînso đi stă drînd, numa śe nu pokńiașće — vezao je konopac za dva stuba, i tako ga je čvrsto stegao da je sav napet, samo što ne pukne ∎ kopil mik, da kînd vĭađe fĭaće-n pĭaļa guală, iĭ sa faśe ćiku drînd — dete malo, ali kada vidi gole devojčice, piša mu se sva ukruti ② (fig.) nabusit, naduren ∎ śe ĭe ku kopilo-la đi stîă drînd în kuot? — šta je sa onim detetom, da sav nabusit stoji u ćošku? [Por.] ∎ bat drînd — mortus pijan; pijan ko letva (Krivelj) [Crn.]

drînd² (mn. drîndurĭ) [akc. drînd] (i. m.) — ① drndalo, štap kojim se rastresuje vuna ∎ drîndu sî faśe đin ļiemn tarĭe, đi sî nu să frîngă — drndalo se pravi od tvrdog drveta, da se ne bi polomilo [Crn.] ∎ ku drîndu sa skutură lîna, să ĭasă đin ĭa luomurĭ, imală kare s-a prins pi lîna uoĭi pănă uaĭa a paskut — drndalom se trese vuna, da izađe iz nje trunje, prljavština koja se uhvatila za ovčje runo dok je ovca pasla ② drveni luk sa koncem, kojim se seče kačamak ∎ dakă vrĭeĭ sî faś koļașă, îț trîabe fańină đi kukuruḑ, feruaĭkă, koļeșîărĭ, drînd șî fund — ako hoćeš da praviš kačamak, treba ti kukuruzno brašno, kotao, kačamalo, luk i lopar [Por.] ③ (muz.) drombulja ∎ kîntă-n drînd — svira u drombulje (Plavna) [Pad.] ♦ dij. sin. zdrîmbuoļ (akc. zdrîmbuoļ) (Valakonje) [Crn.]

drîndai (ĭuo drîndîĭ, ĭel drîndîĭe) [akc. drîndai] (gl. p.) — ① drndati, rastresati vunu ∎ lîna pođită sî drîndîĭe đi sî să rupă kokoluașîļi — sabijena vuna se rastresa da bi se razbile grudve [Crn.] ② (fig.) govoriti koješta; brbljati ∎ nu drîndai, kî nu ći măĭ askultă ńima — ne drndaj, jer te više niko ne sluša ③ (muz.) (pej.) loše, neznalački svirati; izvoditi neprijatne zvukove na instrumentu; imitirati sviranje lupanjem ili struganjem po nekom predmetetu ∎ nu șćiĭe sî kînće, numa drîndîĭe lauta-ĭa đi źaba, đin ĭel kîntatuorĭ n-o sî fiĭe ńiśkînd — ne zna da svira, samo badava drnda onu violinu, od njega nikad svirač neće biti [Por.]

drîndarĭ (mn. drîndarĭ) [akc. drîndarĭ] (i. m.) — (izob.) drndar, onaj koji češlja vinu pomoću naročite naprave zvane drndalo; vunovlačar ∎ drîndarĭ a fuost đe mult, akuma s-a pĭerdut — drndara je bilo nekad, sada su se izgubili [Por.] ∎ drîndari a mĭers đi la kasă la kasă, ku drîndu-n șîaļe, șa drîndait lîna la uamiń — drndari su išli od kuće do kuće sa drndalom na leđima, i drndali ljudima vinu ∎ drîndari s-a rarit kînd a ĭeșît daraśiļi, da đi tuot s-a pĭerdut kînd a-nśeput sî sa fakă mașîń đi miță — drndari su se proredili kada su se pojavili grebeni, a nestali su sasvim kada su počele da se dižu vunovlačare (Jasikovo) [GPek]

Drîndarĭeșći [akc. Drîndarĭeșći] (i. m.) — Drndarevići, vlaško prezime u selu Valakonju, nastalo prema zanimanju osobe koja se bavila rastresanjem vune ∎ imańa lu Drîndarĭeșći kuprinđe izvuoru alu Ogașu Drîndarĭesk — imovina Drndarevića zahvata izvor Drndarevog potoka [Crn.] ♦ / < drîndarĭ — (zast.) drndar, vunovlačar (exp. Durlić) [Por.]

drîsman (mn. drîsmańe) [akc. drîsman] (i. m.) — ① dronjak, iznošen ili pocepan deo odeće ∎ am fuost sarak, n-am avut țuaļe, am purtat ńișći drîsmańe rupće — bio sam siromah, nisam imao odelo, nosio sam neke pocepane dronjke ∎ drîsman s-a ḑîs la un fĭeļ đi pînḑă supțîrĭe, kare s-a țasut atîta đi rat đ-aĭ putut pin ĭa să trĭeś ku źeĭśtu, đin kare s-a kusut nadraź đi uamiń đi vară, đi să ļi fiĭe la uamiń rakuare pănă lukră — drsman se zvala jedna vrsta tankog platna, koje se tkalo tako retko da si mogao kroz njega prst da provučeš, od koga su se šile letnje muške pantalone, da bi muškarcima bilo sveže dok rade (Rudna Glava) ② preveliki deo odeće ∎ mĭ-a kusut muĭarĭa un drîsman đi kimĭașă, stă pi mińe ka slamńaku — sašila mi je žena preveliku košulju, stoji na meni kao slamarica (Tanda) ♦ var. drîzman (Tanda) [Por.] / < srb. drzman < tur. dizman, dizmen — krupan čovek, visok i korpulentan čovek (Sursa: Škaljić, exp. Durlić ) ♦ etim. < tur. dizman, dizmen (Sursa: Škaljić, exp. Durlić)

drîzman [akc. drîzman] (i. m.) ● v. drîsman [Por.]

drĭam (mn. drĭamurĭ) [akc. drĭam] (i. s.) — (izob.) dram, stara mera za težinu (oko 3,2 grama) ∎ s-a zuĭtat tuoț śi ĭe drĭam — zaboravili su svi šta je dram (Klokočevac) [Por.] ♦ rum. dram ♦ etim. < srb. dram < tur. dram < grč. drámi

drĭavă (mn. drĭevĭ) [akc. drĭavă] (i. ž.) — ① (anat.) a. ključnača, ključna kost (clavicula) ∎ a kaḑut, ș-a frînt drĭava la umăr — pao je, i polomio ključnu kos t b. lisna kost (fibula) ∎ drĭava ku fluiru sînt duauă uasă la piśuor — lisnjača i golenjača su dve koske na nozi ② prečaga, spojnica ∎ ku drĭavă prinḑ duauă blîăń — sa prečagom spajaš dve daske [Por.] ♦ rum. dreavă ♦ etim. < slov. drĕvo

drĭeș (mn. drĭeșurĭ) [akc. drĭeș] (i. s.) — (tehn.) dreš, vršalica ∎ drĭeșu ĭe mașînă đi trăirat mare, kare a mînato motuoru pista o kurao lungă, da kînd s-a ivit traktur-ļi, a mînato trakturu — dreš je velika vršalica koju je pokretao motor preko dugačkog kaiša, a kada su se pojavili traktori, pokretao je traktor ∎ drĭeșu a katat drumurĭ đi kar larźe, șî mulț lukratuorĭ — dreš je tražio široke kolske puteve, i mnogo radnika ♦ sin. mașînă đi trăirat [Por.] ♦ up. bagatuorĭ [Crn.] ♦ etim. < nem. Drescher (exp. Durlić)

drpeļi (ĭuo drpeļiesk, ĭel drpeļiașće) [akc. drpeļi] (gl.) — drpati, krasti naveliko i otvoreno ∎ la drpeļit păn’ la uos — odrao ga do koske [Por.] ♦ dij. sin. žîrpeļi [Crn.] ♦ rum. jerpeli

drr! (uzv.) — (onom.) drr! zvuk koji izaziva tarenje predmeta; škripanje, drljanje, struganje ∎ aud kînd șî kînd în kuzńiță: „drr! drr!” - śe va dîrai, draku va șći, mi frikă sî ma duk sî vîăd śiĭe — čujem kat-kad u kovačnici: "drr! drr!" - šta li drlja, đavo će ga znati, strah me je da odem i vidim šta je [Por.]

