Rezultat pretrage:

Br

Vlaški

Rumunski

Srpski

Gnezdo reči

Reč u umotvorinama

Mesto

Vidi

419

a

a

а

a² (uzv.) — 1. označava iznenađenje, radost, čuđenje: a! molim! šta? ◊ a?! śe ḑîś?! — a?! šta kažeš? 2. zavisnosti od načina razgovora, naročito kada mlađa osoba razgovara sa starijom, „a” se kao odziv smatra neuljudnim ◊ raspunsu ku „a” nuĭe omeńiesk — odazivanje sa „a” nije uljudno [Por.]

Rudna Glava

81

aăla

ăla

онај

aăla (аĭа) (mn. aăĭa, аăļа) [akc. aăla] (zam.) — onaj, ono; taj ◊ aăla uom — onaj čovek ◊ aăla kopil — ono dete ◊ aĭa muĭarĭe — ona žena ◊ aăļa muĭerĭ — one žene [Por.] ♦ dij. var. ăla (aĭa) (mn. ăĭa, ăļa) [Kmp.]

Rudna Glava

80

aăsta

ăsta

овај

aăsta (asta) (mn. aășća) [akc. aăsta] (zam.) — ovaj ◊ aăsta uom — ovaj čovek ◊ astanuapće (=asta + nuapće) — ove noći, noćas [Por.] ♦ dij. var. ăsta (mn. ășťa) [Kmp.]

Rudna Glava

82

abaće

abate

скретати

abaće (ĭuo abat, ĭel abaće) [akc. abaće] (gl. p. ref.) — 1. skretati sa pravca, sklanjati se u stranu ◊ sa abaće đin drum în lăturĭ — sklanja se s puta u stranu ◊ unđe să va abaća lumĭa-ĭa, kînd sa va puńa pluaĭa? — gde li će se skloniti ti ljudi, kada bude udarila kiša? 2. (izob.) navraćati, svraćati ◊ sa abaće pi la nuoĭ — navraća kod nas [Por.] ♦ dij. var abaťe [Kmp.]

Rudna Glava

83

abĭa

abia

једва

abĭa [akc. abĭa] (pril.) — jedva, teško, na jedvite jade ◊ abĭa ĭeșîrîm đin morśilarĭ — jedva izađozmo iz blatišta [Por.]

Rudna Glava

84

abur

abur

пара

abur (mn. aburĭ) [akc. abur] (i. m.) — 1. para, isparina ◊ apa fĭarbe ku aburĭ — voda ključa sa parom 2. sumaglica ◊ abur đi śĭață — pramen magle 3. povetarac, lahor ◊ frumuos ĭe vara pin zăpușală, kînd vińe đi vrunđiva vrun abur đi vînt — lepo je leti po sparini kad naiđe odnekud zapah vetra [Por.]

Rudna Glava

86

aburi

aburi

испаравати

aburi (ĭuo aburĭesk, ĭel aburĭașće) [akc. aburi] (gl. p. ref.) — 1. isparavati se, puštati paru ◊ apa fĭarbe șî aburĭașće — voda ključa i isparava 2. duvati (za vetar), zapahnuti (za miris) ◊ batu un vîntuț, șî ńe aburi un miruos frumuos đi la fluorĭ đin građină — pirnuo je neki vetrić, i zapahnuo nas je pijatan miris cveća iz bašte ♦ up. nîpari [Por.] ∞ abur

Rudna Glava

89

aburiĭe

aburire

испарина

aburiĭe (mn. aburiĭ) [akc. aburiĭe] (i. ž.) — a. isparina, para ◊ dupa pluaĭe kaldă vara, đin pomînt ĭasă multă aburiĭe — posle tople letnje kiše, iz zemlje izlazi mnogo pare b. magla na glatkim i providnim površinama, nastala hvatanjem pare na njima ◊ unđe sa fĭerb uaļiļi, dakă nu sa đeșkid ferĭeșćiļi, sa faśe mare aburirĭe, șî pi stîklă sa prinđe śĭață — gde se kuva jelo, nastaje velika isparina, i na staklo se hvata magla [Por.] ∞ abur

Rudna Glava

335

aburire

aburire

испарина

aburire [akc. aburire] (i. ž.) ● v. aburiĭe [Por.] ∞ abur

Rudna Glava

88

aburit

aburit

замагљен

aburit (aburită) (mn. aburiț, aburiće) [akc. aburit] (prid.) — a. zamagljen ◊ stîkla la ferĭastă ĭe aburită, nu sa vĭađe pin ĭa ńimika — staklo na prozoru je zamagljeno, ne vidi se kroz njega ništa b. oparen, koji je bio izložen pari; navlažen parom ◊ n-a uskat rufiļi, numa ļ-a lasat aburiće în kutariță — nije osušila rublje, nego ga je ostavila vlažnog u korpi [Por.] ∞ abur

Rudna Glava

85

aburĭală

abureală

испарење

aburĭală (mn. aburĭеlurĭ) [akc. aburĭală] (i. ž.) — isparenje ◊ s-a bulnavit la lukru đin vro aburĭală grĭa — razboleo se na poslu od nekog teškog isparenja [Por.] ∞ abur

Rudna Glava

90

aburĭel

aburel

поватарац

aburĭel (mn. aburĭeļ, aburĭaļe) [akc. aburĭel] (i. s.) — povetarac, tih vetrić, lahor ◊ a batut pin krĭanźe un aburĭel kald — dunuo je kroz granje topao lahor ♦ var. aburĭeluț ♦ / dem. < abu + -ĭel [Por.] ∞ abur

Rudna Glava

3603

aburĭeluț

aburel

поветарчић

aburĭeluț [akc. aburĭeluț] (i. m.) ● v. aburĭel [Por.] ∞ abur

Rudna Glava

87

aburuos

aburos

напарен

aburuos (aburuosă) (mn. aburuoș, aburuasă) [akc. aburuos] (prid.) — naparen, pokriven parom; koji isparava; koji u sebi ima paru; isparljiv ◊ dupa pluaĭe, a veńit pista nuoĭ un danf aburuos, kald — posle kiše, zapahnula nas je topla para [Por.] ∞ abur

Rudna Glava

97

abușļa

a bușilea

потрбушке

abușļa [akc. abușļa] (pril.) — potrbuške; na trbuhu (ležati ili puziti) ◊ ńiś abușļa nu ĭeșîm đin așa ĭarnă grĭa — nu puzeći nećemo izaći iz ovako teške zime [Por.] ♦ dij. var. abușîļa ◊ kopilu krĭașće, a porńit sî mĭargă abușîļa — dete raste, počelo je da puzi [Crn.]

Rudna Glava

281

ață

aţă

конац

ață (mn. ață) [akc. ață] (i. ž.) — konac, nit, vlakno ◊ ață đi kusut — šivaći konac ◊ ka pi ață — kao pod konac (za nešto što je dobro poređano) ◊ ļagă ața, faśe nuod — vezuje konac u čvor ♦ (augm.) ațuoń — končina [Por.]

(med.) ață đi mînka — ojedica, rana koja se javlja na podvoljku gojazne dece (ver.) nastaje zato što je majka u trudnoći jela načeto voće (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]

Rudna Glava

395

ațîța

aţâţa

потпалити

ațîța (ĭo ațîț, ĭel ațîță) [akc. ațîța] (gl.) — potpaliti, pripaliti, džarati; raspaljivati ◊ nu ațîța foku — ne potpaljuj vatru [Kmp.] ♦ dij. var. ațîțîĭa (ațîîĭe, ațîțîĭ) [akc. ațîțîĭa] ◊ ļamńiļi sînt zîmosăś, nu sa puaće ațîțîĭa fuoku ku ĭaļe — drva su sirova, sa njima se ne može potpaliti vatra [Por.]

(izr.) Draku ńiś nu ară, ńiś nu sapă, numa ațîțîĭe uomu la kur. — Đavo niti ore niti kopa, samo podbada čoveka po guzici. (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]

Samarinovac

490

ațîțîĭat

aţâţat

потпаљен

ațîțîĭat (ațîțîĭată) (mn. ațîțîĭaț, ațîțîĭaće) [akc. ațîțîĭat] (prid.) — 1. potpaljen ◊ fuoku ĭe ațîțîĭat — vatra je potpaljena 2. (fig.) isprovociran, izazvan ◊ a veńit ațîțîĭat đi śeva, șî sa luvă la gîlśavă — došao je izazvan nečim, i započeo svađu [Por.] ♦ dij. var. ațîțat [Kmp.] ∞ ațîța

Rudna Glava

288

ațîșuară

aţișoară

кончић

ațîșuară (mn. ațîșuarе) [akc. ațîșuară] (i. ž.) — (demin.) končić, mali konac ◊ ațîșuară supțîrikă — tanušan končić (pleonazam) [Por.] ∞ ață

Rudna Glava

289

ațuoń

aţoni

кончина

ațuoń (mn. ațuańe) [akc. ațuoń] (i. m.) — (augm.) končina, veliki ili debeli konac; končetina ◊ a tuors o ață gruoasă ka źeĭśtu, un ațuoń ku tuot — isprela je konac debljine prsta, jednu pravu končinu ♦ up. ițuoń — kanap, uže [Por.] ∞ ață

Rudna Glava

282

ațuos

aţos

жиличаст

ațuos (ațuasă) (mn. ațuoș, ațuasă) [akc. ațuos] (prid.) — žiličast, končast, vlaknast ◊ karńe ațuasă — meso puno žila [Por.] ∞ ață

Rudna Glava

3605

aćeĭat

ateiat

обучен

aćeĭat [akc. aćeĭat] (prid.) ● v. aćiĭat [Por.] ∞ aćeĭa

Rudna Glava

1588

aćiĭat

ateiat

обучен

aćiĭat (aćiĭată) (mn. aćiĭaț, aćiĭaće) [akc. aćiĭat] (prid.) — obučen, odeven; ogrnut nečim ◊ nu lasa fĭaćiļi afară, kă nus aćiĭaće bińe — ne puštaj devojčice napolje, jer nusu obučene dobro ♦ var. aćeĭat ♦ sin. înbrakat ♦ supr. đeșćiĭat, đișćiĭat [Por.] ∞ aćeĭa

Rudna Glava

2601

aćiĭatură

ateiaturi

одело

aćiĭatură (mn. aćiĭaturĭ) [akc. aćiĭatură] (i. ž.) — (zast.) odelo, haljetak ◊ đimult n-a fuost atîta țolamă, akumă labdă aćiĭatura întrĭagă, numa kă nu sa măĭ puartă așa fĭeļ đi aĭnă — nekad nije bilo toliko odeće, sada se baca ceo haljetak, samo zato što se ta vrsta haljine više ne nosi ♦ sin. țuală, înbrîkamînt [Por.] ∞ aćeĭa

Rudna Glava

3606

Adamiță

Adamiţă ?

Адамић

Adamiță [akc. Adamiță] (i. m.) ● v. Adamuțu [Por.] ∞ Adam

Rudna Glava

3613

adaorat

adăurat

други

adaorat [akc. adaorat] (pril.) ● v. adăurat [Por.] ∞ adauară

Rudna Glava

334

adapa

adăpa

појити

adapa (ĭuo adăp, ĭel adapă) [akc. adapa] (gl. p. ref.) — 1. (za stoku) pojiti, davati vodu ◊ trîabe adapa vićiļi la borugă — treba napojiti stoku na potoku 2. (za zemlju) upijati vodu, postati vlažan ◊ pluaĭe, adapă pomîntu — pada kiša, napaja zemlju [Por.]

Rudna Glava

472

adauară

adăoară

поново

adauară [akc. adauară] (pril.) — ponovo, po drugi put ◊ grabĭesk, adauară dau la ćińe — žurim, drugi put ću da navratim kod tebe ◊ đ-adauară îț spun kî aĭa nuĭe bun śe lukri — po drugi put ti govorim da ne valja to što radiš ♦ var. adauorļa ♦ / a + duauă + uară [Por.]

Rudna Glava

3609

adauorļa

adăoară

поново

adauorļa [akc. adauorļa] (pril.) ● v. adauară [Por.] ∞ adauară

Rudna Glava

3610

adaverĭe

adevăr

истина

adaverĭe [akc. adaverĭe] (i. ž.) ● v. adavĭeră [Por.] ∞ adavĭeră

Rudna Glava

122

adavĭeră

adevăr

истина

adavĭeră (mn. adavĭerurĭ) [akc. adavĭeră] (i. ž.) — (izob.) 1. istina ◊ uom đi adavĭeră — čovek od reči, istinoljubiv, kome se može verovati 2. ugađanje, podilaženje ◊ făĭ đi adavĭeră, să nu sa mîńiĭe — učini mu po volji, da se ne naljuti ♦ var. adaverĭe, daverĭe [Por.]

Rudna Glava

3614

adăorat

adăurat

други

adăorat [akc. adăorat] (pril.) ● v. adăurat [Por.] ∞ adauară

Rudna Glava

471

adăurat

adăurat

други

adăurat [akc. adăurat] (pril.) — drugi po redu ◊ ku uomo-l adăurat am trait bun — sa drugim mužem živela sam dobro ♦ var. adaorat, adăorat ♦ var. skr. dăorat (Tanda) ◊ fraće, sora dăorată — polubrat, polusestra [Por.] ∞ adauară

Rudna Glava

3611

adăvărat

adevărat

истинит

adăvărat (prid.) ● v. adăvarat [Por.] ∞ adavĭeră

Rudna Glava

167

adîngat

jeguit

жигосан

adîngat (adîngată) (mn. adîngaț, adîngaće) [akc. adîngat] (prid.) — 1. žigosan, kome je udarena danga 2. obeležen, koji ima kakav beleg ili ožiljak 3. (med.) koga su vračare lečile od oteklina lapisom, crtanjem magijskog kruga oko otečenog mesta [Por.] ∞ adînźi

(opis) Vîržîtuoriļi avut pĭatră đi adîngat, ku kare a đeskîntat sî skadă gîlśiļi, măĭ mult pi la kopiĭ. Ku pĭatra-ĭa s-a đeskîntat înapuoĭ, s-a fakut dănź totîrļiuluĭ pi mîna stîngă, kî sî sa întuarkă gîlśiļi înapuoĭ. Dangi-ļa trasă pi pĭaļe, n-a kućeḑat sî sa spĭaļe pănă n-a trĭekut buala. — Vračare su imale lapis, kojim su bajale da splasnu otekline, najčešće kod dece. Lapisom su se na obolelom mestu crtali krugovi „unazad”, s desna ulevo, da se bolest primora da se „vrati nazad”. Na koži su ostajali krugovi koji se nisu smeli prati dok bolest ne prođe. (Zapis: Durlić, kaz. Veselinka Bkić, vračara, Rudna Glava, 1985) [Por.]

Rudna Glava

168

adînk

adânc

дубок

adînk (adînkă) (mn. adînś, adînśе) [akc. adînk] (prid.) — dubok, udubljen ◊ apă adînkă — duboka voda ◊ padurĭe adînkă — gusta i velika šuma ◊ vaļe adînkă — duboka dolina ◊ suomn adînk — dubok san ♦ supr. skund [Por.] ♦ dij. supr. spint (Kobilje) [Stig] ∞ adînśi

(posl.) Ku bîtu skurt nu sa masură apa adînkă. — Kratkim štapom ne meri se duboka voda. (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]

Rudna Glava

170

adînkat

adâncit

продубљен

adînkat (adînkată) (mn. adînkaț, adînkaće) [akc. adînkat] (prid.) — produbljen, udubljen, dubok ◊ ogașu ĭe adînkat dupa pluaĭa-sta — potok je produbljen posle ove kiše [Por.] ∞ adînśi

Rudna Glava

3615

adînkatură

adâncitură

удубљење

adînkatură [akc. adînkatură] (i. ž.) ● v. adînśitură [Por.] ∞ adînśi

Rudna Glava

188

adîns

adins

посебан

adîns [akc. adîns] (pril.) — 1. poseban, osobit, specijalan ◊ alat adîns đi un lukru — specijalan alat 2. sa određenom namerom ili namenom, sa posebnim planom, idejom ili potrebom ◊ s-a dus adîns la ĭel — otišao je namerno kod njega [Por.]

(stih)
Frunḑă vĭarđe, rug înćins,
Ma kulkaĭ în drum adîns,
Kî pi mîndra s-o văd în vis.
Ma kulkaĭ, șî ma skulaĭ,
Șî pi mîndra n-o visaĭ.

Zelen listak, trn razgranat,
Na put legoh sa namerom
Da mi dragu u snu vidim.
Ležah tako i ustadoh,
Svoju dragu u snu ne vidoh.

(Iz vlaške ljubavne pesme. Kaz. Borislav Paunović, Rudna Glava, r. s. Tanda, zapis: Durlić 2011) [Por.]

Rudna Glava

169

adînśi

adînci

дубити

adînśi (ĭuo adînk, ĭel adînkă) [akc. adînśi] (gl.) — dubiti, produbljivati ◊ trîabe adînśi ĭaruga-sta — treba produbiti ovaj kanal ◊ m-am pus să adînk ĭaruga, numa n-am sapă bună — počeo sam da produbljujem jarugu, ali nemam dobru motiku ♦ var. (ĭuo) adînkĭeḑ, (ĭel) adînkĭaḑă ◊ pluaĭa adînkĭaḑă boruga — kiša produbljuje vododerinu [Por.]

Rudna Glava

363

adînśime

adâncime

дубина

adînśime (mn. adînśimĭ) [akc. adînśime] (i. ž.) — dubina; udubljenje ◊ adînśimĭa rîuluĭ — dubina reke [Por.] ∞ adînk

Rudna Glava

171

adînśitură

adâncitură

удубљење

adînśitură (mn. adînśiturĭ) [akc. adînśitură] (i. ž.) — udubljenje, ulegnuće, što je nastalo dubljenjem ili sleganjem ♦ var. adînkatură [Por.] ∞ adînśi

Rudna Glava

166

adînźi

jegui

жигосати

adînźi (ĭuo adîngĭеḑ, ĭel adîngĭaḑă) [akc. adînźi] (gl.) — 1. žigosati, udarati dangu, žig (u tursko vreme uisijanim gvožđem) ◊ nu adînźi, pănă nu aźung ĭo — nemoj udarati žig dok ja ne stignem 2. (mag.) lečiti zauške crtanjem magijskog kruga lapisom oko natečenog mesta [Por.] ∞ dangă

Rudna Glava

3607

adîpatuare

adăpătoare

појило

adîpatuare [akc. adîpatuare] (i. ž.) ● v. adapatuare [Por.] ∞ adapa

Rudna Glava

125

adîvereḑală

adaverezeală ?

сервилност

adîvereḑală (mn. adîvereḑîaļе, adîvereḑălurĭ) [akc. adîvereḑală] (i. ž.) — (izob.) servilnost, ugađanje, podilaženje; poniznost ◊ l-aĭ marĭ, numa ku adîvereḑală sa trĭaśe — kod vlasti, samo se uz poniznost prolazi ♦ var. adaverĭe, adăverĭe, adîverĭe, adavĭeră [Por.]

Rudna Glava

3634

adrakuluĭ

al drac

враголаст

adrakuluĭ [akc. adrakuluĭ] (prid.) ● v. aldrak [Por.] ∞ drak

Rudna Glava

186

adunat

adunat

сакупљен

adunat (adunată) (mn. adunaț, adunaće) [akc. adunat] (prid.) — skupljen, sakupljen, pokupljen, okupljen, sabran (na jedno mesto, u jednu gomilu) ◊ pruńiļi sînt adunaće, măĭ vro stamînă ș-o sî fiĭe rakiĭe — šljive su skupljene, još koja nedelja i biće rakije [Por.] ∞ aduna

Rudna Glava

185

adunatuorĭ

adunător

сакупљач

adunatuorĭ (mn. adunatuorĭ) [akc. adunatuorĭ] (i. m.) — sakupljač, sabirač ◊ adunatuorĭ la pruńe — skupljači šljiva (šljive se tresu, i sakupljaju sa tla) ◊ gramadă đ-adunatuorĭ, veńiț đin tuaće părțîļi — gomila sakupljača, pridošlih sa svih strana [Por.] ∞ aduna

Rudna Glava

187

adunatură

adunătură

скуп

adunatură, (mn. adunaturĭ) [akc. adunatură] (i. ž.) — skup, gomila; rezultat skupljanja, sakupljanja, okupljanja, zbiranja, sabiranja ◊ drumaind, đață într-o munće pista o adunatură đi inș ńikunoskuț, șî trĭeku pi lînga ĭa takînd — putujući, naiđe u planini na skup nepoznatih ljudi, i prođe pored njega ćuteći ♦ var. adunarĭe [Por.] ∞ aduna

Rudna Glava

351

adurmi

adormi

заспати

adurmi (ĭuo aduorm, ĭel aduarme) [akc. adurmi] (gl. p. ref.) — zaspati, uspavati se ◊ uomu aduarmĭe askultînd la ćińe — čovek se uspava slušajući tebe ◊ muma aduarme kopilu — majka uspavljuje dete [Crn.] ◊ nu-m adurmi înbrakat, kă ći pumeńesk ku bataĭe — nemoj mi zaspati odeven, jer ću te probuditi batinama [Por.]

(usp.)
Vinu mîță đi dăĭ țîță,
Vinu pĭașće đi mĭel krĭașće,
Vinu suamńe đi-l aduarme!
—
Đođi maco, podoji ga,
Dođi ribo, podigni ga,
Dođi sanče, uspavaj ga!

(Vlaška uspavanka, zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]

Osnić

364

adurmĭală

adormeală ?

поспаност

adurmĭală (mn. adurmĭaļе, adurmĭelurĭ) [akc. adurmĭală] (i. s.) — (zast.) pospanost, dremljivost, sanjivost ◊ ma prins o adurmĭală, numa mi sa duarme — uhvatula me neka pospanost, samo mi se spava ♦ sin. somnoruos [Por.] ∞ adurmi

Rudna Glava

306

ađet

adet

обичај

ađet (mn. ađeturĭ) [akc. ađet] (i. m.) — običaj, navika, adet ◊ așa ńi ađetu — takav nam je običaj ◊ ș-a fakut ađetu sî mintă — navikao je da laže ◊ n-arĭe așa ađet — nema takvu naviku [Crn.] ◊ ađet rău — loša navika, loš običaj ◊ ađet đi bîtrîńață — starinski običaj, običaj sačuvan od starina ◊ ađet babĭesk — bapski običaj, običaj koji čuvaju i vrše starije žene; naziv za verske običaje koji se razlikuju od crkvenih ♦ sin. daćină, învăț [Por.]

(izr.) Tot satu ku zanatu, tot kotunu ku raśunu, tuota kasa ku ađetu. — Svako selo i zanat, svaki katun i račun, svaka kuća i običaj. (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]

Osnić

279

afana

afâna

лабавити

afana (ĭuo afîńeḑ, ĭel afańaḑă) [akc. afana] (gl. p. ref.) — (zast.) labaviti, olabaviti, oslabiti, opustiti nešto što je zategnuto, stegnuto, zgusnuto ◊ sa afańaḑă ața pi mosuor — olabavljuje se konac na kalemu ♦ var. afîńeḑa [Por.]

Rudna Glava

280

afanat

afânat

лабав

afanat (afanată) (mn. afanaț, afanaće) [akc. afanat] (prid.) — (zast.) labav, opušten, nezategnut ◊ sfuara mi s-a afanat la sarśină, statuĭ s-o proļeg — konopac mi se olabavio na tovaru, stadoh da ga prevežem ♦ var. afînat ♦ sin. ńistrîns — nezategnut [Por.] ♦ dij. sin. balțuit [Crn.] ∞ afana

Rudna Glava

3617

afînat

afânat

лабав

afînat [akc. afînat] (prid.) ● v. afanat [Por.] ∞ afana

Rudna Glava

3622

afîńeḑa

afâna

лабавити

afîńeḑa [akc. afîńeḑa] (gl. p. ref.) ● v. afana [Por.] ∞ afana

Rudna Glava

284

aflat

aflat

нађен

aflat (aflată) (mn. aflaț, aflaće) [akc. aflat] (prid.) — nađen, pronađen, otkriven (kao inovacija), izumljen, zaključen (kao rezultat razmišljanja) ◊ s-a ginđit, șî la urmă aflat kă așa feļ đi lukru nuĭe bun — razmišljao je, i na kraju zaključio da takav način rada nije dobar ◊ adunat doĭ ku doĭ șă aflat kî ĭe patru — sabrao je dva i dva i otrkrio da je (rezultat) četiri ♦ up. izaflat [Por.] ∞ afla

Rudna Glava

285

aflatuorĭ

aflător

налазач

aflatuorĭ (aflatuаrĭе) (mn. aflatuorĭ, aflatuаrĭе) [akc. aflatuorĭ] (prid.) — (izob.) nalazač, pronalazač (ret.) izumitelj ◊ învață kopuoĭu să fiĭe bun aflatuorĭ đi žuaviń — dresiraj kera da bude dobar nalazač divljači [Por.] ∞ afla

Rudna Glava

915

aftaĭ!

aftai!

шибај!

aftaĭ! [akc. aftaĭ!] (uzv.) — šibaj! kreći! beži! ◊ aftaĭ, kopiļe, śe măĭ așćeț? — šibaj, dečko, šta još čekaš? [Por.]

Rudna Glava

286

afumatură

afumătură

задимљеност

afumatură (mn. afumaturĭ) [akc. afumatură] (i. ž.) — 1. zadimljenost, stanje onoga što je zadimljeno 2. (fig.) površno i aljkavo urađen zanatski posao [Por.] ∞ afuma

Rudna Glava

1502

afurisî

afurisi

проклињати

afurisî (ĭuo afurisîăsk, ĭel afurisîașće) [akc. afurisî] (gl. p.) — (mag.) proklinjati, baciti kletvu na nekog ◊ nu ma afurisî ńiśkotrĭabă, kă nu ț-am fakut ńiś un rău — nemoj me proklinjati bez potrebe, jer ti nisam učinio nikakvo zlo [Por.]

Rudna Glava

295

agarat

agarat ?

вребање

agarat (mn. agaraturĭ) [akc. agarat] (i. m.) — vrebanje, čekanje ◊ luok bun đi agarat puorś-aĭ sîrbaćiś, kare fak șćetă în luok — pogodno mesto za vrebanje divljih svinja, koje prave štetu u njivi [Por.] ∞ agîra

Rudna Glava

293

agîra

pândi

вребати

agîra (ĭuo аgîr, ĭel agîră) [akc. agîra] (gl.) — vrebati, osmatrati, paziti, čekati pogodan momenat ◊ agîră sî trĭeś drumu kînd nuĭe ńima — čekaj pogodan momenat da pređeš put kad nema nikoga ◊ nu ma agîra, kî ći văd — nemoj me vrebati, jer te vidim [Por.] ♦ dij. var. agara [Crn.] ♦ sin. aśira [Por.]

(izr.) Uoțu agîră sî furĭe kînd nu-l vĭađe ńima. — Lopov vreba da ukrade kad ga niko ne vidi. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]

Rudna Glava

119

agĭet

aghet

агет

agĭet [akc. agĭet] (uzv.) — (zast.) turska reč nepoznatog značenja; imitacija turskog govora ◊ śe va fi agĭet, nu șću, așa-m-uḑît đĭ l-aĭ batrîń — šta li je „agjet” ne znam, tako sam čuo od starih [Por.]

(stih)
Văd ĭo turku ś-em ginđașće:
Sî-m ĭa bańi đi pi pĭașće!
Ĭel îm ḑîsă: „Agĭet! Agĭet!”
Ĭo-ĭ đețăĭ vro doă-n pĭept!
Ĭel îm ḑîsă: „Aman! Aman!”
Ĭo đețăĭ ku ĭel supt mal!
—
Vidim Turčin naumio
Novce moje da mi otme!
On mi reče: „Agjet! Agjet!”
Ja ga tresnuh posred grudi!
On mi reče: „Aman! Aman!”
Ja ga bacih u kanal!

(Iz pesme: „Ma mînă taĭka la plug” — „Posla me otac na oranje”,
kaziv. Gergina Durlić, s. Rudna Glava, zapis: Durlić, 1983) [Por.]

Rudna Glava

120

aguridă

aguridă

дивље грожђе

aguridă [akc. aguridă] (i. ž.) ● v. guridă [Por.] ∞ guridă

Rudna Glava

121

agustă

agust

август

agustă [akc. agustă] (i. ž.) — (kal.) (izob.) avgust, mesec u godini ♦ var. gustarĭ ◊ ano-sta, în agustă, a fuost sîăśită mare, a sakat șî rîu în Vaļa mare — ove godine je u avgustu bila velika suša, presušila je i reka u Velikoj dolini [Por.] ∞ lună

(izr.) În agustă tuot sa gustă. — U avgustu sve se proba. (Zapis: Durlić, 1983) [Por.]

Rudna Glava

3623

aiśa

aici

овде

aiśa [akc. aiśa] (pril.) ● v. aiś [Por.] ∞ aiś

Rudna Glava

452

aĭ

ai

ај

aĭ¹ (uzv.) — aj! avaj ! ◊ aĭ șî vaĭ — kuku-lele! [Por.]

(stih)
Tuata vara aĭ șî vaĭ,
Tuamna nuĭe ńiś malaĭ!
—
Celo leto kuku-lele,
A u jesen proje nema!

(Stih iz ratarske pesme, zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]

Rudna Glava

1082

aĭdană

holdană

шашавко

aĭdană (mn. aĭdań) [akc. aĭdană] (i. s.) — (zast.) šašavko, blesavko; ćaknuta osoba ◊ aĭdană ĭe uom kîta ćokńit la kap — „ajdana” je čovek malo udaren u glavu [Por.]

Rudna Glava

1079

aĭdańit

nătărău

шашав

aĭdańit (aĭdańită) (mn. aĭdańiț, aĭdańiće) [akc. aĭdańit] (prid.) — (zast.) šašav, ćaknut, blesav; poremećen ◊ aĭdańit sa ḑîśe đ-aăla kare ĭe kîta ćokńit la kap — „ajdanjit” se kaže za onoga koji je malo udaren u glavu [Por.] ∞ aĭdană

Rudna Glava

453

aĭde

haide

хајде

aĭde [akc. aĭde] (uzv.) — hajde 1. za podsticanje ◊ aĭde, pļekaț ku lukru — hajde, krenite sa poslom 2. za dopuštanje ◊ bun, aĭde, lasaț aĭa aiśa — u redu, hajde, ostavite to ovde 3. za nevericu ◊ ma, aĭde, unđe puaće aĭa să fiĭe așa? — ma, hajde, gde to može da bude tako? 4. za pretnju ◊ aĭde, aĭde, śarkă dakă kućeḑ! — hajde, hajde, probaj ako smeš! [Por.]

(aneg.) „AĬDA” SĂ LAȘ LA KASĂ
S-a însurat maĭstor Dinu đi la Krșĭe (un kotun a Rnaglăvi) ku muĭarĭe ćinîră, pi kare n-a trĭekuto ńiś o visaļiĭe. Ama, kum Dinu grĭeu a pļekat la visaļiĭe, șî măĭ grĭeu ĭa fuost sî sa-ntuarkă. Kînd ĭe luĭ măĭ frumuos, ĭa sa puńe pi ĭel ku „aĭde la kasă”. Așa đi la visaļiĭe la visaļiĭe. Kînd a veńit vrĭamĭa ĭară sî sa dukă vrunđeva, muĭarĭa, kum ĭa fuost ađetu, s-a pus ku rugamînćiļi pi ĭel, da ĭel iĭ spuńe: - „Merźem, muĭare, numa akuma pi ’aĭda’ s-o laș la kasă!”
—
„AJDU” DA OSTAVIŠ KOD KUĆE
Oženio se majstor Miladin sa Krša (zaseok Rudne Glave) mladom ženom, kojoj nije moglo da promakne ni jedno veselje. Ali, kako je Miladinu bilo teško da pođe na veselje, još mu je teže bilo da se sa njega vrati. Taman kad je njemu bilo najlepše, žena ga spopadne sa onim „hajde kući”. Tako od veselja do veselja. Kad je bilo vreme da opet negde odu, žena, po običaju, počne da ga moljaka, ali on joj kaže: - „Idemo, ženo, ali ’ajdu’ sada da ostaviš kod kuće!” (Zapis: Durlić, 1989) [Por.]

Rudna Glava

978

aĭduk

haiduc

хајдук

aĭduk (mn. aĭduś) [akc. aĭduk] (i. m.) — (ret.) hajduk, odmetnik; lopov ◊ aĭduk ĭe uom vićaz kare a fuźit în duos đi rău turśilor, șî đi akolo iĭ baće șî omuară — hajduk je hrabar čovek koji se zbog turskog zuluma odmetnuo u šumu, i odande ih bije i ubija ♦ sin. uoț [Por.]

Rudna Glava

979

aĭduśiĭe

haiducie

хајдучија

aĭduśiĭe (mn. aĭduśiĭ) [akc. aĭduśiĭe] (i. ž.) — hajdučija, hajdukovanje; odmetanje od vlasti; odmetništvo; razbojništvo ◊ n-a putut în alt fĭeļ: turśi fak rîaļe, iĭ - aĭt - în aĭduśiĭe — nije se moglo drugačije: Turci čine zla, oni - hajd - u hajdučiju ♦ sin. oțîĭe [Por.] ∞ aĭduk

Rudna Glava

980

aĭduśĭesk

haiducesc

хајдучки

aĭduśĭesk (aĭduśĭaskă) (mn. aĭduśĭeșć) [akc. aĭduśĭesk] (prid.) — hajdučki, koji pripada hajducima ◊ muara aĭduśĭaskă la Strńak, în Arnaglaua, a fakuto Ļikă Golub, kînd a fuźit în duos đi bugarĭ — hajdučku vodenicu na Strnjaku, u Rudnoj Glavi, izradio je Ilija Golub kad se odmetnuo u šumu zbog Bugara (II sv. rat) [Por.] ∞ aĭduk

Rudna Glava

2922

aĭevi

aieve

јавно

aĭevi [akc. aĭevi] (pril.) — javno, otvoreno; stvarno ◊ nu sa măĭ pitulă, a-nśepu să fure aĭevi — ne krije se više, počeo je da krade javno (Rudna Glava) ♦ var. aĭevĭa ◊ am visat, ama parke ĭe aĭevĭa — sanjao sam, ali kao da je stvarno (Tanda) [Por.]

Rudna Glava

4176

aĭlalt

alalt

друго

aĭlalt (aĭlaltă) (mn. aĭlalț, aĭlalće) [akc. aĭlalt] (prid.) ● v. alalt [Por.] ∞ alt

Rudna Glava

389

aĭman

haimana

ајман

aĭman (aĭmană) (mn. aĭmań, aĭmańе) [akc. aĭman] (i. m.) — 1. skitnica, neradnik, gotovan; baraba ◊ un aĭman đi uom, sî n-aĭ trĭabă ku ĭel — baraba od čoveka, da nemaš posla sa njim 2. seiledžija, napasnik, nasilnik ◊ aĭman đi kopil, đi tuoț sa atîrnă șî ku tuoț sa baće — napasnik od deteta, sa svima se kači i sa svima se bije 3. (fig.) priglup, tup, blesav ◊ aĭman ńidoturnat, n-a putut să gaćaskă ńiś șkuala mikă — neotesani glupan, nije mogao da završio ni četiri razreda škole ♦ sin. apaș [Por.]

Rudna Glava

3627

aĭmintriļa

altmintrelea

другачије

aĭmintriļa [akc. aĭmintriļa] (pril.) ● v. aĭmintrĭa [Por.]

Rudna Glava

388

aĭmintrĭa

altmintrelea

другачије

aĭmintrĭa [akc. aĭmintrĭa] (pril.) — drugačije, na drugi način (da se nešto uradi) ◊ nu samînă ku asta, aĭmintrĭa ĭe fakut — ne liči na ovo, drugačije je napravljen ♦ var. aĭmintriļa, amintrĭa [Por.] ♦ dij. var. imitra (Jasikovo) [GPek] ∞ amintrîļa

Rudna Glava

294

aĭtukă

aitucă

скитница

aĭtukă (mn. aĭtuśe) [akc. aĭtukă] (i. ž.) — skitnica, propalica, neradnik, besposličar ◊ o aĭtukă đi uom, tuoț fug đi ĭel — propalica od čoveka, svi beže od njega [Por.]

Rudna Glava

3628

akolo

acolo

тамо

akolo [akc. akolo] (pril.) ● v. akoluo [Por.]

Rudna Glava

2773

akoluo

acolo

тамо

akoluo [akc. akoluo] (pril.) — tamo, onamo ◊ ăće, akoluo s-a întîńit, șî s-a luvat la bataĭe — evo, tamo su se sreli, i započeli tuču ◊ (u izr.) đ-akoluo — odande, iz tog pravca, s te strane ◊ đ-akuluo baće vîntu — odande vetar duva ♦ var. akolo ♦ up. akoļa ♦ up. skr. kolo, koluo [Por.]

Rudna Glava

2774

akoļa

acolea

онде

аkоļа [akc. аkоļа] (pril.) — onde ◊ акоļа ḑîśem kînd ĭe śeva măĭ apruape đi nuoĭ, đi kît śi ĭe aĭa đi kare ḑîśem kî ĭe akoluo — onde kažemo kad je nešto bliže nama, nego što je ono za što kažemo da je tamo ◊ akoluo ĭe đepartat, șî nu sa vĭađe, da akoļa ĭe măĭ apruape, șî sa vĭađe ku uoki — tamo je udaljeno, i ne vidi se, a onde je bliže, i vidi se očima ♦ up. skr. koļa [Por.] ∞ akoluo

Rudna Glava

347

akri

acri

киселити (се)

akri (ĭuo akrĭesk, ĭel akrĭașće) [akc. akri] (gl. p. ref.) — kiseliti (se), zakiseliti (se), ukiseliti (se) ◊ ḑama-sta la kaldură înśape akri — ova čorba na suncu počinje da se kiseli [Por.]

