MAJDANPEK - DREVNO RUDIŠTE BAKRA I ZLATA!

Majdanpek je tipično rudarski grad; da nije rudnika, uska dolina Malog Peka, nepodesna za druge oblike tradicionalne privrede - bila bi pusta, kao što je bivala uvek pusta kada je rudnik na duže vreme prestajao sa radom. Iako rudarstvo u samome mestu traje,  s kraćim ili dužim prekidima, oko 7000 godina, današnje ime grada se prvi put pominje 1560. godine u jednom turskom dokumentu, ali u obliku Medani Pek. Ovo ukazuje na to da je u predtursko vreme rudnik bio pod srpskom vlašću, jer se u osnovi ojkonima "Medani Pek" nalazi rec med - poznati starosrpski naziv za bakar! Pod nazivom Medani Pieck naselje ce se pojavljivati na evropskim kartama, i u drugim zapadnim izvorima, sve do prve polovine XVIII veka. Tada počinje postepeno da ga potiskuje konkurentni turski oblik sa osnovom na arapskoj reči madän ("rudnik, ruda"), koji je u Srbiji odomaćen u obliku majdan sa istim značenjem. Drugi deo imena grada jeste hidronim Pek, koji potiče, prema istrazivačima iz našeg Muzeja, još iz dorimskih vremena. Ime ove reke može se osnovano povezati sa grčkom rečju pékos, koja je nekada označavala ovčje runo. Istorijske su pretpostavke da su Grci, još u vremenu pre Trojanskog rata (kraj II milenijuma stare ere), eksploatisali zlatonosne reke današnje severne Srbije, među kojima je, kao najzlatonosniji, svakako bio i Pek. A za samo ispiranje zlata Grci su koristili ovčje runo koje su polagali u korito reke. Ova drevna ispiračka tehnika, koju su Grci, prema Herodotu, preuzeli od Kolhiđana, zadržala se među stanovnicima doline Peka sve do skorašnjih vremena. Današnje ime Majdanpeka je, dakle, po poreklu istorijska mešavina starogrčkih, staroslovenskih i arapsko-turskih izraza, čije je krajnje značenje: "rudnik bakra na zlatonosnoj reci" ... Da je Majdanpek istovremeno i drevno rudište, svedoče lokaliteti Rudna Glava i Praurija, koje arheometalurzi datuju u vreme ranog eneolita (V milenijum stare ere). Rudna Glava je nepuna 24 km jugoistočno od Majdanpeka, a Praurija se nalazi u samome krugu današnjeg rudnika!

Majdanpek ima oko 11000 stanovnika, među kojima su pripadnici gotovo svih južnoslovenskih i evropskih naroda. Najbrojniji su, prema popisima, Srbi, Vlasi i Crnogorci. Zbog izrazito rudarskog mentaliteta, čije su osnovne crte solidarnost i tolerancija, Majdanpek nikad nije upoznao zlo etničkih ili verskih sukoba, koje razara savremeni svet.

Centar Majdanpeka danas. Na snimku B. Salijevića vidi se deo parka sa fontanom, iza koga se prostire dvospratna zgrada jedne od dve osnovne škole koje ovaj rudarski grad ima. U pozadini su stambene zgrade. Ni manjeg grada, ni više solitera! - primećuju gosti kad ovde dođu prvi put. Zbog uske i kratke kotline u kojoj je po rudarskoj nužnosti nastao, novi Majdanpek nije imao kud nego da krene u visinu, a najnoviji deo čak i uz brdo! Specifičan teren uslovio je još jednu osobenost: Majdanpek je jedan od retkih gradova (neki tvrde čak i jedini!) u kome gotovo da nema privatne stambene gradnje. Oko 4000 domaćinstava živi najvećim delom u stanovima koje je izgradio majdanpečki Rudnik u periodu posle II svetskog rata!

SET RAZGLEDNICA MAJDANPEKA - JESEN '99!
Snimci Miroslava Balabanovića

© Muzej u Majdanpeku

24-02-2008