druažă (mn. druažă) [akc. druažă] (i. ž.) — ljuska, kožica na plodu voća i povrća; kožmura ∎ struguri aĭ śe nu să stropĭesk, au druažă kîta mîĭ gruasă — grožđe koje se ne prska, ima malo deblju kožmuru [Crn.]

drugă¹ (mn. druź) [akc. drugă] (i. ž.) — (bot.) klip kukuruza ∎ ćimpo-sta mîndru a rođit kukuruḑu: kîće tri druź la un fir — ove godine lepo je rodio kukuruz: po tri klipa na jednom struku [Crn.] druga ĭe kukuruḑu ku buobiļi, kurațat đi giž — klip je kukuruz sa zrnima, očišćen od šaše (Rudna Glava) [Por.] ♦ dij. sin. gluod (Rečica) [Stig] ♦ rum. drugă ♦ etim. < srb. druga

drugă² (mn. druź) (i. ž.) — reza, pokretna daščica kojom su se zatvarala vrata ∎ druga ĭe o blanuță đi ļiemn îmblatuare, ku kare sa-nkis ușa đi bătrîńață — reza je pokretna daščica kojom su se nekada zatvarala vrata ∎ druga a țînuto duauă kuńe batuće-n ușă, kare avut kîrļig la vîr, să țînă blanuța să nu skadă — rezu su držala dva klina, nabijena u vrata, koja su imala kuku na vrhu, da drže daščicu da ne spadne ∎ druga a fuost đisupra înkreștată, unđe a veńit ļimba kĭeĭi — reza je sa gornje strane imala ureze, u koje je ulazio jezičak ključa ♦ sin. kļanță (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. drugă ♦ etim. < srb. druga

drum (mn. drumurĭ) (i. s.) — drum, put ∎ đ-aiś pîn în Buļuoț drumu ĭe larg șĭ đirĭept — odavde do Boljevca put je širok i prav [Crn.] a. ∎ drumo-l mare — veliki put, javni put, glavna saobraćajnica ♦ (fig.) veliki (spoljni) svet; javnost ∎ mĭarźe ka kațaua, șî ma latră pi drumo-l mare — skita kao kučka, i olajava me javno (=ogovara) ∎ traĭașće pi drumo-l mare — živi kao beskućnik, skitnica ♦ sin. șļau, șļiau — javni put, važniji put b. ∎ drumo-l mik — mali put, sporedni put, puteljak, staza; prečica ∎ kînd s-a întuors đi la bîlś, a dat pi drumo-l mik, șî đ-aĭa aźuns ĭuta — kad su se vratili sa vašara, udarili su prečicom, pa su zato brzo stigli ∎ drum înćins — prav put c. ∎ drum đi kar — kolski put d. ∎ drum đi viće — stočni put, put kojim ide stoka na pašu ili pojilo ♦ sin. kaļe, kalare, karare [Por.] ♦ rum. drum ♦ etim. < slov. drumŭ, grč. δρόμος „put”

drumaĭală (mn. drumaĭaļe) [akc. drumaĭală] (i. ž.) — ① putovanje, naročito pešačenje ∎ lukru mĭ-a fuost đeparće, șî ĭo am tîbarît đi drumaĭală pănă n-am ažuns la penzîĭe; akuma ńiś ku gîndu nu drumîĭ ńiś unđe — posao mi je bio daleko, i ja sam se umorio od putovanja dok nisam stigao do penzije; sada ni u mislima ne putujem nigde ♦ var. drumuitură, drumaĭtură, drumaitură ② putešestvije, avantura ∎ n-am kînd sî-ț puvestîăsk drumuĭturiļi mĭaļe tuaće — nemam kada da ti pričam sva svoja putešestvija [Por.]

drumaș (mn. drumaș) [akc. drumaș] (i. m.) — putnik, obično pešak ∎ drumașî mĭerg pi drum, da uoțî-ĭ aśiră đin padure — putnici idu drumom, a lopovi ih vrebaju iz šume [Por.] ♦ rum. drumaș

drumui (ĭuo drumîĭ, ĭel drumîĭe) [akc. drumui] (gl.) — putovati, ići putem, pešačiti ∎ am fuost ńigustuorĭ, ș-atîta am drumait đi m-am sîturat đi drum — bio sam trgovac, i toliko sam se naputovao da sam sit puta ♦ var. drumai, drumăi [Por.] ♦ dij. var. drumai [Crn.] ♦ rum. drumui

druog (mn. druoğ) [akc. druog] (i. m.) — (bot.) bagrem (Cyitisus) ∎ a-nflurit druogu, mirusă întoaťe părțîļi — procvetao bagrem, miriše na sve strane [Dun.] ♦ diĭ. sin. bagram [Crn.], bagrĭem, salkim [Por.] ♦ rum. drog ♦ etim. < Rus. drok

duamnă (mn. duamńе) [akc. duamnă] (i. ž.) — gospođa; dama ∎ uĭtîće kum s-a înbrakat, ka duamnă đin varuș — vidi kako se obukla, kao gospođa iz grada [Crn.] ∎ trĭeku ka duamna ku kapu pi sus, la ńima nu sa uĭtă — prođe kao gospođa sa uzdignutom glavom, nikoga nije pogledala ♦ (demin.) domńișuară [akc. domńișuară] [Por.] ♦ rum. doamnă ♦ etim. < lat. dom(i)na

duauăḑîăś [akc. duauăḑîăś] (br.) — dvadeset ∎ kînd am înpļińit doăḑîăś đi ań, m-am dus în vuoĭskă — kad sam napunio dvadeset godina, otišao sam u vojsku [Crn.] ♦ dij. var. doaḑăś, duaḑăś [Por.] ♦ rum. douăzeci

Dubļiźan [akc. Dubļiźan] (i. m.) ● v. Dăbļiźan [GPek]

dud (mn. duḑ) (i. m.) — (bot.) dud (Morus) ∎ am oltańit un dud, ș-am vaḑut kî s-a prins — kalemio sam dud, i video sam da se primio a. ∎ dud đ-aĭ albĭ (Morus alba) — beli dud ∎ am în obuor un dud đ-aĭ albĭ, batrîn ka mińe — imam u dvorištu beli dud, star koliko i ja b. ∎ dud đ-aĭ ńegi (Morus nigra) — crni dud ∎ nuĭe ļiemnu duduluĭ ńegru, numa ĭel faśe duđe ńagrĭe — nije dudovo drvo crno, nego ono rađa crne dudinje [Crn.] ♦ sin. ĭagud [akc. ĭagud] (Krepoljin) [Mlava] ♦ rum. dud ♦ etim. < tur. dut

dudai (ĭuo dudîĭ, ĭel dudîĭe) [akc. dudai] (gl. p.) — oterati; udaljiti od sebe ∎ dudai așa bunataće đi muĭarĭe, numa pîntru parinț — otera onako krasnu ženu, samo zbog roditelja ∎ dudîĭe pîăsîrļi đin viĭe, sî nu manîśe struguri — oteraj ptice iz vinograda, da ne pojedu grožđe [Crn.] ♦ rum. dudui

dudait (dudaită) (mn. dudaiț, dudaiće) [akc. dudait] (prid.) — oteran, proteran ∎ dudait đi la lukru șîađe akas — isteran sa posla sedi kod kuće [Crn.] ∎ la prins în furaluk, șî la dudait đin țară afară — uhvatili ga u krađi, i proterali ga iz zemlje [Por.] ♦ rum. duduit