Rudna Glava

3629

akriśuńe

acriturură

кисело јело

akriśuńe [akc. akriśuńe] (i. ž.) ● v. akritură [Por.] ∞ akritură

Rudna Glava

345

akrit

acrit

прокисао

akrit (akrită) (mn. akriț, akriće) [akc. akrit] (prid.) — prokisao (za jelo), ukiseljen ◊ ḑama s-a akrit, nuĭe đi mînkare — čorba je prokisla, nije za jelo [Por.] ∞ akri

Rudna Glava

346

akritură

acritură

кисело јело

akritură (mn. akriturĭ) [akc. akritură] (i. ž.) — 1. kiselo jelo ◊ la kosît măĭ dulśe sînt akriturļi — na kosidbi su najslađa kisela jela 2. supstanca koja ima kiselo svojstvo, sirće ◊ muĭarĭa a pus prĭa multă akritură în ḑamă đi pĭeșć — žena je stavila previše sirćeta u riblju čorbu ♦ var. akriśuńe [Por.] ∞ akri

Rudna Glava

344

akrĭală

acreală

киселост

akrĭală (mn. akrĭaļe, akrĭelurĭ) [akc. akrĭală] (i. ž.) — kiselost, kiselo jelo ◊ prĭa multă akrĭală ĭe pusă-n ḑama-sta — ova čorba je previše zakiseljena [Por.] ∞ akri

Rudna Glava

343

akru

acru

кисео

akru (akră) (mn. akri, akre) [akc. akru] (prid.) — kiseo, kiselo ◊ lapće akru — kiselo mleko ◊ varḑă akră — kiseli kupus ◊ ḑamă akră — kisela čorba ♦ (demin.) akruț, akrișuor— kiselkast, koji je malo kiseo ♦ supr. sarbîd [Por.] ∞ akri

Rudna Glava

298

akuma

acum

сада

akuma [akc. akuma] (pril.) — sada, ovog časa, u ovom momentu ◊ akuma ažuns, a veńit — sada je stigao, došao ◊ đi akuma înainće — od sada na dalje ◊ đi akuma-n kolo — od sada na tamo ◊ pănă akuma — do sada ◊ akuma ĭe akuma! — sad je sad! ◊ akuma duoĭ ań — pre dve godine [Por.] ♦ dij. var. aku [Buf.][Zvizd]

Rudna Glava

299

akuș

acuși

ускоро

akuș [akc. akuș] (pril.) — uskoro, skoro, u bliskoj budućnosti, ubrzo ◊ nu ći plînźa, akuș vińe mum-ta — ne plači, uskoro će ti doći majka ◊ akuș-akuș! — pretnja, upozorenje osobi u ekspresivnom govoru (obično nestašnoj deci), ako ne prestane da radi to što radi, sledi kazna uobičajena za takvu priliku ♦ var. akușa [Por.] ♦ up. aku [Buf.]

Rudna Glava

3630

akușa

acuși

ускоро

akușa [akc. akușa] (pril.) ● v. akuș [Por.] ∞ akuș

Rudna Glava

300

al

al

грам. члан

al (mn. aĭ, aļe/aļi) (part.) — 1. stoji ispred imenica ◊ al ńegru — crni, onaj koji je crn 2. stoji ispred zamenica ◊ al mĭeu — moj, moje, koje pripada meni ◊ aĭ nuoștri — naši, koji pripadaju nama 3. stoji ispred rednih brojeva ◊ al triĭļa — treći, onaj koji je treći po redu ♦ var. a - stoji samo ispred zamenica i brojeva ◊ a nuostru — naš, naše ◊ a doĭļa — drugi (po redu) ◊ a triĭļa uorĭ va spun — po treći put vam kažem [Por.]

Rudna Glava

469

al zburatuorĭ

zburător

змај

al zburatuorĭ [akc. al zburatuorĭ] (sint.) — (euf.) „onaj koji leti”, letač, zmaj, (astr.) kometa, bolid ◊ am vaḑut ku uoki miĭ: asară, pin kapu murguluĭ, trĭeku pista śerĭ o viđiarĭe lunguĭată, șî-m đață-n gînd kum mama mĭ-a puvestît kî așa zbuară al zburatuorĭ — video sam svojim očima, sinoć, u sumrak, prođe nebom duguljasta svetlost, i setih se kako mi je baba pričala da tako leti zmaj ♦ sin. zmău, zmîău [Por.] ∞ zbura

Rudna Glava

2715

alalalt

alălalt

друго

alalalt (alalaltă) (mn. alalalț/aĭlalalț, alalalće/aĭlalalće) [akc. alalalt] (prid.) — drugo, ostalo ◊ s-a đisparțît șî s-a promîritrat, șî ku alalalt uom a trait bińe — razvela se i preudala, i sa drugim čovekom je živela dobro ◊ a omorît lumĭa, șî a fakut mulće đ-alalalće rîaļe — ubijao je ljude, i činio mnogo kojih drugih zala ♦ var. alalt, aĭlalt [Por.] ∞ alt

Rudna Glava

5834

alalău

hălălaie

глупост

alalău (mn. alalăĭe) [akc. alalău] (i. s.) — glupost, neistina, izmišljotina ◊ minće kațaua, n-a fuost așa, vorbĭașće alalău — laže kučka, nije bilo tako, priča glupost [Por.]

Rudna Glava

2714

alalt

alalt

друго

alalt (alaltă) (mn. alalț, alalće) (prid.) — drugo, ostalo ◊ alaltă vrĭame a fuost atunśa — drugo vreme je bilo tad ◊ đ-alalt lukru nu sa prinđe, numa șîađe șî bĭa — za drugi posao se ne hvata, samo sedi i pije ◊ aĭa mĭ-aĭ spus, spuńem alalt śeva śe ma ĭastă nou pi la vuoĭ? — to si mi rekao, kaži mi drugo šta ima novo kod vas? ♦ / skr. < alalalt ♦ var. aĭlalt [Por.] ∞ alt

Rudna Glava

1774

alaltîĭerĭ

alaltăieri

прекјуче

alaltîĭerĭ [akc. alaltîĭerĭ] (pril.) — prekjuče, pre dva dana ◊ alaltîĭerĭ fu vrĭamĭa bună đi kosît — prekjuče beše lepo vreme za kosidbu ♦ var. alalaltîĭerĭ [Por.] ♦ dij. var. alaltăĭerĭ [Crn.] ∞ alt

Rudna Glava

1775

alaltîsară

alaltăseară

прексиноћ

alaltîsară [akc. alaltîsară] (pril.) — preksinoć, uoči jučerašnjeg dana ◊ đ-alaltîsară pluaĭa țîńe una într-una — od preksinoć kiša neprestano pada ♦ up. sară [Por.] ♦ dij. var. alaltăsară [Crn.] ∞ alt

Rudna Glava

302

alaman

alaman

алаветина

alaman (alamană) (mn. alamań) [akc. alaman] (i. m.) — (augm.) alavetina, velika ala 1. (pej.) alavac, proždrljivac, koji mnogo i halapljivo jede ◊ alaman, ńiśkînd nu sa măĭ satură — alavac, nikad se ne nasiti 2. (fig.) pustahija, neobuzdan čovek ◊ mńamțî a fuost uamiń răĭ, ama ku rînd, da rușî ńișći aļimań bĭețîĭuoș, măĭ mult s-a omorît iĭ đi iĭ — Nemci su bili zli ljudi, ali su imali neki red, a Rusi su bile pijane pustahije, koje su se najviše ubijale međusobno ♦ var. aļiman [Por.] ∞ ală

Rudna Glava

301

alat

halat

алат

alat (mn. alaće, alaturĭ) [akc. alat] (i. s.) — 1. (tehn.) alat, pribor, oruđe, sve što se koristi za ručni rad, naročito u zanatstvu ◊ tuata kasa trăbe să aĭbă alaturĭ đi-ndamînă — svaka kuća treba da ima priručne alatke 2. (fig.) muške genitalije ◊ kopiļe, pazîăț „alatu”, kă o sî-ț trăbe kînd krĭeșć — dete, čuvaj „alat” jer će ti trebati kad odrasteš [Por.]

Rudna Glava

194

alb

alb

бело

alb (albă) (mn. albĭ, albĭе) (i. s.) (prid.) — (color) belo, beo ◊ farbă albă — bela boja ◊ lumĭa albă — beli svet ◊ s-a dus în lumĭa albă — otišao u beli svet, ne zna se gde je ◊ kimĭașa albă — bela košulja ◊ stamîna albă — bela nedelja, sedmica u narodnom kalendaru, pre početka uskršnjeg posta ◊ pomana albă — bela pomana, daća koja se pokojnicima priređuije tokom bele nedelje, i na kojoj svi prilozi moraju biti beli (sir, jaja, pirinač, bele sveće) ◊ lupi aĭ albĭ — beli vukovi, mitske životinje koje su živele u neko pradavno vreme; u izrazu: „kînd a trait lupi aĭ albĭ” označava vremenski period pre početka računanja vremena [Por.]

Rudna Glava

195

albastru

albastru

плав

albastru (albastră) (mn. albastri, albastre) [akc. albastru] (prid.) (i. s.) — (color) plav, plavo, plavičast(o), plave boje; svetlo plav ◊ albastru înkis — tamno plav, teget ♦ var. balastru (Tanda) ♦ up. vînît [Por.] ∞ alb

Rudna Glava

197

albi

albi

белити

albi (ĭuo albĭesk, ĭel albĭașće) [akc. albi] (gl. p. ref.) — 1. (color) beliti, bojiti u belo, izbeljivati, osvetljavati boju dodavanjem bele 2. (za tkaninu) (zast.) prati (odeća je bila od belog materijala) ◊ muĭarĭa albĭașće pînḑa — žena beli platno (tehnikom trljanja i mlaćenja, ili na vljavici) ◊ rufiļi sa albĭesk ĭarna la źer, kînd îngĭață dupa spalat — odeća se zimi beli na mrazu, kada se zaledi posle pranja 3. (za konoplju) beljenje, mlaćenje, da dobije belu boju ◊ kîńipa sa albĭașće ku śanușă — konoplja se beli pomoću pepela 4. (za dan) sviće, razdanjuje se ◊ sa albĭașće ḑîua — dan se beli, sviće 5. (za oči) oslepljuje, gubi vid ◊ albĭesk uoki, viđeriļi — postaje slabovid, slep [Por.] ∞ alb

Rudna Glava

205

albinarĭ

albinari

пчелар

albinarĭ (mn. albinarĭ) [akc. albinarĭ] (i. m.) — (zast.) pčelar ◊ tata a fuost mare albinarĭ — otac je bio veliki pčelar ♦ up. stuparĭ [Por.] ∞ albină

Rudna Glava

127

albină

albină

пчела

albină (mn. albiń) [akc. albină] (i. ž.) — (ent.) pčela ◊ albina ĭe o guangă mikă kare dă mńare dulśe — pčela je mala buba koja daje sladak med ◊ aĭ batrîń a țînut albińiļi în kuoșńiță, tumu înkuaśa a ĭeșît sanduśiļi — stari su držali pčele u košnicama, tek kasnije ovamo pojavili su se sanduci ◊ uom kare avut albiń mulće, ș-a lukrat ku mńarĭa, s-a kĭemat stuparĭ — čovek koji je imao mnogo pčela, i bavio se medom, zvao se stupar ♦ up. albină ursaskă [Por.]

Rudna Glava

206

albinuță

albinuţă

пчелица

albinuță (mn. albinuț) [akc. albinuță] (i. ž.) — (demin.) pčelica, mala pčela ◊ o albinuță mikućikă zbură pi fluare, laso, faśe șî ĭa mńiarĭe — jedna majušna pčelica sletela na cvet, pusti je, pravi i ona med ♦ var. albińuaĭkă [Por.] ∞ albină

Rudna Glava

3632

albińuaĭkă

albinuţă

пчелица

albińuaĭkă [akc. albińuaĭkă] (i. m.) (ret.) ● v. albinuță [Por.] ∞ albină

Rudna Glava

200

albiśuos

albicios

беличаст

albiśuos (albiśuаsă) (mn. albiśuoș, albiśuаsă) [akc. albiśuos] (prid.) — (color) beličast ◊ albiśuasă ĭe tuata farba kare mult baće-n alb: vînît albiśuos, vĭarđe albiśuos ... — beličasta je svaka jako svetla boja: svetlo plava, svetlo zelena ... ♦ up. alburiu [Por.] ∞ alb

Rudna Glava

202

albit

albit

побелео

albit (albită) (mn. albiț, albiće) [akc. albit] (prid.) — (color) pobeleo, osedeo, izbledeo ◊ rufiļi a albit la suare — rublje je izbledelo na suncu [Por.] ∞ alb

Rudna Glava

203

albitură

albitură

белина

albitură (mn. albiturĭ) [akc. albitură] (i. ž.) — (color) 1. belina, beo izgled; 2. mesto obojeno u belo 3. (zast.) beli veš ♦ sin. albĭaļe [Por.] ∞ alb

Rudna Glava

5921

albĭa rîuluĭ

albia râului

корито реке

albĭa rîuluĭ [akc. albĭa rîuluĭ] (sint.) — (hidr.) korito reke ◊ pi luok poļažńik, apa ĭe skundă da albĭa rîuluĭ largă — u ravnici, voda je plitka a korito reke široko [Por.] ∞ albĭe

Rudna Glava

198

albĭață

albeaţă

белина

albĭață (mn. albĭețurĭ) [akc. albĭață] (i. ž.) — (color) 1. belina, belilo, svojstvo onoga što je belo 2. bela skrama pred očima ◊ iĭ s-a fakut albĭață în nainća uoki — obnevideo je, zamutio mu se vid 3. bela svetlost ◊ străluśi o albĭață — sevnulo je nešto belo, bljesnulo je 4. bela pena ◊ faku albĭață-n gură — izbila mu je pena na usta, zapenio je 5. sumaglica, izmaglica ◊ în tuota đimińața, pănă-n ĭeșît đi suare, sa traźe o albĭață pi vaļe — svakoga jutra, sve do izlaska sunca, dolinom se vuče neka sumaglica [Por.] ∞ alb

(stih)
Ma kulkaĭ asară-n ćindă,
Ku kapu pi kîramidă,
Șî fakuĭ albĭață-n pizdă.
Dau ku aku, dau ku sula,
Nuĭe ļaku ka ku pula.
—
Na tremu sam sunoć legla,
Sa glavom na ćeramidi.
Pička mi od pene bridi.
Probah iglom i kalemom,
Al bez kurca leka nema.

(Pastirska erotska pesma. Rudna Glava. Zapis: Durlić, čuo od čobana u detinjstvu). [Por.]

Rudna Glava

201

albĭală

albeală

белило

albĭală (mn. albĭeļ) [akc. albĭală] (i. ž.) — belilo, puder za lice (šminka) ◊ muĭarimĭa ńiśkînd nu puńe albĭală pi uokĭ — žena mi nikad ne stavlja puder na lice [Por.]

Rudna Glava

204

albuț

albuţ

беличасто

albuț (albuță) (mn. albuț, albuće) [akc. albuț] (prid.) — (demin.) (color) beličasto, izbledelo belo ◊ măĭ puńe kîta albuță în kanta-ĭa ku farbă vînîtă, sî sa đeșkidă kîta, kî ĭe vînîta-ĭa prĭa tare — stavi malo beličaste u kantu sa plavom bojom, da se malo prosvetli, jer je ta plava prejaka [Por.] ∞ alb

Rudna Glava

199

alburiu

alburiu

беличаст

alburiu (alburiĭe) (mn. alburiĭ) [akc. alburiu] (prid.) — (color) 1. beličast, ponešto beo, s belom nijansom 2. svetle boje ♦ var. albiśuos [Por.] ∞ alb

Rudna Glava

208

aldamak

haidamac

тојага

aldamak (mn. aldamaśе) [akc. aldamak] (i. m.) — (ret.) tojaga, batina, motka ◊ kînd ći ĭau ku aldamaku-sta pi șîaļe, tu o să staĭ în luok — kad te dohvatim ovom motkom po leđima, ti ćeš se smiriti [Por.]

Rudna Glava

207

aldamaș

aldămaș

халвалук

aldamaș (mn. aldamașurĭ) [akc. aldamaș] (i. s.) — halvaluk, čast u piću koje se plaća po svršenoj nagodbi u nekom poslu ◊ ń-am tokmit ĭuta pi vîțăĭ, ș-am baut aldamașu kum ĭe ađetu — pogodili smo se brzo za teliće, i popili smo halvaluk kao što je običaj [Por.]

Rudna Glava

307

aldan

aldan

летња конопља

aldan (mn. aldań) [akc. aldan] (i. m.) — (bot.) letnja konoplja, oprašivač; muška biljka konoplje koja nema seme (Cannabis sativa) ◊ aldanu sî kunuașće pi nalțîmĭe, mîĭ nalt ĭe đi kĭt kîńipa — letnja konoplja se poznaje po visini, viša je od jesenje ◊ aldanu ĭe omeńesk, da kîńipa muĭerĭaskă — letnja konoplja je muška, a jesenja ženska ◊ aldańi sî kuļeg dupa śe ļagă kîńipa — muška konoplja se bere posle oprašivanja ◊ vuorba aldan ĭe kunoskută în Osńiśa, Vaļakuańa, Savinîț, Șarbanuț, Podguorț, Izvuoru al mik, Dobropuoļa, ka kîńipa đi vară — reč „aldan” je poznata u selima Osnić, Valakonje, Savinac, Šarbanovac, Podgorac, Mali Izvor, Dobro Polje kao letnja konoplja [Crn.] ♦ dij. var. aldań ◊ aldań ĭe kîńipa ku samînță — aldanj je konoplja sa semenom (Rudna Glava) [Por.]

(izr.) A kreskut ka aldanu-n kîńipă. — Izrastao je kao letnja konoplja. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] (opis) Kînd a-nflurit kîńipa, mama sî duśa sî skuturĭe aldańi „sî nu ramînă kîńipa starpă, sî fakă samînță". — Kad je cvetala konoplja, baba je odlazila da protrese mušku konoplju „da konoplja ne bi bila jalova, da da seme". (Zapis: F. Paunjelović prema postupku Milice Brkić iz Osnića) [Crn.]

Osnić

655

aldrak

al drac

враголаст

aldrak (aldrakă) (mn. aldraś, aldraśе) [akc. aldrak] (prid.) — vragolast, đavolast, nestašan, zločest ◊ lukru aldrak — vražji posao ◊ lasî-će đi lukru aldrak — mani se ćorava posla ◊ așa kopil aldrak n-a măĭ vaḑut pănă akuma — tako đavolasto dete do sada nisam video ◊ nu măĭ stă-n luok, đi aldrak śi ĭe — ne drži ga mesto, koliko je nestašan ♦ / < alu drak — đavolje, koje pripada đavolu, koje je kao đavo ♦ var. adrakuluĭ, aldrakuluĭ [Por.] ∞ drak

Rudna Glava

1911

alkauă

halcaua

алка

alkauă (mn. alkăurĭ) [akc. alkauă] (i. ž.) — alka, beočug, karika ◊ ku alkaua đi ļiemn a ļegat la pĭept kîpatîńiļi lu sfuară, kînd în șîaļe s-a dus sarśină mare đi fîn, đi paĭe, đi frunḑă or đi vrĭež — drvenom alkom se na grudima uvezivali krajevi konopca, kada se na leđima nosio veliki naramak sena, slame, lisnika ili vreže ♦ var. skr. alkă [Por.] ∞ alkă

Rudna Glava

468

alkă

halcă

алка

alkă (mn. ălś) [akc. alkă] (i. z.) — alka, halka, beočug, karika ◊ alkă đi ļiemn — drvena alka ♦ var. alkauă ♦ dem. alkuță ♦ augm. alkîău [Por.]

Rudna Glava

1912

alkuță

hălcuţe

алкица

alkuță (mn. alkuț) [akc. alkuță] (i. ž.) — (demin.) alkica, mala alka ◊ alkuță ĭe alkă mikă — alkica je mala alka ♦ / alkă + -uță [Por.] ∞ alkă

Rudna Glava

528

almiș-balmiș

ţalmeș-balmeș

бућкуриш

almiș-balmiș [akc. almiș-balmiș] (i. m.) — bućkuriš, jelo koje se u oskudici sprema dugim mešanjem, mlaćenjem ili bućkanjem svega i svačega ♦ var. almeș-balmeș, almuș-balmuș ◊ mistakaș, mistakaș șî ńi fakuș almiș-balmiș đi mînkarĭe — mešao si, mešao i napravio si nam bućkuriš za jelo [Por.] ∞ balmuș

(aneg.) A fuost vrun baĭat kam sîrman șî prostovan, șî katînd đi lukru, s-a prins slugă la vro gazdă, să-ĭ pazîaskă uoiļi, da đi sîmbriĭe s-a tokmit pi un balmuș, kă auḑît ĭel kî ĭe aĭa măĭ mare dulśață pîkurarĭaskă, da ĭel pănă atunśa așa śeva n-a măĭ mînkat. Kînd a gaćit slugariĭa, a kîpatat balmușu đi la gazdă, ama ńiśkum n-a putut sîĭ ĭa numiļi la kap. A pļekat ĭel đ-akolo, șî mĭergînd pi drum, s-a-ntîńașće ku vrun drumaș, șă pļakă ku ĭel đi taĭnă. La vro baltă s-aluńikă, șî trasta ku balmuș iĭ skapă đin mîń, șî sa pĭarđe-n morśilă-ĭa. Parerău luĭ! S-a pus, saraku, ku piśuariļi să kļifîĭe pin morśilarĭo-la, ba înkolo, ba înkolo, nu va vi da pista trasta-ĭa kumva! Sa uĭtă la ĭel drumașo-la, șîĭ spuńe: „Las-će, mă, kă fakuș đin baltă almiș-balmiș, da trasta nuĭe!” Sluga sa lasă đi katat, șî spuńe: „Ĭară bun kă-m înđețăș îngînd kĭ ăl kĭamă almiș-balmiș: dakă nu șćiu kum ĭe, sî nuĭ zauĭt makra numiļi!”
—
Bio neki siromašan i priprost momak, pa se, tražeći posao, primio za slugu kod nekoga gazde da mu čuva ovce, a za nagradu ovaj da mu da belmuž, za koji je on čuo da je najveća čobanska poslastica, ali do tada nije imao prilike da ga okusi. Kada mu je služenje isteklo, dobio je od gazde belmuž, ali nikako nije mogao ime da mu zapamti. Krenuo je on odande, i idući putem, sretne nekoga putnika, i nastavi s njim zajedno dalje. Kod neke bare se oklizne, i torba sa belmužom ispadne mu iz ruku i utopi se u blato. Tuga njegova! Počeo je, siroma, nogama da gazi ono blato te ovamo, te onamo, ne bi li nekako našao torbu. Gleda ga onaj putnik, i kaže mu: „Batali, more, vidiš da si od bare napravio almiš-balmiš, a torbe nema!” Sluga prekine traženje, i reče: „Opet je dobro što si me podsetio da se zove almiš-balmiš: kad ne znam kakav je, barem ime da mu zapamtim!” (Kazivač Borislav Paunović iz Rudne Glave, zapis Durlić 2011) [Por.]

Rudna Glava

324

alt

alt

други

alt (altă) (mn. alț, alće) [akc. alt] (prid.) — drugi ◊ alt uom — drugi čovek, drugačiji, nije isti kao što je bio ranije ◊ (vulg.) alće puļe — druge stvari, druge spletke ◊ una-alta — ovo-ono ◊ șî una șî alta — i jedno i drugo, i ovo i ono [Por.]

Rudna Glava

325

altadată

altădată

други пут

altadată [akc. altadată] (pril.) — drugi put, drugom prilikom, u (neko) drugo vreme, koje nije određeno u odnosu na sadašnji trenutak ♦ / alta + dată ◊ lasă, gaćim lukru altadată — pusti, završićemo posao drugi put [Por.] ∞ alt

Rudna Glava

331

altauară

altăoară

други пут

altauară [akc. altauară] (pril.) — (po) drugi put, u drugom momentu, u drugo vreme ◊ vińe đi altauară să gaćaskă lukru — doći će drugi put da završi posao ◊ îț spun đi altauară kî nuĭe bun aĭa śe faś — govorim ti po drugi put da nije dobro to što radiš ♦ var. altuorĭ [Por.] ∞ alt

Rudna Glava

332

altfĭeļ

altfel

другачије

altfĭeļ [akc. altfĭeļ] (pril.) — drugačije, na drugi način, u drugoj formi; različito ♦ / alt — drugo + feļ — fela, vrsta, forma, način ◊ fakut altfĭeļ — drugačiji (po izgledu ili načinu nastanka) ◊ în altfĭeļ — na drugi način, drugačije [Por.] ♦ var. altfĭaļ — druga vrsta ◊ ĭeĭ sînt altfĭaļ đi lume — oni su druga vrsta ljudi ◊ altfĭaļ đi strugurĭ — druga vrsta grožđa [Crn.] ∞ alt

Rudna Glava

326

altînkоtruo

alt-încotro

безизлаз

altînkоtruo [akc. altînoktruo] (pril.) — (fig.) bezizlaz, kada se nema kud, kad ne postoji drugi izlaz iz neke situacije ♦ / alt — drugo + înkotro — kuda ◊ naĭ altînoktro sî fuź — nemaš kuda da bežiš [Por.] ∞ kotruo

Rudna Glava

327

altkînd

altcândva

другом приликом

altkînd [akc. altkînd] (pril.) — drugom prilikom, drugi put, u (neko) drugo vreme u odnosu na sadašnje ♦ / alt — drugo + kînd — kada ◊ gaćim lukru akuma, kî altkînd nu sa șćiĭe śe o să fiĭe — završimo posao sada, u drugoj prilici ne zna se šta će biti ♦ var. altkîndva [Por.] ∞ alt

Rudna Glava

3636

altkîndva

altcândva

другом приликом

altkîndva [akc. altkîndva] (pril.) ● v. altkînd [Por.] ∞ alt

Rudna Glava

2901

altkumva

alcumva

друкчије

altkumva [akc. altkumva] (pril.) — drukčije, drugačije, na drugi način ◊ ĭuo am așćetat să fiĭe trĭaba-sta altkumva rașîtă, da nu așa — ja sam očekivao da će ovaj problem biti drukčije rešen, a ne ovako ♦ var, altkum ♦ sin. altfĭeļ [Por.] ∞ alt

Rudna Glava

328

altśeva

altceva

друго нешто

altśeva [akc. altśeva] (zam. neodr.) — drugo nešto, drugo šta ♦ var. altśuava ♦ / alt — drugo + śeva — nešto ◊ a ginđit la altśeva — mislio je na nešto drugo ♦ (skr.) altśe [Por.] ∞ alt

Rudna Glava

329

altśińe

altcineva

неко други

altśińe [akc. altśińe] (zam. neodr.) — neko drugi, neka druga osoba ♦ var. altśińeva ♦ / alt — drugi + śińe — neko ◊ vinu tu, să nu vină altśińe — dođi ti, da ne dođe neko drugi [Por.] ∞ alt

Rudna Glava

3638

altśińeva

altcineva

неко други

altśińeva [akc. altśińeva] (zam. neodr.) ● v. altśińe [Por.] ∞ alt

Rudna Glava

3637

altśuava

altceva

друго нешто

altśuava [akc. altśuava] (pril.) ● v. altśeva [Por.] ∞ alt

Rudna Glava

330

altunđe

altundeva

другде

altunđe [akc. altunđe] (pril.) — drugde, na drugom mestu ♦ var. altunđeva ◊ aiśa nuĭe ka altunđe — ovde nije kao drugde ♦ / alt — drugo + unđe — gde [Por.] ∞ alt

Rudna Glava

3196

altunđeva

altundeva

другде

altunđeva [akc. altunđeva] (pril.) — drugde negde, neodređeno gde, na nekom drugom mestu ◊ turśi la katat la koļibă, dar ĭel a fuost pitualat altunđeva, ș-a skapat viu — Turci su ga tražili na pojati, ali on je bio skriven negde drugde, pa se izvukao živ ♦ var. altunđiva ♦ / alt — drugi, -a, -o + unđe — gde + va ♦ skr. var. altunđe [Por.] ∞ unđe

Rudna Glava

3635

altuorĭ

altăoară

други пут

altuorĭ [akc. altuorĭ] (pril.) ● v. altauară [Por.] ∞ alt

Rudna Glava

319

alun

alun

леска

alun (mn. aluń) [akc. alun] (i. m.) — (bot.) leska (drvo) (Corylus avellana) ◊ alunu ĭe ļiemn ușuor, șî đin ĭel sa fak bîće đi rîḑîmat, koļinḑ đi koļindrĭeț la Aźun, șî bîće đi dat đi pomană l-aĭ muorț — leska je lagano drvo, i od nje se prave štapovi za poštapanje, kolinde za kolindrece na Badnji dan, i štapovi koji se na daćama namenjuju mrtvima [Por.]

Rudna Glava

1081

aluna voĭńiśaskă

?

војнички лешник

aluna voĭńiśaskă (mn. aluńе voĭńiśĭeșć) [akc. aluna voĭńiśaskă] — (ver.) vojnički lešnik, lešnik uzbran u ponoć na Preobraženje i pripremljen kroz poseban magijski postupak, koji muškarci nose sa sobom kada polaze u rat, jer se veruje da ima moć da zaštiti ljudsko telo od metka ♦ sin. aluna đeskîntată — prebajani lešnik ♦ var. izg. vuoĭńiśaskă, voĭńiśĭaskă [Por.] ∞ alun

(ver.) Aluna pazîaśće uomu să nu-l lovĭaskă plumbu; pintru aĭa tuoț kare s-a dus în rat, a luvat ku iĭ o alună điskîntată đi vražîtuorĭ, șî a purtato đi tuata vrĭamĭa kusută în burkă. ― Lešnik štiti čoveka od metka; zbog toga su svi koji su odlazili u rat, nosili jedan lešnik, obajan od vračare, i držali su ga sve vreme uz sebe, ušivenog u rever kaputa. [Por.]

Rudna Glava

8

alună

alună

лешник

alună (mn. aluńe) [akc. alună] (i. ž.) — (bot.) lešnik (plod leske) ◊ aluna ĭe sîmburu lu alun — lešnik je seme leske [Por.] ∞ alun

Rudna Glava

318

aluńauă

alunele

ливадска биљка

aluńauă (mn. aluńaļe) [akc. aluńauă] (i. ž.) — (bot.) livadska biljka sa kitastim belim cvetom (Carum bulbocastanum) ◊ ļivađa ku aluńauă nu sa kosîașće, kî ĭe ĭarba rîa — livada sa ovom biljkom se ne kosi, jer je trava loša ◊ đi la aluńauă sa ĭa numa fluarĭa, bună ĭe đi ćaĭ — od nje se bere samo cvet, dobar je za čaj [Por.] ∞ alun

(stih)
Frunḑă vĭarđe đ-aluńaļe,
Sara bună, fa muĭare,
Ĭo ma duk la mîndri mĭaļe!
—
Zelen list od „alunice”,
Laku noć, bre, ženice,
Odoh ja kod ljubavnice!

(Đin kînćik rumîńesk đi dragusta. A kîntat Žarku Lautarĭu, đin Arnaglaua. — Iz vlaške ljubavne pesme, pevao violinista Žarko Trailović iz Rudne Glave, zapis: Durlić, 1984) [Por.]

Rudna Glava

3639

aluńika

aluneca

клизати (се)

aluńika [akc. aluńika] (gl.) ● v. aluńeka [Por.]

Rudna Glava

3640

aluńikuș

alunecuș

клизалиште

aluńikuș [akc. aluńikuș] (i. s.) ● v. aluńekuș [Por.] ∞ aluńeka

Rudna Glava

154

aluvat

aluat

тесто

aluvat (mn. aluvaturĭ) [akc. aluvat] (i. m.) — testo, mešavina pšeničnog, kukuruznog, raženog ili ječmenog brašna sa vodom i drugim dodacima, od koje se peče hleb ili druge vrste testenina za ljudsku ishranu ◊ aluvat kreskut — naraslo testo ◊ aluvat aḑîm — presno testo ◊ aluvat đi malaĭ — testo za proju ◊ aluvat đi puĭ — testo za pilad [Crn.] ◊ aluvatu sa plumađiașće-n karļiță — testo se meša u naćvama ◊ în aluvat sa puńe olațăl să krĭaskă — u testo se stavlja kvasac, da naraste [Por.] ♦ dij. sin. plomad (Lubnica) [Crn.] ♦ dij. var. aloat [Kmp.]

(izr.) Aluvatu, žukariĭa babilor. — Testo, babina igračka. (Odnosi se na izradu obrednih hlebova, za koje se misli da ih izmišljaju maštovite babe). Kaz. Olga Trailović, Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1988. [Por.]

Osnić

314

aļerga

alerga

трчати

aļerga (ĭuo aļеrg, ĭel aļiargă) [akc. aļerga] (gl. p.) — trčati, juriti, hitati ◊ aļargă ka naruodu — trči kao lud ◊ śe, drak, va aļerga lumĭa-sta atîta? — zašto li, dođavola, ovi ljudi toliko trče? [Por.]

(zdrav.) Kare aļargă - să prindă, kare fuźe - să skîape! — Ko juri (za nečim) - nek uhvati, ko beži (od nečega) - nek utekne! (Rugamînće la prazńik, kînd s-a taĭe kolakol mare. Asta ḑîśe stapînu kășî, pănă pi duosu kolakuluĭ, ku vîru kuțîtuluĭ, skrižîaĭe kruśa. — Metanija na slavi, prilikom rezanja slavskog kolača. Izgovara domaćin kuće dok na poleđini hleba vrhom noža urezuje krst. (Porečka Reka, zapis: Durlić, „Etno-kulturološki zbornik”, IV, s. 257) [Por.]

Rudna Glava

5682

aļergat

alergat

трчање

aļergat (mn. aļergărĭ) [akc. aļergat] (i. s.) — trčanje ◊ śe aļergat sa pus pi ćińe, vĭeḑ kî țî sufļitu în vîru nasuluĭ? — kakvo te je trčanje spopalo, vidiš da ti je duša u nosu? ♦ var. aļergatură [Por.] ∞ aļerga

Rudna Glava

315

aļergatuare

alergătoare

мотовило

aļergatuare (mn. aļergatuorĭ) [akc. aļergatuare] (i. ž.) — motovilo, vitao, naprava za namotavanje prediva ◊ pi aļergatuare sa pun mosuarîļi pļińe đi tuors, șî sa duśe pi lînga gard đi parĭ, or đi tarabă, kînd pi ĭel sa urḑîașće kuardă đi țasut în razbuoĭ — na motovilo se stavljaju kalemovi puni pređe, i nosi se pored ograde od kolja ili tarabe, kada se na nju snuje osnova za tkanje na razboju [Por.] ∞ aļerga

Rudna Glava

317

aļergatuorĭ

alergător

тркач

aļergatuorĭ (mn. aļergatuorĭ) [akc. aļergatuorĭ] (i. m.) — trkač, onaj što trči, koji se kreće trčeći ◊ trĭeku pi lînga nuoĭ o gramadă đi aļergatuorĭ, đi śe va aļerga, draku va șći — prođe pored nas gomila trkača, zašto trče, đavo će znati [Por.] ∞ aļerga

Rudna Glava

316

aļergatură

alergătură

трчање

aļergatură (mn. aļergaturĭ) [akc. aļergatură] (i. ž.) — 1. trčanje, jurnjava, obavljanje posla u trku 2. (fig.) težački život, koji se odvija u neprestanom pokretu za poslovima ◊ aļergatură în tuaće părțîļi — jurnjava na sve strane ◊ traĭ ku aļergatură — život u trku ♦ var. aļergat [Por.] ∞ aļerga

Rudna Glava

422

aļes

alies

избор

aļes¹ (mn. aļesurĭ) [akc. aļes] (i. s.) — izbor, biranje ◊ śe gud aļes să fiĭe, tot așa ńi — kakav god izbor da bude, isto nam je ◊ bun dugaĭaș, la ĭel puoț pi aļes să kumpirĭ — dobar prodavac, kod njega možeš po izboru da kupiš [Por.] ∞ aļeźa

Rudna Glava

470

aļi lunź

alea lungi

оне дуге (змије)

aļi lunź [akc. aļi lunź] (i. ž.) — (euf.) „one duge”, eufemistički naziv za zmije, koji se koristi u martu, kada je izgovaranje imena zmija zabranjeno ◊ în marta ńima nu kućaḑă să ḑîkă „nopîrkă” or „balaur”, kî aļiļi atunśa ĭasă đin pomînt, sînt flomînđe, șî kînd aud numiļi-luor, vin șî ći muśkă, numa ḑîś „aļi-lunź” — u martu niko ne sme da kaže „zmija” ili „smuk”, jer ale tada izlaze iz zemlje, gladne su, i kada čuju njihovo ime, dolaze i ujedaju te, nego kažeš „one duge” [Por.] ∞ lung

Rudna Glava

1824

aļiaźire

alegere

избор

aļiaźire (mn. aļiaźirĭ) [akc. aļiaźirĭe] (i. ž.) — 1. izbor, selekcija ◊ nu kapiț ńimika dakă-n traĭ așćeț vro aļaźire mare, aĭa śe-ț dă dumńiḑîu, aĭa țî — ne dobijaš ništa ako u životu očekuješ neki veliki izbor, to što ti da bog, to ti je 2. (polit.) (ret.) izbori ◊ đemult am ĭeșît la glasańe, d-akumă ažuns ńiskaĭ aļiaźirĭ, śkă „demokratija”, aļieź pi kare vrĭeĭ, da kînd kaț, vĭeḑ kî puoț numa pi draku să-l aļeź — nekada smo izlazili na glasanje, a sada su stigli nekakvi izbori, vele „demokrațîĭa”, biraš koga hoćeš, a kod pogledaš, vidiš da možeš samo đavola da izabereš [Por.] ♦ dij. var. aļeźarĭe [Crn.] ∞ aļeźa

Rudna Glava

414

aļin

alene

полако

aļin (aļină) (mn. aļiń, aļińe) [akc. aļin] (prid.) — (izob.) polako, sporo, bez žurbe; smireno, mirno; lagano, lenjo ◊ sa-nvîrćașće aļin, numa śe n-a statut — sporo se okreće, samo što nije stao ♦ sin. merĭeu, mirekuț; ļenuos; ļin ♦ / a + ļin [Por.] ♦ sin. kuśińel [Bran.] ∞ aļina

Rudna Glava

787

aman

aman

аман

aman [akc. aman] 1. (uzv.) — aman, uzvik prekljinjanja: pobogu! zaboga! milost! ◊ aman, brĭe, lasî-će đi mińe, nu ma nîkažî — aman, bre, mani me se, nemoj me mučiti 2. (pril.) (fig.) šipak; nikad, nikako ◊ aman îț măĭ întuarśe ĭel bańi — šipak će ti on vratiti pare ◊ ĭa pļekat muĭarĭa, aman măĭ vińe la ĭel — napustila ga je žena, nikad mu se neće vratiti [Por.]