dudaĭală (mn. dudaĭelurĭ) [akc. dudaĭală] (i. m.) — isterivanje, proterivanje ∎ sî șćiĭ kî dudaĭala buaļi ku ļekurĭ nuĭe în tuot đi una ku ļak — da znaš da isterivanje bolesti lekovima nije uvek uspešno [Crn.] ♦ rum. duduială

dudă¹ (mn. duđe) [akc. dudă] (i. ž.) — (bot.) dudinja, dudov plod ∎ am adunat un śubîăr đi duđe đi s-adunat — sakupio sam jedan čabar dudinja za rakiju [Crn.] ∎ ĭastă duauă fuarme đi duđe, albe șî ńagrĭe, miĭe măĭ mult îm plak aļi ńiagre — ima dve vrste dudinja, bele i crne, ja više volim crne [Por.] ♦ sin. ĭagudă [akc. ĭagudă] (Krepoljin) [Mlava] ♦ rum. dudă

dudă² (mn. duḑ) (i. m.) — ① a. cev; duguljast šupalj predmet ∎ lula la kazan ĭe fakută ka duda — lula na kazanu je u obliku cevi ∎ duļaćiļi la kovrag are dudă, șî kopiĭi fak fluir đin ĭa — dulek na vreži ima cevku, i deca prave frulu od nje b. otvor cevi ∎ masură țaua-ĭa, sî vĭeḑ kît ĭe đi largă la dudă — izmeri tu cev, da vidiš koliko joj je otvor širok (Rudna Glava) ② čunak; dimnjak ∎ duda la șporĭet ĭe pļină đi fuńiźină — čunak na šporetu pun je gareži ③ sirena u borskom rudniku ∎ sa-uḑe duda-n Buor, ĭasă lukratuori đi la lukru — čuje se sirena u Boru, izlaze radnici s posla (Tanda) ♦ (augm.) duduļan ♦ (demin.) duduļiță [Por.] ♦ rum. dudă ♦ etim. < mađ. duda

dudîau (mn. dudîĭe) [akc. dudîau] (i. m.) — korov; budžak; travuljina ∎ oboru s-a înplut dă dudîau, nu mi puoț să ći măĭ baź în ĭal — dvorište se napunilo korova, ne možeš više da uđeš u njega ∎ mi s-a înplut straturiļi dă dudîau, ma duk să ļe pļivĭesk — leje su mi se napunile korova, idem da ih oplevim [Hom.] ♦ dij. var. dudîău [akc. dudîău]; dudău ∎ đi kînd aśiĭa nu traĭașće ńima, a krĭeskut dudău pănă-n gard — otkad tu ne živi niko, narastao je korov do ograde [Por.] ♦ dij. var. dundarĭ [akc. dundarĭ] [Crn.] ♦ rum. dudău ♦ etim. < mađ. dudva

duduļaĭkă (mn. duduļeĭś) [akc. duduļaĭkă] (i. ž.) — ① svitak; smotuljak; truba; višestruko uvijen predmet, koji ima slobodan, cevast prostor u sredini ∎ s-ambatat, ș-a fakut đintr-o arćiĭe duduļaĭkă, șî s-a pus, fara rușîńe, să sufļe-n ĭa ka kînd ĭe bandă — napio se, napravio je od neke hartije svitak, i počeo, bez stida, da duva u njega kao da je truba (Tanda) [Por.] ② cevka ∎ vrĭeĭ sî-m taĭ o duduļaĭkă đi suok, sî fak đin ĭa pokńituarĭe? — hoćeš li da mi isečeš jednu cevku od zove, da napravim od nje pucaljku? [Crn.]

duduļiu (duduļiе) (mn. duduļiĭ, duduļiе) [akc. duduļiu] (prid.) — cevast, koji ima duguljast oblik sa šupljinom po celoj dužini; trubast ∎ đin śuariko-sta fă un vig duduļiu, sî puot să-l duk pi bît — smotaj mi ovu tkaninu u trubasti svitak, da mogu da ga nosim na štapu (Tanda) [Por.]

duduraĭkă (mn. dudurîăĭś) [akc. duduraĭkă] (i. ž.) — (muz.) (izob.) dudurajka, cevčica od maslačka otvorena na oba kraja, koja se koristila kao duvački muzički instrument za dobijanje jednostavnih tonova ∎ fĭaćiļi marĭ a fakut dudurăĭś đin laptukă, ș-a sufļat în ĭaļe kînd a vrut s-îĭ audă baĭețî unđe sînt, șî sî vină sî sa gasîaskă — devojke su pravile dudurajke od maslačka, i duvale su u njih kada su želele da momci čuju gde su, i da dođu na sastanak ∎ dudurîăĭśiļi a fuost fakuće đin duauă duđe đi laptukă, una măĭ skurtă, una măĭ lungă, đ-aĭa avut duauă glasurĭ, măĭ supțîrĭe șî măĭ gruos — dudurajke su bile napravljene od dve maslačkove cevčice, jedne kraće i jedne duže, zato su imale dva glasa, niži i viši ∎ fĭaćiļi kare a fuost măĭ sprimiće, a putut în duduraĭkă sî fakă kînćik frumuos, kare a rîsunat pista vîăĭ, șî s-a-uḑît đeparće — devojke koje su bili spremnije, mogle su na dudurajci da izvedu lepu melodiju, koja je odjekivala preko dolina, i čula se nadaleko (Rudna Glava) ∎ s-a fakut dudurăĭśiļi șî đin țauă đi suok, kî laptuka pi ļivađe n-a țînut mult — pravile su se dudurajke i od zove, jer maslačak sa livade nije trajao dugo (Tanda) [Por.]

dugaĭaș (mn. dugaĭaș) [akc. dugaĭaș] (i. m.) — prodavac, trgovac, osoba koja prodaje robu u trgovačkoj radnji ∎ s-a prins la lukru-n dugaĭe, ș-a fuost dugaĭaś ḑîaśe ań — zaposlio se u prodavnici, i bio je prodavac deset godina [Por.] ♦ rum. dugăiaș

dugaĭașîță (mn. dugaĭașîț) [akc. dugaĭașîță] (i. ž.) — (ret.) prodavačica ∎ în dugăĭ măĭ mult a lukrat uamińi, ama koļa-koļa, pin saće, s-a gasît șî kîć-o muĭare ka dugaĭașîță — u prodavnicama najviše su radili muškarci, ali ovde-onde, po selima, našla se i po neka žena kao prodavačica [Por.]

dugaĭe (mn. dugăĭ) [akc. dugaĭe] (i. ž.) — prodavnica, trgovačka radnja ∎ ńa-nkis dugaĭa, nu măĭ avĭem unđe să kumparăm — zatvorili su nam prodavnicu, nemamo više gde da kupujemo [Por.] ∎ s-a întîńit ku ĭel în dugaĭe — sreo se sa njim u prodavnici (Prahovo) [Kmp.] ♦ dij. sin. dukĭan [Crn.] ♦ rum. dugae

duguĭală (mn. duguĭelurĭ) [akc. duguĭală] (i. ž.) — zadah, neprijatan miris; vonj ∎ đin țuaļiļi luĭ mĭarźe duguĭală ka kînd a durmit în ștală — iz njegovog odela širi se zadah kao da je spavao u štali ♦ (skr.) dug (mn. dugurĭ) ∎ vinu đin baśivă arĭe dug urît — vino iz bačve ima neprijatan miris ♦ up. putuarĭe — smrad [Crn.] ♦ dij. var. dug, duguare — zapah, težak miris (Leskovo) [GPek]