Rudna Glava

322

amarî

amărî

загорчати

amarî (ĭuo amarîăsk, ĭel amarîașće) [akc. amarî] (gl. p. ref.) — 1. zagorčati, učiniti gorkim (za namirnice) ◊ a pus kare a pus în ḑamă ńișći buĭeḑ, șî ĭa sa amarî — neko je stavio u čorbu nekakve travke, i ona je zagorčala 2. (fig.) učiniti život čemernim, gorkim ◊ traĭu mĭ-a amarît ku bĭețîĭa a luĭ — život mi je zagorčao svojim pijanstvom [Por.]

Rudna Glava

352

amarĭală

amăreală

горчина

amarĭală (mn. amarĭaļe, amarĭelurĭ) [akc. amarĭală] (i. ž.) — gorčina, gorak ukus ◊ traĭu mĭeu ĭe amarĭală guală — moj život je sama gorčina [Por.] ∞ amarî

Rudna Glava

467

ambarĭ

hambar

амбар

ambarĭ (mn. ambarĭe) [akc. ambarĭ] (i. s.) — ambar, drvena zgrada za zrnastu hranu ◊ în ambarĭ s-a țînut marunțîș: grîu, ovîăsk, sakară, da kukuruḑu s-a țînut în kuoș — u ambaru se držalo zrnevlje: žito, ovas, ječam, a kukuruz se držao u košu [Por.]

Rudna Glava

362

amețî

ameţi

онесвестити (се)

amețî (ĭuo amețîăsk, ĭel amețîașće) [akc. amețî] (gl. p. ref.) — onesvestiti (se), (iz) gubiti svest, dobiti vrtloglavicu ◊ đintr-odată amețîĭ, șî kaḑuĭ pi pomînt — odjednom mi se zavrtelo u glavi, i padoh na zemlju [Por.] ♦ dij. var. amețășťe, amețăsc [Kmp.]

Rudna Glava

499

amin

amin

амин

amin (mn. amińе, aminurĭ) [akc. amin] — 1. (uzv.) amin! amen! neka tako bude! - uzvik kojim počinju ili se završavaju mnoge religijske molitve ili magijske formul e 2. (pril.) svršeno, gotovo [Por.]

Rudna Glava

415

amînat

amânat

касно

amînat (amînată) (mn. amînaț, amînaće) [akc. amînat] (pril.) — kasno, pozno, dockan ◊ ažuns amînat — stigao je kasno, odocnio ◊ amînat ĭe đi ĭel, nu-l măĭ skuaće ńimika — kasno je za njega, ne može ništa da ga izvuče (spasi) ◊ vinu măĭ amînat — (komp.) dođi kasnije ♦ up. mîńe [Por.] ∞ amînata

Rudna Glava

418

amînata

amânăta

каснити

amînata (ĭuo ma amînaćeḑ, ĭel sa amînaćaḑă) [akc. amînata] (gl. p. ref.) — kasniti, zakašnjavati ◊ nu ći amînata, ma ruog đi ćińe — nemoj kasniti, molim te ◊ grabĭesk, nu kućeḑ să ma amînaćeḑ — žurim, ne smem da zakasnim ◊ uom ļenuos, sa amînaćaḑă in tuota ḑîua la lukru — lenj čovek, svakog dana kasni na posao [Por.]

Rudna Glava

416

amînatarĭe

amînare

кашњење

amînatarĭe (mn. amînatărĭ) [akc. amînatarĭe] (i. ž.) — kašnjenje, zakašnjavanje ◊ n-o sî trĭakă bun șkolari nuoștri, ku atîta amînatarĭe đi iĭ — neće dobro proći naši đaci, sa tolikim njihovim zakašnjavanjem ♦ var. amînatat [Por.] ∞ amînata

Rudna Glava

3076

amînduoĭ

amândoi

обојица

amînduoĭ (ž.r. amîndoă) [akc. amînduoĭ] (br.) — obojica, oba, obadva; oboje ◊ a veńit amînduoĭ într-o ḑî — došla su obojica istog dana ◊ amîndoă a supt la o țîță — obe su sisale jednu sisu [Por.] ∞ duoĭ

Rudna Glava

360

amnari

amnari

оштрити

amnari (ĭuo amnarĭesk, ĭel amnarĭașće) [akc. amnari] (gl. p. ref.) — (zast.) 1. oštriti kosu kamenim brusom ◊ kopilu kosîașće, ama înga nu șćiĭe să amnarĭaskă kuasa bińe — dete kosi, ali još ne zna dobro da brusi kosu 2. kovačkim načinom spajati dva metalna dela ◊ șîna la ruata đi kar ĭe amnarită la duauă luokurĭ — kolska šina spojena je na dva mesta 3. (fig.) podvaljivati nekom, ljuto varati nekog ◊ bagă sama bińe, să nu ći amnarĭaskă vrunu — pazi dobro, da te neko ne prevari ◊ nu amnari lumĭa — nemoj varati ljude [Por.] ∞ amnarĭ

Rudna Glava

429

amńaḑîț

amiază

подне

amńaḑîț (mn. amńaḑîță) [akc. amńaḑîț] (i. s.) — 1. podne kao doba dana ◊ măĭ un śas pănă la amńaḑîț — još jedan sat do podne ◊ înainće đi amńaḑîț — pre podne ◊ pînă-n amńaḑîț — do podne ◊ dupa amńaḑîț — posle podne 2. ručak, obed u podne ◊ duśe amńaḑîțu la sîpatuorĭ — nosi ručak kopačima ◊ vrĭamĭa đi amńaḑîț — vreme je za ručak 3. a. zenit ◊ suarļi la amńaḑîț — sunce je u zenuitu b. jug, strana sveta ◊ a zburat kîtra amńaḑîț — odleteo ka jugu ♦ supr. mńaḑa nuopțî — sever ♦ skr. var. (ret.) amńaḑ ◊ amńaḑîța nuopțî — (demon.) ponoćnica, šumska majka (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. amńaz [Kmp.] ♦ dij. var. nămļaḑîț (Ranovac) [Mlava]

Rudna Glava

354

amparațîĭe

împărăţie

царство

amparațîĭe (mn. amparațîĭ) [akc. amparațîĭe] (i. ž.) — carstvo, carevina, careva imovina, kraljevina; imperija ◊ amparatu a pĭerdut amparațîĭa — car je izgubio carevinu ♦ var. împarațîĭe [Por.] ∞ amparat

Rudna Glava

353

amparat

împărat

владар

amparat (mn. amparaț) [akc. amparat] (i. m.) — vladar, imperator ◊ pin povĭeșć kopilarĭeșć sa pumeńașće măĭ mult țaru, da pin kînćișe lăutarĭeșć, amparatu — kroz priče za decu više se pominje car, a kroz lautarske pesme, imperator ♦ var. împarat [Por.]

(stih)
Ĭanśu, maĭki, śe-ĭ vorbĭa:
Ńiś bańi n-am kĭeltuit,
Ńiś fĭaćiļi n-am urît,
Numa sara însarat,
Un pustîń đi amparat,
La aramaș ma luvat:
Đe pi Stanka oĭ săruta,
Amparațîĭa ĭel mĭ-o da;
Da đi Stanka v-o skapa -
Frumuos kapu mĭ-el luva!
—
Janko majci govoraše:
Nit’ sam pare potrošio,
Nit’ sam cure omrznuo,
Nego kad je noćca pala
Naleteh na pustoh cara,
Što opkladu mi ponudi:
Ako Stanku ja poljubim,
Daće meni carevine,
Ako Stanka mi utenke -
Onda glavu da mi skine!

Đin kînćik „Kînćiku lu Ĭanśo-l bat”, iz pesme „Pesma Janka pijanoga”, kaz. Gergina Durlić, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1982) [Por.]

Rudna Glava

437

amuțî

amuţi

занемети

amuțî (ĭuo amuțîăsk, ĭel amuțîașće, ) [akc. amuțî] (gl. p.) — zanemeti, omutaviti, izgubiti glas ili sposobnost govora ◊ kînd s-a-ntîńit ku lupi-n munće, uomu đi frikă amuțît, ș-a ramas înkrîmeńit în luok — kad se sretao s vukovima u planini, čovek je od straha zanemeo, o ostajao skanjemen u mestu [Por.]

Rudna Glava

438

amuțîrĭe

amuţire

мутавост

amuțîrĭe (mn. amuțîrĭ) [akc. amuțîrĭe] (i. ž.) — mutavost, onemelost, stanje nastalo gubitkom sposobnošću govora, glasa ili zvuka ♦ var. amuțală [Por.] ∞ amuțî

Rudna Glava

436

amuțît

amuţit

омутавио

amuțît (amuțîtă) (mn. amuțîț, amuțîće) [akc. amuțît] (prid.) — omutavio, zanemeo, izgubio glas, ili sposobnost govora ◊ amuțît đi frikă — zanemeo od straha ♦ / a + mut + it [Por.] ∞ amuțî

Rudna Glava

355

amunka

amunca

тешко

amunka [akc. amunka] (pril.) — 1. (pril.) — teško, otežano, s mukom, naporno ◊ ku așa lukratuorĭ, amunka gaćeșć sapatu — sa takvim radnicima, teško ćeš završiti kopanje ◊ astîḑ amunka sa gasîașće lukru — danas se teško nalazi posao 2. (i. ž.) — mučnina, muka ◊ a baut prĭa mult, șî akuma iĭ amunka — pio je previše, i sad mu je muka ♦ sin. grĭeu, kin ♦ supr. ļesńe [Por.]

(izr.) Amunka kînd altu sa kîntă la gruapa tĭa. — Muka je kad drugi kuka na tvom grobu. (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]

Rudna Glava

356

an

an

година

an (mn. ań) — 1. (i. ž.) — (kal.) godina ◊ ano-sta — ova godina ◊ anu đi ḑîļe — godina dana ◊ anu trĭekut — protekla godina ◊ la anu — na godinu, za godinu (dana) ◊ măĭ are ań — ima godine, poživeće još ◊ s-a înpuțînat ańi — smanjio se preostali broj godina, približila se smrt ◊ an tîrḑîu — godina u kojoj kasni zrenje poljoprivrednih kultura ◊ a trĭekut ań șî ań — protekle su godine i godine, prošlo je mnogo vremena ◊ pomana la anu — godišnji pomen, daća na godišnjici smrti ◊ žumataće đi an — pola godine ◊ a ĭeșît anu — istekla je godina, navršila se ◊ la svîrșîtu anuluĭ — na kraju godine ♦ (la) ań đi bîtrîńață — (u) stara vremena, davnina ◊ anol nou — nova godina 2. (pril.) lane, prošle godine ◊ aĭa a fuost an — to je bilo prošle godine ◊ (u izr.) pănă măĭ đ-a-l an fusă lu tuoț bińe — do pre neku godinu beše svima dobro [Por.]

(zdrav.) La mulț ań ku sînataće! — Na mnogo godina, u zdravlje! (Na slavi, pri ispijanju pića u društvu, Gornju Poreč, zapis: Durlić) [Por.]

Rudna Glava

1511

Ana

Ana

Ана

Ana [akc. Ana] (i. ž.) — (antr.) Ana, l.i. biblijskog porekla, ušlo u narod preko hrišćanske crkve ◊ Ana a fost nume đes dat la fĭaće — Ana je bilo ime koje se često davalo devojčicama ◊ đin nume Ana a ĭeșît poļikre Ańița șî Anuța — iz imena Ana nastali su nadimci Anica i Anuca [Por.]

Rudna Glava

357

anțărț

anţărţ

преклане

anțărț [akc. anțărț] (pril.) — (kal.) preklane, pretprošle godine, pre dve godine ♦ var. alan [akc. alan] ♦ (augm.) anțarțuoń — pre mnogo godina, pre neodređenog broja godina, ali ne u tako dalekoj prošlosti [Por.] ∞ an

(opis) Măĭ mulț ḑîk kî ĭe la nuoĭ „anțărț” înainće đi duoĭ ań, da alțî spun kĭ sînt duoĭ ań „alan”, da „anțărț” sînt triĭ ań, la urmă, ĭastă mulț kare ginđesk kî ĭe „anțărț” ku „alan” tot una! — Većina kaže da „anțărț” znači „pre dve godine”, ali neki vele da su dve godine „alan”, a da je „anțărț” vreme od tri protekle godine, na kraju, ima mnogo onih koji misle da obe reči, i „anțărț” i „alan” znače jedno te isto! (kaz. Borislav Paunović, Rudna Glava, r.s. Tanda, zapis: Durlić, 2011) [Por.]

Rudna Glava

964

Andriĭ

Andrea

Андрија

Andriĭ [akc. Andriĭ] (i. m.) — (antr.) Andrija, muško lično ime ♦ var. Andreĭ, (skr.) Andra, (augm.) Anrdiĭan, (demin.) Andriĭuță, Andruță, Andreĭkă ♦ potomci: alu Andriĭ, Andriĭuońi, posrb. prezime: Andrijević, Andrejević [Por.] ♦ / < Andrei — bibl. ime, koje je u rumunsku kulturu ušlo posredstvom slovenskog crkvenog uticaja (Iordan1983, s.v) (exp. Durlić )

Rudna Glava

365

andrĭauă

andrea

децембар

andrĭauă (mn. andrĭaļe) [akc. andrĭauă] (i. s.) — (kal.) (zast.) 1. decembar ◊ andrĭaua ĭe luna đi la urmă în an, ku ĭa s-a-nkĭeptorat anu pi kîļindarĭu ăl babĭesk — „andreja” je poslednji mesec u godini, njime se završavala godina u bapskom kalendaru 2. „andreja”, deo decembra (po sadašnjem kalendaru između 5. i 25.), vreme kada su se parili vukovi ◊ andrĭaua đe mult s-a kĭemat șă doă stamîń pi luna đi la urmă în an kînd s-a vișńit lupi — „andrejom” su se nazivale i dve nedelje u poslednjem mesecu u godini, kada su se parili vukovi [Por.] ∞ lună

(ver.) Andrĭauă ĭe vrĭamĭa kînd s-a vișńit lupi; atunśa a fuost măĭ rîăĭ, da ș-așa aĭ nuoștri a tras rău đi lupĭ, pănă a traĭit pi la munće ș-a pazît vićiļi. Đi rău luor a țînut pista andrĭaļe șî sîrbatuorĭ, n-a lukrat gata ńimika pi lînga viće șî pi lînga kasă. — „Andreja” (decembar) je bilo vreme kada su se parili vukovi; tada su oni bili najopasniji, a i onako su naši trpeli veliko zlo od vukova, dok su živeli po planinama i bavili se stokom. Zbog toga su se ti dani praznovali uzdržavanjem od gotovo svih poslova oko stoke i oko kuće. (Rudna Glava, kaz. Paun Rucić, zapis: Durlić, 1994) [Por.]

Rudna Glava

1855

Anđel

Angeliu

Анђел

Anđel [akc. Anđel] (ž.r. Anđeļiĭa) [akc. Anđeļiĭa]— (antr.) l.i. Anđel ◊ moșu Anđel ku baba Anđeļiĭa n-avut kopiĭ — čiča Anđel i baba Anđelija nisu imali dece [Por.] ∞ Angel

Rudna Glava

1856

Anđeļiĭa

Angelia

Анђелија

Anđeļiĭa [akc. Anđeļiĭa] (i. ž.) — (antr.) žensko l.i. Anđelija, pandan muškom imenu Anđel ◊ Anđeļiĭa a fuost muĭare ćinîră kînd a ramas văduvă — Anđelija je bila mlada žena kada je ostala udovica [Por.] ∞ Angel

Rudna Glava

916

Angel

Anghel

Анђел

Angel [akc. Angel] (i. m.) — (antr.) Anđel, lično ime koje je u narod ušlo pod uticajem hrišćanske crkve ◊ moșu Angel a trait mult — čiča Angel je dugo živeo ♦ / < grč. angelos — „vesnik” ♦ var. Anđel [Por.]

Rudna Glava

3542

Anol nou

Anul Nou

Нова година

Anol nou [akc. Anol nou] (sint.) — (kal.) Nova godina ◊ Anol nou ĭe ḑîua đintîń pi kîļindarĭ ku kare înśape sî sa sokoćiaskă anu — Nova godina je prvi dan u kalendaru kojim počinje da se računa godina ◊ đemult ḑîua kare a sîrbatorito aĭ nuoștri ka anol nou, a kaḑut la Sînvasîĭ — nekada dan koji su naši slavili kao novu godinu, padao je na Svetog Vasilija [Por.] ∞ an

Rudna Glava

1509

Anta

Antonie

Анта

Anta [akc. Anta] (i. m.) — (antr.) Anta ◊ Anta ĭe poļikra lu uom kare ĭe la karće skris ka Antoniĭe, dar aăla nume la rumîń a veńit pista bisîarikă — Anta je nadimak čoveka koji je kršten kao Antonije, a to ime je kod Vlaha došlo posredstvom crkve ◊ muĭarĭa lu Anta sa kĭamă Antońasa — Antonova žena zove se Antonica [Por.]

Rudna Glava

1504

antaļira

interna

интернирати

antaļira (ĭuo antaļirĭeḑ, ĭel antaļirĭaḑă) [akc. antaļira] (gl. p.) — internirati, odvoditi u logor (za vreme rata); zarobiti; zatvoriti ◊ Ńamțî antaļirat lumĭa far đi vină, numa pintru partizań — Nemci su internirali nevine ljude, samo zbog partizana ♦ var. ăntaļira, întaļira, întăļiri [Por.]

Rudna Glava

631

antaļirit

internat

интерниран

antaļirit (antaļirită) (mn. antaļiriț, antaļiriće) [akc. antaļirit] (prid.) — interniran, zarobljen u ratu i odveden u logor ◊ la antaļirit Bugari, ș-a murit în lager — internirali su ga Bugari, i umro je u logoru ♦ var. întaļirit, întîļirit [Por.] ∞ antaļira

Rudna Glava

1510

Anuță

Anuţă

Ануца

Anuță [akc. Anuță] (i. ž.) — (antr.) Anuca, l.i., demin. od bibl. imena Ana ◊ pi fata kare a fuost bućeḑată Ana, a putut s-o poļikraḑă Ańița or Anuța — devojčici krštenoj imenom Ana, mogli su da tepaju Anica ili Anuca ◊ fir đi firu alu vro Anuță s-a kĭemat Anuțuońi, dupa śe poļikră s-a prizuvit la karće Anucić — potomci Anuce zvali su se Anuconi, od kog nadimka je nastalo posrbljeno prezime Anucić [Por.] ∞ Ana

Rudna Glava

504

anunța

anunţa

оглашавати

anunța (ĭuo anunț, ĭel anunță) [akc. anunța] (gl. p.) — (zast.) oglašavati, objavljivati ◊ kînd s-a fakut nunta, s-anunțît pin lume, sî sa șćiĭe śe o să fiĭe — kada se spremala svadba, oglašavala se po narodu, da bi se znalo šta se sprema [Por.]

Rudna Glava

2627

ańi

inele anuale

годови

ańi (mn.) (i. ž.) [akc. ańi] — (bot.) godovi; god, znak godišnjeg rasta debla drveta u širinu, godišnji prsten ◊ numarăm ańi lu ļiemn đi pi bușćanu luĭ — brojimo godine drveta sa njegovog panja [Por.] ∞ an

Rudna Glava

1512

Ańița

Aniţa

Аница

Ańița [akc. Ańița] (i. ž.) — (antr.) (demin.) Anica ◊ pi paramamî-mĭa a bućeḑato Ana, ma ĭ-a ḑîs đi milă Ańița, ș-așa ĭ-a ramas păn-la muarće — moju prababu su krstili Ana, ali su je od milošte zvali Anica, i tako joj je ostalo do smrti [Por.] ∞ Ana

Rudna Glava

366

ańin

anin

јова

ańin (mn. ańiń) [akc. ańin] (i. m.) — (bot.) jova, joha (Alnus incana, Alnus glutinosa) ◊ țîn minće đin kopilariĭe un ańin mare, ĭerĭa sîngur în mižluoku ļivĭeḑî, nalt șî krĭengarat, ku puaļiļi rîđikaće đi la pomînt, supt kare a fuost umbra gruasă — pamtim iz detinjstva jednu veliku jovu, beše usamljena sred livade, visoka i razgranata, sa krošnjom odignutom od zemlje, pod kojom je bila debela hladovina [Por.] ◊ Vaļa ku ańinu — izvorno vlaško ime crnorečkog sela Valakonje: „Dolina jove” [Crn.]

(opis) Đi-n kuažă đi ańin muĭerļi đe mult a fakut farbă ńagră. — Od jovovine su žene nekad pravile crnu boju. [Por.]

Rudna Glava

368

ańina

anina

окачити

ańina (ĭuo ańin, ĭel ańină) [akc. ańina] (gl. p. ref.) — okačiti (se), kačiti neki predmet na visini ◊ nu ańina trasta-ĭa atîta đi sus, n-o sî puot s-o aźung — nemoj kačiti tu torbu tako visoko, neću moći da je dohvatim ♦ sin. atîrna [Por.] ♦ dij. var. aļina (aļin, aļină) Samarinovac [Kmp.], Ždrelo [Mlava]

Rudna Glava

369

ańinat

aninat

окачен

ańinat (ańinată) (mn. ańinaț, ańinaće) [akc. ańinat] (prid.) — okačen, obešen o nešto, visi ♦ sin. atîrnat, spînḑurat [Por.] ∞ ańina

Rudna Glava

367

ańińiș

aniniș

јововина

ańińiș (mn. ańińișurĭ) [akc. ańińiș] (i. s.) — (bot.) jovovina, deo šume u kome preteže jova ◊ ańińiș ĭe luok unđe ĭastă mulț ańiń — jovovina je mesto gde ima dosta jove [Por.] ∞ ańin

Rudna Glava

2902

Apa albă

Apa albă

Бела вода

Apa albă [akc. Apa albă] (i. ž.) — (hidr.) Bela voda, potok u ataru Majdanpeka ◊ Apa albă a fuost ogaș kare avut izvuor la Kulmeźiĭ, ș-a tunat în Șașka đi đirĭapta, la Stîlp — Bela voda je bio potok, koji je izvirao na Kulma Hadžiji, a ulivao se sa desne strane u Šašku kod Stlpa ◊ unđe a mĭers vrodată Apa albă, akuma ĭe kuopu lu Rudńik, ogașu s-a pĭerdut — gde je nekada tekao potok Bela voda, sada je kop Rudnika, potok se izgubio ◊ nume „apa albă” rumîńi dau la tuot ogașu kare la fund are pĭetre albe — ime „bela voda” Vlasi daju svakom potoku koji na dnu ima belo kamenje ♦ up. apă albă [Por.] ∞ apă

Rudna Glava

3701

apaș

apaș

битанга

apaș (mn. apaș) [akc. apaș] (i. m.) — bitanga, varalica ◊ așa apaș n-a măĭ vaḑut lumĭa pănă akuma, minće șă fură ka ńima — takvu bitangu još nije video svet do sada, laže i krade ko niko ♦ sin. aĭman, mangă [Por.]

Rudna Glava

754

apatĭekă

apotecă

апотека

apatĭekă (mn. apatĭeś) [akc. apatĭekă] (i. ž.) — apoteka, prodavnica lekova ◊ ma duk în apatĭekă, să kumpîr ļakurĭ — idem u apoteku da kupim lekove [Por.]

(stih)
Ĭuo frumuos nu puot să fiu,
K-apatĭeka ĭuo nu șćiu!
—
Ja lepotu nemam neku,
Kad ne znam za apoteku.

(Iz pesme o ženi-frajli, kaz. Gergina Durlić, Zapis: Durlić)

Rudna Glava

3744

apaurî

paurî

опљачкати

apaurî [akc. apaurî] (gl.) ● v. paurî [Por.]

Rudna Glava

116

apă

apă

вода

apă (mn. apе) [akc. apă] (i. ž.) — voda ◊ apă adînkă — duboka voda ◊ apă mare — velika (nadošla) voda ◊ apă ļină — tiha, mirna voda ◊ apă skundă — plitka voda, plićak ◊ apă kaldă — topla voda ◊ apă fĭartă — prokuvana voda ◊ apă fĭerbinće — vrela voda ◊ apă molkuță — mlaka voda ◊ apă klośită, klośitură — ustajala, bljutava voda ◊ apă dulśe — slatka, zašećerena voda ◊ apă sarată — slana voda ◊ apă akră — kisela voda ◊ apă ļimpiđe — bistra voda ◊ apă kurată — čista voda ◊ apă tulburĭe — mutna voda ◊ apă albă — bela voda (čest toponim) ◊ apă ńagră — crna voda (zbog crnog kamenja u koritu vodotoka) ◊ apă rîstośită — rastoka, vododelnica ◊ apă înfundată — zajažena, zaustavljena voda; ponornica ◊ apă skumpă — skupa voda, voda iz apoteke ◊ apă întîńită — voda sa sastava dvaju potoka (ima magijsku moć, koristi se u bajanju) ◊ apă ńinśepută — nenačeta voda, voda na izvoru, voda koju pre tog mesta nije zahvatio i nije pio niko (ima magijsku moć, koristi se u bajanju) ◊ apă întuarsă — voda koja se u vodotoku okreće u mestu; pridaje joj se magijsku moć, i koristi se u bajanju za vraćanje čini ◊ apă morțuagă (morțîșuagă) — mrtvačka voda, voda koja se zatekla u sudovima pri prolasku pogrebne povorke pored kuće (obavezno se baca) ◊ apă slubaḑîtă — „oslobođena” voda, voda koja se u posebnom obredu izlivanja (libacije) namenjuje pokojnicima ◊ apa stuarsă — oceđena voda ◊ apa đi pi strĭeș — kišnica ◊ gura api — ušće ◊ pi apă la valje — nizvodno ◊ pi apă la đal — uzvodno ◊ a luvat apa — odnela voda ◊ îńekat în apă — udavljen u vodi ◊ sa dus pi apă — otišlo niz vodu ◊ a veńit apa — nadošla voda ◊ matka api — vodena matica; matica reke ◊ fara apă — bezvodan [Por.] ◊ apă mută — voda koja se uzima sa tri izvora i daje samrtniku koji teško umire ◊ apă boćeḑată — krštena voda, uzima se na Bogojavljenje i čuva za lečenje ◊ apă skumpă — skupa voda, unosi se u domaćinstvo pokojnika tokom petrovdanskog posta [Crn.] ◊ apă spintă — plitka voda (Kobilje) [Stig]

(izr.) A veńit apa șî la muara mĭa. — Došla je voda i na moju vodenicu (pružila se i meni zgodna prilika). (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]

Rudna Glava

372

apă înpușkată

apă-înpușcată

упуцана вода

apă înpușkată [akc. apă înpușkată] (sint.) — upucana, ubijena voda ◊ apă kurgatuare în kare vrîžîtuorĭu pokńașće ku puška, s-o „omuară” đi sî fakă ku ĭa đeskînćiśiļi aļi măĭ tarĭ — tekuća voda u koju vrač puca puškom, da je „ubije” da bi njome spremao najjače vradžbine ♦ (skr.) apă-npușkată [Por.] ∞ apă

(mag.) Apa puaće sî sa ĭa numa đi la luokurĭ adînsă, kare sînt pin funduańa śuośilor, afară đi lume, și đi kare șćiu numa vrîžîtuori. Așa un fĭeļ đi luok ĭe Raĭkuva lînga Maĭdanpek. Kare vrĭa sî lukre akolo, trîabe sî đa đi al-aĭa kare poartă griža lu aritu mîĭdanuluĭ, sî kaće đi la ĭa să-l lasă, d-aĭa puot numa aĭ măĭ tarĭ vrîžîtuorĭ sî kapiće. Ala kare ĭe stapîna Raĭkuluĭ ș-alu aritu đi pi akoluo, sa kĭamă Dańița, șî are skamn într-un žugastru batrîn la gura Rîmnarĭeśi, unđe rîu tună-n Șașka, vro ḑîaśe kilomĭetre đi la Mîĭdan kîtra rîsarit, pi drumu đi Arnaglaua. La ală șî la điskîntat vrîžîtuorĭu sa duśe la mižluoku nuopțî, șî aĭa đizbrakat în pĭaļa guală. Puaće-fi ala nuĭe la kasă, atunśa sa duśe đi măĭ mulće uorĭ. Kît ĭe đi greu rău kare vrĭa săl fakă vrîžîtuorĭu – da la ala-ĭa kućeḑ sî će duś numa pintru aļi măĭ grĭaļe riaļe! – așa đi grĭa trîabe să fiĭe și datoriĭa. Numa đi să-l lasă să omuare apa, vrîžîtuorĭu trăbe săĭ đa đin parća luĭ, đin lumĭa nuastră, sî manînśe śuava, kum ar fi: vrun kopil mik în ļagîn đin kasă ku ușa ńinkuńată, or ku ferĭeșćiļi đeșkisă, or kă să-ĭ đa să omuare măĭ mulț inș marĭ, kî ĭeĭ sînt đi Dańița măĭ mare dulśață. Multă lume kare a perit ku karîļi aproape đi žugastro-la, śkă, a perit kă un vrîžîtuorĭ đin Poreśa đi sus are ļigatură strînsă ku Dańița-ĭa! Dupa śe gaćașće ku Dańița, vrîžîtuorĭu sa duśe în Raĭkuva, în luok kare la aļes, șî la mižluoku nuopțî sa đizbrakă-n pĭaļa guală, măĭ întîń ḑîśe vrun đeskînćik adîns, șî pĭe urmă pokńașće đin pușkă în matka api măĭ înainće đi luoko-la unđe stă. Apa-ĭa ś-a-npușkato așćată sî vină la ĭel, șî kînd ažunśe đi înainća luĭ, ĭel sa apļakă ș-o prinđe în truok, or în kilă, șî sa duśe ku ĭa la kasă unđe o pazîașće ka uoki-n kap, kî ku apa-ĭa sa faśe numa đeskînćik grĭeu, kum ĭe kînd vrĭa să omuare pi vrunu. Asta fĭeļ đi đeskînćik ĭe măĭ grĭeu kînd sa lukră ku al ńikurat, kă șî vrîžîtirĭu puaće ļesńe sî đa pĭaļa dakă sminćașće śuava, pănă mîraśașće ku apa-npușkată.
—
Voda se može uzeti samo sa određenih mesta, koja su obično duboko u planinama, van ljudskog sveta, i koja vračevi drže u tajnosti. Jedno od takvih mesta jeste Rajkovo kod Majdanpeka. Poseban uslov za izvođenje obreda je da se uspostavi kontakt s demonom koji čuva područje, i da se od njega pribavi saglasnost, a to može poći za rukom samo posebnim vračevima, koji se u oblasti magije smatraju najjačim. „Ala” koja gospodari Rajkovom i okolinom zove se Danica, i boravi u starom jasenu kraj ušća Ravne reke u Šašku, desetak kilometara istočno od Majdanpeka, na putu za Rudnu Glavu. I demonu i obredu „ubijanja” vode, vrač pristupa u ponoć potpuno nag. Može se desiti da „ala” nije kod kuće, pa se mora pokušavati više puta. U zavisnoti od težine „dela” koje se želi učiniti vradžbinom - a demonu se sme pristupiti samo u izuzetnim slučajevima - mora mu sе prineti odgovarajuća žrtva. Za dozvolu da na njenom terenu može „ubiti” vodu, vrač joj dozvoljava da ona s njegovog terena, iz sveta ljudi, pojede po nešto, na primer: bebe u kolevkama iz kuća sa nezaključanim vratima, ili sa otškrinutim prozorima, ili, pak, da ubije veći broj odraslih ljudi, što je za Danicu najveća poslastica. Nekoliko teških saobraćajnih nesreća u blizini pomenutog jasena, u sujevernom svetu Gornjeg Poreča objašnjava se nečistim savezom jednog njihovog vrača sa pomenutom alom. Po dobijanju dozvole od demona, vrač odlazi do izabranog mesta, u ponoć se skida nag, izgovara bajalicu i puca iz puške uzvodno u maticu rečice ili potoka, a zatim u doneti sud hvata „ubijenu” vodu i nosi kući gde je ljubomorno čuva za izuzetne prilike (uglavnom kada treba nekog da ubije svojom magijom). Ovaj se čin smatra najtežim u složenim i misterioznim obredima tzv. crne magije, jer i sam vrač može da strada od demona ukoliko napravi neku grešku u bilo kom trenutku petljanja sa „ubijenom” vodom. (Kaz. vrač Mika Zlatić, Crnajka, zapis: Durlić, 1997) [Por.]

Rudna Glava

2904

apă întuarsă

apă întoarsă

повраћена вода

apă întuarsă [akc. apă întuarsă] (i. ž.) — (mag.) povraćena voda, voda koja se okreće u krug ◊ apa întuarsă ĭe apă kare-n matkă sa-nvîrćașće în luok, kare sa-ntuarśe napuoĭ — povraćena voda je voda koja se u matici okreće u mestu, koja se kreće unazad ◊ apa întuarsă sa duśe la vrîžîtuare, șî ĭa ku ĭa faśe đeskînćik kare sa kĭamă „întorsură” — povraćena voda nosi se vračari, koja u njoj izvodi bajalicu koja se zove „vraćanje čini” [Por.] ∞ apă

Rudna Glava

2903

apă ńinśepută

apă neincepută

неначета вода

apă ńinśepută [akc. apă ńinśepută] (i. ž.) — (mag.) nenačeta voda ◊ apă ńinśepută ĭe apă kurată, kare n-a bauto ńima, luvată đi la luok đi unđe apa izvorĭaḑă đin pomînt — nenačeta voda je čista voda, koju nije pio niko, zahvaćena sa mesta gde voda izvire iz zemlje ◊ ku apă ńinśepută vražîtuoriļi fak tuaće đeskînćiśe — sa nenačetom vodom vračare rade sva bajanja [Por.] ∞ apă

Rudna Glava

751

apipai

a pipăi

пипати

apipai (ĭuo apipiĭ, ĭel apipiĭe) [akc. apipai] (gl. p. ref.) — pipati, opipavati; nežno ili pažljivo dodirivati rukom; ispitivati dodirom ◊ ńagura bîznă ĭe, șî ĭel apipiĭe în okuol să priśĭapă unđe ĭe — mrkli je mrak, i on pipa okolo da oseti gde je ◊ ĭe apipiĭe aiśa, vĭeḑ śi ĭe — pipni ovde, vidi šta je [Por.]

Rudna Glava

753

apipiĭală

pipăială

пипање

apipiĭală (mn. apipiĭaļе) [akc. apipiĭală] (i. ž.) — pipanje, opipavanje, dodirivanje; ispitivanje dodirom ◊ đi źaba atîta apipiĭală pi parĭeț, nu gasîră ńimika — uzalud toliko pipanje po zidovima, nisu našli ništa [Por.] ∞ apipai

Rudna Glava

752

apipiĭat

pipăit

опипан

apipiĭat (apipiĭată) (mn. apipiĭaț, apipiĭaće) [akc. apipiĭat] (prid.) — opipan, napipan, dodirnut rukom ◊ a fuost bîksală, șî ĭa, saraka, fusă apipiĭată đin tuaće părțîļi — bila je gužva, i ona, sirota, beše opipana sa svih strana [Por.] ∞ apipai

Rudna Glava

148

apļeka

apleca

сагињати (се)

apļeka (ĭuo apļek, ĭel apļiakă) [akc. apļeka] (gl. p. ref.) — 1. (za položaj) saginjati se, kriviti se, savijati se ◊ puartă krețanu skurt, șî kînd sa apļakă, iĭ sa vĭađe kuru guol — nosi kratak krecan i kad se sagne, vidi joj se golo dupe 2. dojiti, davati sisu dedetu ili mladuncu stoke ◊ apļakă kopilu — doji dete ◊ apļakă vițălu — doji tele [Por.]