dukĭan (mn. dukĭanurĭ) [akc. dukĭan] (i. m.) — dućan, gradska prodavnica tekstilne ili zanatske robe ∎ kumparaĭ în dukĭan un kîlțan đi mińe, da đi muĭarĭe pînḑă đi krețan — bio sam u dućanu i kupio sebi košulju, a ženi platno za suknju [Crn.] ♦ sin. dugaĭe [Por.] ♦ rum. dugheană ♦ etim. < srb. dućan < tur. dükkan

dukĭanźiu (mn. dukĭanźiĭ) [akc. dukĭanźiu] (i. m.) — dućandžija, prodavac ∎ dukĭanźiu nu đișkiđe mĭńe dukĭanu, kî ĭe ḑî marĭe — dućandžija ne otvara sutra dućan, jer je praznik [Crn.] ♦ rum. dughengiu ♦ etim. < tur. dukjanei

dul (mn. dulurĭ) (i. m.) — ① otok, otečeno mesto na telu ∎ în șîaļe, unđe la lovit berbĭeku ku kuornu, ĭa ĭeșît un dul marĭe — na leđima, gde ga je ovan zakačio rogom, napravio mu se veliki otok [Crn.] ∎ ma muśkat o guangă, șî mi s-a fakut un dul pi pĭaļe — ujela me neka buba, pa mi se napravio otok na koži ② izbočina, neravnina ∎ a ploĭat șî apa ń-a luvat drumu, a ramas numa ńișći dulurĭ koļa-koļa — padala je kiša i odnela nam put, ostale su samo neke izbočine ovde-onde ♦ sin. dîlm [Por.] ♦ rum. dul

dulău (mn. dulăĭ) [akc. dulău] (i. m.) — (zool.) psina, veliki pas ∎ kînd aĭ dulăĭ ku ćińe la munće, nu ći ćĭemĭ ńiś đi lupĭ, ńiś đi urș — kad uz sobe u planini imaš velike pse, ne bojiš se ni vukova, ni medveda ♦ var. durlău (Tanda) ♦ sin. kînoćeu ♦ up. dulfă [Por.] ♦ rum. dulău ♦ etim. < Polj. dolow

dulfă (mn. dulfe, var. dulfĭe) [akc. dulfă] (i. ž.) — ① (zool.) kučka, ženka psa (obično lošije rase) ∎ dulfă ĭe un fĭeļ đi kațauă — dulfa je jedna vrsta kučke ② (fig.) (pej.) (za ženu) skitara, kurva ∎ śe-ț trîabe dulfa-ĭa đi muĭarĭe, kare mĭarźe đin mînă-n mînă? — šta će ti ta kučka od žene, koja ide iz ruke u ruku? [Por.] ♦ rum. dolcă ♦ etim. < Polj. dolow

dulśață (mn. dulśețurĭ) [akc. dulśață] (i. ž.) — (nutr.) ① slast, slatkoća, ukus slatkih stvari ∎ ļebeńița-ĭa a statut prĭa mult, ș-a perdut dulśața — ona lubenica je predugo stajala, pa je izgubila slast ② poslastica, slatkiš ∎ la nuoĭ prazńiku nu să faśe fîră dulșețurĭ — kod nas slava se ne pravi bez slatkiša [Crn.] ③ ukus ∎ mînkarĭa fara dulśață — jelo bez ukusa [Por.] ♦ rum. dulceaţă

dulśe (mn. dulś) [akc. dulśe] (prid.) — ① sladak, koji ima svojstvo slatkog ukusa ∎ ļebeńița ś-am kumparato ĭe dulśe ka mńarĭa — lubenica koju sam kupio slatka je kao med ② ukusan ∎ đimult n-am mînkat așa pasuĭ dulśe — odavno nisam jeo tako ukusan pasulj ③ (fig.) simpatičan; umiljat ∎ fećița-sta arĭe așa vuorbă dulśe, ka pasarika — ova devojčica ima tako sladak govor, kao ptičica [Crn.] ♦ rum. dulce ♦ etim. < lat. dulcis

duluźală (mn. duluźelurĭ) [akc. duluźală] (i. ž.) — odugovlačenje, otezanje; kašnjenje; odlaganje ∎ duluźala luĭ ku datoriĭa, arĭe sî ma mîńe sî nu-ĭ mîĭ dau ńimika — njegovo otezanje sa dugom, nateraće me da mu više ne pozajmljujem ništa [Crn.] ♦ up. duļiźak [Por.]

duluźi (ĭuo duluźesk, ĭel duluźașće) [akc. duluźi] (gl. nesvrš.) — odugovlačiti, odlagati; otezati ∎ nu duluźi sî ći duś la duoktur, kî puaće sî-ț fiĭe șî mîĭ rîău — nemoj otezati sa odlaskom lekaru, jer može da ti bude još gore ∎ tu duluźeșć ku-nsuratu, da ańi trĭek — ti odugovlačiš sa ženidbom, a godine prolazi [Crn.]

duļaĭkă (mn. duļieĭś) [akc. duļaĭkă] (i. ž.) — (muz.) svirajka, vrsta dečjeg duvačkog muzičkog instrumenta ∎ duļaĭkă ĭe žukariĭe kopilarĭaskă, fakută đin bît đi buśińiș — „duljajka” je dečja igračka, napravljena od kukute (Blizna, s. Rudna Glava) [Por.]

duļiaće [akc. duļiaće] (i. m.) ● v. dovļiaće [Por.]

duļiźak (duļiźakă) (mn. duļiźieț) [akc. duļiźak] (prid.) — dug, koji dugo traje ∎ kînd nus ļiamńe, fuoku sa faśe ku duļiźaku — kad nema drva, loži se „duga” vatra (tj. vatra koja tiho sagoreva i koja će dugo da traje ) [Por.] ♦ up. duluźală [Crn.]

dumbrauă (mn. dumbrîăvi) [akc. dumbrauă] (i. ž.) — (bot.) dubrava, vrsta šume ∎ kuodru kare stă întrĭeg, nuĭe taĭat đin ĭel, padure đasă, ku ļiamńe nu prĭa marĭ — šuma koja je ostala cela, koja nije sečena, gusta šuma sa drvećem koje nije previše visoko ∎ ĭastă o Dumbrauă la Gorńana șî una la Lazńița — ima jedna Dubrava u Gornjani i jedna u Laznici [Por.] adînkă ♦ rum. dumbravă ♦ etim. < slov. donbravĩnŭ

dumińikă (mn. dumińiś) [akc. dumińikă] (i. ž.) — (kal.) nedelja, poslednji dan u sedmici ∎ dumińika ĭe ḑîuă đi ođină șî đi dus la fameļiĭe — nedelja je dan za odmor i obilazak rodbine ♦ (kal.) Dumińika marĭe — (dosl.) „velika nedelja”; Trojice, Pedesetnica; Duhovi ∎ Dumińika marĭe sî kađe la șapće saptamîń dupa Pașć — Trojica pada na sedam nedelja posle Uskrsa ♦ (kal.) Dumińika mikă — (dosl.) „mala nedelja"; Petrove poklade ∎ atunșa ĭasă Rusaļiļi șî sî puńe puostu lu Sîm-Pĭetru — tada se završava Rusalna nedelja i počinje Petrov post [Crn.] ∎ dumińika trĭekută — prošla, protekla nedelja ∎ dumińika śe vińe — iduća, naredna nedelja [Por.] ♦ rum. duminică ♦ etim. < lat. (dies) domĭnĭca

dumińikă ćinîră (mn. dumińiś ćińire) [akc. dumińikă ćinîră] (sint.) — (kal.) (dosl.) „mlada nedelja”, prva nedelja posle pojave mladog meseca ∎ dumińika ćinîră ĭe la svîrșîtu saptamîńi pi karĭe s-a pus luna nuauă — mlada nedelja je poslednji dan u sedmice u toku koje se pojavio mlad mesec [Crn.] ∎ dumińikă ćinîră ĭe șî sîptamîna întrĭagă, đin ḑîua-ĭa kînd sa puńe luna mikă — mlada nedelja je i cela sedmica, od dana kada se pojavi mlad mesec [Por.] ♦ rum. dumínică tânără

dumitaļe [akc. dumitaļe] (zam.) — (zast.) (u izr.) gospodine! ♦ / dumitaļe < domńiĭi a tĭaļe — tvom gospodstvu ∎ đimult, kînd s-a-ntîlńit duoĭ drumaș, unu a ḑîs: „Bună kaļa!”, d-alalalt s-a raspuns ku: „Mulțamĭesk, dumitaļe!”— Nekada, kada su se sretala dva putnika, jedan bi rekao: — „Dobar put!”, a drugi je odgovarao sa: „Zahvaljujem, gospodine!” [Crn.] up. țamtaļe ♦ rum. dumitale