Rudna Glava

149

apļekare

aplecare

сагињање

apļekare (mn. apļekărĭ) [akc. apļekare] (i. ž.) — 1. saginjanje, savijanje 2. dojenje ◊ vrĭamĭa ĭe đi apļekarĭa kopilașuluĭ, da mumî-sa înga nu sa-ntuors đin sat — vreme je za dojenje bebe, a majka mu se još nije vratila iz sela [Por.] ∞ apļeka

Rudna Glava

150

apļekat

aplecat

погнут

apļekat (apļekată) (mn. apļekaț, apļekaće) [akc. apļekat] (prid.) — 1. pognut, sagnut, nagnut ◊ đi kînd uaĭa-ĭa stă ku kapu apļekat, puaće-fi đi śieva ĭ-a kaḑut grĭeu — otkad ona ovca stoji pognute glave, možda joj je od nečega pripala muka 2. (fig.) pokoran, poslušan, snishodljiv, servilan [Por.] ∞ apļeka

(posl.) Kapu apļekat ńiśkînd nuĭe taĭat. — Pokorna se glava nikad ne seče. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, „Развитак” 1984, „Rokovnik” 2001) [Por.]

Rudna Glava

152

apļekatuarĭe

aplecătoare

недоиља

apļekatuarĭe (mn. apļekatuorĭ) [akc. apļekatuarĭe] (i. ž.) — nedoilja, ovca koja odbija da doji svoje jagnje ◊ apļekatuarĭe ĭe uaĭa kare nu lasă mńelu iĭ s-o sugă, numa pîkurari o apļeakă la sîlă — nedoilja je ovca koja je ne pušta svoje jagnje da je siše, već čobani moraju na silu da ga podoje [Por.] ∞ apļeka

Rudna Glava

151

apļekatuorĭ

aplecător

сисавче

apļekatuorĭ (apļekatuаrĭе) [akc. apļekatuorĭ] (i. m.) — sisavče (tele ili jagnje) [Por.] ∞ apļeka

Rudna Glava

135

aprinđe

aprinde

палити

aprinđe (ĭuo aprind, ĭel aprinđe) [akc. aprinđe] (gl. p. ref.) — 1. (za materijale koji sagorevaju) paliti, zapaljivati, pripaljivati ◊ aprinđe-m bîtu đi mașînă — zapali mi palidrvce ◊ du-će, aprinđe gunuoĭu-la să ardă — idi, zapali ono đubre da izgori 2. (za oružje) opaliti ◊ ăl luvă la uokĭ, șă aprinsă pușkă — uze ga na nišan, i opali iz puške 3. (za čoveka) padati u vatru, postati jarostan; razjariti se ◊ ńiś nu gaćiĭ vuorba da ĭel sa aprinsă, ńi svađirăm ka țîgańi — nisam ni završio reč a on se upalio, svađali smo se kao Cigani [Por.] ♦ dij. var. aprinďe [Kmp.]

Rudna Glava

136

aprins

aprins

упаљен

aprins (mn. aprinș) [akc. aprins] (prid.) — 1. (za materije koje sagorevaju) upaljen, zapaljen 2. (za mašine) uključen, pokrenut, startovan 3. (za čoveka) razjaren [Por.] ∞ aprinđe

(baj.) Strîgă novak đin mare krak / Kî s-a aprins ļivĭeḑîļi șî ogrăḑîļi! / Nu s-a aprins ļivĭeḑîļi șî ogrăḑîļi, / Numa ińima-n lume đi frumuoșața (alu kutare). — Viče novak s vrha brda / Da su se upalile livade i ograde! / Nisu se upalile livade i ograde, / Već srca u ljudima od lepote (toga i toga). (Magijski stihovi iz ljubavne bajalice, kaz. Veselinka Bkić, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1984) [Por.]

Rudna Glava

137

aprinsură

aprinsură

паљевина

aprinsură (mn. aprinsurĭ) [akc. aprinsură] (i. ž.) — (zast.) 1. paljevina; požar ◊ prĭa mare aprinsură a fuost, șă n-a putut ńima s-o stîngă ļesńe — prevelika je pljevina bila, i nije mogao niko da je ugasi lako 2. zgarište ◊ kînd sa-ntuors đin rat, a gasît numa aprinsura kășî — kad se vratio iz rata, našao je samo zgarište kuće [Por.] ∞ aprinđe

Rudna Glava

139

apropiĭa

apropia

приближити

apropiĭa (ĭuo ma apruapiĭ, ĭel sa aproapiĭе) [akc. apropiĭa] (gl. p. ref.) — 1. (za odnose u prostoru) približiti se, smanjiti rastojanje 2. (za odnose među ljudima) sprijateljiti se; zbližiti se ◊ sa apruapiĭe đi nuoĭ — prbližava nam se ◊ vreu kumva sî ma apruopiĭ đi ćińe — želim nekako da ti se približim ♦ supr. đeparta [Por.]

Rudna Glava

140

apropiĭat

apropiat

близак

apropiĭat (apropiĭată) (mn. apropiĭaț, apropiĭaće) [akc. apropiĭat] (prid.) — 1. (za prostor) blizak, u blizini ◊ karu a fuost apropiĭat đi borugă, ș-aluńikat șî s-a răsturnat — kola su bila ostavljena blizu uvale, pa su skliznula i preturila se 2. (za količinu) približno, otprilike ◊ ăn sak a fuost apropiĭat śinḑăś đi kiļe — u džaku je bilo približno petedest kila [Por.] ∞ apropiĭa

Rudna Glava

138

apruape

aproape

близу

apruape [akc. apruape] (pril.) — blizu, u blizini; oko, otprilike, približno ◊ apruape la o sută — blizu sto, oko stotinu ♦ (komp.) ĭel mi ĭe măĭ apruapiĭe fîmeļiĭe — on mi je najbliži rod ◊ șî măĭ apruapiĭe — još bliži; najbliži [Por.] ∞ apropiĭa

Rudna Glava

939

apruor

amproor

испаша

apruor (mn. apruourĭе) [akc. apruor] (i. s.) — (zast.) ispaša ovaca uoči đurđevdanske bačije ◊ s-a dus ku uoĭļi la apruor, să ļi paskă bińe đi măsurat lapćiļi la baśiĭe — otišao je sa ovcama na ispašu, da ih dobro napase za merenje mleka na bačiji ♦ var. napruor [Por.]

Rudna Glava

141

apsană

pușcărie

апсана

apsană (mn. apsăń) [akc. apsană] (i. ž.) — apsana, robijašnica, zatvor ◊ la înkis o țîră în apsană, să-ĭ vină minća — zatvorili ga malo u apsanu, da dođe pameti [Por.] ∞ apsă

Rudna Glava

142

apsanźiu

apsangiu

апсанџија

apsanźiu (mn. apsanźiĭ) [akc. apsanźiu] (i. m.) — 1. apsandžija, čuvar zatvora i zatvorenika ◊ a dat mită la apsanźiu, să-l kaće kîta măĭ bun — podmitio je apsandžiju da ga pazi malo bolje 2. hapsitelj ◊ l-a prins apsanźiu, șî l-a mînat la-nkisuare — uhvatio ga apsandžija, i oterao ga u zatvor [Por.] ∞ apsă

(stih)

Apsanźiu mi-l zafla,
Ăl luva șî-l înkiđa,
În tamńiță ăl baga,
În tamńiță pănă-n țîță.

—
Apsandžija mi ga nađe,
Uhvati ga i zaveže,
U tamnicu ga sprovede,
I ukopa do pojasa.

(Đin kînćik „Korbĭa” — Iz pesme „Korbja”, kaz. Mika Harmonikaš, zapis: D. Dragić, Crnajka, 1971) [Por.]

Rudna Glava

143

apsă

pușcărie

затвор

apsă [akc. apsă] (i. ž.) — zatvor, robija ◊ a fuost în apsă pintru furaluk — bio je na robiji zbog krađe [Por.]

Rudna Glava

238

apuka

apuca

почињати

apuka (ĭuo apuk, ĭel apukă) [akc. apuka] (gl. p.) — 1. (za radnju) počinjatu, započinjati ◊ apukă lukru — počinje posao ◊ apukă đin skurt — hvata se (nečega) na prečac 2. (za pravac kretanja) hvata se puta, kreće na put ◊ apukă pi drum în đal — uhvatio se puta uzbrdo, krenuo je uzbrdo ◊ apukă-ț drumu! — hvataj se puta! odlazi odavde! skloni se! (fig.) gledaj svoja polsa, ne mešaj se 3. (psih.) obuzimati, opsedati ◊ ma apukă frika — hvata me strah ◊ ăl apukă śe-l apukă — nešto ga hvata, obuzima, opseda [Por.]

Rudna Glava

239

apukat

apucat

започет

apukat (apukată) (mn. apukaț, apukaće) [akc. apukat] (prid.) — 1. počet, započet, načet 2. zahvaćen ◊ mara-sta ĭe apukată đi vĭerm — ova jabuka je načeta od crva [Por.] ∞ apuka

Rudna Glava

3645

apukatu

apucătură

грип

apukatu [akc. apukatu] (i. ž.) ● v. apukatură¹ [Por.] ∞ apuka

Rudna Glava

240

apukatură

apucătură

грип

apukatură¹ (mn. apukaturĭ) [akc. apukatură] (i. ž.) — (med.) 1. prehlada, grip (lat. influentia) ◊ am raśit șî ma trĭaśe apa, ka kînd o sî sa pună apukatu pi mińe — prehladio sam se i probija me znoj, kao da će me uhvatiti grip 2. razne bolesti stomaka, glave i sl. ◊ apukatu sa ḑîs la măĭ mulće buaļe, nu numa la buaļe dusă đin raśală — pod gripom su se podrazumevale razne bolesti, ne samo one nastale od prehlada ♦ var. apukatu ◊ l-a prins apukatu, s-a pus apukatura pi ĭel — uhvatio ga je grip (ili neka druga bolest, koja je propraćena drhtavicom i temperaturom) ◊ đeskînćik đi apukatu, đi apukatură — bajalica protiv gripa [Por.] ∞ apuka

Rudna Glava

241

apukatură

apucatură

бајалица против грипа

apukatură² (mn. apukaturĭ) [akc. apukatură] (i. ž.) — (mag.) bajalica protiv gripa ◊ apukatură ĭe đeskînćik đi apukat — apukatura je bajalica protiv gripa [Por.] ∞ apuka

Rudna Glava

370

apuos

apos

воден

apuos (apuosă) (mn. apuoș, apuosă) [akc. apuos] (prid.) — voden, vodnjikav, podvodan (za zemljište ◊ am un luok lînga rîu, apuos ku tuot, bun ĭe numa đi vîrḑariĭe — imam njivu pored reke, potpuno je vodnjikav, dobar je samo sa kupusište ♦ var. apatuos [Por.] ∞ apă

Rudna Glava

371

apuriĭe

apărie

водурина

apuriĭe (mn. apuriĭ) [akc. apuriĭe] (i. ž.) — 1. (augm.) vodurina, velika količina tekuće vode; poplava ◊ apuriĭe în tuaće părțîļi — vodurina na sve strane 2. veća količina prosute vode ♦ var. apușînă ◊ veńi o apușînă ku tuot, șî ńi luvă kasa — nadošla je neka vodurina, i odnela nam kuću ♦ sin. pouod [Por.] ∞ apă

Rudna Glava

146

apșuară

apșuară

водица

apșuară (mn. apșuоrĭ) [akc. apșuară] (i. ž.) — 1. (demin.) vodica ◊ apșuară ĭe apă mikă, slabă or puțînă — vodica je plitka, slaba ili mala voda 2. (anat.) vodenjak ◊ a ĭeșît apșuara, akuș sa nașće — potekla je vodica (=pukao vodenjak), brzo će se poroditi [Por.] ∞ apă

Rudna Glava

3133

ar

ar¹

ар

ar¹ (mn. arĭ) [akc. ar] (i. m.) — ar, mera za površinu zemljišta ◊ aru nuĭe masură batrînă đi pomînt — ar nije stara mera za površinu zemljišta ◊ đemult pomînt sa mîsurat ku ḑîua đi arat, da ļivađa ku ḑîua đi kosît — nekada se zemlja merila danom oranja, a livada danom košenja [Por.]

Rudna Glava

181

ara

ara

орати

ara (ĭuo ar, ĭel ară) [akc. ara] (gl. p.) — orati, izoravati; raditi pomoću pluga ◊ vrodată lumĭa tuată ara ku plugurļi đi ļiemn — nekada su svi ljudi orali drvenim plugom [Por.]

(izr.) ◊ Draku ńiś nu ară, ńiś nu grapă, numa bolđiașće uomu la kur. — Đavo niti ore, niti kopa, nego samo podbada čoveka u zadnjicu. (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]

Rudna Glava

242

aram

haram

клетва

aram (mn. aramе) [akc. aram] (i. ž.) — kletva, prokletstvo ◊ aram să fiĭe — proklet bio [Por.]

(klet.) Să-ĭ fiĭe aram șî katran. — Nek mu bude čemer i jad. Zapis: Durllić, kaz. Paun Ilić, Tanda 2. I 2018. [Por.]

Rudna Glava

236

aramaș

rămaș

опклада

aramaș (mn. aramașă) [akc. aramaș] (i. ž.) — opklada ◊ s-a luvat la aramaș, s-a aramașît — opkladili se, sklopili opkladu ◊ a pĭerdut aramașu — igubio opkladu ◊ aĭ, faśem aramaș, dakă kućeḑ — hajde, da se opkladimo, ako smeš [Por.] ♦ dij. var. ramaș [Crn.]

Rudna Glava

237

aramașî

rămăși

кладити се

aramașî (ĭuo aramașîăsk, ĭel aramașîașće) [akc. aramașî] (gl. p. ref.) — kladiti se, sklapati opkladu ◊ iĭ drag sî sa aramașîaska ku fiĭe kare — voli da se kladi sa bilo kim ◊ nu ći aramașî dakă n-aĭ bań — nemoj se kladiti, ako nemaš pare [Por.] ♦ dij. var. ramașîașće [Crn.]

Rudna Glava

175

aramă

aramă

бакар

aramă (mn. arămurĭ) [akc. aramă] (i. ž.) — (min.) bakar ◊ đi aramă — od bakra, bakarno ◊ kaldarĭe đi aramă — bakrač ◊ rudńik đi aramă — rudnik bakra [Por.]

Rudna Glava

243

arambaș

harambașă

харамбаша

arambaș (mn. arambașă) [akc. arambaș] (i. m.) — 1. harambaša, vođa hajdučke družine ◊ arambașa puartă uoțî — harambaša predvodi hajduke 2. (fig.) silnik; drzak i bezobziran čovek ◊ arambaș mare, aramiu, ńima n-are paśe đi ĭel — veliki harambaša, aramija, niko nema mira od njega [Por.]

(stih)
Măĭ tu, Fluorĭa Florilor,
Arambașa uoțîlor:
La lupće să ńi luptăm,
Kă ĭe lupta măĭ kurată,
Đi la dumńeḑîu lasată!
—
Hej ti, Floro Floriću,
Harambašo odmetnika:
Hajde da se porvemo,
Rvanje je megdan čist,
I od boga blagosloven.

(Đin kînćik aĭduśesk, „Giță Kîtańiță”. — Iz hajdučke pesme „Gice Katandžija”. Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1985) [Por.]

Rudna Glava

176

arami

arămi

лемити бакром

arami (ĭuo aramĭesk, ĭel aramĭașće) [akc. arami] (gl.) — 1. lemiti, letovati, spajati dva metalna predmeta pomoću bakra ◊ numa țîgańi aramit bun kaldîărîļi — samo su Cigani dobro lemili bakrače 2. ukrašavati bakrom [Por.] ∞ aramă

(opis) Kovačko lemljenje: ugreje se gvožđe, dodaje se kremen, boraks i bakar i lemi, odnosno krpi metalni predmet; na ovaj način se lemila i puščana cev. Lem je dobro držao, ali je za kovače bio težak posao. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1995) [Por.]

Rudna Glava

177

aramit

arămit

побакрен

aramit (aramită) (mn. aramiț, aramiće) [akc. aramit] (prid.) — pobakren, pokriven bakrom, zalemljen pomoću bakra, ukrašen bakrom [Por.] ∞ aramă

Rudna Glava

178

aramitură

strat de aramă

бакарни лем

aramitură (mn. aramiturĭ) [akc. aramitură] (i. ž.) — 1. bakarni lem 2. mesto na nekom metalnom predmetu pokrpljeno bakrom 3. lem uopšte [Por.] ∞ aramă

Rudna Glava

1296

aranga

aranga

поребарке

aranga [akc. aranga] (pril.) — (za položaj tela) porebarke, na bok, bočno ◊ a ustańit, s-a dat đi aranga la umbră, a pus mîna kîpatîń, śkă, să uđińaskă o țîră — umorio se, legao porebarke u hlad, stavio ruku pod glavu, veli, da malo predahne (Krivelj) [Crn.] ◊ đi aranga nu puoț mult sî ḑaś, kî ći duor uasîļi, da ńiś n-aĭ kînd kî ĭe aranga ođină skurtă — porebarke ne možeš dugo da ležiš, jer te zabole koske, a nemaš ni vremena jer je „aranga” kratak predah (Tanda) ◊ kînd ći daĭ đi aranga, n-aĭ unđe, numa puń mîna supt kap, kî aĭa ĭe ođină în padure, la luok, dupa viće, unđe nuĭe ńiś pat, ńiś kîpatîń — kad se prućiš porebarke, nemaš kud, nego staviš ruku pod glavu, jer je to predah u šumi, na njivi, za stokom, gde nema ni kreveta, ni jastuka (Rudna Glava) [Por.] ◊ đi aranga sa ḑîśe kînd staĭ pi o parće, rîḑîmat în kuot; așa nu puoț sî duormĭ, numa kukîĭ kîćikîta — „aranga” se kaže kad ležiš na jednoj strani, oslonjen na lakat; tako ne možeš da spavaš, nego samo kunjaš pomalo (Jasikovo) [GPek]

Krivelj

2331

Aranźel

arhanghel

Аранђел

Aranźel (mn. aranźeļ) [akc. Aranźel] (i. m.) — I. (rel.) 1. (demon.) Aranđel, mitološko biće koje ljudima uzima dušu ◊ la uom kare ḑaśe pi muarće, Aranźelu vińe ku triĭ kuțîće, șă-ĭ skuaće sufļitu — čoveku koji leži na samrti, Aranđel dolazi sa tri noža, i vadi mu dušu 2. (kal.) slava, krsno ime ◊ Svići Aranźelu ĭe prazńiku alu mulț rumîń; ĭastă Aranźel đi vară, șî Aranźel đi tuamnă — Sveti Aranđeo je slava mnogih Vlaha; postoji letni i jesenji Aranđel II. (antr.) l.i. Aranđel ◊ ĭastă kopiĭ la rumîń, lu kare nașu la boćeḑ ļ-a dat nume Aranźel, kî sî-ĭ pazaskă Aranźelu, să nu-ĭ ĭa ćińirĭ — ima vlaške dece kojima je kum na krštenju dao ime Aranđel, da ih Aranđel čuva, da ih ne uzme mlade [Por.]

Rudna Glava

179

arańi

hrăni

хранити

arańi (ĭuo arańesk, ĭel arańiașće) [akc. arańi] (gl. p. ref.) — 1. hraniti, nahraniti, ishraniti ◊ fuamiće mare, da multă lume trăbe arańi — velika je glad, a mnogo naroda treba nahraniti 2. toviti, goji ti ◊ arańașće puorśi — hrani, tovi svinje ◊ grĭeu ĭe kînd naĭ ku śe să arańeșć kopiĭi — teško je kad nemaš čime da nahraniš decu [Por.]

Rudna Glava

180

arańit

hrănit

нахрањен

arańit (arańită) (mn. arańiț, arańiće) [akc. arańit] (prid.) — 1. nahranjen, sit 2. (iron.) gojazan 3. (za goveda i svinje) utovljen [Por.] ∞ arańi

Rudna Glava

232

arata

arăta

показивати

arata (ĭuo arăt, ĭel arată) [akc. arata] (gl. p.) — 1. pokazivati, prikazivati, ukazivati ◊ puvesta, ama nu arata ku mîna kîtra mińe — pričaj, ali nemoj pokazivati rukom na mene 2. otkrivati, obelodanjivati ◊ spuńeț lukru, să nu ći arăt ĭo — priznaj delo, da te ne otkrijem ja 3. dokazivati ◊ tare đi kap, amunka uomu puaće-ĭ arata kă nu vorbĭașće đirĭept — tvrdoglav, teško mu čovek može dokazati da nije u pravu [Por.]

(posl.) Arataĭ pi draku șî vaḑuĭ pi pruokļitu. — Ukazah na đavola, i videh vraga! (=obelodanio je istinu i nadrljao je zbog toga). (Zapis: Durlić, Rudna Glava) ◊ La-l surd nu vorbĭa, la-l kĭuor nu arata. — Gluvom ne govori, slepom ne pokazuj. [Por.]

Rudna Glava

233

aratarĭe

arătare

привиђење

aratarĭe (mn. aratărĭ) [akc. aratarĭe] (i. ž.) — 1. priviđenje, prikaza, utvara 2. predskazanje, slutnja; znak ili predznak sudbine 3. (psih.) predosećaj 3. radnja pokazivanja, ukazivanja, prikazivanja ◊ măĭ đes aratarĭa sa faśe-n vis — predskazanje se najčešće javlja u snu ◊ đeskînćik đi aratarĭe — bajalica protiv priviđenja ♦ sin. nalukă [Por.] ∞ arata

Rudna Glava

1490

aratat

arătat

приказан

aratat (aratată) (mn. arataț, arataće) [akc. aratat] (prid.) — prikazan, koji je izložen pokazivanju; pokazan ◊ sămnu ăl aratat, nu la înțaļes ńima — pokazani znak nije razumeo niko [Por.] ♦ dij. var. arăta [Kmp.] ∞ arata

Rudna Glava

182

aratuorĭ

arător

орач

aratuorĭ (aratuorĭе) (mn. aratuorĭ, aratuorĭе) [akc. aratuorĭ] (i. m.) — orač, osoba koji radi sa plugom ◊ kopiĭi đi miś s-a învațat să mîńe plugu, đi să fiĭe aratuorĭ buń — deca su se od malih nogu učila da teraju plug, da bi bili dobri orači ♦ (prid.) — 1. (za zemlju) oraća zemlja ◊ luok aratuorĭ — oranica 2. (za stoku) grlo koje se koristi pri oranju ◊ buou aratuorĭ — oraći vo [Por.] ∞ ara

Rudna Glava

234

aratuos

arătos

угледан

aratuos (aratuasă) (mn. aratuoș, aratuasă) [akc. aratuos] (prid.) — (zast.) 1. ugledan, napredan, srećan, lep 2. (psih.) sa natprirodnim osobinama, vidovit 3. uklet, proklet, lud, ćaknut [Por.] ∞ arata

Rudna Glava

1003

arazna

arazna

засебно

arazna [akc. arazna] (pril.) — zasebno, odvojeno, po strani ◊ pus đ-arazna, să nu sa pĭardă, șî rîḑîmat đi parĭaće, să nu sa pluaĭe — stavljen na stranu, da se ne izgubi, i naslonjen na zid, da ne kisne [Por.]

Rudna Glava

244

arțag

arţag

зловољност

arțag (mn. arțagurĭ) [akc. arțag] (i. s.) — (zast.) prgavost, zlovoljnost, ljutitost, spremnost na kavgu ◊ așa arțag n-a fuost în lumĭe đi dupa ratu ku mńamțî — takva zlovoljnost u ljudima nije bila još od rata sa Nemcima [Por.]

Rudna Glava

245

arțaguos

arţăgos

зловољан

arțaguos (arțaguasă) (mn. arțaguoș, arțaguașă) [akc. arțaguos] (prid.) — zlovoljan, razdražljiv, spreman na svađu i kavgu ◊ uom arțaguos — kavgadžija, napasnik; svađalica [Por.] ♦ dij. var. rțaguos [Crn.] ∞ arțag

Rudna Glava

246

arțarĭ

arţar

црни јавор

arțarĭ (mn. arțarĭ) [akc. arțarĭ] (i. m.) — (bot.) crni javor (Acer platanoides, Acer tartaricum) ◊ arțarĭu ĭe bun đi fakut fluĭere șî dĭelurĭ đi laută — crni javor je dobar za izradu frula i delova za violinu ◊ arțarĭ ĭe un fĭeļ đi palćin — arcar je vrsta javora [Por.] ♦ dij. var. îrțarĭ (Ranovac) [Mlava] ∞ palćin

Rudna Glava

247

arțuagă

arţăgos

бабускера

arțuagă (mn. arțuaźe) [akc. arțuagă] (i. ž.) — (zast.) (pej.) 1. babuskera, stara žena ◊ ĭastă muĭerĭ batrîńe kare sînt urîće ka muarća, da au șî narau rău, đi ĭaļe sa ḑîśe kă sînt arțuaźe — ima starih žena koje su ružne ko smrt, a imaju i ružnu narav, za njih se kaže da su babuskere 2. prgava osoba, svađalica; prznica ◊ o arțuagă đi uom, la tuot nat îĭ sĭare-n kap — prznica od čoveka, sa svakim se kači 3. (fig.) mrcina ◊ o îrțuagă đi uom, abĭa-ș traźe kuru dupa ĭel — mrcina od čoveka, jedva vuče dupe za sobom ♦ var. îrțuagă ♦ var. mîrțuagă [Por.] ∞ arțag

Rudna Glava

161

arćiĭe

hârtie

хартија

arćiĭe (mn. arćiĭ) [akc. arćiĭe] (i. ž.) — hartija, papir ◊ fuaĭe đi arćiĭe — list papira ◊ arćiĭa đi skris — hartija za pisanje ◊ pus pi arćiĭe, să nu sa zauĭće — stavljeno na papir, da se ne zaboravi; zabeleženo, zapisano ◊ supțîrĭe ka arćiĭa — tanko kao hartija [Por.] ♦ dij. var. arťiĭe (mn. arťiĭ) [Kmp.]

Rudna Glava

336

ardou

hârdău

ардов

ardou (mn. arduave) [akc. ardou] (i. m.) — ardov, bačva, veliko bure, veliki drveni sud za kominu, sa vratancima sa strane ◊ am kîpatat bataĭe odată kînd am fuost mik, pintru śe m-am bagat în ardou sî ma źuok — dobio sam batine jednom, kad sam bio mali, zatošto sam ušao u ardov da se igram [Por.] ◊ în ardou s-a țînut komina, în vrĭamĭa kînd kazańiļi a fuost rare — u ardovu se čuvala komina, u vreme kada je kazana za pečenje bilo malo ♦ dij. sin. baśivă [Crn.]

Rudna Glava

3647

arḑîmĭe

arzime ?

врелина

arḑîmĭe [akc. arḑîmĭe] (i. ž.) ● v. arđimĭe [Por.] ∞ arđe

Rudna Glava

160

Arđal

Ardeal

Ердељ

Arđal (mn. Arđaļе) [akc. Arđal] (i. m.) — Erdelj, pokrajina u Rumuniji; Transilvanija ◊ poļikra ńi Arđelańi, kă aĭnuoștri aĭ batrîń, a veńit đin Arđal — nadimak nam je „Arđelani” jer su naši stari došli iz Arđala (=Erdelja) [Por.]

Rudna Glava

223

arđală

ardere

згариште

arđală (mn. arđaļе) [akc. arđală] (i. ž.) — 1. zgarište, sagorelo mesto, sagoretina, izgoretina ◊ ĭastă o arđală în poĭană, sigurat vrunu a fakut fuoku — ima neko zgarište u polju, sigurno je neko ložio vatru 2. vrelina, toplina, toplota ◊ pripĭașće suariļi, șî đi arđală nu puoț să sufļi — pripeklo sunce, i od vreline ne možeš da dišeš ♦ var. arsură ♦ var. (ret.) arđarĭe (mn. arđerurĭ, arđelurĭ) ♦ sin. kaldură [Por.] ∞ arđe

Rudna Glava

764

arđauă

argeao ?

камен

arđauă¹ (mn. arđiaļe) [akc. arđauă] (i. ž.) — pljosnati kamen koji se grejao na žaru i na njemu pekao hleb ◊ pi arđauă măĭ mult păkurari a kuopt ļipiĭe, da șî lumĭa kînd a trait pin zbăgurĭ — na kamenu su najčešće čobani pekli lepinje, a i ljudi kada su živeli u zbegovima [Por.] ∞ arđe

Rudna Glava

112

arđe

arde

горети

arđe (ĭuo ard, ĭel arđe) [akc. arđe] (gl.) — goreti ◊ kînd ińima înśĭape a arđe, nu sa stîmpără ku apă — kad srce počne goreti, ne gasi se vodom ◊ arđeĭ palmă! — ošamari ga! (ošamariti ) ◊ arđe suariļi — sunce peče, žeže ◊ arđe fuoku ku stînsu — vatra gori bez plamena, tinja [Por.] ♦ dij. var. arďe [Kmp.]

(posl.) ◊ Satu arđe, da baba sa pĭapćină. — Selo gori a baba se češlja.
(klet.) ◊ Ardăl fuoku! — Vatra ga spalila! ◊ Ardăl fuoku să-l ardă! — Vatra ga spalila, da ga spali!
(stih) Arđe fuoku-n paĭe uđe,
Strîg la mîndra, nu m-auđe!
—
Gori plam u vlažnoj slami,
Dragu zovem, al ne čuje!

(Iz vlaške ljubavne pesme, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1984) [Por.]

Rudna Glava

491

arđimĭe

arzime ?

врелина

arđimĭe (mn. arđimĭ) [akc. arđimĭe] (i. ž.) — vrelina, zapara, sparina ◊ arđimĭe mare, sa uskă tuot — velika sparina, sve se suši ♦ var. arḑîmĭe [Por.] ∞ arđe

Rudna Glava

231

argațîĭe

argăţie

аргатлук

argațîĭe (mn. argațîĭ) [akc. argațîĭe] (i. ž.) — (zast.) 1. argatluk, nadničenje; slugarenje 2. (fig.) tegoban život [Por.] ∞ argat

Rudna Glava

230

argasală

argăseală

штављење

argasală (mn. argasîaļe) [akc. argasală] (i. ž.) — (zast.) (erg.) štavljenje, obrada kože ◊ lukru grĭeu ĭe argasală la pĭeĭ — štavljenje kože je težak posao ♦ var. argasîĭe [Por.] ∞ argasî

Rudna Glava

229

argasî

argăsi

штавити

argasî (ĭuo argasîăsk, ĭel argasîașće) [akc. argasî] (gl. p.) — (zast.) (erg.) štaviti, obrađivati kožu ◊ đemult la nuoĭ în sat nu sa măĭ argasîăsk pĭeiļi — odavno se kod nas u selu više ne štave kože [Por.]

Rudna Glava

3648

argasîĭe

argăseală

штављење

argasîĭe [akc. argasîĭe ] (i. ž.) ● v. argasală [Por.] ∞ argasî

Rudna Glava

228

argat

argat

надничар

argat (argată) (mn. argaț, argaće) [akc. argat] (i. m.) — (zast.) 1. nadničar, najamnik; sluga ◊ tata ku muma a fuost argaț pin sat, ama ĭară ń-a krĭeskut, să fim uamiń — otac i majka su bili seoskui nadničari, ali su nas podigli, da budemo ljudi na svom mestu 2. (fig.) čovek izmučen teškim poslovima ili tegobnim životom; mučenik ◊ ku lukru tuot argat am fuost — sa poslom sam sve mučenik bio [Por.] ∞ argasî

Rudna Glava

164

aripat

aripat

крилат

aripat (aripată) (mn. aripaț, аripaće) [akc. aripat] (prid.) — 1. krilat, koji ima krila 2. (ret.) (fig.) smeo, neoprezan, koji se zanosi nečim što prevazilazi njegovu snagu ♦ var. arpiĭat (Tanda) [Por.] ∞ aripă

Rudna Glava

163

aripă

aripă

крило

aripă (mn. ăripĭ, ărpĭ) [akc. aripă] (i. ž.) — krilo ◊ baće đin ărpĭ — mlatara krilima ◊ a kîpatat ărpĭ — dobio krila, (fig.) osmelio se, okuražio ◊ aripa śĭeruluĭ — nebeski svod (Rudna Glava) [Por.] ♦ var. arpĭe ♦ (demin.) arpiuară (Tanda, Crnajka) [Por.] (Slatina, Bor) [Crn.] ♦ var. dem. aripĭuară [Por.]

Rudna Glava

128

ariś

aric

јеж

ariś (mn. ariś) [akc. ariș] (i. m.) — (zool.) jež (Erinaceus europaeus) ◊ ariśu ku ariśuaĭka duorm în frunḑă — jež i ježica spavaju u lišću [Por.] ♦ dij. var. arič [Kmp.]

(mitol.) Ariśu ĭe žuavina măĭ batrînă, șî măĭ vikļană. Șćîĭe mulće kare-śe śe nu șćiĭe ńima, pă ńiś Dumńeḑîu. Pi porînka-luĭ Dumńeḑîu a fakut śuoś șî văĭ, ș-a skuos žuavińiļi đi la pouađe. Đi rușîńa-luĭ a ńegrit albina, kare întîń a fuost albă. (V. albină) Numa ĭel șćiĭe đi ĭarba fĭeruluĭ, kare đeșkiđe tuaće înkisuoriļi. Kare vrĭa s-o ĭa đi la ĭel, îĭ prinđe puĭi, îĭ înkiđe în vrun sanduk, șî dupa kîta vrĭame ariśu vińe ku ĭarba-ĭa-n gură, să skuată puĭi; uomu îĭ ĭa ĭarba, da puĭi slubuađe. (V. ĭarba fĭeruluĭ). Ku ariśu đes s-a žukat kopiĭi așa: ăl prind, șă kînd ĭel sa-nkolaśașće, iĭ bat kanta la kap, kă ariśu atunśa sîare-n sus ka pi žîgaraĭ, șî kopiĭi sa rîd đi drag. Sa puvestîașće kă ariśu drumîĭe înkîļikat pi ĭepur. Măĭ mult sa ćĭame đi kîń.
—
Jež je životinja najstarija, i najmudrija. Zna mnogo koje-šta što ne zna niko, pa čak ni Bog. Bog je po njegovom savetu načinio brda i doline, i spasio životinje od poplava. Zbog njegove nepristojnosti pčela je pocrnela, a bila je pre toga bela. Samo on zna za čarobnu travku, koja otvara sve brave. Ko hoće da je dobije, uhvati ježeve mladunce i zatvori ih u neki sanduk, i jež će posle nekog vremena doći sa tom travkom u ustima da ih oslobodi; čovek mu otme travku, a ježiće pusti. Sa ježom su se deca često igrala ovako: uhvate ga, i kada se on sklupča, lupaju mu kantu nad glavom; jež odskakuje kao na žeravici, a deca se smeju od radosti. (izr.) Ariśu la prag sparźe truaka. — Jež na pragu slupa glavu. (Zapis: Durlić 1983) [Por.] (basna) A pļekat ariśu đi la munće după vin la Kraĭna. A kumpărat vinu, șî s-a-ntuors akasă. A ažuns în ḑîua đe Pașć. Șî kînd a pașît pragu, iĭ kađe truaka đin spinare, șî să sparźe. Atunś a ḑîs ariśu: „Futul în kur lukru đin grab!” — Krenuo šumski jež u Krajinu po vino. Kupio vino, i vratio se kući. Stigao je na dan Uskrsa. Kad da pređe prag, spadne mu tikva s leđa, i razbije se. Jež je tada rekao: „Jebem ti posao koji se radi u žurbi!” (Zapis. D. Dragić, 1996, Krivelj) [Crn.]

Rudna Glava

165

arit

ariet

околина

arit (mn. ariće) [akc. arit] (i. ž.) — 1. okolina, okoliš ◊ aritu kăśî — okućnica ◊ fuź đin aritu mĭeu! — beži mi s očiju! 2. vidik, vidokrug ◊ kît sa vĭađe ku uoki arito-sta, tuot ĭe moșîĭa mĭa — koliko se očima vidi okolo, sve je moje imanje [Por.]

Rudna Glava

162

ariuș

coricov

киселица

ariuș (mn. ariușă) [akc. ariuș] (i. s.) — (bot.) (zast.) kiselica, vrsta jako kisele divlje jabuke (Malus sylvestris) ◊ ariuș ĭe puom sîrbaćik ku puama akră — kiselica je divlja voćka sa kiselim plodom ♦ var. ariĭuș, iriuș, iriĭuș ♦ sin. korikivă [Por.] ♦ dij. sin. korikuvă [Crn.]

(zag.) Iriușă, porîmbușă, stă ku kuru în śanușă. — Jabučica, šarenica, u pepelu joj zadnjica. (Lulă — lula, zapis: Durlić, „Razvitak” 2, 1984, 99).

Rudna Glava

464

arîng

harang

црквено звоно

arîng (mn. arînźe) [akc. arîng] (i. s.) — crkveno zvono ◊ baće arîngu, a murit vrunu — lupa crkveno zvono, umro je neko ♦ sin. kluopît [Por.] ◊ la Praova kînd baťe arîngu ďe doo ori a murit om, da dakă baťe arîngu ďe tri ori, a murit famiĭe — u Prahovu ako crkveno zvono bije dva puta, umro je muškarac, a ako bije tri puta, umrla je žena [Kmp.] ∞ kluopît

Rudna Glava

111

arĭe

arie

гумно

arĭe (mn. ărĭ) [akc. arĭe] (i. ž.) — gumno, guvno ◊ arĭe ĭe luok unđe sa trăirat șî s-a vînturat grîu ku kalu șî ku vîntu — gumno je mesto gde se pomoću konja i vetra vršilo i vejalo žito ♦ var. are ♦ up. gĭep [Por.]