Dumitrașku [akc. Dumitrașku] (i. m.) — (antr.) (izob.) Dumitraško, vlaško muško lično ime ∎ alu Dumitrașku — Dumitraškov ♦ / Dumitru + suf. -așku ♦ var. Dumitrĭesku [akc. Dumitrĭesku] [Por.] ♦ rum. Dumitrașcu

Dumitrașkuońi [akc. Dumitrașkuońi] (i. m.) — (antr.) Dumitraškovi, vlaško prezime familije u selu Savinac ∎ a ĭeșît Ćimuoku pîn la kîășîļi lu Dumitrașkońi — izlio se Timok sve do kuća Dumitraškovih [Crn.] ♦ rum. Dumitrășcanu

Dumitrikă [akc. Dumitrikă] (i. m.) — (antr.) (hip.) Dimitrika, vlaško ime od milja izvedeno od l.i. Dumitru, posrbljeno: Dumitrikić, Dimitrikić ∎ la moșu Dumitru đi mik ĭa ḑîs Dumitrikă, ș-așa poļikră ĭ-a ramas pănă la muarće; a trekut șî pi fiśuori luĭ, pi kare lumĭa iĭ kĭamă „Dumitrikońi” — čiču Dumitra od malena su zvali Dumitrika, i takav nadimak mu je oslao do smrti; prešao je na njegovu decu, koju ljudi zovu „Dumitrikići” ♦ / hip. < Dumitru — Dimitrije [Por.]

Dumitru [akc. Dumitru] (i. m.) — (antr.) (izob.) Dimitrije, vlaško muško lično ime ∎ alu Dumitru — Dimitrijev ♦ (augm.) Dumitrașku ♦ (hip.) Dumitrikă [Por.] ♦ rum. Dumitru ♦ etim. < grč. Demétrios

dumĭastîk (dumĭastîkă) (mn. dumĭastîś, dumĭastîśe) [akc. dumĭastîk] (prid.) — (za životinje) domaći, pripitomljen, koji živi u domaćinstvu ∎ puorku al dumĭastîk manînkă kukuruḑ kînd îĭ daĭ, da al salbaćik numa kînd gasîașće — domaća svinja jede kukuruz kad joj daješ, a divlja samo kad nađe ∎ în tuaće saće ĭastă pĭară dumĭastîśe, da șî pĭară porśeșć sa mîĭ gasîăsk unđe-unđe — u svim selima ima domaćih krušaka, a i divljih ima još uvek ovde-onde ∎ žuavină dumĭastîkă — domaća životinja (Krivelj) ♦ supr. salbaćik [Crn.] ♦ rum. domestic ♦ etim. < lat. domesticus

dumńeḑîu (mn. dumńeḑîĭ) [akc. dumńeḑîu] (i. m.) — (rel.) bog, gospod bog ∎ ćińerișu nu măĭ krĭađe-n dumńeḑîu — omladina više ne veruje u boga ♦ sin. buog ♦ var. dumńeḑîău [Por.] ♦ dij. var. dumńiḑîău [Crn.] ♦ / < duomnu „gospod” + ḑîău „bog” ♦ rum. dumnezeu ♦ etim. < lat. dom(i)ne deus

dumńișuor¹ (mn. dumńișuorĭ) [akc. dumńișuor] (i. m.) — (ornit.) carić (Troglodythes troglodythes) ∎ dumńișuoru ĭe măĭ mikă pasîrĭe la nuoĭ — carić je najmanja ptica kod nas [GPek] ♦ dij. sin. pituļik [Por.]

Dumuońi [akc. Dumuońi] (i. m.) — (antr.) Dumanovci, vlaško prezime familije u Osniću - Bukovu koje vodi poreklo od pretka po imenu Duman ∎ Sava lu Duman a fuost kondukter la autobusu maĭdanuluĭ đin Lugńița — Sava Dumanov je bio kondukter na autobusu rudnika u Lubnici [Crn.] ♦ rum. Duman

dundă (mn. dunđe) [akc. dundă] (prid.) — (o ženi) zdepasta; gojazna osoba, naročito devojčica ∎ o dundă đi fată, s-angrașat ka purśelu — zdepasto devojče, ugojilo se ko prase ∎ dundă ĭe insă mikă șî grasă, rar s-a ḑîs așa đi uamiń — zdepasta je osoba mala i debela, retko se kad tako govorilo za muškarce ♦ var. (pej.) dunduaĭkă [Por.] ♦ etim. < srb. dunda

dungă (mn. dunźi) [akc. dungă] (i. ž.) — ① crta, linija, pruga, traka, rub, ivica; vidik ∎ đemper ku dunźi — đžemper sa prugama ∎ iș đață suariļi dupa dungă — sunce zađe za vidik [Hom.] ∎ a tras o dungă ruoșîĭe pista fuaĭe — povukao je crvenu liniju preko lista ∎ a ĭeșît ku uoiļi la dunga krși, a kolo ĭastă skradă đi paskut — izgonio je ovce na ivicu krša, tamo ime dlakave šaši za pašu ② (fig.) a. neraspoloženje ∎ stă-n dungă — nakrivo je nasađen, nije raspoložen b. bežanje, spašavanje (nestajanje s vidika) ∎ luvă dunga, șî skapă — dohvatio se vidika i nestao, spasio se ∎ ĭa-ț dunga! — briši, nestani! c. preterivanje, laganje, prelazak neke mere ∎ đaće kîta dupa dungă — rekao je neistinu; slagao je (Tanda) ♦ sin. vargă [Por.] ♦ rum. dungă ♦ etim. < slov. donga

Dunurĭe [akc. Dunurĭe] (i. ž.) — (hidr.) reka Dunav ∎ kînd s-a dus lumĭa la lukru în Rumîńiĭe, pistă Dunurĭe a trekut ku vapuoru — kad su ljudi išli na rad u Rumuniju, Dunav su prelazili brodom [Crn.] ♦ dij. var. Dunîrĭe ∎ Dunîrĭe, apă tulburĭe — Dunav, mutna voda ∎ aĭ nuoștri aĭ batrîń, kînd a fuźit đin Țara rumîńaskă, a trĭekut Dunîrĭa, notînd ku truaśiļi la brîu — naši stari, kada su bežali iz Vlaške, prelazili su Dunav plivajući sa tikvama oko pojasa [Por.] ♦ rum. Dunăre

duodă (mn. duode) [akc. duodă] (i. ž.) — ① (srod.) a. (zast.) nevesta, tek udata žena ∎ pi la nuoĭ a veńit komșîĭa ku duoda luĭ — kod nas je došao komšija sa svojom nevestom [Crn.] b. starija sestra ∎ doda Mariĭa ĭe suora-mĭa măĭ mare — doda Marija je moja starija sestra (Voluja) [Zvizd] c. starija žena uopšte ∎ duodă sa ḑîśe la fiĭekare muĭare măĭ batrînă, fiva suoră, or nu — dodom zovemo svaku stariju ženu, bila sestra ili ne (Doljašnica) [Bran.] ♦ dij. var. dodă [akc. dodă] [Buf.] ② (pej.) prostak, glupak; neotesanko ∎ o duodă đi uom, fuź đi ĭel — prostak, beži od njega (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. dodă