(opis) Arĭa s-a fakut la luok sus, kare ĭe vînturuos șî poļažńik. Luoku sa kurîță đi ĭarbă ku sapa, în totîrļiu, sa stropĭașće ku apă șî sa baće ku maĭu, sî sa bîrbarĭaskă, să fiĭe ńaćid ka fundu ćipsîĭi. În mižluok sa baće stažărĭu - un kuń đi ļiemn pi lînga kare sa rînđesk snuopi; snuopi sa pun ku spikurĭ la spikurĭ, în măĭ mulće rîndurĭ ka śerku, să puată ļesńe să-ĭ gazîaskă kalu. Kalu ļagă ku fuńa đi stažărĭo-la, șî ăl mînă să mĭargă într-o parće. Kum ĭel mĭarźe șî gazîașće spikurļi, fuńaĭa sa skurtă, șî kînd sa pruapiĭe đi stažărĭ, șî nu măĭ puaće merźa înainće, iĭ ăl ĭau đi kuadă șă-l întuork să mĭargă în parća laltă. Đi tuata vrĭamĭa doĭ inș stau sprimiț, unu ku lopata să sprižuană baļiga, da unu ku vro vadră, să prindă pișățî, dakă iî vińe la kal sî sa ușurĭaḑă. Đin grîo-la gazît, măĭ întîń ku furśiļi sa ĭau paĭiļi, sa dau în lăturĭ, da pĭe urmă ku lopĭețîļi sa ĭa grîo-la și sa labîdă-n sus, în vînt, sî sa đispartă pļaua đi buobe. Dakă ĭastă vînt, pļaua sa đisparće ļesńe, kađe într-o parće đin afară đi arĭe, da bobiļi đi grîu kad žuos, pi pomînt, đi unđe-l adună în saś. Dakă nuĭe vînt tare, or baće rar șî prorupt, nu puot să gaćaskă vînturatu, numa adună grîo-la în saś, ăl duk la kasă șî ašćată kînd va fi ḑîua ku vînt bun să do gaćaskă lukru. ◊ A fuost ađetu đi bîtrîńață sî sa țuśe kuskri la nuntă, đi sî fiĭe vînt la arĭe. Dupa śe sa gaćașće kunuńiĭa, kuskri să ĭau în brață șî ḑîk: „Aĭde, kuskrĭe, să ńi țukăm, să fiĭe vînt la arĭe!” ◊ Đi vrĭamĭa đu turś, iĭ avut ăriļi luor bășka, ș-akuma să kunosk așa luokurĭ pi nume „Arĭa turśaskă”.
—
Gumno se pravilo na uzvišenim i vetrovitim zaravnima. Mesto se motikom ukrug očisti od trave, nakvasi se vodom i nabije maljem, da se poravna i da bude glatko kao tepsija. U sredinu se nabije drveni kočić – stožer, oko koga se poređaju snopovi klasom prema klasu, u više krugova, da može konj lakše da ih gazi. Konj se užetom priveže za stožer, i potera se na jednu stranu. Kako on ide i gazi klasje, tako se ono uže skraćuje, i kada konj dođe do središta i zapne, oni ga uhvate za rep i okrenu na drugu stranu. Za sve vreme dvojica stoje spremni, jedan sa lopatom da prihvati balegu, a drugi sa nekom vedricom da uhvati mokraću, ako konja bude poterala nužda. Iz onog izgaženog žita najpre se vilama odstrani slama, a potom se lopatama zahvati pleva i baci u vis, u vetar, da se odvoje zrna od plevnje. Ako ima vetra, pleva se lako oduva u stranu, a zrna padnu na zemlju, odakle se pokupe u džakove. Ali, ako vetar nije jak, ili ne duva ujednačeno, vejanje se prekida, žito se spremi u džakove i odnese kući, gde se čeka dan sa povoljnim vetrom da se posao svrši. ◊ Od starina je bio običaj da se prikani na svadbi ljube da bi bilo vetra za vejanje žita. Posle venčanja, prikani se zagrle i kažu:„ Ajde, priko, da se poljubimo, da bude vetra na gumnu!” ◊ Za vreme Turaka, ovi su imali svoja zasebna gumna, koja se i danas poznaju po mestima koja se zovu „Tursko gumno”. (Zapis: Durlić, 1984, kaz. Gergina Durlić, Rudna Glava). [Por.]

Rudna Glava

212

arkaș

arcaș

стрелац

arkaș (mn. arkașî) [akc. arkaș] (i. m.) — (zast.) 1. strelac ◊ arkaș a fuost uom înarmat ku ark șî saźată — strelac je bio čovek naoružan lukom i strelom ◊ bun arkaș ĭe uom kare puaće să putrîvĭaskă ku pușka tuot śe ĭa la nișan — dobar strelac je čovek koji može puškom da pogodi sve što uzme na nišan 2. gudalar, majstor za gudala ◊ rar a fuost arkaș buń pin saćiļi nuaștre, șî lîutari măĭ mult sîngurĭ a ogođit arkurļi kare ļi s-a frînt — retki su bili dobri gudalari po našim selima, pa su violinisti sami popravljali gudala koja su im se lomila [Por.] ∞ ark

Rudna Glava

1508

arma

arma

оружати

arma (ĭuo armĭeḑ, ĭel armĭaḑă) [akc. arma] (gl. nesvrš.) — oružati, snabdevati nekoga oružjem; naoružavati ◊ a-nśeput să armĭaḑă ćińerișu, să fiĭe sprimiț đi rat — počeli su da naoružavaju omladinu, da bude spremna za rat ♦ up. înarma [Por.]

Rudna Glava

174

armasarĭ

armăsar

пастув

armasarĭ (mn.) (i. m.) — (zool.) pastuv ◊ kal ńiskopit — neuškopljen konj ◊ kal zburatuorĭ, labduruos — poletan, konj za ponos [Crn.] ∞ kal

(stih)
Ăći naĭka, trĭaśe đalu,
Ș-ăĭ kunuașće daĭka kalu.
Kalu ńegru, armasarĭ,
Naĭka ćinîr șî kurvarĭ.
—
Evo momka, brdom prođe,
Prepozna mu draga konče!
Konče crno, alatasto,
Momče mlado, švalerasto.

(Vlaška ljubavna pesma, zapis: Durlić, Rudna Glava 1985) [Por.]

Osnić

221

armat

armat

наоружан

armat (armată) (mn. armaț, armaće) [akc. armat] (prid.) — naoružan, pod oružjem, sa oružjem ◊ uamiń armaț — naoružani ljudi ♦ var. înarmat [Por.] ∞ arma

Rudna Glava

220

armată

armată

армија

armată (mn. armaće) [akc. armată] (i. ž.) — 1. armija, vojska, 2. naoružana sila 3. grupa ljudi pod oružjem ◊ s-a dus în armată — otišao u armiju, regrutovan [Por.]

Rudna Glava

219

armă

armă

оружје

armă (mn. arme) [akc. armă] (i. ž.) — (zast.) puška; oružje ◊ armă înćinsă — uperena puška ◊ armă trasă — zapeta puška ◊ ku arma-n mînă — s puškom u ruci ♦ sin. pușkă [Por.] ∞ arma

Rudna Glava

485

Arnaglaua

Arnaglaua

Рудна Глава

Arnaglaua [akc. Arnaglaua] (i. ž.) — (ojk.) Rudna Glava, vlaško selo u Gornjem Poreču, naseljeno je Vlasima Munćanima i pripada opštini Majdanpek ◊ pin Arnaglaua trĭaśe rîu Șașka — kroz Rudnu Glavu protiče reka Šaška ◊ Arnaglaua ĭe sat đaluruos, are mulće kulmĭe șî ogașă — Rudna Glava je brdsko selo, ima mnogo kosa i potoka ◊ ogașîļi tună în rîu Șașka, đi parća đirĭaptă: Biļizvuorța, Ostrovița șî Lozovița, da đi parća stîngă Bļizńa, Bistovița Mikă șî Bristovița Mare — potoci se ulivaju u reku Šašku, s desna: Beli Izvor, Ostrovica i Lozovica, a s leve strane Blizna, Mala i Velika Brestovica ◊ Arnaglaua are patru kotunurĭ marĭ, kare sa kĭamă: Bļizńa, Krșĭe, Șopît șî Bugoglaua — Rudna Glava ima četiri velika zaseoka, koji se zovu: Blizna, Krš, Šopot i Bukova Glava ♦ var. Îrnaglaua [Por.]

Rudna Glava

486

arnaglavĭan

arnaglăvean ?

Рудноглавац

arnaglavĭan (mn. arnaglavĭeń) [akc. arnaglavĭan] (i. m.) — Rudnoglavac, stanovnik Rudne Glave, vlaškog sela u opštini Majdanpek ◊ arnaglavĭanuĭe uom đi Arnaglaua, sat rumîńesk în Porĭeśa đi Sus — Rudnoglavac je čovek iz Rudne Glave, vlaškog sela u Gornjem Poreču ♦ up. arnaglavĭană ♦ var. îrnaglavĭan, îrnaglavĭeń [Por.] ∞ Arnaglaua

Rudna Glava

3470

arnaglavĭană

arnaglăveană ?

Рудноглавка

arnaglavĭană (mn. arnaglavĭańe) [akc. arnaglavĭană] (i. ž.) — Rudnoglavka, stanovnica sela Rudna Glava u opštini Majdanpek ◊ arnaglavĭană ĭe famĭaĭe muĭerĭaskă, kare ĭe naskută or traĭașće în sat rumîńesk Arnaglaua, în Porĭeśa đi Sus — Rudnoglavka je ženska osoba, koja je rođena ili živi u vlaškom selu Rudna Glava, u Gornjem Poreču ♦ var. îrnaglavĭană ♦ up. arnaglavĭan [Por.] ∞ Arnaglaua

Rudna Glava

1251

arnă

arnă

арна (?)

arnă [akc. arnă] (i. ž.) — (zast.) arna, predmetak nejasnog porekla u složenici arnă-barnă: „haos, nered, ršum, pustoš” ◊ a fakut la uom în kuzńiță arnă-barnă, ș-a skapat ńibatut — napravio je čoveku haos u kovačnici, i utekao bez batina ♦ up. urdu-vurdu, urdu-burdu [Por.]

Rudna Glava

156

arńik

harnic

вредан

arńik (arńikă) (mn. arńiś, arńiśе) [akc. arńik] (prid.) — vredan, hitar ◊ uom arńik, are spuorĭ la lukru — vredan čovek, ima napredak u poslu ♦ sin. sîrńik [Por.]

(stih)
Arńikă ńevasta-mĭa,
Nu m-a ĭastă-n sat ka ĭa!
Đimińața kînd s-a skuală,
Păn-la prînḑ abĭa s-a spală.

Baš je vredna moja žena,
U selu joj ravne nema.
Ujutru kad se probudi,
Do podne se ne umiva!
(Stihovi iz pesme o lenjoj ženi. Rudna Glava. Zapis: Durlić, čuo u detinjstvu.)

Rudna Glava

1519

arńiź

arnici

вез

arńiź (mn. arńiźe) [akc. arńiź] (i. s.) — vez, naročito sitan vez izveden pamučnim koncem [Por.] ♦ var. arńiś (Tanda) ♦ dij. var. arńiğ [Kmp.] ♦ dij. var. arńiś [Crn.]

Rudna Glava

157

arpaźik

arpagic

арпаџик

arpaźik (mn. arpaźik) [akc. arpaźik] (i. m.) — (bot.) arpadžik, sitan crni luk za sađenje (Allium schoenoprasum) ◊ arpaźiku ĭe măĭ bun sĭ sa pună tuamna, kă śĭapa, kînd krĭașće n-o prinđe sîaśita — arpadžik je najbolje da se sadi ujesen, jer luk, kada bude nicao, neće zahvatiti suša ♦ var. rîpaźik [Por.] ♦ dij. var. arbăğik [Kmp.]

Rudna Glava

1507

arpiĭa

arpiia

окрилатити

arpiĭa (ĭuo ma ărpiĭ, ĭel sa ărpiĭe) [akc. arpiĭa] (gl.) — (ornit.) okrilatiti, dobiti krila ◊ puĭi în kuĭb înśep arpiĭa ĭuta, dakă-ĭ pasîrĭa arańiașće bun — ptići u gnezdu počinju da krilate brzo, ako ih majka dobro hrani ♦ var. ărpiĭa (Tanda, Crnajka) [Por.]

Rudna Glava

1506

arpiĭat

aripat

крилат

arpiĭat (arpiĭată) (mn. arpiĭaț, arpiĭaće) [akc. arpiĭat] (prid.) — (ornit.) krilat, koji ima krila ◊ pasîrĭa ĭe žuavină arpiĭată — ptica je krilata životinja (Tanda, Crnajka) ♦ var. ărpiĭat [Por.] ∞ arpiĭa

Rudna Glava

1505

arpĭe

aripă

крило

arpĭe (mn. ărpĭ) [akc. arpĭe] (i. ž.) — krilo ◊ pasîrĭe ku arpĭa frîntă — ptica sa polomljenim krilom (Tanda, Crnajka) ♦ var. aripă (Rudna Glava) [Por.]

Tanda

158

ars

ars

изгорео

ars (arsă) (mn. arș, arsă) [akc. ars] (prid.) — 1. izgoreo pregoreo, ispečen 2. (fig.) (za emocije) doboko pogođen rečima ili postpukom; povređen, ošinut ◊ la ars ku vuorba — ošinuo ga rečima [Por.] ∞ arđe

Rudna Glava

159

arsură

arsură

изгорелина

arsură (mn. arsurĭ) [akc. arsură] (i. ž.) — 1. izgorelina, ono što je oštećeno delovanjem vatre ili sunca; izgoretina, opekotina ◊ arsura ĭe luok unđe a ars fuoku — izgorelina je mesto gde je gorela vatra 2. pripeka, žega ◊ nu măĭ puot să suflu đi arsura suariluĭ a tare — ne mogu više da dišem od jake sunčeve žege [Por.] ∞ arđe

Rudna Glava

3658

arșuou

așău

ашов

arșuou [akc. arșuou] (i. m.) ● v. așuou [Por.]

Rudna Glava

260

arunka

arunca

избацити

arunka (ĭuo arunk, ĭel arunkă) [akc. arunka] (gl. p.) — 1. izbaciti, dobaciti ili baciti neki predmet sa nešto većom snagom na veću daljinu; hitnuti ◊ arunkă țuaļiļi la Suare — dobacuju odelo Suncu (u vlaškom obredu marturija, v. marturiĭe) ♦ sin. lîpada, lupada; azvîrļi 2. napregnuti se, napeti se ◊ nu țîńa lukru-șală, uomuļe, numa arunkî-će kît guođe puoț să țîń ļiemnu-la, să nu kadă pi nuoĭ — ne šali se, čoveče, nego se napni koliko god možeš da držiš to drvo, da ne padne na nas (Tanda) [Por.] 3. veranje, pentranje; puzanje ◊ sa arunkă pră ļeamn kamguđe șîarpiļi — vere se uz drvo kao zmija (Žitkovica) [Bran.]

(baj.)

Kîrpă, kîrpuță,
Pi kuoș ći arunkaĭ,
Kokuoș ći fakuĭ,
Ku ărpiļi đi oțăl,
Șî ku ćuoku đi fîer.

Maramo, maramče,
U odžak te hitnuh,
U petla te pretvorih,
Sa čeličnim krilima
I gvozdenim kljunom.

(Odlomak iz bajalice za sudbinu, „za zapisano”, kazivala Jelena Rajković, rođ. 1939 u Rudnoj Glavi. Zapis: Durlić, „Razvitak” 4-5, 1987, str. 112-113)

Rudna Glava

261

arunkat

aruncat

бачен

arunkat (arunkată) (mn. arunkaț, arunkaće) [akc. arunkat] (prid.) — bačen, izbačen, hitnut (u vis ili u dalj) [Por.] ∞ arunka

Rudna Glava

262

arunkatuorĭ

aruncător

бацач

arunkatuorĭ (arunkatuarĭe) (mn. arunkatuorĭ, arunkatuarĭe) [akc. arunkatuor] (i. m.) — bacač, izbacivač, dobacivač; osoba koja baca, izbacuje ili dobacuje neki predmet, sa nešto većom snagom i na veću daljinu [Por.] ∞ arunka

Rudna Glava

263

arunkatură

aruncătură

бацање

arunkatură (mn. arunkaturĭ) [akc. arunkatură] (i. ž.) — bacanje, izbacivanje, dobacivanje nekog predmeta sa većom snagom i na veću daljinu ♦ up. lîpadatură, lupadatură [Por.] ∞ arunka

Rudna Glava

1710

arźa

argea

разбој

arźa (mn. arźaļe) [akc. arźa] (i. ž.) — (zast.) razboj za tkanje ◊ arźa ĭe vuorbă zuĭtată, rar sa gasîașće vrunđiva vro babă sî măĭ țînă minće kî așa vrodată s-a kĭemat razbuoĭu đi țasut — „arđa” je zaboravljena reč, retko se nađe neka baba koja još uvek pamti da se tako nekada zvao razboj za tkanje ♦ up. arźauă [Por.] ∞ razbuoĭ

(izr.) A pļekat la arźa făr đi verźa! — (dosl.) Pošla ka razboju bez prutića! (Pošla na posao nespremna). Kaz. Olgica Trailović, r. 1929, zapis: Durlić, 2013. [Por.]

Rudna Glava

115

arźauă

argea

ложиште

arźauă (mn. arźaļе) [akc. arźauă] (i. ž.) — 1. (zast.) ložište ◊ arźauă s-a ḑîs đivrodată la luok unđe s-a fakut fuok — „arđaua” se nekada nazivalo mesto gde se ložila vatra 2. (zast.) žarište ispod razboja za tkanje ◊ arźauă a fuost adînkatură đi žîgaraĭ supt razbuoĭ đi țasut — „arđaua” je bilo udubljenje za žar ispod razboja za tkanje [Por.] 3. (zast.) zemunica u kojoj se tkalo leti ◊ arźaua a fuost borđeĭ fakut adîns đi țasut vara la tuortu đi kîńipă șî đi in, kî atunśa tuortu a prins măĭ multă uđală — „arđaua” je zemunica posebno napravljena da se u njoj leti tka pređa od konoplje i lana, jer je pređa tada primala najviše vlage [Crn.] ∞ arđe

(opis) Arźauă ĭe o gaură sapată în borđiĭ supt razbuoĭ, șî-n ĭa a fuost pus žîgaraĭu sî țînă kaldură la kuardă, kî măĭ bińe sa skimbă ițîļi, șî măĭ frumuos sa kaskă ruostu kînd ĭe țasutu uskat kît trîabe. — To je jedno udubljenje iskopano u podu zemunice, ispod razboja, u koje se stavljao žar da bi se grejale niti, jer se mnogo bolje tkalo kada je osnova bila dovoljno suva. ◊ Kînd a ĭeșît đin borđeĭe, ș-a-nśeput lumĭa să traĭaskă pin koļibĭ, muĭeriļi a pus žîgaraĭo-la pi țîăst or pi śirińe. — Kada su ljudi izašli iz zemunica, i počeli da žive po kolibama, žene su onaj žar pod razboj stavljale u crepulji ili vršniku. (Kaz. Gergina Durlić, r. 1924, Olgica Trailović, r. 1929, Rudna Glava. Zapis: Durlić, 1983, 2011). [Por.]

Rudna Glava

224

arźint

argint

сребро

arźint (mn. arźinț) [akc. arźint] (i. s.) — srebro ◊ đi arźint — od srebra, srebrn [Por.] ♦ dij. var. arğint [Kmp.]

(mag.) Skărĭ đi aur șî đa arźint - (u bajalici) merdevine od zlata i srebra, niz koje, sa svog nebeskog prestola, obučena u belo i s vatrenim bičem u ruci, silazi sveta Majka Marija da bi na zemlji pomogla bolesnom čoveku čiji je vapaj stigao do nje. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, „Razvitak” br. 4-5, 1987, 106)

Rudna Glava

225

arźint viu

argint-viu

жива

arźint viu [akc. arźint viu] (i. s.) — živa, hemijski element, metal srebrnastog sjaja, vrlo pokretljiv i tečan (Hg, lat. hydrargyrum ) ◊ ku arźint viu lukră numa vrîžîtuoriļi — sa živom rade samo vračare ◊ vrîžîtuarĭa kare a șćut să „omuare” arźintol viu, s-a țînut kî ĭe tare vrîžîtuare — vračara koja je znala da „ubije” živu, smatrala se jakom vračarom [Por.] ∞ arźint

Rudna Glava

765

arźintuaĭkă

arginţică

фресница

arźintuaĭkă (mn. arźintuoĭś) [akc. arźintuaĭkă] (i. ž.) — 1. (bot.) fresnica, poljski cvet (Dryas octopetala) ◊ arźintuaĭka ĭe buĭađe mikă ku fluare albă, krĭașće pin ļivĭeḑ — fresnica je mala biljka sa belim cvetom, raste po livadama 2. (fig.) žena koja ogovaranjem truje odnose među ljudima (od arźint — srebro, koje se smatra otrovnim) ◊ o arźintuaĭkă đi muĭare, ĭa-r trăbuĭa skoća ļimba đin gură — žena otrovnica, trebalo bi joj iščupati jezik [Por.] ∞ arźint

Rudna Glava

248

asară

aseară

синоћ

asară [akc. asară] (pril.) — sinoć ◊ đi asară — od sinoć, sinoćnji ♦ up. însarat — okasnio, uhvataio ga mrak ◊ asară ĭe tuout una ku ĭerĭ sara — sinoć je isto što i juče uveče ♦ / a + sară [Por.] ∞ sară

(stih)
Asară pi vrĭamĭa śińi,
Stutaĭa mîndruța kîńi.
Stutaĭa, da nu baș prĭa,
Șćiĭe k-am vorbit ku ĭa.
—
Sinoć kad je noćca pala
Pse je draga napujdala.
Al pujdala kobajagi,
Jer zna da će doći dragi.

(Iz vlaške ljubavne pesme, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1983) [Por.]

Rudna Glava

254

askuțî

ascuţi

оштрити

askuțî (ĭuo askut, ĭel askuće) [akc. askuțî] (gl. p. ref.) — 1. oštriti, izoštriti, naoštriti; šiljiti, brusiti ◊ trîăbe askuțî kuțîtu-sta, nu taĭe — treba naoštriti ovaj nož, ne seče ◊ s-a dus la kovaśu să askută sakurĭa la tośilă — otišao je kod kovača da naoštri sekiru na tocilu [Por.] ◊ tata askuće pari đi viĭe — otac šilji kočeve za vinograd [Crn.] 2. (fig.) naljuititi se ◊ s-a mîńiĭat, s-a askuțît tuot, vrĭa sî sa bată — naljutio se, sav se naoštrio, hoće da se bije [Por.]

Rudna Glava

258

askuțîmĭe

ascuţime

оштрина

askuțîmĭe (mn. askuțîmĭ) [akc. askuțîmĭe] (i. ž.) — oštrina ♦ var. askuțîrĭe [Por.] ∞ askuțî

Rudna Glava

256

askuțîș

ascuţiș

оштрица

askuțîș (mn. askuțîșă) [akc. askuțîș] (i. m.) — 1. oštrica sečiva; vrh, šiljak ◊ înbrukă ku askuțîșu — bode vrhom, šiljkom 2. (prid.) šiljatost, zašiljenost ♦ up. taiș — sečivo [Por.] ∞ askuțî

Rudna Glava

255

askuțît

ascuţit

оштар

askuțît (askuțîtă) (mn. askuțîț, askuțîće) [akc. askuțît] (prid.) — oštar, naoštren, izoštren, šiljat, zašiljen ◊ kuțîto-sta nuĭe askuțît bun — ovaj nož nije dobro naoštren [Por.] ◊ askuțît ka aku — oštar kao igla [Crn.] ∞ askuțî

(mag.)
Pļekă Maĭka Duomnuluĭ
Pi kaļe, pi karare,
Pin pĭetri gļințuruasă,
Pin topuară buldoruasă,
Pin kuțîće askuțîće,
Đi dragfițu întrabînd.
—
Krenula je Božja Mati
Stazama i puteljcima,
Kroz kamenje izbočeno,
Kroz sekire naoštrene,
Kroz noževe zašiljene,
Za svog sina pitajući.

(Đin đeskînćik „Povasta lu Dumńeḑîu”, a skriso Zoran Ilić đi la Ĭavuorka Novaković, đin Țrnaĭka. — Iz bajalice „Božja priča”, zapisao Zoran Ilić od Javorke Novaković iz Crnajke, 2004) [Por.]

Rudna Glava

257

askuțîtuorĭ

ascuţitor

оштрач

askuțîtuorĭ (askuțîtuarĭe) (mn. askuțîtuorĭ, askuțîtuarĭe) [akc. askuțîtuorĭ] (i. m.) — oštrač, osoba koja se bavi oštrenjem sečiva [Por.] ∞ askuțî

Rudna Glava

259

askuțîtură

ascuţitură

оштрица

askuțîtură (mn. askuțîturĭ) [akc. askuțîtură] (i. ž.) — 1. oštrica, sečivo ◊ a-ntuors kuțîtu ku askuțîtura kîtra mińe, ama ĭuo-l prinsăĭ đi mînă — okrenuo je nož sa oštricom prema meni, ali ja sam ga uhvatio za ruku 2. (geog.) šiljak, vrh; oštar prevoj ◊ kînd m-am dus la baśiĭe, măĭ grĭeu mĭ-a fuost la Pĭatra galbină să trĭek pista askuțîtura kîrși — kad sam išao na bačiju, najteže mi je bilo da kod Žutog kamena pređem preko oštrice krša [Por.] ∞ askuțî

Rudna Glava

249

askulta

asculta

слушати

askulta (ĭuo askult, ĭel askultă) [akc. askulta] (gl.) — 1. slušati, saslušati; čuti ◊ askultă, parke s-auđe kopuoĭu kă mînă ĭepuru — slušaj, kao da se čuje ker da tera zeca 2. (fig.) pomagati, služiti, poslušati ◊ kopilu ńe askultă bińe — dete nas dobro sluša (poslušno je) [Por.]

Rudna Glava

253

askultamînt

ascultământ

послушност

askultamînt (mn. askultamînće) [akc. askultamînt] (i. m.) — poslušnost, slušanje, služenje ◊ stapînu a fuost rău, șî đin askultamîntu a mĭeu la urmă n-a fuost ńimika — gazda je bio loš, i na kraju od mog služenje nije bilo ništa ♦ up. askultatură [Por.] ∞ askulta

Rudna Glava

251

askultarĭe

ascultare

слушање

askultarĭe (mn. askultărĭ) [akc. askultarĭe] (i. ž.) — 1. slušanje, pažnja 2. (fig.) poslušnost [Por.] ∞ askulta

Rudna Glava

250

askultatuorĭ

ascultător

слушалац

askultatuorĭ (mn. askultatuorĭ) [akc. askultatuorĭ] (i. m.) — 1. slušalac ◊ suoba pļină đi askultatuorĭ — soba puna slušalaca ◊ askultatuаrĭе — slušateljka 2. služitelj, poslužitelj; pomagač ◊ askultatuorĭ la nuntă — posluga na svadbi [Por.] ∞ askulta

Rudna Glava

252

askultatură

ascultătură

слушање

askultatură (mn. askultaturĭ) [akc. askultatură] (i. ž.) — 1. slušanje 2. služenje, slugarenje 3. poslušnost, odanost ◊ atîta askultatură đi ĭel, șî la urmă ńimika — toliko njegovo služenje (odanost, poslušnost) i na kraju ništa [Por.] ∞ askulta

Rudna Glava

271

aspri

aspri

храпавити

aspri (ĭuo asprĭesk, ĭel asprĭașće) [akc. aspri] (gl. p. ref.) — 1. hrapaviti, postati hrapav, dobiti ispupčenja i udubljenja 2. (fig.) oštriti se, narogušiti se; postati strog [Por.]

Rudna Glava

273

asprĭală

aspreală

храпавост

asprĭală (mn. asprĭaļе) [akc. asprĭală] (i. ž.) — 1. (za površine materijala) hrapavost, bodljikavost, oštrina; neravnina 2. (za vremenske prilike) hladnoća, mraz 3. (fig.) strogost, ljutitost ♦ var. asprimĭe, aspurimĭe [Por.] ∞ aspri

Rudna Glava

272

aspur

aspru

храпав

aspur (aspură) (mn. aspurĭ, aspurĭe) (prid.) — 1. hrapav, oštar, bodljikav ◊ ĭerĭa ńișći krîstavĭeț đi bîtrîńață ku kaža aspură, akuma, parke, s-a pĭerdut — behu neki starinski krastavci sa rapavom korom, sada su se, čini mi se, izgubili 2. (fig.) strog, grub, tvrd; ljutitit, spreman na svađu ◊ vorbĭașće rugoșît, ku glas aspur — govori pomuklo, sa rapavim glasom ♦ var. aspru [Por.] ∞ aspri

Rudna Glava

274

aspuriu

aspriu

храпавичаст

aspuriu (aspuriĭе) (mn. aspuriĭ, aspuriĭе) [akc. aspuriu] (prid.) — (komp.) hrapavičast, koji je malo hrapav ◊ asta ĭe ńaćid, aĭa aspuriu, da aĭa akolo aspur — ovo je glatko, ono hrapavičasto, a ono tamo hrapavo [Por.] ∞ aspri

Rudna Glava

4532

asta-ĭarnă

astă-iarnă

зимус

asta-ĭarnă [akc. asta-ĭarnă] (pril.) — zimus ◊ mult a pațît munćeńi asta-ĭarnă, kutrupiț ku namĭeț pănă-n brîu, mult ńima n-a putut sî strabată pănă la iĭ — mnogo su se napatili brđani zimus, zatrpani snegom do pojasa, dugo niko nije mogao da se probije do njih [Por.] ∞ asta

Rudna Glava

4533

asta-nuapće

astă-noapte

ноћас

asta-nuapće [akc. asta-nuapće] (pril.) — noćas, ove noće ◊ asta-nuapće uoki n-a-nkis đi durĭarĭa đințîlor — noćas oko nije sklopio od zubobolje [Por.] ♦ dij. var. az-noapťe [Kmp.] ∞ asta

Rudna Glava

4534

asta-primovară

astă-primovară

пролетос

asta-primovară [akc. asta-primovară] (pril.) — proletos, prošlog proleća ◊ asta-primovară ń-a dat vorbă kă ńi ažută, ama trĭeku anu da đin vroba lor ńimika — proletost su obećali da će nam pomoći, ali prođe godine a od njihovog obećanja ništa [Por.] ∞ asta

Rudna Glava

4535

asta-tuamnă

astă-toamnă

јесенас

asta-tuamnă [akc. asta-tuamnă] (pril.) — jesenas ◊ asta-tuamnă fură bîlśur-ļi slabe đi tuot, ńiś nu s-a vindut ńimik, ńiś nu s-a kumparat — jesenas su vašari bili sasvim slabi, niti se išta prodavalo, niti se kupovalo [Por.] ∞ asta

Rudna Glava

4531

asta-vară

astă-vară

летос

asta-vară [akc. asta-vară] (pril.) — letos ◊ a mințît lumĭa kă do fak drumu înga asta-vară, vuorbe guaļe, tunarăm în ĭarnă da đin drum ńimik — lagali su narod da će dovršiti pu još letos, prazne priče, uđosmo u zimu a od puta ništa [Por.] ∞ asta

Rudna Glava

1011

astaĭarnă

astă-iarnă

зимус

astaĭarnă [akc. astaĭarnă] (pril.) — zimus, prošle zime ◊ astaĭarnă a fuost źer mare — zimus je bio veliki mraz ♦ / < asta — ova (ovo, ove) + ĭarnă — zima [Por.] ♦ dij. var. astă-ĭarnă [akc. astă-ĭarnă] [Kmp.]

Rudna Glava

841

astaluoń

astaloni

столац

astaluoń [akc. astaluoń] (augm.) — (augm.) stolac, veliki sto ◊ a tras dupa ĭel, đin kasa batrînă, un astaluoń ku tuot, șî n-a putut să-l baźe-n kasa nuauă numa la lasat supt șupă — vukao je za sobom, iz stare kuće, jedan ogroman sto, i nije mogao da ga unese u novu kuću nego ga je ostavio ispod šupe [Por.] ∞ astal

Rudna Glava

3

astanuapće

astă-noapte

ноћас

astanuаpće [akc. astanuapće] (pril.) — noćas, ove noći ◊ astanuapće n-am durmit ńiśkum đi durĭarĭa đințîlor — noćas nisam spavao nikako od zubobolje [Por.] ♦ dij. var. aznoapťe [Kmp.]

(stih) Visaĭ visu astanuapće / Kă tu mîndro ḑaś pi muarće! — Usnih sanak ove noći /Da si draga na samrti! (Iz vlaške ljubavne pesme) [Por.] (Zapis, Durlić, 1983).

Rudna Glava

1012

astatuamnă

astă-toamnă

јесенас

astatuamnă [akc. astatuamnă] (pril.) — jesenas, prošle jeseni ◊ astatuamnă mi s-a mîritat fata, șî am fakut nuntă mare — jesenas mi se udala kćerka, i napravio sam veliku svadbu ♦ / < asta — ova + tuamnă — jesen [Por.]

Rudna Glava

1010

astavară

astă-vară

летос

astavară [akc. astavară] (pril.) — letos, prošlog leta ◊ astavară sa ḑîśe la vara trĭekută — letos se kaže za prošlo leto ♦ / < asta — ovo + vară — leto [Por.]

Rudna Glava

107

astîḑ

astăzi

данас

astîḑ [akc. astîḑ] (pril.) — danas, ovog dana ◊ în ḑîua đi astîḑ — na današnji dan ◊ astîḑ-mîńe — danas-sutra ◊ đi astăḑ pănă mîńe — od danas do sutra [Por.] ♦ dij. var. astăz [Kmp.] ♦ / < asta — „ovaj”, ḑî skr. < ḑîuă — „dan”

(zakl.) Așa sî mĭ-ažuće ḑîua đi astîḑ! — Tako mi pomogao današnji dan! ◊ Kad pintru ḑîua đi astîḑ! — Padam ničice za današnji dan! (Početak metanisanja na slavskom obredu). (Rudna Glava, zapis: Durlić, 1998)

Rudna Glava

498

astragană

astrahan

астрагана

astragană (mn. astragańе) [akc. astragană] (i. ž.) — astragana, vrsta momačke šubare od kože tek ojagnjenog jagnjeta ◊ kaśulă đi astragană măĭ mul a purtat baĭețî — šubare od astragana najčešće su nosili momci ♦ var. stragană [Por.] ∞ țuală

Rudna Glava

4395

astrîns

astrâns

скупљен

astrîns¹ (astrînsă) (mn. astrînș, astrînsă) [akc. astrîns] (prid.) — skupljen, sakupljen ◊ pruńiļi astrînsă đi pi źuos, du-ļe-n kîzańiĭe, șă tuarńi-ļe-n kada mikă — šljive skupljene sa zemlje odnesi u kazanicu i sipaj u malu kacu ◊ muĭarĭa ku samă șăđe pi skamn ku krețanu astrîns pinga piśuare — pažljiva žena sedi na stolici sa krecanom skupljenim oko nogu [Por.] ∞ strînźa

Rudna Glava

4397

astrîns

astrâns

сакупљање

astrîns² (mn. astrînsurĭ) [akc. astrîns] (i. s.) — sakupljanje ◊ avut pruń marĭ, ș-a kĭemat mulț lukratuorĭ la astrîns la pruńe — imali velike šljivare, pa su pozvali mnogo radnika na sakupljanje šljiva [Por.] ∞ strînźa

Rudna Glava

4396

astrînźa

astrânge

сакупљати

astrînźa (ĭuo astrîng, ĭel astrînźe) [akc. astrînźa] (gl. p.) — sakupljati, zbirati ◊ dakă nu va puća pănă la tuamnă astrînźa bańi śe sînt daturĭ, n-o să fiĭe bun đi iĭ ńiśkum — ako ne budu mogli do jeseni skupiti pare koje duguju, neće biti dobro za njih nikako ◊ nuoĭ vom astrînźa pruńiļi pănă astară, da o să veđem pi iĭ dar o să aĭbă să ńi đa śeguod đi mînkare — mi ćemo skupiti šljive do večeras, a videćemo njih da li će imati da nam dadnu štogod za večeru [Por.] ∞ strînźa

Rudna Glava

376

astrukamînt

astrucământ

покривач

astrukamînt (mn. astrukamînturĭ) [akc. astrukamînt] (i. m.) — 1. pokrivač, materijal ili predmet koji služi za pokrivanje ◊ astrukamînt đi konaśe — pokrivač za zgrade ◊ astrukamînt đi paĭe — slamni pokrivač ◊ astrukamînt đi lînă — vuneni pokrivač [Crn.] ♦ dij. sin. pîătură, ćebĭe 2. krov; krovni pokrivač (u arhitekturi) ◊ n-avut bań, șî ĭa ramas kasa fara astrukamînt — nije imao para, pa mu je kuća ostala nepokrivena ♦ sin. akuperiș, puod — tavan, krov ♦ up. țrĭep, kîramidă [Por.] ∞ astruka

(izr.) Vîntu a luvat astrukamîntu. — Vetar je odneo pokrivač. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]
(opis) Pănă dupa ratu ku ńamțî kînd a ĭeșît țrĭepu, koļibiļi a fuost astrukaće ku kîramîdă, or ku șîndră, da pi la uńi luokurĭ șî ku paĭe, ku papură, or ku trĭesă; da măĭ đimult, kînd aĭ nuoștri a trait în borđiĭe, ļ-astrukat ku tuobļe, pista kare a pus fĭarigă, da pista ĭa - pomîntarĭ.
— Dok se posle drugog svetskog rata nije pojavio crep, kolibe su bile pokrivene ćeramidom, ili šindrom, a na nekim mestima i slamom, papratom, rogozom ili trskom; nekada davno, kada su naši živeli u zemunicama, pokrivali su ih oblicama, preko kojih je bila nabačena paprat, a preko nje - zemlja. (Inf. Dragi Trailović, r. 1924, Rudna Glava, Janko Blagojević, r. 1934, Jasikovo. Zapis: Durlić, 2011-2012) [Por.][GPek]

(opis) Pi Vaļa Ćimuokuluĭ al ńegru: în Vaļakuańa, Podguorț, Izvuoru al Mik, Bogovina șî-n Zluot, borđeĭi, kîășîļi șî muoriļi a fuost astrukaće șî ku ļespiḑ đi pĭatră karĭe ļ-a adunat pi puaļe la Maļińik. — U selima Crnorečja: Valakonju, Podgorcu, Malom Izvoru, Bogovini i Zlotu, zemunice, kuće i vodenice su bile pokrivene i kamenim pločama koje su sakupljali u podnožju planine Malinik. (Na osnovu istraživanja na terenu Gornjeg i Srednjeg Crnorečja 1988. g, zapis: F. Paunjelović) [Crn.]

Osnić

1425

astuora

ăstora

ових

astora [akc. astuora] (zam.) — ovih, što pripada ovima ◊ aĭa ĭe moșîĭa astuora veśiń, lu kare nu ļi ḑîk pi nume, kî ńis în sfadă ku iĭ — to je imanje ovih komšija, koje ne pominjem po imenu, jer smo u svađi sa njima [Por.] ∞ asta

Rudna Glava

458

astupat

astupat

зачепљен

astupat (astupată) (mn. astupaț, astupaće) [akc. astupat] (prid.) — 1. začepljen, zatvoren čepom, zapušen nekom materijom ◊ kuoșu astupat đi fuńiźină — dimnjak pun čađi ◊ ogașu astupat đi namuol — potok zatrpan muljem 2. (med.) asmatičan, koga steže u grudima, koji teško diše ◊ astupat ĭn pĭept, grĭeu suflă — steže ga u grudima, teško diše 3. (fig.) nem, bez reči, ućutkan ◊ muĭarĭa astupată, blîndă ka mńelu — ućutkana žena, pitoma ko jagnje ♦ supr. đistupat [Por.] ∞ astupa

Rudna Glava

291

așadar

așadar

дакле

așadar [akc. așadar] (pril.) — dakle, daklem [Por.] ∞ așa

Rudna Glava

1826

așćarnut

așternut

темељит

așćarnut² (așćarnută) (mn. așćarnuț, așćarnuće) [akc. așćarnut] (prid.) — temeljit, vredan, prilježan, sistematičan ◊ uom așćernut — temeljit čovek ◊ lukră așćernut — radi temeljito [Crn.] ∞ așćarńe

Rudna Glava

348

așćarńe

așterne

простирати

așćarńe (ĭuo așćern, ĭel așćarńe) [akc. așćarńе] (gl.) — 1. prostirati, nameštati prostirku ◊ ĭa akuma așćarńe pîătura pi pat — ona sada prostire ponjavu na krevet ◊ baba așćarńe țîańiku pi masă — baba prostire čaršav na sto ◊ kopilu s-a dus să așćarnă paĭe la vaś — dete je otišlo da prostre slamu kravama [Crn.] ♦ dij. var. așćearńe, așćiarńe 2. nameštati ležaj za spavanje ◊ du-će, așćearńe patu — idi, namesti (pripremi) krevet (za spavanje) ◊ nu-m așćerńa źuos, kă nu mis puork — nemoj mi prostirati na zemlji, jer nisam svinja [Por.] ♦ dij. var. așťerńe (așťern) ◊ așťerńe patu — sprema (namešta) krevet [Kmp.]

(izr.) Kum așćarńe, așa o să duarmă. — Kako prostire, tako će spavati. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] var. Kum ț-așćarń, așa duormĭ. — Kako prostreš, tako spavaš. (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]

Osnić

3657

așćepta

aștepta

чекати

așćepta [akc. așćepta] (gl.) ● v. așćeta [Por.]

Rudna Glava

1827

așćernut

așternut

лежај

așćernut¹ (mn. așćernuturĭ) [akc. așćernut] (i. s.) — (zast.) ležaj, prostirka na kojoj se spavalo na zemlji; krevet ◊ uń-će prinđe nuapća, îț faś așćernut pi pomîntol guol, șî duormĭ fara grižă — gde te zatekne noć, napraviš ležaj na goloj zemlji, i spavaš bez brige ◊ așćernutu nu mi bun, ma baće la șîaļe — ležaj mi nije dobar, bije me u leđa (žulja me) ♦ sin. kulkuș [Por.] ♦ dij. var. așćarnut [Crn.] ∞ așćarńe

(stih)
Ăla đi kar’ ć-aĭ ćemut,
Ḑaśe muort pi așćernut!
Dakă nu krĭeḑ kreḑamîntu -
Trĭeś gardu s-îĭ vĭeḑ mormîntu!
—
Taj od kog si strahovao,
Mrtav je na ležaj pao!
Ako u to ne veruješ -
Pređi plot i grob mu vidi!

(Iz vlaške ljubavne pesme „Vinu naĭkă măĭ đivrĭame” — „Porani mi, dragi moj”, kaz. Veselinka Bkić, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1984) [Por.]

Rudna Glava

1825

așćernut

așternut

прострт

așćernut (așćernută) (mn. așćernuț, așćernuće) [akc. așćernut] (prid.) — prostrt, koji je pokriven prostirkom; namešten ◊ patu nuĭe bun așćernut, nuapća-sta n-o sî durmim frumuos — krevet nije dobro namešten, ove noći nećemo lepo spavati [Por.] ∞ așćarńe

Rudna Glava

446

așćeta

aștepta

чекати

așćeta (ĭuo așćet, ĭel așćată) [akc. așćeta] (gl.) — čekati, očekivati, iščekivati, sačekivati, dočekivati ◊ nu ma așćeta, nu vin — ne čekaj me, ne dolazim ♦ var. așćepta [Por.] ♦ dij. var. așťepta [Kmp.]

Rudna Glava

776

așuou

așău

ашов

așuou (mn. așuave) (i. m.) — ašov, vrsta lopate koja služi za riljanje i kopanje ◊ ku așuou sa sapă, ku lopata sa înkarkă — ašovom se kopa, a lopatom se tovari ♦ var. arșuou [Por.] ◊ građina sapată ku arșuou mîĭ bińe rođașće — bašta izriljana ašovom najbolje rađa [Crn.]

Rudna Glava

91

aśira

acira

вребати

aśira (ĭuo aśir, ĭel aśiră) [akc. aśira] (gl. n.) — vrebati, čekati u zasedi, pratiti nešto krišom ◊ aśiră ka mîțu șokîćiļi — vreba kao mačka miša [Por.]

(izr.) Mîțu aśiră șokîćiļi, vulturu aśiră șobuolu. — Mačka vreba miša, soko vreba pacova. (Narodna izreka, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]

Rudna Glava

92

aśirat

acerat

вребање

aśirat (mn. aśiraće, aśiraturĭ) [akc. aśirat] (i. s.) — vrebanje, čekanje u zasedi ◊ muoșu a fuost maĭstur đi aśirat la puorś sîrbaćiś — čiča je bio majstor za vrebanje divljih svinja ♦ var. aśirĭală ◊ atîta aśirĭală, șî la urmă ńimika — toliko vrebanje, i na kraju ništa [Por.] ∞ aśira

Rudna Glava

3659

aśirĭală

acerat

вребање

aśirĭală [akc. aśirĭală] (i. ž.) ● v. aśirat [Por.] ∞ aśira

Rudna Glava

310

atîrna

atârna

качити

atîrna (ĭuo atîrn, ĭel atîrnă) [akc. atîrna] (gl. p. ref.) — 1. kačiti, zakačinjati, prikačinjati, priključivatii ◊ atîrnă prikoļița đi traktur — kači prikolicu za traktor 2. okačinjati, besiti, stavljati nešto u viseći položaj ◊ atîrnă trasta-n kuń — okačinje torbu na klin 3. (fig.) dirati, zadirkivati, provocirati ◊ sa atîrnă đ-aĭ măĭ țapiń, șî kapîtă bataĭe întođeuna — kači se sa jačima, i uvek dobija batine ♦ up. ańina ♦ supr. đistîrna [Por.]

Rudna Glava

311

atîrnat

atârnat

окачен

atîrnat (atîrnată) (mn. atîrnaț, atîrnaće) [akc. atîrnat] (prid.) — okačen, zakačen, prikačen, obešen o nešto da visi; priključen, pridodat ◊ atîrnat la grindă — okačen o tavansku gredu ◊ plugu atîrnat la traktur — plug priključen na traktor ♦ up. ańinat ♦ supr. đistîrnat [Por.] ∞ atîrna

Rudna Glava

313

atîrnatuare

atârnătoare

закачаљка

atîrnatuare (mn. atîrnatuоrĭ) [akc. atîrnatuare] (i. ž.) — zakačaljka, kuka, klin, predmet o koji se nešto kači [Por.] ∞ atîrna

Rudna Glava

312

atîrnatură

atârnătoare

качење

atîrnatură (mn. atîrnaturĭ) [akc. atîrnatură] (i. ž.) — 1. kačenje, okačinjanje, zakačinjanje, prikačinjanje, priključivanje 2. (fig.) zadirkivanje, provociranje [Por.] ∞ atîrna

Rudna Glava

1401

atît

atât

толик

atît² (atîta) (mn. atîț, atîća) [akc. atît] (prid.) — tolik, toliki; ovolik, ovoliki 1. u značenju mere ◊ atîta ĭe tuot đi skump, da plățîļi sînt miś — toliko je sve skupo, a plate su male 2. u značenju gradacije ◊ ku atîta măĭ bińe, dakă va fi așa kum tu ḑîś — utoliko bolje, ako će biti tako kako ti kažeš 3. granica u nekom postupku, poslu, odnosu ◊ numa atît ć-aĭ învîrḑît în lukru mĭeu, măĭ mult nu — samo si se toliko upleo u moj posao, više (od toga) ne ♦ (demin.) atîtuśka, atîtușka [Por.]

Rudna Glava

2278

atîtuśka

atâtușca

толицно

atîtuśka [akc. atîtuśka] (pril.) — (demin.) tolicno, ovolicno ◊ nu mĭ-a dat đin moșîĭe ńiś atîtuśka, kît ĭe ńiegru đisupt ungĭe — nije mi dao ni ovolicno od imovine, ni koliko je crno ispod nokta ◊ a ļins uala, ńiś atîtuśka n-a lasat đi nuoĭ — olizao je lonac, ni ovolicno nije ostavio za nas ♦ var. atîtușka (Tanda) [Por.] ∞ atît

Rudna Glava

297

atunś

atunci

тада

atunś [akc. atunś] (pril.) — tada, onda ♦ var. atunśa ◊ đi atunśa; đ-atunśa — otada, od tog vremena ◊ dakă ĭe așa trĭaba, atunś đin lukru nuostru nuĭe ńimik — ako tako stoje stvari, onda od našeg posla nema ništa [Por.]

Rudna Glava

5591

atunśa

atuncia

онда

atunśa [akc. atunśa] (pril.) — onda; tada ◊ dakă așa ginđașće, atunśa n-avĭem śe sî măĭ vorbim — ako tako misli, onda više nemamo o čemu da pričamo ◊ atunśa s-a trait într-un fĭeļ, akum în alt — tada se živelo na jedan način, sada na drugi [Por.]

Rudna Glava

309

au

au²

ау

au² [akc. au] (uzv.) — (onom.) au! auh! jao! ◊ au, lălă! — joj, lele! [Por.]

Rudna Glava

1503

auḑî

auzi

чути

auḑî (ĭuo aud, ĭel auđe) [akc. auḑî] (gl. p.) — čuti, opažati zvukove pomoću čula sluha ◊ auđe bińe la o urĭake, la alalaltă ĭe surd đi tuot — čuje dobro na jedno uvo, na drugo je potpuno gluv ◊ s-auđe śe s-auđe — (dosl.) „čuje se šta se čuje”, čuje se nešto, ali nerazgovetno [Por.] ♦ dij. var. auzi [Kmp.]

Rudna Glava

417

auḑît

auzit

чувен

auḑît (auḑîtă) (mn. auḑîț, auḑîće) [akc. auḑît] (prid.) — (zast.) čuven, poznat, o kome ili o čemu se čulo ◊ ĭel ĭe uom auḑît șî kunoskut — on je čovek čuven i poznat [Por.] ∞ auḑî

Rudna Glava

444

auḑîtură

bârfeală

гласина

auḑîtură (mn. auḑîturĭ) [akc. auḑîtură] (i. s.) — (ret.) glasina, trač ◊ nu askulta la auḑîturĭ, katîț trĭaba-tĭa — ne slušaj glasine, gledaj svoja posla [Por.] ∞ auḑî

Rudna Glava

657

aurar

aurar

златар

aurar (mn. aurarĭ) [akc. aurar] (i. m.) — (ret.) zlatar, čovek koji obrađuje zlato ◊ ma duk la aurarĭ s-îm ogođaskă ińelu — idem kod zlatara da mi popravi prsten [Por.] ∞ aur

Rudna Glava

1517

auri

auri

позлатити

auri (ĭuo aurĭesk, ĭel aurĭașće) [akc. auri] (gl. p.) — (ret.) pozlatiti ◊ ma duk la aurarĭ sî-m aurĭaskă ińelu — idem kod zlatara da mi pozlati prsten [Por.] ∞ aur

Rudna Glava

4089

aurit

aurit

позлаћен

aurit (aurită) (mn. auriț, auriće) [akc. aurit] (prid.) — (tehn.) pozlaćen ◊ sa aurĭașće ku auru topit — pozlaćuje se istopljenim zlatom ◊ śe gud va fi aurit, are măĭ mare vrĭad pi pomînt — što god da je pozlaćeno, ima najveću vrednost na svetu [Por.] ∞ aur

Rudna Glava

101

averĭe

avere

имовина

averĭe (mn. averĭ) [akc. averĭe] (i. ž.) — 1. imovina, svojina 2. imanje, posed 3. (fig.) bogatstvo ♦ var. avĭere, avere [Por.] ♦ var. avĭeare (Krivelj) [Crn.] ♦ dij. sin. moșîĭe [Por.] ∞ avĭa

(zdrav.) Sî aĭ averĭe șî pućerĭe! — Da imaš bogatsvo i moć! [Por.]

Rudna Glava

2418

aviuon

avion

авион

aviuon (mn. aviuańe) [akc. aviuon] (i. s.) — (tehn.) avion ◊ kînd măĭ întîń am vaḑut nuapća kă śuauă mĭarźe pi śĭerĭ șî ļikură, am ginđit kă ĭe satelitu rusăsk, dar akuma șćiu kă a fuost ńiskar aviuańe — kad sam prvi put video noću da nešto ide preko neba i svetluca, mislio sam da je ruski satelit, ali sada znam da su to bili nekakvi avioni ♦ var. avion ♦ sin. ăroplan, iroplan [Por.]

Rudna Glava

102

avĭa

avea

имати

avĭa (ĭuo am, ĭel are) [akc. avĭa] (gl.) — imati, posedovati ◊ avĭa - nu avĭa, tuot una ĭe — imati ili nemati, sve jedno je ◊ n-are (=nu are) ku kare — nema s kim ◊ kîț ań va puća avĭa babuța-ĭa, baș ĭe batrînă — koliko godina može imati ta bakica, baš je stara [Por.]

(pit.) Are popa nare? — Ima pop nozdrvu? (Bukv. „Ima pop nema?”; igra reči, „nare” je homonim, označava i negaciju: „nema” i deo nosa: „nozdrvu”.) [Por.] (Zapis: Durlić)

Rudna Glava

108

avļiĭe

avlie

авлија

avļiĭe (mn. avļiĭ) [akc. avļiĭe] (i. ž.) — avlija, dvorište ◊ la loko-l batrîn, unđe ń-a fuost kasa, am avut măĭ mare avļiĭe — na starom mestu, gde nam je bila kuća, imali smo veće dvorište ♦ sin. traușă, pîrvaļiĭe, prîvaļiĭe, obuor ◊ avļiĭa îngrađită s-a kĭemat șî la nuoĭ đemult obuor, ș-a fuost obuoru kășî, oboru puorśilor, obuoru vićilor — ograđeno dvorište se i kod nas nekada zvalo obor, pa je bio kućni obor, obor svinjca, stočni obor [Por.] ♦ dij. sin. bătătură (Samarinovac, Prahovo) [Kmp.]

Pojmovi za dvorište, i njihov areal (obrada u toku)
◊ avļiĭe, traușă, pîrvaļiĭe, obuor [Por.]
◊ avļiĭe (Majdanpek) [Buf.], Porodin [Pom.]
◊ prăvaļiĭe — dvorište ◊ traușă: aĭa śe ĭe măĭ apruape đi kasă kînd ĭeș în prăvaļiĭe (Topolnica) [Por.]
◊ prăvăļiĭe — dvorište, traușă — predvorje ◊ mătur întraușă (Tanda) [Por.]
◊ obuor: Ranovac, Rašanac [Mlava], Krepoljin [Hom.], Osnić [Crn.], Isakovo [Mor.], Debeli Lig [GPek]
◊ traușă: uodma aśiĭa, kum pașășć đin kasă afară (Leskovo) [GPek]
◊ prăvăļiĭe i obuor: Malajnica [Pad.]
◊ prăvaļiĭe ◊ đi traușă n-auḑît (Urovica) [Pad.]
◊ pîrvaļiĭe — dvorište ♦ sin. avļiĭe ◊ traușă — predvorje, prostor neposredno uz vrata kuće ◊ obuor ĭe numa luok îngrađit đi viće (Plavna) [Pad.]
◊ bătătură [Kmp.]
◊ traușă ◊ tunarăm în traușă — uđosmo u dvorište (Radenka) [Zvizd]
◊ obuoru ĭe tuot înokuol, da întraușă ĭe aĭa aproape dă ușa kășî (Rašanac) [Mlava]
◊ traușa ĭe luok aproape dă ușa kășî; obuoru ĭe tuot înokuol, da dă prîvaļiĭe n-am auḑît (Ševica) [Zvizd]
◊ traușă ĭe o parće dă kasă, pi sîrbĭașće sar ḑîśe „trem” (Laznica) [Hom.]
◊ avļiĭe — dvorište ◊ obuor, gard dă viće ◊ în traușă — ispred kuće (Rečica) [Stig]

Rudna Glava

439

Avram

Avram

Аврам

Avram [akc. Avram] (i. m.) — (antr.) (zast.) muško lično ime ♦ (demin.) Avramuță, (augm.) Avraman ◊ alu Avram, alu Avramuță, alu Avraman — Avramovi, koji pripadaju Avramu, deca ili potomci Avrama ◊ Avramuońi, Avramĭeșći, Avramițuońi, Avramițańi, Avramĭeluońi — Avramovići, porodični nadimci (poļikre) [Por.]

(opis) Avram je biblijsko muško ime hebrejskog porekla. Potiče od starohebrejske reči אַבְֿרוּם (=Avrum), „uzvišeni otac”, koja svoj ekvivalent ima u vavilonskom jeziku, u kome je ABI-RAMU značilo „otac je uzvišen”. Prema Starom zavetu, preko koga je ovo ime ušlo u judaizam, hrišćanstvo i islam (Ibrahim), Avram znači „otac mnogih naroda” (1 Moj. 17,5). U vlašku antroponimiju l.i. Avram ušlo je posredstvom hrišćanske crkve, što ga svrstava u tzv. kalendarska imena.

Rudna Glava

1857

Avraman

Avraman

Авраман

Avraman [akc. Avraman] (i. m.) — l.i. (hip.) (augm.) Avraman < Avram ◊ Avraman ĭ-a ḑîs la-l mîĭ batrîń đin duoĭ kopiĭ ku nume Avram, or la uom kare ĭe đin fîmeļiĭa lu Avram, kare ĭe đi Avramuońi — Avraman su zvali starije dete od dvojice sa imenom Avram, ili čoveka koji je bio iz roda Avramovića [Por.] ∞ Avram

Rudna Glava

1858

Avramuță

Avrămuţu

Аврамић

Avramuță [akc. Avramuță] (i. m.) — (antr.) (hip.) (dem.) Avramić < Avram „mali Avram” ◊ Avramuță ĭe poļikra alu Avram măĭ mik đin duoĭ kopiĭ ku nume Avram, or ĭa ḑîs așa đi drag la kopil pi kare la bućeḑat Avram — „Avramuca” je nadimak mlađeg Avrama od dvojice dečaka koji se zovu Avram, ili su tako od milošte tepali detetu koje je kršteno kao Avram [Por.] ∞ Avram

Rudna Glava

103

avuțîĭe

avuţie

имовина

avuțîĭe (mn. avuțîĭ) [akc. avuțîĭe] (i. ž.) — imovina, posed; bogatstvo ◊ are avuțîĭe puțînă — ima mali posed [Por.] ∞ avĭa

Rudna Glava

118

avut

avut

богат

avut (avută) (mn. avuț, avuće) (prid.) — (izob.) bogat, imućan ◊ avut ĭe uom kare are moșîĭe mare — bogat je čovek koji ima veliko imanje ♦ var. avutuorńik [Por.] ∞ avĭa

Rudna Glava

113

avutuorńik

proprietar

сопственик

avutuorńik (mn. avutuorńiś) [akc. avutuorńik] (i. m.) — (zast.) sopstvenik, vlasnik, posednik; zemljovlasnik, bogataš ◊ tatamuoș a fuost tare avutuorńik, a țînut multă moșîĭe, numa dupa ratu ku mńamțî gata tuot ĭ-a luvat partizańi — pradeda je bio jak zemljovlasnik, držao je veliko manje, ali su mu posle rata sa Nemcima gotovo sve oduzeli partizani [Por.] ∞ avĭa

Rudna Glava

635

azvîrļeća

de-a azvârlitul

фрљански

azvîrļeća [akc. azvîrļeća] (pril.) — bacati nešto frljanjem, na „frljanski” način ◊ lapîdă đ-azvîrļeća — baca „frljanski” ◊ nu lupada đ-azvîrļeća, numa dăm frumuos în mînă! — ne bacaj to „frljanski”,nego mi lepo daj u ruku! ♦ var. azvîrļiuluĭ [Por.] ♦ dij. var. azvrļića [Crn.] ∞ azvîrļi

Rudna Glava

104

azvîrļi

azvârli

заврљати

azvîrļi (azvîrļiașće, azvîrl) [akc. azvîrļi] (gl.) — zavrljačiti, naglo baciti; zavitlati ◊ azvîrļașće aĭa în borugă — zavrljači to u potok ◊ ĭuo puot đeparće să azvîrļesk pĭatra — ja mogu daleko da zavrljam kamen ♦ sin. lupada, arunka [Por.]

Rudna Glava

633

azvîrļit

azvârlit

зафрљан

azvîrļit (azvîrļită) (mn. azvîrļiț, azvîrļiće) [akc. azvîrļit] (prid.) — zafrljan, zafrljen, zavrljačen, bačen frljanjem, zamahom ruke ◊ kare a fi azvîrļit asta tumu aiśa? — ko li je zavrljačio ovo čak ovde ? [Por.] ∞ azvîrļi

Rudna Glava

106

azvîrļituorĭ

azvârlitor

заврљач

azvîrļituorĭ (azvîrļituare) [akc. azvîrļituorĭ] (prid.) — zavrljač, lice koje baca zavrljačenjem ◊ đin tuoț pîkurarĭ ĭuo am fuost măĭ bun azvîrļituorĭ ku șlaĭdîru — od svih čobana, ja sam bio najbolji zavrljač sa praćkom [Por.] ∞ azvîrļi

Rudna Glava

105

azvîrļitură

azvârlitură

заврљотина

azvîrļitură¹ (mn. azvîrļiturĭ) [akc. azvîrļitură] (i. ž.) — zavrljotina, ono što je bačeno zavrljanjem ◊ lupadat ku azvîrļitu, lupadat đ-azvrļeća — zavrljačeno [Por.] ∞ azvîrļi

Rudna Glava

634

azvîrļitură

azvârlitură

фрљање

azvîrļitură² (mn. azvîrļiturĭ) [akc. azvîrļitură] (prid.) — frljanje, bacanje zamahom ruke ◊ la pîkurarĭ s-a katat să fiĭe buń la azvîrļitură — od čobana se tražilo da budu dobri u frljanju [Por.] ∞ azvîrļi

Rudna Glava

3662

azvîrļiuluĭ

de-a azvârlitul

фрљански

azvîrļiuluĭ [akc. azvîrļiuluĭ] (pril.) ● v. azvrļeća [Por.] ∞ azvîrļi

Rudna Glava

3664

ažun

ajun

пост

ažun [akc. ažun] (i. m.) ● v. aźun [Por.] ∞ aźuna

Rudna Glava

3665

Ažun

ajun

Бадњи дан

Ažun [akc. Ažun] (i. m.) ● v. Aźun [Por.] ∞ aźuna

Rudna Glava

3668

ažuns

ajuns

досегнут

ažuns [akc. ažuns] (prid.) ● v. aźuns [Por.] ∞ aźunźa

Rudna Glava

3669

ažunźa

ajunge

стићи

ažunźa [akc. ažunźa] (gl.) ● v. aźunźa [Por.]

Rudna Glava

338

aźun

ajun

пост

aźun (mn. aźunurĭ) [akc. aźun] (i. s.) — (rel.) post, gladovanje, uzdržavanje od hrane iz verskih razloga ◊ aźun ĭe ađet să nu sa manînśe înainća lu vro ḑî mare — „ažun” je običaj da se ne jede dan u oči nekog velikog verskog praznika ◊ đi uom kare țîńe aźun sa ḑîśe kă aźuńaḑă — za čoveka koji gladuje, kaže se da posti ♦ var. inov. ažun [Por.] ∞ aźuna

Rudna Glava

339

Aźun

ajun

Бадњи дан

Aźun [akc. Aźun] (sint.) — (kal.) Badnji dan, dan uoči Božića ◊ Aźun ĭe ḑîua înainća lu Kraśun — Badnji dan je dan u oči Božića ◊ sara la Aźun kopiĭ sa duk în koļindrĭeț — uveče na Badnji dan deca idu u koljindrece ♦ var. inov. Ažun [Por.] ∞ aźuna

Rudna Glava

337

aźuna

ajuna

постити

aźuna (ĭuo aźuńеḑ, ĭel aźună) [akc. aźuna] (gl. p.) — postiti, gladovati, uzdržavati se od hrane iz verskih razloga ♦ var. inov. ažuna ◊ trîabe aźuna la Aźun — treba postiti na Badnji dan [Por.]

Rudna Glava

340

aźunat

ajunat

пост

aźunat (mn. aźunaturĭ, aźunaće) [akc. aźunat] (i. s.) — post, uzdržavanje od hrane iz verskih razloga ♦ var. inov. ažunat ◊ dakă vrĭeĭ sî ći skuoț đi la aăla pakat grĭeu, îț trîabe un aźunat țapîn — ako hoćeš da se iskupiš od tog teškog greha, treba di jedan jak post [Por.] ∞ aźuna

Rudna Glava

342

aźuns

ajuns

достигнут

aźuns (aźunsă) (mn. aźunș, aźunsă) [akc. aźuns] (prid.) — 1. dostignut, sustignut, postignut ◊ ĭa aźuns uoțî pi drum, șî ĭa omorît — sustigli su ih razbojnici na putu, i ubili ◊ a fuost vrĭańik, șî aźuns să fiĭe la luok mare — bio je vredan, i dostigao je da bude na visokom položaju 2. dovoljno, u dovoljnoj količini ◊ am bań đi aźuns să kumpîr aĭa — imam dovoljno para da to kupim 3. dospeo (za, do), odrastao, dozreo, sazreo ◊ fata aźuns đi mîritat — devojka je zrela za udaju ◊ kukuruḑu aźuns đi kuļes — kukuruz je zreo za berbu ◊ aluvatu aźuns đi plumađit — testo je stiglo za mešenje 4. došao, stigao ◊ aźuns kopilu đi la șkuală — dete je stiglo iz škole 5. (psih.) zahvaćen duševnom bolešću, opsednut nekim demonom, nekom tajanstvenom silom ◊ la aźuns buala rîa — oboleo je od padavice ◊ la aźuns śe l-aźuns — nešto ga je spopalo ♦ var. inov. ažuns [Por.] ∞ aźunźa

Rudna Glava

341

aźunźa

ajunge

стићи

aźunźa (ĭuo aźung, ĭel aźunźe) [akc. aźunźe] (gl.) — 1. stići, sustići, dostići, dohvatati ◊ mĭergînd ĭuta, iĭ đi mulće uorĭ ń-aźunźa pi drum — idući brzo, oni su nas često sustizali na putu ◊ nu sa puaće aźunźa în tuaće părțîļi — ne može se stići na sve strane 2. (psih.) biti opsednut nekom bolešću ili stanjem ◊ o aźunźe ś-o aźunźe — stiže je neka (nepoznata) bolest, obizima je neka (tajanstvena) sila ♦ var. inov. ažunźa [Por.] ♦ dij. var. ažunğa (ažung, ažunğe) [Kmp.]

Rudna Glava

1770

aźuta

ajuta

помагати

aźuta (ĭuo aźut, ĭel aźută) [akc. aźuta] (gl.) — pomagati, pružati pomoć ◊ lasî-ma, nu-m aźuta atîta — pusti me, nemoj mi pomagati toliko ◊ duamńe aźută — pomozi bože ◊ nu aźută la ńima — ne pomaže nikome ◊ aźutaț, uamiń — pomagajte, ljudi; upomoć ◊ nu-ĭ aźută ńimika, gata ĭe — nema mu pomoći, gotov je ♦ var. (inov.) ažuta (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. ažuta [Crn.]

Rudna Glava

1772

aźutarĭe

ajutare

помоћ

aźutarĭe (mn. aźutîărĭ) [akc. aźutarĭe] (i. ž.) — pomoć, pomaganje ◊ îm trîabe un uom tare să-m fiĭe đi aźutarĭe — treba mi jedan jak čovek, da mi bude od pomoći ♦ var. ažutare (Tanda) [Por.] ∞ aźuta

Rudna Glava

1773

aźutat

ajutat

потпомогнут

aźutat (aźutată) (mn. aźutaț, aźutaće) [akc. aźutat] (prid.) — potpomognut, podržan ◊ a fuost aźutat đin tuaće părțîļi, șî ĭară ńimika — bio je podržan sa svih strana, i opet ništa ♦ var. ažutat [Por.] ∞ aźuta

Rudna Glava

1771

aźutuorĭ

ajutor

помагач

aźutuorĭ (mn. aźutuorĭ) [akc. aźutuorĭ] (i. m.) — pomagač, pomoćnik; podstrekač ◊ ĭ-a fuost aźutuorĭ în furaluk — bio mu je pomagač u krađi [Por.] ♦ dij. var. ažutuorĭ [Crn.] ∞ aźuta

Rudna Glava

5151

aș

aș

бих

aș (gl. pom.) — bih, bi ◊ aș veńi, ama nu ma lasă parințî — došao bih, ali me ne puštaju roditelji ◊ aș kînta, kînd aĭ vrĭa tu, or ar vrĭa ĭa să kîntaț ku mińe — pevao bih, kad bi hteo ti, ili bi htela ona da pevate sa mnom [Por.] ♦ dij. var. raș (Rašanac) [Mlava]

Rudna Glava

290

așa

așa

тако

așa [akc. așa] (prid.) — tako, takvo, takva ◊ așa śeva/śuava — tako nešto, tako nekako ◊ în așa fĭeļ — na takav/taj način ◊ așa muĭarĭe nu ma-ĭastă-n lume — takve žene više nema na svetu ♦ (pril.) — tako, onako, (na) prosto, možda; sigurno, da, svakako ◊ ș-așa, š-așa — i ovako i onako ◊ fi-va așa, or nu va fi, dumńeḑîu va șći — da li je tako, ili nije tako, bog će znati ◊ (u izr.) tot așa — samo tako! (uzvik u kolu) [Por.]

Rudna Glava

2042

așćamîta

așteamăt

узастопце

așćamîta [akc. așćamîta] (pril.) — uzastopce, kriomice, postrance, obaška (za način kretanja) a. uzastopce ◊ sa ḑîśe mĭerź đ-așćamîta kînd mĭerź dupa śińeva, kînd mĭerź pi urma luĭ — kaže se ideš „ašćamata” kad pratiš nekoga u stopu (Osnić) [Crn.] ◊ tuoț mĭerg ku vrun rînd, la gramadă, da ĭel sa traźe pi urma luor, ńiś nu sa lasă đi iĭ, ńiś nu sa-npreună ku iĭ — svi idu po nekom redu u grupi, a on se vucara za njima, niti ih ostavlja, niti im se priključuje (Rudna Glava) b. kriomice, u potaji ◊ nu mĭerź bîrabar ku uomu, numa furiș în urma luĭ — ne ideš naporedo s čovekom, nego kriomice iza njega (Tanda) [Por.] c. obaška, izdvojeno ◊ mĭarźe sîngur ka pļesńitu, nu mĭarźe ku lumĭa-n rînd — ide sam obaška, kao blesav, ne ide s ljudima zajedno (Jasikovo) [GPek]

Osnić

654

ă

ă

ено

ă (uzv.) (demin.) — 1. evo (eno, eto) ◊ ă, kolo — evo (eno, eto) tamo ♦ / skraćeni oblik < ăće — evo (eno, eto) 2. izraz čuđenja, iznenađenja ◊ ăăă, kît ĭe đi marĭe!? — ooo, koliko je veliki!? [Por.]

Rudna Glava

56

ăće

iată

ево

ăće [akc. ăće] (part.) — evo, eno, eto ◊ ăće-ma, vin — evo me, dolazim ◊ ăće, aĭa kolo trăbe mutat în alt luok — eno, ono tamo treba pomeriti na drugo mesto ♦ var. ăći, îće, ĭeće ◊ ăći, vaḑuș akuma ku uoki tiĭ — eto, video si sada svojim oćima [Por.]

PRIMERI

------------------

◊ ăće-ma — evo me [rum. iată-ma]

◊ ăće-ș — evo te [rum. iată-te]

◊ ăće-l — evo ga [rum. iată-l]

------------------

◊ ăće-ńi-s — evo nas [rum. iată-ne]

◊ ăći-vis — evo vas [rum. iată-va]

◊ ăći-ĭ — evo ih [rum. iată-i]

------------------

◊ ăće-ńi — evo nam

◊ ăće-vi — evo vam

◊ ăće-ļi — evo im

------------------

◊ ăći-ĭ (uamińi, kopiĭi) — evo (muškaraca, dečaka) [rum. iată-i]

◊ ăći-ļi (muĭeriļi, fĭaćiļi) — evo (žena, devojčica) [rum. iată-le]

Rudna Glava

1163

ăĭs

hăis

ојс

ăĭs (var. îăĭs, akc. îăĭs) (uzv.) — ojs, uzvik kojim se zaprega u kojoj vuku krave ili volovi, skreće na levo ◊ ku „ăĭs” întuorś buoĭi-n źug la stînga, da ku „ća” la đirĭapta — sa „ojs” okrećeš volove u jarmu na levo, a sa „ća” na desno [Por.]

(opis) Kînd vićiļi trag karu-n źug, da tu vrĭeĭ đin kar să ļi mîń să-ntuarkă la stînga, tu daĭ ku biśu-n vita đirĭaptă, șî zbĭerĭ: „ăĭs! ăĭs!”, dakă vrĭeĭ s-întuarkă la đirĭapta, tu baț pĭ-al stîng, șî zbĭerĭ: „ća! ća, Buoșku, ća!”, or altfĭeļ, kum îț kĭamă vita. Așa-ĭ mîń șî la tuot konvĭeĭu, da kînd dupa konvĭeĭ s-a-nđirĭaptă drumu, tu kîta vrĭame zbĭerĭ: „ăĭs-ća! ăĭs-ća”, șî spuń numiļi alu viće, kî ĭaļe așa sînt învațaće đi la-źugato-l đin tîń.
— Kada goveda u jarmu vuku kola, a ti hoćeš iz kola da ih teraš da skrenu ulevo, ti udariš bičem desno govedo, i vičeš: „ojs! ojs!”, ako hoćeš da okrenu na desno, ti biješ levog, i vičeš: „ća! ća, Boško, ća!”, ili drugačije, kako ti se zove govedo. Tako ih teraš na svakoj krivini, a kada se iza krivine put ispravi, ti jedno vreme vičeš: „ojs-ća! ojs-ća”, i kažeš im imena, jer ona su tako naučeno još od prvog uprezanja. (Kaz. Olgica Trailović, r. 1929. godine, Rudna Glava, Zapis: Durlić, 2012) [Por.]

Rudna Glava

653

ăl

ăl

ено га

ăl (uzv.) (demin.) — eno (evo, eto) ga ◊ ăl kolo, stă pitulat — eno ga tamo, krije se ◊ ăl, zbură! — eno ga, odlete! ♦ / skraćeni oblik < ăćel [Por.]