duoĭ (ž.r. duauă) [akc. duoĭ] (br.) — dva; dvojica ∎ uomu arĭe duoĭ uokĭ în kap, șî duauă mîń în umirĭ — čovek ima dva oka u glavi i dve ruke u ramenima ∎ duoĭ đin sută — dva odsto, dva procenta [Crn.] ♦ dij. var. doĭ (două, doo) ∎ doĭ kopiĭ mĭerg pe drum și să uĭtă la doo feťe — dva dečaka idu ulicom i gledaju dve devojke [Kmp.] ♦ rum. doi ♦ etim. < lat. *dui, duae

duoĭļa [akc. duoĭļa] (br.) — drugi, druga ∎ a duoĭļa uară lu tata a operesît uokĭu — po drugi put su mome ocu operisali oko [Crn.] ∎ vĭerĭ a duoĭļa — (za srodstvo) treće koleno ∎ ĭuo ku Ĭanku sînćem vĭerĭ a duoĭļa — ja i Janko smo treće koleno [Por.] ♦ rum. doilea

duoĭsprîaśiļa [akc. duoĭsprîaśiļa] (br.) — dvanaesti ∎ do veńi kumva ș-a doĭsprîaśiļa lună, sa do va înkeĭa șî anu-sta odată — dođe nekako i dvanaestgi mesec, završiće se valjda i ova godina jednom ♦ var. duoĭsprîăśiļa [Por.] dij. var. duoĭsprĭaśeļa [Crn.] ♦ rum. doisprecelea

duoĭsprĭaśe [akc. duoĭsprĭaśe] (br.) — dvanaest ∎ duauăsprĭaśe luń ĭastă pi un an — dvanest meseci ima u jednoj godini [Crn.] ♦ diĭ. var. duoĭsprîaśe ♦ (ž.r.) doăsprîaśe ∎ doăsprîaśe muĭerĭ sapă-n luok — dvanaest žena kopa na njivi [Por.] ♦ rum. doisprezece

duoĭsprĭaśeļa (duauăsprĭaśeļa) [akc. duoĭsprĭaśeļa] (br.) — dvanaesti, dvanaesta ∎ luna marĭe ĭe duauăsprĭaśeļa lună-n an — decembar je dvanaesti mesec u godini [Crn.] ♦ dij. var. doĭsprîaśiļa [Por.] ♦ rum. doisprezecelea

duomn (mn. duomń) [akc. duomn] (i. m.) — gospodin ∎ sî faśe duomn, da ĭel ĭe golan pruost — pravi se gospodin, a on je običan golja [Crn.] ∎ dakă a fuost saćan, s-a țînut maruos, șî numa ku duomńi a șaḑut la masă — iako je bio seljak, držao se gospodski, i samo je sa gospodom sedeo za stolom [Por.] ♦ dij. var. domn [Buf.] ♦ rum. domn ♦ etim. < lat. dominus

duop (mn. duopurĭ) [akc. duop] (i. s.) — čep, zapušač ∎ ku duopu sa astupă gîăurļi la vasurĭ: la kiļe, krśiaźe, baluańe, butuańe — čepom se zatvaraju rupe na posudama: flašama, testijama, balonima, buradima ∎ kînd n-aĭ duop đi plută, astupĭ kila ku tuļanu — ako nemaš čep od plute, zatvaraš flašu kočanjem ♦ sin. astupuș ♦ dij. var. dop [Kmp.] ♦ rum. dop ♦ etim. < nem. dop

duor (mn. duorurĭ) [akc. duor] (i. s.) — ① želja, čežnja, žudnja ∎ am sî muor đi duoru luĭ — umreću od čežnje za njim [Crn.] ② tuga, bol; seta, melanholija; sevdah; ljubav(ni jad) ∎ kînćiśe đi duor — (dosl.) pesme tuge (muz.) ljubavne pesme, sevdalinke ③ (u izr.) lažna ljubav ∎ duor ușuor — (dosl.) „laka želja”, (fig.), lažna ljubav ∎ duoru lu Marćin Kĭuoru — (dosl.) ljubav Slepca Martina (=nikakva ljubav, prazna ljubav, ljubav naslepo, bez pokrića) ♦ var. dorință [Por.] ♦ rum. dor ♦ etim. < lat. dolus (< dolere „a durea”)

Duorća [akc. Duorća] (i. m.) — (antr.) Dorča, l.i. grčkoga porekla koje je u vlašku antroponimiju ušlo preko bugarskog jezika ∎ đin nume Duorća s-a fakut poļikra lu ńam Dorćuońi — od imena Dorča nastao je porodični nadimak Dorčoni (Osnić) [Crn.] ♦ rum. Dorca ♦ etim. < bug. Dorka, grč. Dorkas

duorn (mn. duornurĭ) [akc. duorn] (i. s.) — (tehn.) probojac, alat za probijanje rupa ∎ duornu puaće să fiĭe numa đi fĭer — probojac može biti samo od metala ♦ sin. pribuoĭ [Por.] ♦ rum. dorn ♦ etim. < nem. Dorn

duorńik (duorńikă) (mn. duorńiś, duorńiśe) [akc. duorńik] (prid.) — željan, žudan, koji oseća želju ili žudnju za nečim ili nekim ∎ mis duorńik đi pîńe đin śirińe — željan sam hleba iz crepulje ∎ mi sa-mpare kî sînt măĭ mare duorńik pi pomînt đi apă rîaśe đin fîntînă đi supt fag — čini mi se da sam najveći željnik hladne vode sa izvora ispod bukve ♦ up. dorit [Por.] ♦ rum. dornic

duorśa (mn. duorś) [akc. duorśa] (i. m.) — (zool.) ① (izob.) dorat, konj tamnoriđe boje ∎ duorśa ĭe un feļ đi kal, ama aăĭa kare ĭ-avut, așa șî ļ-a ḑîs pi nume — dorat je vrsta konja, ali oni koji su ih imali, tako su ih zvali i po imenu (Leskovo) [GPek] ② (izob.) krupan ovčarski pas; često ime za takvog psa ∎ am avut duoĭ kîń la baśiĭe, unu la kĭemat Duorśa, da unu Murźa — imao sam dva psa na bačiji, jedan se zvao Dorča a drugi Murdža (Tanda) [Por.] ♦ etim. < tur. dorat „konj tamnoriđe boje”. Sursa: РечникМС1 (exp. Durlić)

duos (mn. duosurĭ) [akc. duos] (i. m.) — ① (predmeti i bića) naličje; druga strana; unutrašnja strana; donja strana; leđna strana ∎ aĭ înbrakat kîlțanu pi duos — obukao si košulju naopako ∎ duosu palmi; duosu mîńi — nadlanica ∎ îĭ đață ku duosu mîńi pistă nas — udario ga je nadlanicom preko nosa [Crn.] ∎ nuĭe bun sî puń pîńa pi masă ku duosu-n sus — ne valja da stavljaš pogaču na sto sa naličjem na gore [Por.] ② (reljef) osoje, strana zemljišta okrenuta ka severu ∎ duosu ĭe mîĭ rîaśe, mîĭ mult țîńe raveńala, șî đi aĭa mîĭ bińe rođașće kînd ĭe ćimpu uskaśiu — osoje je hladnije, duže zadržava vlagu, i zbog toga bolje rađa kad je godina sušna [Crn.] ③ (fig.) a. leđa ∎ mĭ-aĭ întuors duosu kînd mĭ-a fuost măĭ grĭeu — okrenuo si mi leđa kada mi je bilo najteže b. šuma; odmetništvo; hajdučija ∎ đi vrĭamĭa đi rat: vin ńamțî - fuź în duos, vin ćetńiśi - fuź în duos, vin partizańi - fuź în duos, kă pi saćanu tuoț ĭ-a apaurît — za vreme rata: dolaze Nemci - bež’ u šumu, dolaze četnici - bež’ u šumu, dolaze partizani - bež’ u šumu, jer su seljaka svi pljačkali ∎ đi vrĭamĭa đi bugarĭ, Golubuońi a fuost în duos — za vreme Bugara, Golubovići su bili odmetnici ♦ supr. față [Por.] ♦ rum. dos ♦ etim. < lat. dossum