ăl < ăćel — evo (eno, eto) ga (muški i srednji rod, jednina)
ăo < ăćo — evo (eno, eto) je (ž.r., jed.)
ăĭ < ăćiĭ — evo (eno, eto) ih (m. r., s.r., množina)
ăļe < ăćiļe — evo (eno, eto) ih (ž.r., mn.) [Por.]

Rudna Glava

1334

ăma

ăma

ево ме

ăma [akc. ăma] (uzv.) — evo (eto/eno) me ◊ ăma, veńiĭ — evo me, stigoh ♦ var. ĭakîma [Por.]

Rudna Glava

2611

ăntulćișat

curmeziș ?

унакрст

ăntulćișat (ăntulćișată) (mn. ăntulćișaț, ăntulćișaće) [akc. ăntulćișat] (prid.) — unakrst, poprečno ◊ a dîrîmat frunḑă, șă nu faśe brațu botur la botur, numa krĭanźiļi brățuĭe ăntulćișat — kresao je lisnik i ne slaže naramak peteljku na peteljku, nego granje slaže unakrst [Stig] ♦ dij. var. ăntolćișat (Tanda), întulćișat (Rudna Glava) ♦ dij. sin. ănkruśișat [Por.]

Kobilje

652

ăńi

iată-ne

ево смо

ăńi¹ [akc. ăńi] (uzv.) — evo smo, evo nas, eto nas ◊ ăńi, doveńirăm kumva — evo smo, stugosmo nekako ◊ ăńi, pă faśeț ku nuoĭ śe vi vuoĭa — evo smo, pa činite sa nama šta vam je volja [Por.]

Rudna Glava

1542

ăńi

unu

један

ăńi² [akc. ăńi] (br.) — jedan (u dečjoj brojalici) ◊ ăńi, unu în o žukariĭe kopilarĭaskă — jedan, u jednoj dečjoj igri ♦ var. uńi < unu — jedan [Por.]

(broj.) Ăńi (uńi), dońi, trińi, peńi, ronta, konta, țava, gîrla, ćok-pok, daĭ ku kuru-n fuok! (Naučio u detinjstvu od babe Stanke, zapis Durlić, Rudna Glava) [Por.]

Rudna Glava

2417

ăroplan

aeroplan

аероплан

ăroplan (mn. ăroplańe) [akc. ăroplan] (i. s.) — (zast.) (tehn.) aeroplan, avion ◊ đi vrĭamĭa đi mńamț, odată a trekut atîća ăroplańe, đi śĭerĭu nu s-a vaḑut đi iĭ — za vreme Nemaca jednom je prošlo toliko aeroplana, da se nebo nije videlo od njih ◊ am putut sî ma kar ku ăroplanu, numa đi frikă n-am kućeḑat — mogao sam da se vozim aeroplanom, ali od straha nisam smeo ♦ var. iroplan, aroplan ♦ sin. aviuon [Por.]

Rudna Glava

829

babaluk

băbăluc

бабалук

babaluk (mn. babaluś) [akc. babaluk] (i. m.) — babaluk 1. starina, davnina, prošlost ◊ mama mĭ-a puvestît kî sînćem nuoĭ, Trifuļeșći, aiśa đin babaluk — baba mi je pričala da smo mi, Trifunovići, ovde od starine ◊ aĭa așa a ramas la nuoĭ đin babaluk — to je tako ostalo kod nas od davnina 2. (ret.) imovina, posed, (fig.) dedovina ◊ nu dau să sa strîvĭaskă babaluku mĭeu — ne dam da se upropasti moja dedovina [Por.]

Rudna Glava

515

babă

babă

баба

babă (mn. babĭe) [akc. babă] (i. ž.) — 1. a. baba, baka, stara žena, starica ◊ mulće kare-śe aĭ s-auḑ đi la o babă — mnogo toga ima da čuješ od jedne babe [Crn.] b. (srod.) majčina ili očeva majka ◊ kînd kapiț ńepuoț, đin muĭare ći faś babă — kad dobiješ unuke, od žene postaješ baba ♦ sin. mamă [Por.] 2. deo kopče u koji ulazi kuka, tj. muški deo kopče na kaišu ◊ la kataramă ĭastă muoș șî babă — kopča kaiša ima „babu” i „dedu” (muški i ženski deo) [Crn.] ◊ babă batrînă — stara baba, starica [Por.] ∞ ńam

(izr.) Babă, da đi șapće-ntrabă. — Baba je, al za sedmoricu pita. (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]

Osnić

517

Babiļi

babele

Бабе

Babiļi [akc. Babiļi] (i. ž.) — (kal.) Babe, Bapski dani ◊ Babiļi sînt aļi doasprăśe ḑîļe întra Dragobĭaće șî Sîmț, kînd tota ḑîua însamnă kîć-o lună pi an — Babe su dvanaest dana između Dragobana i Mladenaca, kada svaki dan označava po jedan mesec u godini ◊ Dragoban ĭe baba đintîń, ș-a-nsamnat pi marta, în vrĭamĭa kînd anu a-nśeput ku aĭa lună — Dragoban je prva baba, i označavao je mart, u vreme kada je godina počinjala sa tim mesecom ◊ (ver.) pi lînga „babe”, kare sînt ḑîļe rîaļe, pi anu đi ḑîļe ĭastă șî „muoș”, kare sînt ḑîļe buńe — pored „baba”, koje predstavljaju loše dane, u toku godine ima i „staraca”, koji predstavljaju dobre dane [Por.] ∞ babă

(opis) Doăsprîaśe ḑîļe întra Dragoban, ḑîua păsîrilor, kare ĭe kap đi primovară, șî Sîmțî, s-a kĭamă Babiļi. Tuata ḑîua đin aļa doăsprîaśe ĭe o lună đi ḑîļe pi anu śe vińe: kum ĭe vrĭamĭa pi ḑîua-ĭa, așa o să fiĭe luna kare ĭa o-nsamnă, șî aĭa: kum ĭe vrĭamĭa pănă-n amńaḑîț, așa o să fiĭe žumataća luńi đin tîń, da vrĭamĭa dupa amńaḑîț, arată alaltă žumataće alu luna-ĭa.
—
Dvanaest dana između Dragobana, ptičjeg praznika, koji se smatra početkom proleća, i Mladenaca, zovu se „Babe”. Svaki dan od tih dvanaest dana je jedan dan u godini koja dolazi: kakvo je vreme toga dana, takav će biti mesec koji on označava, i to: kakvo je vreme do podne, takva će biti prva polovina meseca, a vreme posle podne označava drugu polivinu toga meseca. (Prema terenskom istraživanju u Gornjem Poreču, zapis: Durlić, „Етно-културолошки зборник”, 114) [Por.]

Rudna Glava

975

Babĭeĭ

Babei

Бабејић

Babĭeĭ [akc. Babĭeĭ] (i. m.) — Babejić Ivan, popularni odmetnik od zakona, u periodu između dva rata, poreklom iz Laznica, opevan u mnogim vlaškim pesmama ◊ kînćiku lu Babĭeĭ a skuos lăutari pi porînka aluĭ; ala ĭe kînćik numa vĭarsîk, fara vuorbe — Babejićeva pesma, spevali su je lautari na njegov zahtev; to je samo arija, bez reči [Por.] ♦ dij. var. Babau [Hom.]

Rudna Glava

3306

babĭesk

babesc

бапски

babĭesk (babĭaskă) (mn. babĭeșć) [akc. babĭesk] (prid.) — bapski, starinski, drevni ◊ babĭesk s-a ḑîs vrodată la tuot aĭa ś-a șćut numa babiļi batrîńe vikļańe, kî șćirĭa luor a țînut șî śĭerĭu șî pomîntu — bapski se nazivalo nekad sve ono što su znale samo mudre starice, jer je njihovo znanje držalo i nebo i zemlju ◊ kîļindarĭ babĭesk — bapski kalendar, starinski način računanja vremena, posebno u odnosu na sistem praznika koji se razlikuje od onog u kalendaru srpske pravoslavne crkve ◊ pi al babĭesk, akuma ar fi priru — po baskom (kalendaru), sada bi bio april [Por.] ∞ babă

Rudna Glava

1514

Badîrkă

Bădîrcea

Бадрка

Badîrkă [akc. Badîrkă] (i. s.) — (antr.) Badrka, nadimak iz koga se razvilo prezime Badrkić, zabeleženo u Rudnoj Glavi i Mosni, [Por.] i u Gamzigradu [Crn.] ◊ Marćin Badîrkă a fuost gazdă mare, avut uoĭ mulće — Martin Badrka je bio veliki gazda, imao je mnogo ovaca [Por.]

Rudna Glava

796

bađe

bade

бата

bađe [akc. bađe] (i. m.) — (zast.) (hip.) a. bata, baća, me od milja za ljubavnika, dragan, dragi; b. u narodnoj književnosti: ime kojim devojka oslovljava svoga momka u ljubavnim pesmama ♦ (demin.) bađiță, bađișor [Por.]

Rudna Glava

1895

bagabuont

bagabont

протува

bagabuont (mn. bagabuonḑ) [akc. bagabuont] (i. m.) — protuva, skitnica, vagabund ◊ bagabuont ĭe ka o mară strîkată-n podrum, kare strîkă mĭarîļi tuaće — protuva je kao pokvarena jabuka u podrumu, koja ukvari sve ostale jabuke (Tanda) ◊ bagabuont ĭe o bișćală, o uļimișńiță, uom fara rînd — vagabund je protuva, skitnica, čovek bez reda (Rudna Glava) [Por.]

Tanda

926

bagram

salcâm

багрем

bagram (mn. bagramĭ) [akc. bagram] (i. m.) — (bot.) bagrem (Rabinia pseudacacia) ◊ bagramu ĭe ļiemn tarĭe, bun đi mulće trabuĭaļe — bagrem je tvrdo drvo, dobro za razne potrebe ◊ fluarĭa đi bagram ĭe bună đi albiń — bagremov cvet je dobar za pčela (medonosan) ♦ var. floran (Lubnica, Gamziograd) [Crn.] ♦ dij. var. salkim [akc. salkim] ♦ var. bagrĭem [Por.] ♦ dij. var. salkîm (Prahovo) [Kmp.] ♦ dij. sin. druog (Velika Kamenica, Grabovica) [Dun.]

Terenski zapisi:

bagram — Osnić [Crn.], Kobilje [Stig], Duboka [Zvizd]
salkim, bagrĭem — Rudna Glava [Por.]
sălkîm — Samarinovac [Kmp.]
floran — Tanda, Gornjane, Topolnica [Por.] Topla, Luka, Bučje; Lubnica, Gamzigrad [Crn.]
florință — bagremar (Tanda) [Por.]
bagrîn — Krivača [Bran.]
druog — Velika Kamenica, Grabovica [Dun.]
malin — Rabova (Vidin, Bugarska)

Osnić

973

baĭațîăsk

băieţăsc

момачки

baĭațîăsk (baĭațîaskă) (mn. baĭațîășć) [akc. baĭațîăsk] (prid.) — momački, mladalački, vreme muškarčeve mladosti pre ženidbe ◊ nu puot să-l zauĭt ńiśkînd traĭu mĭeu, baĭațîăsk — ne mogu nikad da zaboravim svoj momački život ◊ baĭațîașće (pril.) — po momački, na momački način [Por.] ∞ baĭat

Rudna Glava

972

baĭațîĭe

băieţie

момаштво

baĭațîĭe (mn. baĭațîĭ) [akc. baĭațîĭe] (i. s.) — momaštvo, momački život, mladićko doba ◊ am avut mîndră baĭațîĭe, am aļergat dupa fĭaće kît m-a tras ińima — imao sam lepo momaštvo, jurio sam za devojkama koliko me je vuklo srce ♦ var. bîĭațîĭe [Por.] ∞ baĭat

Rudna Glava

974

baĭețîme

bâieţime

момчадија

baĭețîme (mn. baĭețîmĭ) [akc. baĭețîme] (i. ž.) — momčadija, grupa momaka, generacija momaka ◊ pļină uara đi baĭețîme, fĭaće nus pusta — puno kolo momčadija, devojaka nema nigde [Por.] ∞ baĭat

Rudna Glava

5492

baĭir

bair

ручка

baĭir (mn. baĭire) [akc. baĭir] (i. s.) — (tehn.) ručka ◊ baĭiru la kuafă — ručka na kofi ♦ sin. toartă (Tanda) [Por.]

Rudna Glava

4467

baĭkuoń

băicon

каменчина

baĭkuoń (mn. baĭkuańe) [akc. baĭkuoń] (i. m.) — (augm.) kamenčina, kamenčuga ◊ ĭ-a batut kare ĭ-a fi batut ku baĭkuańe nuapća, numa să-ĭ dudîĭe đi la moșîĭe — tukli su ih noću neki nepoznati kamenčugama, samo da ih proteraju sa imanja ♦ var. bikuoń ♦ sin. borțuoń, bolovan, petruoń [Por.] ∞ pĭatră

Rudna Glava

2726

baĭluog

bailag

бајлак

baĭluog (mn. baĭluaźe) [akc. baĭluog] (i. s.) — (tehn.) bajlak, zakrpa za gumu na točku bicikla ◊ baĭluogu ĭe un pĭaćik đi gumă kare sa puńe la ruată kînd iĭ sa rupe guma đin afară — bajlak je parče gume koje se stavlja na točak bicikla, kada mu se pocepa spoljašnja guma ◊ baĭluogu sa faśe đin gumă batrînă alu ruată — bajlak se pravi od stare gume za bicikl [Por.]

Rudna Glava

959

bakșîș

bacșiș

бакшиш

bakșîș (mn. bakșîșă) [akc. bakșîș] (i. s.) — bakšiš, napojnica, poklon; mito ◊ a fuost krśumarĭ, ama bakșîșu a fuost puțîn, kă lumĭa n-avut bań — bio je krčmar, ali je bakšiš bio slab, jer ljudi nisu imali para [Por.]

Rudna Glava

1883

Bala

Bala

Балић

Bala (mn. Baluoń) [akc. Bala] (i. m.) — (antr.) Bala, Balić, por. nadimak u Rudnoj Glavi ◊ am pazît uoĭļ ku Milan Bala pi śuaka Îrnaglîăvi — čuvao sam ovce sa Milanom Balom na Rudnoglavskom brdu [Por.] ∞ bîăl

Rudna Glava

3694

balćiță

băltuţă

барица

balćiță [akc. balćiță] (i. ž.) ● v. baltuță [Por.] ∞ baltă

Rudna Glava

960

balkău

balcău

мочвара

balkău (mn. balkuaĭe) [akc. balkău] (i. s.) — (zast.) (augm.) močvara, močvarište ◊ vuorba balkău astîḑ s-a pastrat numa pin kînćiśe batrîńe, kare sînt șî ĭaļe gata tuaće zuĭtaće — reč „balkeu” je danas sačuvana samo u starim pesmama, koje su i one gotovo sve zaboravljene ♦ ? var. baltău (augm.) baltă — „bara, močvara” [Por.] ∞ baltă

(stih)
Saraku sovuonu tĭeu,
L-a dus apa la balkău.
—
A siroti mladin veo
Voda nosi u močvaru.

(Iz pesme „A pļekat baĭatu đin Srbiĭe” — Pošo momak iz Srbije, kaz. Gergina Durlić, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1982). Vidi: A PĻEKAT BAĬATU ĐIN SÎRBIĬE

Rudna Glava

1971

balmuș

balmuș

белмуж

balmuș (mn. balmușurĭ) [akc. balmuș] (i. s.) — (nutr.) belmuž, jelo od prženog mladog sira ◊ balmușu a fuost măĭ mare dulśață pîkurarĭaskă — belmuž je bila najveća pastirska poslastica [Por.] dij. var. balmiș [Crn.]

Rudna Glava

3695

balśuară

băltuţă

барица

balśuară [akc. balśuară] (i. ž.) ● v. baltuță [Por.] ∞ baltă

Rudna Glava

843

baltuță

băltuţă

барица

baltuță (mn. baltuț) [akc. baltuță] (i. ž.) — barica ♦ / (demin.) < baltă ♦ var. balćiță, balśuară ◊ dupa pluaĭe a ramas mulće baltuță pi luokurĭ poļiažńiśe — posle kiše ostale su mnoge barice po njivama u ravnici [Por.] ∞ baltă

Rudna Glava

842

baltuoń

băltoi

баретина

baltuoń (mn. baltuańe) [akc. baltuoń] (i. s.) — (augm.) baretina, baruština ◊ după sat esťe un baltuoń, bun numa ďe broșťi — iza sela ima jedna baruština, dobra je samo za žabe [Por.] ∞ baltă

Rudna Glava

4161

balușăl

păstrăv de fag

буковача

balușăl (mn. balușăĭ) [akc. balușăl] (i. m.) — (mik.) bukovača (Pleuritis serotinus) ◊ balușăl ĭe burĭaće kare krĭașće pi fag — bukovača je gljiva koja niče na bukvi ◊ ĭastă balușăl đi primovară șî balușăl đi tuamnă — ima prolećna bukovača i jesenja bukovača [Por.] ♦ dij. sin. burĭeț da-ĭ ńegri (Osanica) [Hom.] ∞ burĭaće

Rudna Glava

575

baļe

bale

бале

baļe [akc. baļe] (i. ž.) — 1. bale, sline koje izlaze iz usta, gubice ◊ la uaĭe pļakară baļe đin gură, o să muară — ovci krenule bale iz gubice, uginuće ◊ baļe đi kulkumĭek — puževe bale [Crn.] 2. sluzava i lepljiva materija ◊ vinu kînd sa strîkă, or prazu kînd putraḑîșaće în pomînt, fak baļe — vino kad se ukvari, ili praziluk kada istruli u zemlji, prave bale [Por.] ∞ înbaloșa

(zag.) O baź tare, o skuoț muaļe, da đin kap iĭ mĭerg baļe. (Kîpațîna đi varḑă akră) — Staviš je tvrdu, vadiš je meku, a iz glave joj bale teku. (Glavica kiselog kupusa) (Rudna Glava, Zapis: Durlić, „Razvitak” 2, 1984) [Por.]

Osnić

3760

baļeguos

băligos

убалеган

baļeguos [akc. baļeguos] (prid.) ● v. baļaguos [Por.] ∞ bîļega

Rudna Glava

3465

bandaș

bandaj

бандаж

bandaș² (mn. bandașă) [akc. bandaș] (i. s.) — (tehn.) bandaž, obruč na točku bicikla ili mopeda ◊ mi s-a rupt guma la ruata đi-nainće, ș-a-m fuost muara să mîn ruata pi bandaș pănă la kasă — pocepala mi se guma na prednjem točku, pa sam morao da teram bicikl na bandažu sve do kuće [Por.]

Rudna Glava

2236

bandierĭ

bandier

бандера

bandierĭ (mn. bandierĭ) [akc. bandierĭ] (i. m.) — bandera, električni ili telefonski stub ◊ kînd a trîbuit să duśem struĭa pănă la koļibĭ pi śuakă, tuot nat a dat đin padurĭa luĭ bandierĭe kîće a trîbuit — kada je trebalo da dovedemo struju do koliba na brdu, svako je iz svoje šume davao bandere koliko je trebalo [Por.]

Rudna Glava

1178

banḑari

banzari ?

басирати

banḑari (ĭuo banḑarĭesk, ĭel banḑarĭașće) [akc. banḑari] (gl.) — (muz.) basirati, svirati na pratećem instrumentu ◊ kînd ĭastă duoĭ lautarĭ, unu ḑîśe đi žuok, da al alalt banḑarĭașće — kad sviraju dvojica violinista, jedan svira kolo, a drugi basira [Crn.] ♦ dij. var. băsări (ĭuo băsărĭesk, ĭel băsărĭașće) [akc. băsări] ◊ Ĭanku ku Dinu a fuost lăutarĭ kunoskuț, parĭake bună: Ĭanku ĭe primaș, da Dinu băsărĭașće dupa ĭel — Janko i Dinu su bili lautari, dobar par: Janko je bio primaš, a Dinu je basirao za njim (Leskovo) [GPek] ♦ dij. var. băsui (ĭuo băsuĭesk, ĭel băsuĭașće) [akc. băsui] ◊ ń-am spart taĭfa, kî ĭel n-a putut să băsuĭaskă kum trîabe — rasturili smo grupu, jer on nije mogao dobro da basira (Rudna Glava) [Por.]

Osnić

3468

bankă

bancă

банка (монета)

bankă (mn. bănś) [akc. bankă] (i. ž.) — (zast.) (mon.) banka, metalna moneta ◊ bankă ĭ-a ḑîs aĭ batrîń la un fĭeļ đi bań kare avut vrĭad ḑîaśe, doaḑăś șî triḑăś đi dinarĭ — bankom su stari zvali jednu vrstu novca koji je imao vrednost deset, dvadeset i trideset dinara ◊ la banu đi ḑaśe dinarĭ ĭ-a ḑîs o bankă, la-l đi doaḑăś ĭ-a ḑîs doă bănś, da la-l đi triḑăś ĭ-a ḑîs triĭ bănś — novčić od deset dinara zvali se jednom bankom, od dvadeset su zvali dve banke, a onog od trideset dinara, tri banke [GPek] ◊ o bankă a fuost ban tare, kî ĭa avut ḑăśe dinarĭ, da ḑîua đi sapat a fuost triĭ dinarĭ — jedna banka je bila jak novac, jer je vredela deset dinara, a dan kopanja bio je tri dinara (Rudna Glava) [Por.] ∞ ban

Jasikovo

1443

bankĭet

?

камара

bankĭet (mn. bankĭeț) [akc. bankĭet] (i. m.) — kamara složene cigle ◊ am un bankĭet đi țîglă, măĭ întrîabe triĭ đi kasă — imam jedan „banket” cigala, treba mi još tri za kuću (Leskovo) [GPek]

Rudna Glava

481

banu mîțî

mică

мачји новчић, лискун

banu mîțî [akc. banu mîțî] (i. m.) — (min.) mačji novčić, žućkasti kamen koji se presijava; liskun ◊ kînd am fuost pîkurarĭ, am gin] i kî ĭe banu mîțî aur — kad sam bio čobanin, mislio sam da je liskun zlato ♦ sin. șîfîr ♦ up. ban, mîț [Por.]

Rudna Glava

3455

banuț

bănuţ

новчић

banuț (mn. banuș) [akc. banuț] (i. m.) — (mon.) novčić ◊ avut num un banuț atîrnat la gît, kă a fuost fată sarakă — imala je samo jedan novčić okačen oko vrata, jer je bila siromašna devojka ◊ a gasît o gramadă đi banuș, kare a pitulat vrunu đa-ĭ luĭ đa-ĭ batrîń, ama s-a aratat kă nau ńiś un vrĭad — našao je gomilu novčića, koju je sakrio neko od njegovih predaka, ali se pokazalo da nemaju nikakvu vrednost ♦ var. banușăl [Por.] ∞ ban

Rudna Glava

830

barabă

?

бараба

barabă (mn. barăbĭ) [akc. barabă] (i. s.) — baraba 1. ološ, propalica, skitnica, besposličar ◊ o barabă đi uom, a dat tuot pi bĭare, ș-akuma a ramas pi drumo-l mare — baraba od čoveka, sve je propio i sada je ostao na ulici 2. došljak, neznanac; čovek bez imovine ◊ s-a mîritat dupa o barabă la Măĭdan, a veńit đin lumĭa albă, fara moșîĭe, fara ńimika — udala se za neku barabu u Majdanpeku, koji je došao iz belog sveta, bez imovine, bez ičega [Por.]

Rudna Glava

511

barbat

bărbat

муж

barbat (mn. barbaț) [akc. barbat] (i. m.) — muž, suprug ◊ ĭuo-s barbatu ĭeĭ — ja sam njen muž ◊ am avut duoĭ barbaț — imala sam dva muža [Crn.] ◊ fi kuminće, kă vińe barbatî-mĭu, șî će frînźe — budi pristojan, jer će mi doći muž, pa će te polomiti ♦ sin. uom [Por.] ♦ dij. var. bărbat [Kmp.] ∞ barbă

(stih)
Da ț-am spus, ț-am spus barbat,
Sî măĭ puń o blană-n pat,
Sî măĭ înkĭape un sarak.
Kă kare patu îș larźiașće,
Șî pomana îș lunźașće!
—
Rekla sam ti, rekla, mužu,
Da krevetu dasku dodaš,
Da siroče jedno stane,
Jer ko krevet proširuje,
Sebi daću produžuje.

(Kazivač: Gergina Durlić, r. 1924, zapis: Durlić, Rudna Glava 10. III 1983) [Por.]

Osnić

845

barbuță

bărbuţa

брадица

barbuță (mn. barbuț) [akc. barbuță] (i. ž.) — 1. bradica, mala brada ♦ / (demin.) < barbă 2. (antr.) Barbuță — „bradić”, nadimak čoveka sa malom bradom ♦ Barbuțan, Barbuțańi, Barbuțuońi — porodični nadimak potomaka čoveka sa nadimkom „barbuță”, posrbljeno: Barbucić, Barbucović, Barbucanović [Por.] ∞ barbă

Rudna Glava

867

bardak

bardac

бардак

bardak (mn. bardaśе) [akc. bardak] (i. s.) — bardak, zemljani sud za piće; krčag; vrč ◊ đin bardak măĭ đes s-a baut rakiĭe pi la prazńiśe, pi la nunț, or pi la pomeń — iz bardaka se najčešće pila rakija na slavama, svadbama ili daćama ◊ bardaku a mĭers đin mînă-n mînă, pi lînga masă, șî tot nat a tras đin ĭel kît ĭ-a plakut, kă pară n-a fuost, or n-a fuost đi ažuns — bardak je išao iz ruke u ruku oko stola, i svako je pio koliko je hteo, jer čaša nije bilo, ili ih nije bilo dovoljno ♦ var. bîrdak (Tanda) [Por.] ∞ vas

(zdrav.) Rîđikăm bîrdaku, să ńe traĭaskă danaku! (La boćeḑ.) — Dižemo bardak da nam poživi momak! (Na krštenju, Tanda. Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, 19. VIII 2018.) [Por.]

Rudna Glava

527

bardă

bardă

брадва

bardă (mn. bărḑ) [akc. bardă] (i. ž.) — bradva, tesarska sekira sa kratkom i krivom drškom ◊ barda ĭe sakurĭe đ-o mînă, adîns fakută đi śopļit la ļiamńe — bradva je jednoručna sekira, posebno izrađena za tesanje drveta ♦ up. sakurĭe [Por.] ◊ ku barda sa fača daoge la butoĭ — sa bradvom su se izrađivale doge za bure (Korbovo) [Dun.]

Rudna Glava

585

barḑă

barză

рода

barḑă (mn. bĭerḑ) [akc. barḑă] (i. ž.) — (ornit.) roda, ptica selica (Ciconia Ciconia) ◊ kînd ažunźe barḑa, ažunźe șî primovara — kad stigne roda, i proleće stiže ♦ var. barză (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad) [Crn.] ♦ sin. stîrk (Rudna Glava) [Por.] ♦ sin. stîlk (Sige) [Hom.] ♦ dij. var. barză [Kmp.] ♦ / ? barḑă / barză < barz < brĭaz „pistriț” — šaren (exp. Durlić) ∞ brĭaz

(ver.) Bărḑîļi duk kuku primovara, șî tuamna provin dupa ĭel, șă-l ĭau înapuoĭ.— Rode donose kukaviicu s proleća, a s jeseni dolaze po nju i vraćaju je nazad. (Kaz. B. Paunović, Tanda, zapis: Durlić, 15. VII 2015)

♦ barḑă (Topla) [Crn.], Tanda, Crnajka, Klokočevac [Por.], Malajnica [Pad.]

♦ bardușă (Vajuga) [Dun.]

♦ kiļibază (Podvrška) [Dun.]

Osnić

1250

barnă

barnă ?

неред

barnă (mn. bîărń) [akc. barnă] (i. ž.) — nered, haos, pustoš; ršum ◊ l-am lasat în kasă ka pi uom, da ĭel mĭ-a fakut arnă-barnă pin suobă, șî sa dus drakuluĭ — ostavio sam ga u kući kao čoveka, a on mi je napravio ršum po sobi, i otišao do đavola [Por.]

Rudna Glava

602

basama

basama

ваљда

basama [akc. basama] (pril.) — valjda, možda, verovatno ◊ basama ĭe așa lasat đi la Dumńeḑîu — valjda je tako dato od Boga ◊ basama nu vińe kî ĭe kuprins ku śuava — verovatno ne dolazi jer je nečim zauzet ♦ var. basanka, basamka [Por.]

Rudna Glava

4212

basanka

basama

ваљда

basanka [akc. basanka] (pril.) ● v. basama [Por.] ∞ basama

Rudna Glava

797

baș

baș

баш

baș (part.) — rečca 1. za isticanje neke reči ili izraza ◊ a trĭekut baș pi lînga nuoĭ — prošao je baš pored nas 2. za pokazivanje istovremenosti: upravo, taman ◊ kînd ĭel baș să skîape pi ușă, uoțî tună, șă-l prind — baš kad on da utekne na vrata, lopovi upadnu, i uhvate ga 3. za ublažavanje ◊ n-a fuost baș așa — nije bilo baš tako [Por.]

Rudna Glava

3671

bașćauă

grădină

башта

bașćauă (mn. bașćiaļe) [akc. bașćauă] (i. ž.) — bašta ◊ a fakut bașćauă lînga rîu, ku mare drag kă n-o să fiĭe nakaz ku udatu, ama a veńit pouodu ș-a luvat tuot — napravio je baštu pored reke, uz veliku radost da neće biti muke sa zalivanjem, ali je izbila poplava i odnela sve ♦ [Por.] ♦ dij. var. baśauă [Crn.] ♦ dij. var. bașťa [Kmp.]

Rudna Glava

963

baś

baci

бач

baś (mn. baś) (i. m.) — bač, učesnik bačije, bačijar ◊ baś ĭe oĭarĭ kare a-npreunat uoĭļi luĭ ku uoĭļi alu veśiń într-o stînă, kare petrĭaśe o vrĭame pista an la baśiĭe — bač je ovčar koji je sastavio svoje ovce sa ovcama suseda i napravio jedno stado, koje provede jedno vreme tokom godine na bačiji ◊ șî muoșu Pau Blîgoĭan ĭe baś ku stîna-luĭ, în baśiĭa nuastră la Rîmnarĭeka — i čiča Pavle Blagojev je bač sa svojim stadom u našoj bačiji na Ravnoj reci ♦ v. baśol mare [Por.] ∞ baśiĭe

Rudna Glava

962

Baśilă

Băcilo

Бачило

Baśilă (mn. Baśiluoń, Bîśiluoń) [akc. Baśilă] (i. m.) — (antr.) Bačilo, porodični nadimak jedne familije u Rudnoj Glavi, čije je posrb. prezime Bačilović ◊ Baśilă ĭe poļikra đi bîtrîńață alu vrun Arnaglavĭan, kare a trait tot la baśiĭe, dupa ĭel ruda аluĭ s-a poļikrit Bîśiluońi — Bačilo je nadimak nekog starog Rudnoglavca, koji je stalno živeo na bačiji; po njemu su njegovi potomci nazvani Bačiloni (Bačilovići) [Por.] ∞ baśiĭe

Rudna Glava

4209

bat

beat

пијан

bat (bată) (mn. bĭeț, bĭaće) (prid.) — pijan ◊ a baut tuata nuapća, ș-a veńit la kasă bat — pio je celu noć, i došao kući pijan ◊ bat muort — mrtav pijan ◊ bat ka kurka — pijan kao ćurka ♦ var. bĭat [Por.] ∞ bĭa

Rudna Glava

549

bataĭe

bătaie

туча

bataĭe (mn. batîăĭ) [akc. bataĭe] (i. ž.) — 1. tuča, tučnjava, batinanje ◊ s-a glśavit șî s-a luvat la bataĭe — posvađali se i započeli tuču ◊ bataĭe la muarće — tuča na smrt 2. bitka, borba, boj, oružani sukob ◊ bataĭa la Kumanuva — Kumanovska bitka ◊ bataĭa la Kîmpu Ĭedrĭenuluĭ — bitka na Jedrenskom polju ◊ bataĭa ku ńamțî la Drina — borba sa Nemcima na Drini [Crn.] ♦ dij. var. bătaĭe [Kmp.] 3. (izr.) (fig.) bataĭe đi žuok — sprdnja, šega, izvrgavanje ruglu nekoga ili nečega ◊ nu mînarăț ku ĭel bataĭe đi žuok, kî va omuară — ne terajte sprdnju sa njim, jer će vas ubiti [Por.] ∞ baća

(izr.) Đi-n bataĭe în bataĭe. — Iz bitke u bitku (iz problema u problem, iz sukoba u sukob). (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] ◊ Doă mînkărĭ sînt buńe, da doă batîăĭ nu. — Dva obroka su dobra, a dve batine ne. (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]

Osnić

4953

baut

băut

пијење

baut¹ (mn. bauturĭ) [akc. baut] (i. s.) — pijenje; pijanka ◊ tare slab ĭe la baut, ăl prinđe bĭarĭa ĭuta — jako je slab na pijenju, piće ga brzo hvata ♦ up. ńibaut [Por.] ∞ bĭa

Rudna Glava

4955

baut

băut

попијен

baut (baută) (mn. bauț, bauće) [akc. baut] (prid.) — (o tečnosti) popijen, ispijen ◊ rakiĭa fĭartă a fuost baută ĭuta, k-a fuoust frig, da s-adunat șă lumĭe multă — kuvana rakija je bila brzo popijena, jer je bilo hladno, a i mnogo ljudi se skupilo ♦ supr. ńibaut [Por.] ∞ bĭa

Rudna Glava

1526

bažukuri

batjocori

исмејавати

bažukuri (ĭuo bažukurĭesk, ĭel bažukurĭașće) [akc. bažukuri] (gl.) — ismejavati nešto ili nekoga, zbijati šalu sa nekim ili nečim ◊ kopiĭi îl bažukurĭesk la șkuală kî arĭe padukĭ — deca ga ismejavaju u školi, jer ima vaške [Crn.] ♦ dij. var. bîžîkuri (Rudna Glava), băžîkuri (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. baźikuri (Duboka) [Zvizd] (Medveđica) [Hom.] ♦ dij. var. batžokuri [Kmp.]

(gl.)
bažukuri (Osnić) [Crn.]
băžîkuri (Tanda) [Por.]
bîžîkuri (Rudna Glava) [Por.]
baźikuri (Duboka) [Zvizd]
batžokuri (Samarinovac) [Kmp.]
(i. ž.)
bažuokură (Osnić) [Crn.], (Rudna Glava) [Por.]
băžuokură (Tanda)
baźuokură (Duboka) [Zvizd]
(prid.)
bažukuruos (Osnić) [Crn.]
băžukuruos (Tanda) [Por.]
bîžîkuruos (Rudna Glava)
baźikuruos (Duboka) [Zvizd]

Osnić

564

bažuokură

batjocură

шала

bažuokură (mn. bažuokurĭ) [akc. bažuokură] (i. ž.) — 1. šala, zadirkivanje ◊ nu ći mîńiĭa, aĭa ĭe numa o bažuokură — ne ljuti se, to je samo jedna šala ◊ bažuokură kopilarĭaskă — dečja šala 2. ismevanje, zbijanje šale na nečiji račun ◊ prĭa mulće bažuokurĭ sa puvestîăsk đi mińe pin sat — previše me ismejavaju po selu ♦ / < baće — zbija + žuok — igra, šala [Por.] ∞ bažukuri

Rudna Glava

934

Begluk

Begluc

Беглук

Begluk (mn. begluś) [akc. Begluk] (i. m.) — (top.) Begluk, ravničarsko zemljište u dolini Šaške, u blizini Miloševe Kule, na međi Rudne Glave i Crnajke ◊ đi vrĭamĭ đi turś, moșîĭa la Begluk a fuost alu vrun turk Budimalaĭ — za vreme Turaka, Begluk je bio imovina nekoga Turčina, Budimalaja ♦ / < tur. beylik (bey-lik) — „begov posed” (Škaljić1979) [Por.]

Rudna Glava

933

bekĭar

becher

бећар

bekĭar (mn. bekĭerĭ) [akc. bekĭar] (i. m.) — 1. bećar, neoženjen čovek, stari momak ◊ a fuost bulnaviśuos, șî n-a putut sî sa însuare, a ramas, saraku, bekĭar, baĭat batrîn, ș-așa șî a do murit, ńinsurat — bio je bolešljiv, i nije mogao da se oženi, ostao je, siroma, bećar, stari momak, i tako je i umro, neoženjen 2. bekrija, veseljak ◊ n-a lukrat ńimika, a traĭit ka bekĭarĭu — nije radio ništa, živeo je kao bekrija [Por.]

Rudna Glava

937

Bekĭeră

becher

Бекера

Bekĭeră [akc. Bekĭeră] (i. m.) — (antr.) Bekera, porodični nadimak u Rudnoj Glavi, posrb. prezime Bekerević ◊ măĭ batrîn Bekĭerĭ đi kare sa șćiĭe ĭe vrunu Pătru Bekĭerĭu; uńi spun k-a veńit đi pi la țînțarĭ, alțî kî ĭe đi pi la Kosova, atriĭļa, ĭară, kî ĭe fugarĭ đi pin Rumîńiĭe, draku va șći, șă ĭel n-a putut la vrĭame sî sa însuare, s-a nsurat amînat, a fuost mult bekĭar, baĭat batrîn — najstariji Bekera za koga se zna je neki Petar Bekera; jedni kažu da je došao od Cincara, drugi da je sa Kosova, a treći da je izbeglica odnekud iz Rumunije, đavo će ga znati, on nije mogao na vreme da se oženi, oženio se kasno, ostao je dugo bećar, star momak (terenski zapis, Durlić ) [Por.] ∞ bekĭar

Rudna Glava

651

belśim

poate

ваљда

belśim [akc. belśim] (pril.) — valjda, možda, verovatno; belćim ◊ s-a mîritat dupa un sarak, belśim așa ĭ-a fuost ursat — udala se za siromaha, valjda joj je tako bilo suđeno ♦ up. sanćim [Por.] ♦ dij. var. bîlćim ◊ ma duk la luok, bîlćim nu va ploĭa — idem na njivu, valjda neće padati kiša (Sige) [Hom.]