duosńikă (mn. duosńiśe) [akc. duosńikă] (i. m.) — (bot.) (mag.) „dosnika” ?, šumska biljka sa listovima okrenutim „leđa u leđa” (Carpesium cernuum) ∎ duosńikă, buĭađe padurĭaļnikă ku frunḑă întuarsă ku duosu una kîtra alta, a fuost kunoskută numa lu vrăžîtuorĭ — „dosnika”, šumska biljka sa lišćem okrenutim leđno jedno prema drugom, bila je poznata samo vračarama ∎ vrîžîtuorļi a kreḑut kă așa buĭaḑe, ku frunḑă întuarsă „șăļe-n șăļe” puaće să mîńe rău să-ntuarkă șăļiļi la-l bolnau, șî să-l lasă sînatuos — vračare su verovale da takva biljka, sa lišćem okrenutim „leđa u leđa”, može da natera zlo da okrene leđa bolesniku, i da ga ostavi zdravog [Por.] ♦ rum. dosnică

Duosu smiđakuluĭ [akc. Duosu smiđakuluĭ] (i. m.) — (top.) Smiđakov osoj ∎ Duosu smiđakuluĭ ĭe un duos pļin dă smidă în Manastirița — Smiđakov osoj je šuma puna šipraga u Manastirici [Mlava]

dupa [akc. dupa] (predl.) — posle, iza (nekoga ili nečega), za (nekim ili nečim) ∎ dupa pluaĭe ĭasă suariļi — posle kiše izlazi sunce [Crn.] ∎ dupa prînḑ — posle ručka ∎ dupa amńaḑîț — posle podne [Por.] ∎ ĭel mĭarźe înainće, da muĭarĭa dupa ĭel — on ide napred, a žena za njim [Crn.] ∎ a dat dunga dupa skapît — zbrisao je iza prevoja (nestao sa vidika) [Por.] ♦ rum. după ♦ etim. < lat. de post

dur! (uzv.) — (onom.) dur! ① uzvuk koji oponaša grmljavinu; uopšte: dubok zvuk koji se širi u valovima ∎ dur! dur! pi śĭerĭ, șî la urmă ńimika, nu pikă ńiś un struop đi pluaĭe — dur! dur! po nebu, i na kraju ništa, ne pade ni kapka kiše ∎ askultă: sa uđe kînd șî kînd „dur!” pin puod, sigurat ĭară s-a-npuĭat șobolama-ĭa — slušaj: čuje se kad-kad „dur!” po tavanu, sigurno su se opet namnožili one pacovčine [Por.] ② uzvik za ubrzanje konjske zaprege, jače, snažnije ∎ dur, îrțuaźilor! — brže, kljusine! [Crn.]

dura (mn. dure) [akc. dura] (i. ž.) — zort; jurnjava ∎ a veńit suakra șî m-a luvat ku dura la lukru, dakă mis bolnauă đ-abĭa stau în piśuare — došla je svekrva i na zort me je poterala na posao, iako sam bila bolesna da sam jedva stajala na nogama ♦ sin. zuort, vuraĭală [Por.]

dura! [akc. dura!] (uzv.) — dura! uzvik kjim se teraju konji ∎ kînd kalu mĭarźe-n śiet, da tu vrĭeĭ să-l ĭuțășć, tu iĭ daĭ ku zengiĭļi în burtă, șî-ĭ zbĭerĭ: „Dura! Dura!” — kada konj ide lagano, a ti hoćeš da ga poteraš, udariš ga uzengijama po stomaku, i vikneš mu: „Dura! Dura!” [GPek]

durai (ĭuo durîĭ, ĭel durîĭe) [akc. durai] (gl. p.) — (onom.) grmeti ♦ / < (onom.) dur! ∎ durîĭe-n śĭerĭ — grmi na nebu ∎ durîĭe șî sfulđiră în tuaće părțîļi, așćetăm ku frikă să veđem unđe o să trasńaskă — grmi i seva na sve strane, čekamo sa strahom da vidimo gde će da udari grom [Por.] ♦ dij. var. dudai (ĭuo dudîĭ, ĭel dudîĭe) / < (onom.) du! ∎ la zavĭrńit a nuvarat șî dudîĭe în śerĭ, mînă uoiļi în strungă sî nu ļi prindă pluaĭa — na zapadu se naoblačilo i grmi, teraj ovce u tor da ih ne uhvati kiša ♦ dij. sin. urla (Osnić) [Crn.]

duraĭală (mn. duraĭaļe) [akc. duraĭală] (i. ž.) — grmljavina, jeka od pucanja gromova ∎ duraĭala țîńe una-ntruuna, da pluaĭa înga nuĭe — grmljavina neprekidno traje, a kiše još nema [Por.] ♦ dij. var. dudaĭală [Crn.] ♦ dij. sin. urļet [Mlava] ♦ rum. duruială

durduka (ĭuo durdukîĭ, ĭel durdukîĭe) [akc. durduka] (gl. p.) — (onom.) tandrkati ∎ kînd durdukîĭe pin puod, ma ginđesk śe va fi: șobuoļi, or suakrîmĭa s-a fakut moruoń — kada nešto tandrče na tavanu, pomislim šta je: pacovi, ili mi se tašta povampirila ♦ var. durdîka, durdîkai ♦ sin. urdukai [Por.] ♦ rum. durduca

durdulău (durdulăĭe) (mn. durdulăĭ, durdulăĭe) [akc. durdulău] (prid.) — gojazan, debeo ∎ đemult n-aĭ vaḑut uom gras, d-akuma șă kopiĭi gata tuoț sînt durdulăĭ — nekad nisi mogao videti gojaznog čoveka, a sada su gotovo sva deca gojazna [Por.] ♦ rum. durduliu

durimĭe (mn. durimĭ) [akc. durimĭe] (i. ž.) — (med.) boljka ∎ s-a pus pi mińe o durimĭe grĭa — spopala me neka teška boljka ♦ var. durĭare [Por.] ♦ rum. durime

durĭa (ma duare, îl duarĭe) [akc. durĭa] (gl. bezl.) — (med.) boleti a. imati telesnu, fizičku bol ∎ atîta ma duarĭe kapu đi nu vîăd ńimika — toliko me boli glava da ne vidim ništa [Crn.] ∎ kînd am lukrat în padurĭe, sparźam la mĭetîrĭe ku sakurĭa ḑîua kît ĭe tuată, șî ma durĭa pućarĭa-ntrĭagă ku ḑîļiļi dupa śe gaćam lukru — kada sam radio u šumi, cepah drva sekirom po ceo dan, pa me je bolela cela snaga dugo posle toga [Por.] b. imati psihičku, duševnu bol ∎ ĭa pĭerit kopilu, ș-o durĭa sufļitu ań șî ań — poginuo joj je sin, i duša ju je bolela godinama [Por.] ∎ am sîĭ fak așa pakustă, đi o s-îl duară pîn va fi viu — napraviću mu takvu pakost, da će ga boleti dok bude živ c. (fig.) imati lažnu bol ∎ ĭuo-ĭ spusîăĭ, dakă nu m-askultă, ma duarĭe-n śokan đi nakazu luĭ — ja mu rekoh, ako me ne posluša, boli me đoka za njegoov problem [Crn.] ♦ rum. durea ♦ etim. < lat. dolere

durĭarĭe (mn. durĭerĭ) [akc. durĭarĭe] (i. ž.) — (med.) bol a. fizički, organski bol ∎ am o durĭarĭe la burtă, șî muara sî ma duk la duoktur — imam neki bol u stomaku, i moram da idem kod lekara b. duševni bol, patnja ∎ o durĭarĭe grĭa am pi sufļit đi kînd mi s-a dus kopiĭi — tešku bol imam u duši otkako su mi deca otišla [Crn.] ♦ dij. var. durĭare ♦ dij. sin. buală [Por.] ♦ rum. durere

Durļa (mn. Durluoń) [akc. Durļa] (i. m.) — Durlić, vlaško prezime familija u Rudnoj Glavi [Por.], Debelom Lugu, Leskovu i Jasikovu [GPek] ∎ Durļa al măĭ batrîn a veńit đin Raśița-n Banato-l rumîńesk — najstariji Durlić je došao iz Rečice u rumunskom Banatu ∎ đin Banat, Durļa a veńit în Sîrbiĭe, s-a kăsătorit în Buśa supt Stuol — iz Banata, Durlić je došao u Srbiju, naselio se u Bučje pod Stolom ∎ đin Buśa, đi rîău lu turś, ńepuoțî luĭ a fuźit în Ļiskuauă, đ-akolo, kînd s-a mulțît, uńi s-a mutat pin saćiļi đin okuol — iz Bučja, Durlićevi potomci su zbog turskoga zla prebegli u Leskovo, a kada su se tamo vremenom namnožili, neki su otišli u obližnja sela [Por.] ♦ rum. Durlea

durmi (ĭuo duorm, ĭel duarmĭe) [akc. durmi] (gl.) — spavati ∎ sî puaće durmi pi kapatîń, da șî-n piśuarĭe, kînd ći prinđe nužda — može se spavati na jastuku, a i stojeći, kad te pritisne muka [Crn.] ∎ ma adurmi ku povasta, ama nu putuĭ mult sî duorm, kî-nśepură tuoț sî sa rîdă đi mińe — uspavao me je pričom, ali nisam mogao dugo da spavam, jer su počeli svi da mi se smeju [Por.] up. adurmi ♦ rum. dormi ♦ etim. < lat. dormire

durmit (mn. durmiturĭ) [akc. durmit] (i. m.) — spavanje ∎ durmitu ođińašće uomu șî-ĭ întuarśe pućarĭa đi sî puată lukra — spavanje odmara čoveka, i vraća mu snagu da bi mogao raditi [Crn.] ∎ vrĭamĭa đi durmit — vreme za spavanje [Por.] up. adurmit ♦ rum. dormit

duruĭan! [akc. duruĭan] (uzv.) — (augm.) (onom.) durujan, reč iz dečje uspavanke; imitiranje teranja konja ∎ „duru, duru, duruĭan” ḑîś kînd puń kopilo-l mik pi źanunkĭe, șă-l țupîĭ ka kînd kîlarĭașće kalu — „điha, điha, đihana” kažeš kada staviš malo dete na kolena, i cupkaš ga kao da jaše konja [Por.]

duruorĭ (mn.) [akc. duruorĭ] (i. ž.) — (med.) kostobolja; podagra; reumatizam; grip ∎ duruorĭ ĭe buală kare s-a ļekuit numa ku ḑakutu — kostobolja je bolest koja se lečila samo ležanjem [Por.] ♦ rum. duroare

dus (dusă) (mn. duș, dusă) (prid.) — ① odsutan ∎ uomu mĭeu ĭe dus, nuĭe aiśa — moj muž je odsutan, nije ovde [Crn.] ② (psih.) nesvestan; odsutan u mislima; obuzet nekom silom; komatozan ∎ ḑaśe dus ku ḑîļiļi, n-o sî traĭaskă mult — leži danima u nesvesti, neće dugo da poživi ∎ dusă, luvată đi șoĭmańe — u transu je, obuzeta šojmanima ∎ ka kînd ĭeș dus, unđa-ĭ pĭerdut gîndurļi? — kao da si odsutan, gde su ti odlutale misli? ♦ sin. kișnat [Por.] ♦ rum. dus

dușman (dușmană) (mn. dușmań, dușmańe) [akc. dușman] (prid.) — dušman, zlopamtilo; čovek loše naravi, podmukao ∎ al dușman nu zauĭtă șî nu prostîașće ńiś kînd — dušman ne zaboravlja i ne prašta nikada [Crn.] ∎ dușman, kîńe đi uom, ńiśkînd nu sa șćiĭe śe-ț ginđașće — dušmanin, pseto od čoveka, nikad se ne zna šta ti misli [Por.] ♦ rum. dușman ♦ etim. < tur. dušman

dușmanuos (dușmanuasă) (mn. dușmanuoș, dușmanuasă) [akc. dușmanuos] (prid.) — dušmanski, zao, pokvaren u duši, podao; zlonameran ∎ muĭare dușmanuasă, taśe, sa uĭtă kĭuorđiș ka kațaua, dakă-ĭ va skapa vro vuorbă, ĭa ĭe veńin guol — žena dušmanka, ćuti, gleda ispod oka ko kučka, ako joj se i omakne neka reč, to je pravi otrov [Por.] ♦ rum. dușmănos

dușmańașće [akc. dușmańașće] (pril.) — dušmanski, podmuklo ∎ đață odată dușmańașće, ș-îl trînći la pomînt — udari ga jednom dušmanski, i obori ga na zemlju ♦ var. dușmańiuluĭ [Crn.] ♦ rum. dușmănește

dușmańesk (dușmańaskă) (mn. dușmańeșć) [akc. dușmańesk] (prid.) — dušmaninov, koji pripada dušmaninu, neprijateljev ∎ la lovit plumbu dușmańesk — pogodio ga je dušmaninov metak [Crn.] ∎ asta ĭe kuțît dușmańesk, alu dușmanu-la kare a taĭat lumĭa đi vrĭamĭa đi rat — ovo je dušmaninov nož, onoga krvnika koji je klao ljude za vreme rata [Por.] ♦ rum. dușmănesc

dușmańiĭe (mn. dușmańiĭ) [akc. dușmańiĭe] (i. ž.) — dušmanluk, neprijateljstvo, mržnja; bezdušnost; podlost ∎ tuoț sînt dușmań șî ńințaļeș, șî đi aĭa s-a bagat în dușmańiĭe marĭe — svi su dušmani i nerazumni, i zato su ušli u veliko neprijateljstvo [Crn.] ∎ a tunat mare dușmańiĭe-n lume, fraț ku fraț nu sa măĭ sufîră — veliki je dušmanluk ušao u ljude, brat se s bratom više ne podnosi [Por.] ♦ rum. dușmănie

dușmańiuluĭ [akc. dușmańiuluĭ] (pril.) ● v. dușmańașće [Crn.]

duśa (ĭuo duk, ĭel duśe) [akc. duśa] (gl. n.) — ① nositi, prenositi; odnositi; donositi ∎ în spinarĭe sî puaće duśa marĭe tovar — na leđima se može nositi veliki teret [Crn.] ∎ are lukru bun, șî duśe la kasă plată mare — ima dobar posao, i kući donosi veliku platu ∎ vîntol kald duśe buală — topao vetar donosi bolest [Por.] ② ići, otići, otputovati ∎ muma sî duśe mĭńe la piĭaț ku kîća bukaće șî kîća puamĭe — majka ide sutra na pijacu sa malo povrća i malo voća [Crn.] ∎ du-će drakuluĭ — (kletva) idi dođavola ∎ duśe minća la luok — dolazi k pameti, razume, shvata ♦ up. oćeșî [Por.] ♦ rum. duce