Rudna Glava

664

beļi

beli

белити

beļi (ĭuo beļiesk, ĭel beļiașće) [akc. beļi] (gl. p.) — 1. beliti, činiti belim; bojiti u belo ◊ ĭa ĭe la rîu đi đesńață, beļiașće pînḑa — ona je na reci od jutros, beli platno 2. guliti, drati, skidati koru ili kožu; čistiti od kore ◊ beļiașće bîtu đi alun, să-l đa đi pomană la-l muort — guli leskov štap (čisti ga od kore), da bi ga na daći nemenio pokojniku ◊ beļiașće ćiĭu, să fakă buśin — guli lipu da napravi rikalo 3. označavati, obeležavati ◊ beļiașće ļiamńiļi-n padure, însamnă otaru — obeljuje stabla u šumi, označava među 4. (fig.) stradati, doživljavati neprijatnost, nadrljati; ◊ beļiașće pula — „guli” kurac 5. (fig.) buljiti, napadno gledati ◊ đi źaba atîta beļieșć uoki-n muĭarĭa-ĭa, nuĭe ĭa đi ćińe — džaba buljiš u tu ženu, nije ona za tebe 5. (fig.) slepiti, gubiti vid ◊ numa beļieșć uoki ku atîta śećit la viđiarĭe slabă — samo slabiš vid sa tolikim čitanjem uz slabo svetlo [Por.]

(izr.) A beļito! — Nadrljao je, nastradao. ◊ Nu-m puaće ńimika, numa să-m beļeaskă pula. — Ne može mi ništa, sem da mi zaguli kurac. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, druga pol. XX veka) [Por.]

Rudna Glava

721

bițuos

biţos

чупав

bițuos (bițuasă) (mn. bițuoș, bițuosă) [akc. bițuos] (prid.) — č upav, dlakav, resav; kudrav; vunast ◊ uaĭa bițuosă are lînă multă — dlakava ovca ima dosta vune ♦ sin. flokuos [Por.] ∞ bițui

Rudna Glava

3251

bićeșug

beteșug

болештина

bićeșug (mn. bićeșugurĭ) [akc. bićeșug] (i. s.) — (med.) (augm.) boleština, raširena bolest; epidemija ◊ đi vrĭamĭa đi rat, pi lînga alće nakazurĭ, đes s-a pus pi lumĭe șî mulće bićeșugurĭ grĭaļe — za vreme rata, pored drugih muka, često su narod zahvatale i mnoge teške boleštine ◊ đin bićeșug în bićeșug — iz bolesti u bolest ♦ var. bićeșag ♦ sin. bićežîĭe [Por.] ∞ bećažî

Rudna Glava

2148

bik

bic

бик

bik (mn. biś) [akc. bik] (i. m.) — (zool.) bik, neuškopljen vo (Taurus) ◊ biku ĭe vită lasată đi pripluod, să gońaskă vaśiļi, da buou ĭe skopit șî lasat đi tras în žug — bik je grlo ostavljeno za priplod, a vo je uštrojen i ostavljen za vuču ♦ up. buou ◊ (orn.) biku bĭelțî — vodeni bik, bukavac [Por.] ∞ vită

Rudna Glava

2149

biku-bĭelțî

bou-de-baltă

букавац

biku-bĭelțî [akc. biku-bĭelțî] (i. m.) — (ornit.) (ret.) bukavac, vodeni bik (Botaurus stellaris) ◊ biku-bĭelțî a fuost o ală, kare a trait în Balta ńigoćinuluĭ, ș-aĭ nuoștri tare s-a ćemut đi ĭa, kî ĭa rău urît a zbĭerat în ćikarișu bĭelțî — bukavac je bila neka ala koja je živela u Negotinskoj bari, i naši su se jako bojal, jer je ona veoma ružno rikala u barskom čestaru ◊ biku-bĭelțî s-a pĭerdut kînd ńigoćințî a uskat balta — bukavac je nestao kada su Negotinci osušili baru [Por.] ∞ bik

Rudna Glava

2110

bilovink

bilovinc

ружичаст

bilovink (bilovinkă) (mn. bilovinś, bilovinśe) [akc. bilovink] (prid.) — (color) ružičast, roze ◊ dakă vrĭeĭ sî faś farbă bilovinkă, mĭastîś ruoșu ku vînît, șă-ĭ dodaĭ koźa albă sî sa đeškidă mistakatura-ĭa — ako hoćeš da dobiješ ružičastu boju, mešaš crvenu i plavu, i dodaješ dosta bele, da se ta mešavina prosvetli [Por.] ◊ bilovinkă ĭe fluarĭa đi bužuor, đi śerĭeș, đi pĭarsîkă ... — ružičasti su cvetovi božura, trešnje, breskve ... [Pad.] ♦ var. bilovin, bilovină (Tanda) [Por.] ◊ n-am uḑît đi bilovink, nu șću śi ĭe, da đi fluarĭa lu bužuor ḑîśem kî ĭe rozăvă — nisam čuo za „bilovink”, ne znam šta je, a za božurev cvet kažemo da je rozav ♦ dij. sin. rozăvă (Debeli Lug), rîgobană (Leskovo) ♦ dij. var. belovink (Jasikovo) [GPek]

(kom.) U Homolju i Zviždu reč je nepoznata. Nepoznata i u Topli. [Hom.][Zvizd][Crn.](Durlić, juni 2013)

Rudna Glava

5795

biļeuz

beleuz

простак

biļeuz (biļeuză) (mn. biļeuž, biļeuză) [akc. biļeuz] (prid.) — prostak, tupavko ◊ uom biļeuz stă đ-oparće ku gura kaskată șî nu vorbĭașće ńimika, numa sa uĭtă șî taśe — tupav čovek stoji postrani otvorenih usta i ne govori ništa, samo gleda i ćuti ♦ sin. prostovan [Por.]

Rudna Glava

13

Biļigrad

Belgrad

Београд

Biļigrad [akc. Biļigrad] (i. m.) — (ojk.) Beograd, glavni grad Republike Srbije ◊ am fuost în Biļigrad numă odată — bio sam u Beogradu samo jednom ◊ Biļigradu ĭe oraș mare — Beograd je velika varoš [Por.]

Rudna Glava

424

Biļizvuorța

Bilizvorţa

Билизворца

Biļizvuorța [akc. Biļizvuorța] (i. ž.) — (top.) Bilizvorca, zvano mesto u Blizni, na putu Majdanpek - Rudna Glava, prema istoimenom potoku koji je desna pritoka reke Šaške ◊ la Biļizvuorța traĭesk Durluońi, Kraśuńeșći șî Krișańi — u Bilizvorci žive Durlići, Kračunovići i Krišanovići ◊ în Biļizvuorța ĭastă raś — u Bilizvorci ima rakova ♦ / biļizvuorța < (srb.) „beli izvor” (exp. Durlić) [Por.]

Rudna Glava

557

bińe

bine

добро

bińe [akc. bińe] (prid.) (i. n.) — dobro, dobrota, dobročinstvo ◊ bińe ĭaĭ spus, ama n-aĭ avut la kare — dobro si mu rekao, ali nisi imao kome ◊ a fakut mare bińe — učinio je veliku stvar (dobro delo) ◊ pazîa bińe fećinźiĭa — čuvaj dobro nevinost ◊ bagă sama bińe — dobro obrati pažnju ♦ sin. bunataće [Por.]

(izr.) Fă bińe, kă Dumńeḑîu îț întuarśe. — Čini dobro, jer će ti Bog vratiti. ◊ Fă bińe, șă nu ći ćĭame. — Čini dobro, i neboj se. ◊ Bińe ku bińe sa-ntuarśe. — Dobro se dobrim vraća. ◊ (zdrav.) Bińe mĭ-aĭ veńit! - Bińe ć-am gasît! — Dobro mi došao! - U dobru te našao! (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]

Rudna Glava

3303

bińeveńit

binevenit

добродошао

bińeveńit (bińeveńită) (mn. bińeveńiț, bińeveńiće) [akc. bińeveńit] (prid.) — (ret.) dobrodošao ◊ ț-a kriśit tatî-mĭu kă nu iș măĭ bińeveńit în kasa nuastră — poručio ti je moj otac da više nisi dobrodošao u našu kuću [Por.] ∞ bińe

Rudna Glava

3854

birekĭet

berechet

берићет

birekĭet [akc. birekĭet] (i. s.) ● v. berekĭet [Por.]

Rudna Glava

591

birigĭată

beregată

душник

birigĭată (mn. birigĭеț) [akc. birigĭată] (i. ž.) — dušnik; grkljan ◊ ĭ-a skuos birigĭata — iščupao mu grkljan ◊ ĭ-a skapat skruma pi birigĭată, đin kît sî sa îńaśe — upala mu mrvica u dušnik, zamalo da se zadavi ♦ up. gîrkaļuod, gîrkaluod, îngițîtuare [Por.] ♦ var. beregĭată (Ranovac) [Mlava]

Rudna Glava

814

Biriș

biriș

бирош

Biriș (mn. Birișuoń) [akc. Biriș] (i. m.) — (antr.) vlaško prezime familije Birišić u Rudnoj Glavi ◊ alu Biriș — Birišov ◊ Kuola lu Biriș — Nikola Birišov ♦ / biriș — (mađ.) „biroš, poljoprivredni najamni radnik” (Речник МС) ♦ var. Bireș > Birešić [Por.]

Rudna Glava

951

birou

birău

биров

birou (mn. biruoi) (i. m.) [akc. birou] — (zast.) birov, opštinski pozivar, vikač, kurir ◊ pănă dupa oslobođeńe, a fuost birou satuluĭ, kînd a trăbuit pintru śuava lumĭa sî sî aduńe-n sat, ĭel a ĭeșît în vîru śuośi, șî đ-akolo a zberat ka buou în tuaće patru părțîļi — sve do posle oslobođenja (II sv. rat), postojao je seoski birov, kad je trebalo zbog nečega da se ljudi okupe u selu, on se penjao na vrh brda, i odande rikao kao bik na sve četiri strane ◊ pi birou la-nțaļes numa aăĭa kare a fuost apruape, da-ĭ-lalalț aĭa ś-a mĭers đi la gură la gură, đin śuakă-n śuakă — birova su razumeli samo oni najbliži, a ostali ono što je išlo od usta do usta, s brda na brdo [Por.]

Rudna Glava

952

bisag

bisagă

бисага

bisag (mn. bisaź) [akc. bisag] (i. m.) — bisaga, bisage, dvostruka torba koja se nosi prebačena preko konjskog sedla ili samara ◊ ku bisaźi a dus fiĭekare marfă, đi la înbrîkamînt, pănă la mînkare; ĭaļe avut kapak, ku kare s-a-nkis đisupra, sî nu sa vĭarsă tovaru — u bisagama su nosili svakakvu robu, od odeće do hrane; one su imale preklopac, kojim su se zatvarale, da se tovar ne bi prosuo ◊ bisaźiļi a fuost fakuće đi pîăr đi kapră — bisage su bile izrađene od kozje dlake ♦ var. (češća u upotrebi) đisak (mn. đisaź) [Por.] ♦ var. đisag (mn. đisaź) ◊ pakurari a dus în đisaź krușîțîļi đi sarĭe kînd s-a dus ku ouĭiļi la munće — čobani su u bisagama nosili krupice soli kada su ovce napasali u planini [Crn.] ∞ sak

Rudna Glava

448

bisăriśiesk

bisericesc

црквено

bisăriśiesk (bisăriśiaskă) (mn. bisăriśieșć) [akc. bisăriśiesk] (prid.) — crkveno, u duhu ili svojini crkve ◊ lukru bisăriśiesk — crkveni posao ◊ daćină bisăriśiaskă — crkveni običaj ♦ sin. popĭesk — popovski [Por.] up. bisărikă, bisîarikă

Rudna Glava

502

bisîarikă

biserică

црква

bisîarikă (mn. bisăriś) [akc. bisîărikă] (i. ž.) — crkva, hram ◊ satu are bisîarikă, ama n-are puopă — selo ima crkvu, ali nema popa ♦ dij. var. bisărikă [Kmp.] ♦ dij. var. bisîarigă (Starčevo) [Mlava]

(izr.) La bisîarikă śe nu-ț ažută, nu ći ruga. — Crkvi koja ti ne pomaže, nemoj se moliti. (Kaz. Radmilo Trailović, r. 1929, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1987) [Por.]

Rudna Glava

936

bișćală

căţea

кучка (пеј.)

bișćală (mn. bișćaļe) [akc. bișćală] (i. ž.) — (pej.) kučka, kurva, osoba lakog morala; uličarka; protuva: promiskuitetna osoba uopšte; pokvarenština ◊ s-a-nsurat ku o bișćală, kurveșćină kare nare parĭake — oženio je jednu kučku, kurveštinu bez premca ◊ o bișćală đi uom, ńiś ĭeļ nu șćiĭe ku kîće muĭerĭ a traĭit — pokvarenština od čoveka, ni sam ne zna sa koliko je žena živeo ♦ / < vișńală — polni nagon kučke, teranje, parenje [Por.] ♦ dij. var. vișćală (Jasikovo) [GPek]

Rudna Glava

3767

bișîkat

bășicat

мехурав

bișîkat [akc. bișîkat] (prid.) ● v. bĭeșîkat [Por.] ∞ bĭeșîka

Rudna Glava

2001

bizărĭ

bizer

крпара

bizărĭ (mn. bizăre) [akc. bizărĭ] (i. s.) — krpara, prljava krpa ◊ bizărĭu a fuost o rîză imuasă, atîrnată-n kuń la stalpĭaće, ku kare s-a dubarît feruaĭka đi pi ḑalarĭ, ku kare s-a șćers uaļiļi đi śanușă, or alta imală đi pi vasurĭ — „bizer” je bila jedna prljava i pocepana krpa, okačena o stubac kamina, kojom se skidao kotao sa veriga, kojom se brisao pepeo sa lonaca, i druga prljavština sa sudova [Por.]

Rudna Glava

722

bițui

?

рашчупати

bițui (ĭuo bițuĭ, ĭel bițuĭe) [akc. bițui] (gl. p. ref.) — raščupaiti (se), raščešljati (se), napraviti pramenove ili rese ◊ lîna-sta tuată mi s-a bițuit — ova mi se vuna sva raščešljala ◊ uoĭļi a trĭekut pin spiń, șî tuaće s-a bițuit — ovce su prošle kroz trnje, i sve su se raščupale [Por.]

Rudna Glava

699

bîăl

băl

бео

bîăl (bîălă) (mn. bîăļ, bîăļе) [akc. bîăl] (prid.) — 1. (color) svetlina boje, valer; svetloplav, svetlosmeđ ◊ vînît bîăl — svetlo plav ◊ galbin bîăl — svetlo žut ♦ sin. alburiu, albaćik, albastru 2. (za čoveka) plav, plavog tena, plave ili bele kose, uopšte: svetle puti; po toj osobini davali su se nadimci koji su često, vremenom, postajali porodična prezimena ◊ Baba Bîăla a fuost vrîžîtuare kunoskută — Baba Bela je bila poznata vračara ◊ Boža Beļa a țînut kafană în Arnaglaua — Boža Beli držao je kafanu u Rudnoj Glavi ♦ sin. (pej.) biļeuz — belko, belja 3. var. bala, nadimak Bala, (mn. Baluońi — Balići ), familija u Rudnoj Glavi ◊ Truță Bala — Petar Balić 4. (augm.) (m. r.) balan, (ž. r.) balană (mn. balańi, baluońi), (antr.) Balan, Balańi, Balańeșći — Balan, Balani, Balanešti (Balanovići) 5. (za životinje, ovce i goveda) belog runa, bele njuške, bele kože ♦ var. bîălă, baluță, balușă, balură [Por.] ∞ beļi

Rudna Glava

1737

bîĭbarak

baibarac

прслук

bîĭbarak (mn. bîĭbaraśe) [akc. bîĭbarak] (i. s.) — prsluk, gornju deo odeće bez okovratnika i rukava; jelek ◊ bîĭbaraku puartă șî muĭeriļi, șî uamińi — prsluk nose i žene i muškarci ◊ bîĭbaraku măĭ đies sa faśe đi śuarik, da șî sa împļećiașće đi lină — prsluk se najčešće izrađuje od sukna, ali se i plete od vune ♦ var. bibarak (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. bibarak (Krivelj) [Crn.] ∞ țuală

Rudna Glava

898

Bîkă

bîcă

Бкић

Bîkă (mn. Bîkuoń) [akc. Bîkă] (i. m.) — (antr.) Bkić, vlaško prezime jedne familije u Rudnoj Glavi ◊ Bîkuońi sînt fir đin vrun Marku Suruoń, alu kare ńepuot, śkă, ĭa ḑîs „bîkă” la mumî-sa kînd a fuost mik — Bkići su potomci nekog Marka Suronja, čiji je unuk, priča se, majci tepao "bka" kad je bio mali ◊ ĭară alțî puvestîăsk kî vrunu đin Bîkuońi aĭ batrîń a kîpatat așa poļikră kî a zbĭerat „brk! brk!” pănă a muls uoĭļi, da kum a fi fuost adaverĭe, draku va șći — opet drugi pričaju da je neki od starih Bkića vikao "brk! brk!" dok je muzeo ovce, a kako je stvarno bilo, đavo bi ga znao ♦ Bîkuońi — (antr.) Bkići ◊ Ĭanku Bîkă a fuost însurat ku baba Visaļina Bîkuańe, kare a fuost tare vrîžîtuare — Janko Bkić je bio oženjen sa Veselenkom Bkić, koja je bila jaka vračara [Por.]

Rudna Glava

824

Bîlaban

balaban

Балабан

Bîlaban (mn. Bîlabań) [akc. Bîlaban] (i. m.) — (antr.) Balaban, vlaško prezime mngobrojne i stare famiije u Rudnoj Glavi, čiji se predak, Balaban alu Adam, doselio iz Bošnjaka u rumunskom Banatu (danas Nova Moldova), u prvoj polovini XVIII veka ◊ đin Bîlaban alu Adam, astîḑ în sat sînt Bîlabańi, Popĭeșći, Katuońi, Trifuļeșći, Bugarĭeșći, Dobrițańi, șî alțî — od Balabana Adamovog danas su u selu Balabanovići, Popovići, Katići, Trifunovići, Bugarinovići, Dobricanovići i drugi ◊ a ramas povasta kă poļikra „bîlaban” a kîpatat kă a fuost uom mare, țapîn șî nu s-a dat la ńima — ostala je priča da je nadimak „balaban” dobio po tome što je bio krupan i jak, i što nije popuštao nikom [Por.]

Rudna Glava

3757

bîlbańi

vâlvâi

батргати се

bîlbańi [akc. bîlbańi] (gl.) ● v. balbańi [Por.]

Rudna Glava

3758

bîlmažală

bălmăjală

баљезгање

bîlmažală [akc. bîlmažală] (i. ž.) ● v. balmažală [Por.] ∞ balmažî

Rudna Glava

1532

bîlś

bâlci

вашар

bîlś (mn. bîlśurĭ) [akc. bîlś] (i. m.) — 1. vašar, panađur ◊ bîlśo-sta a fuost slab đi tuot, ńigustuorĭ n-a fuost șî n-am putut să vind vițălu kum am ginđit; nu șću kum o sî vin la bań să plaćesk porĭezu — ovaj vašar je bio sasvim slab, trgovaca nije bilo i nisam mogao da prodam tele kako sam mislio; ne znam kako ću doći do para da platim porez 2. (fig.) veći skup ljudi; gužva, gungula ◊ sa luvară la sfadă în mižluoku satuluĭ, da pi lînga iĭ lumĭa s-a adunat ka la bîlśi — počeše da se svađaju na sred sela, a oko njih ljudi se skupili kao na vašaru ◊ bîlś đi primovară — prolećni vašar ◊ bîlś đi vară — letnji vašar ◊ bîlś đi tuamnă — jesenji vašar ♦ sin. pănađur [Por.]

Rudna Glava

938

bîļega

băliga

балегати

bîļega (ĭuo bîļegĭеḑ, ĭel bîļegĭаḑă) [akc. bîļega] (gl.) — balegati a. (fiz.) izbaciti balegu (za stoku) ◊ la are, a mĭers dupa kal ku lopata, șî kum kalu înśeapĭe a bîļega, iĭ ĭuta sprižuon baļiga ku lopata — na gumnu, išli su za konjem sa lopatom, i čim konj počne balegati, oni brzo prihvate balegu lopatom (v. arĭe) b. (fig.) baljezgati, pričati gluposti ◊ kopiļe, nu-m bîļega la lauază aśi — dete, nemoj mi tu baljezgati gluposti [Por.] ∞ baļigă

Rudna Glava

930

bîļegarĭ

băligar

балегариште

bîļegarĭ (mn. bîļegarĭe) [akc. bîļegarĭ] (i. s.) — balegarište, gomila balege ◊ nu bagaĭ sama, kalkaĭ într-un bîļegarĭ, șî tuot ma imaĭ — nisam pazio, i nagazio sam u neko balegarište, i sav sam se umazao [Por.] ∞ bîļega

Rudna Glava

997

bîr

bîr

бр!

bîr (uzv.) — br!, uzvik kojim čobani prizivaju ovce ◊ bîr-brr! na baluța, na! — br-br! dođi, belka, dođi! [Por.]

Rudna Glava

620

bîrabar

bărăbar

барабар

bîrabar [akc. bîrabar] (pril.) — barabar, uporedo, naporedo, zajedno, izjednačeno, na ravnoj nozi ◊ bîrabar una ku alta — izjednačeno, jednako (po raznim osnovama) ◊ a krĭeskut bîrabar unu ku altu — odrasli su zajedno ◊ a mĭers bîrabar pi drum — išli su putem zajedno, naporedo ◊ nu lukrăm tot una, numa sînćem bîrabar ku plata — ne radimo isto, samo smo jednaki sa platom [Por.] ♦ var. barabar [Crn.] ∞ bîrbari

Rudna Glava

621

bîrbari

bărăbari

изједначавати

bîrbari (ĭuo bîrbarĭesk, ĭel bîrbarĭașće) [akc. bîrbari] (gl. p. ref.) — izjednačavati, ravnati, poravnavat i ◊ bîrbarĭașće drumu — poravnava put ◊ a veńit rîu, șî apa s-a bîrbarit ku marźina — nadošla je reka, i voda se poravnala sa obalom [Por.] ♦ dij. var. barbari [Crn.]

Rudna Glava

623

bîrbarit

nivelat

изједначен

bîrbarit (bîrbarită) (mn. bîrbariț, bîrbariće) [akc. bîrbarit] (prid.) — izjednačen, ujednačen, poravnat, izravnat ◊ în tuot fĭeļu ĭe bîrbarit ku mińe — na svaki način je izjednačen sa mnom ◊ a bîrbarit drumu pi kulmĭe — poravnali su put na kosi [Por.] ♦ dij. var. barbarit [Crn.] ∞ bîrbari

Rudna Glava

622

bîrbarĭală

nivelare

изједначавање

bîrbarĭală (mn. bîrbarĭaļе) [akc. bîrbarĭală] (i. ž.) — izjednačavanje, ujednačavanje, ravnanje, poravnavanje ◊ drumo-sta ĭe pļin đi găurĭ, iĭ trîabe o bîrbarĭală țapînă — ovaj put je pun rupa, treba mu jedno jako poravnavanje [Por.] ∞ bîrbari

Rudna Glava

3677

bîrbĭaće

vrabie

врабац

bîrbĭaće [akc. bîrbĭaće] (i. m.) ● v. bribĭaće [Por.]

Rudna Glava

1572

bîrță

bercă

плетеница

bîrță (mn. bîrț) [akc. bîrță] (i. ž.) — pletenica, kika ◊ la fată mikă frumuos iĭ șîađe ku bîrță — maloj devojčici lepo stoje kike ♦ sin. kikă [Por.] ♦ dij. sin. bĭerkă [Crn.] ♦ dij. sin. berkă (Plavna) [Pad.] ♦ dij. var. birkă (Sige) [Hom.]

(stih) Fata faśe bîrță ruată, sî o țuśe lumĭa tuată. — Devojčica kike spliće, da je ljubi ceo svet. (opis) Dugačke kike su se splitale u punđu, koja je imala oblik točka na vru glave. Ovim sitihovima mladići zu zadirkivali takve devojke. (Kazivač Janko Blagojević, zapis: Durlić, Jasikovo, 2012) [GPek]

Rudna Glava

819

bîrkai

bârcâi

бркати

bîrkai (ĭuo bîrkîĭ, ĭel bîrkîĭe) [akc. bîrkai] (gl.) — (srb.) brkati, čeprkati, preturati, prevrtati ◊ kare tuot îm bîrkîĭe miĭe pin trastă? — ko mi to sve brka po torbi ? [Por.]

Rudna Glava

820

bîrkaĭală

bârcâială

бркање

bîrkaĭală (mn. bîrkaĭaļe) [akc. bîrkaĭală] (i. ž.) — brkanje, čeprkanje, pevrtanje po stvarima, preturanje po gomili radi nalaženja nečega ◊ gaćiră bîrkaĭala pin puod — završili su preturanje po tavanu [Por.] ∞ bîrkai

Rudna Glava

1847

bîrśag

briceag

бритва

bîrșag (mn. bîrșaźe) [akc. bîrșag] (i. s.) — britva, nožić na sklapanje ◊ bîrśagu ĭe kuțît kare are plasîaļe, șî sa înkĭaĭe — britva je nož koji ima korice, i koji se sklapa ♦ var. brîśag [Por.] ♦ dij. sin. briptă [Hom.]

Rudna Glava

918

bîsamak

basamac

степеница

bîsamak (mn. bîsamaśе) [akc. bîsamak] (i. s.) — stepenica na stepeništu; stepenište ◊ bîsamaśe đi pĭatră — kameno stepenište ◊ a kaḑut đi pi bîsamaku al đi sus, ș-a frînt kraśi — pao sa gornjeg stepenika, i polomio noge ♦ var. skară, trĭaptă [Por.] ∞ skară

Rudna Glava

928

bîskîkara

băscăcăra

раскречити

bîskîkara (ĭuo bîskîkarĭeḑ, ĭel bîskîkarĭаșće) [akc. bîskîkara] (gl. p. ref.) — raskrečiti, razdvojiti, razmaknuti (obično za noge) ◊ fată, nu ći bîskîkara așa pănă șîăḑ, kî ĭe rușîńe — devojko, nemoj se tako raskrečiti dok sediš, jer je sramota [Por.]

Rudna Glava

929

bîskîkarat

băscăcărat

раскречен

bîskîkarat (bîskîkarată) (mn. bîskîkaraț, bîskîkaraće) [akc. bîskîkarat] (prid.) — raskrečen, raširenih nogu, koji sedi ili hoda raskrečenih nogu ◊ ăl vaḑuĭ, stă kolo bîskîkarat dupa gard, șî varsă, kî ĭară s-a-mbatat — video sam ga, stoji tamo raskrečen iza ograde, i povraća, jer se opet napio ♦ var. krakanat [Por.] ∞ bîskîkara

Rudna Glava

900

bîșńală

bușeală

шикљање

bîșńală (mn. bîșńaļe, bîșńelurĭ) [akc. bîșńală] (i. ž.) — šikljanje, kuljanje, naglo i iznenadno izbijanje veće količine nečega ◊ abĭa am oprit bîșńala api la un izvuor đin đal đi koļibă — jedva sam zaustavio kuljanje vode iz jednog izvora iznad kuće [Por.] ∞ bîșńi

Rudna Glava

899

bîșńi

bușni

шикнути

bîșńi (ĭuo bîșńesk, ĭel bîșńiașće) [akc. bîșńi] (gl.) — šiknuti, kuljnuti, izbiti, izleteti, izaći odnekud naglo i neočekivano ◊ kînd vaḑură kă apă puaće bîșńi, fuźiră în tuaće părțîļi, să nu sa uđe — kad su videli da voda može šiknuti, pobegoše na sve strane, da se ne ukvase [Por.]

Rudna Glava

700

bîtrîńață

bătrîneţe

старост

bîtrîńață [akc. bîtrîńață] (i. ž.) — 1. (za čoveka) starost ◊ l-ažuns bîtrîńața — stigla ga je starost 2. (za vreme) starina, drevnost, davno prošlo vreme ◊ kînćiśe đi bîtrîńață — starinske pesme, tzv. izvorne ◊ ađet đi bîtrîńață — stari (nski) običaj ◊ uom đi bîtrîńață — starinski čovek, čovek sa starim, prevaziđenim shvatanjima ♦ var. bătrîńață ♦ supr. ćińerĭață — mladost [Por.] ∞ batrîn

(stih)
Frunḑă vĭarđe, ĭarbă krĭăță,
Mult ĭe rău la bătrîńață,
Mustaśuară s-a lunźit,
Ļița albă s-a zbîrśit,
Đințî-n gură s-a rarit,
Păru-n kap a-nkîrunțît.

(Kaz. Žarko Trailović, zapis: Durlić, Rudna Glava 1978) [Por.]

Rudna Glava

1491

bîtrîńi

bătrîni

старити

bîtrîńi (ĭuo bîtrîńiesk, ĭel bîtrîńiașće) [akc. bîtrîńi] (gl. nesvrš.) — (ret.) stariti ◊ muĭeriļi la sat bîtrîńiesk măĭ ĭuta đi kît uamińi — žene na selu brže stare od muškaraca ◊ țînće naĭkuță, nu bîtrîńi — drž’ se, draganče, nemoj stariti ♦ var. bătrîńi ♦ up. înbîtrîńi, îmbîtrîńi [Por.] ∞ batrîn

Rudna Glava

666

bîz!

bâz

бзз

bîz! (uzv.) — (onom.) bzz!, onomatopeja zujanja ◊ albina „bîz” koļa, „bîz” koļa, zbuară đi la fluarĭe la fluarĭe — pčela „bz” ovamo, „bz” onamo, leti od cveta do cveta ♦ sin. zbîrn [Por.]

Rudna Glava

894

bîzaĭkă

bâzaică

зунзара

bîzaĭkă (mn. bîzăĭś) [akc. bîzaĭkă] (i. ž.) — (ent.) zunzara, insekt koji leti i zuji ◊ tună pi ferĭastă o bîzaĭkă, o guangă vĭarđe, șî mi sa spumîntară kopiĭi, a ginđit kî ĭe vrun strîguoń — ulete kroz prozor neka zunzara, neka zelena buba, i uplašiše mi se deca, mislila su da je neki vampir [Por.] ∞ bîzai

Rudna Glava

948

bîzdîk

bâzdâc

укрућеност ?

bîzdîk (mn. bîzdîśe, bîzdîkurĭ) [akc. bîzdîk] (i. s.) — 1. ukrućenost, krutost; ukrućeno stajanje; ukrućeno kretanje; landaranje ◊ a rîđikat źeĭśtu bîzdîk, șî numa ma bruśașće în uokĭ ku ĭel — ukrutio prst, i samo mi ga gura u oko 2. (fig.) penis, naročito dečji ◊ iĭ s-a skulat bîzdîku — ukrutio mu se kurčić 3. (psih.) ljut, naoštren, napet, naduren ◊ s-a mîńiĭat, șî stîă bîzdîk în kuot — naljutio se, i sav ukrućen stoji u ćošku ♦ (augm.) bîzdîkan [Por.] ∞ bîzdîkai

Rudna Glava

949

bîzdîkai

bâzdâcâi ?

укрутити се ?

bîzdîkai (ĭuo bîzdîkîĭ, ĭel bîzdîkîĭе) [akc. bîzdîkai] (gl. p. ref.) — ukrutiti se, klatiti se, naduriti se, mlatiti, landarati ◊ am un kațăl, șî kînd ma vĭađe, înśape a bîzdîkai đin kuadă, đi mi sa-m pare k-o să-ĭ piśe — imam jedno kučence, kad me vidi, počne toliko mlatiti repom da mi se čini da će mu otpasti [Por.]

Rudna Glava

968

bîzgoĭa

bîzgoia

кезити се

bîzgoĭa (ĭuo ma bîzguoĭ, ĭel sa bîzguaĭe) (gl. p. ref.) — 1. keziti se, kreveljiti se ◊ nu ći bîzgoĭa, kopiļe, kă ĭe urît — nemoj se kreveljiti, dete, jer je ružno 2. (fig.) mazno govoriti, izvoljevati; zanovetati, zakerati, prenemagati se ◊ s-a saturat bińe đi bobuanță, șî đ-aĭa akuma sa bîzguaĭe kă nu-ĭ plaśe ḑama — dobro se najeo bombona, i zato se sada prenemaže da mu čorba nije ukusna ♦ sin. zgîĭa [Por.]

Rudna Glava

969

bîzgoĭală

bâzgoială

кревељење

bîzgoĭală (mn. bîzgoĭaļe, bîzgoĭelurĭ) [akc. bîzgoĭală] (i. ž.) — kreveljenje, bečenje, krivljenje pri govoru, prenemaganje ◊ am șćut ĭuo kă o sî-ț ĭasă pi nas atîta bîzgoĭală — znao sam ja da će ti izaći na nos toliko kreveljenje ♦ sin. zgîĭală, zgaĭală [Por.] ∞ bîzgoĭa

Rudna Glava

970

bîzgoĭat

bâzgoiat

искежен

bîzgoĭat (bîzgoĭată) (mn. bîzgoĭaț, bîzgoĭaće) [akc. bîzgoĭat] (prid.) — 1. iskežen, izbečen; za govor ili ponašanje propraćeno grimasama ◊ kînd aĭ șći kît iș đi urît, așa bîzgoĭat la ogļindă, tu ć-aĭ lasa đi komĭenḑ — kada bi znao koliko si ružan, tako izbečen pred ogledalom, ti bi se manuo komedija 2. (fig.) koji se prenemaže, koji se razmaženo ponaša ◊ a krĭeskut în kasă domńaskă, ș-akuma puaće sî sa bîzguaĭe kît vrĭa — odrasla je u gospodskoj kući, i sada može da se prenemaže koliko hoće ♦ sin. zgîit, zgait [Por.] ∞ bîzgoĭa

Rudna Glava

895

bîzîĭtură

bârfă ?

трач

bîzîĭtură (mn. bîzîĭturĭ) [akc. bîzîĭtură] (i. ž.) — trač, glasina, ogovaranje ◊ nu askulta la bîzîĭtur-ļi a iĭ, kă ĭa nu lukră alta ńimika, numa mĭarźe đi la ușă la ușă, șî latră uamińi — ne slušaj njene tračeve, jer ona ne radi ništa drugo, nego ide od vrata do vrata i ogovara ljude [Por.] ∞ bîzai

Rudna Glava

838

bîznă

beznă

помрчина

bîznă (mn. bîzńе) [akc. bîznă] (i. ž.) — pomrčina, mrkli mrak ◊ ńagura bîznă, nu sa vĭađe ńimika înainća uokĭuluĭ — mrkli mrak, ne vidi se ništa pred okom [Por.]

Rudna Glava

665

bîzońală

bâzâială

зујање

bîzońală (mn. bîzońaļе) [akc. bîzońală] (i. ž.) (onom.) — 1. zujanje ◊ s-a spumîntat đi bîzońala lu gîrgauń — uplašio se od zujanja stršljena ◊ s-auđe bîzońala karăbilor — čuje se zujanje gajdi 2. (fig.) nepovezan ili nerazgovetan govor, brbljanje, brbljarija ◊ kopiļe, đestul ku bîzońală, vorbĭa înțaļes, or taś — dete, dosta s brbljanjem, ili govori razumno, ili ćuti [Por.] ∞ bîzai

Rudna Glava

568

bĭare

bere

пиће

bĭare (mn. bĭerĭ) [akc. bĭare] (i. m.) — piće, prvenstveno alkoholno ◊ asta ĭe prĭa multă bĭare đi nuoĭ duoĭ — ovo je previše pića za nas dvojicu ◊ bĭare dulśe — slatko piće ◊ la prins bĭarĭa — uhvatilo ga piće, opio se ◊ grĭeu ĭe la bĭare — teško podnosi piće, postaje „težak” kad se opije ◊ dăĭ pi la mińe la o bĭare — navrati kod mene na po piće ◊ am adunat pruńe, kuok kazanu șă fak rakiu să am bĭare đi prazńik — skupio sam šljive, ložim kazan da ispečem rakiju, da imam piće za slavu ♦ up. bautură [Por.] ∞ bĭa

Rudna Glava

5713

bĭat

beat

пијан

bĭat [akc. bĭat] (prid.) — pijan ● v. bat [Por.] ∞ bat

Rudna Glava

581

bĭețîĭe

beţie

пијанство

bĭețîĭe (mn. bĭețîĭ) [akc. bĭețîĭe] (i. ž.) — pijanstvo, alkoholizam ◊ bĭețîĭa ĭe grĭa buală — pijanstvo je teška bolest ◊ s-a dat la bĭețîĭe — odao se piću [Por.] ∞ bĭa

Rudna Glava

1571

bĭek

bec

бренер

bĭek (mn. bĭekurĭ) [akc. bĭek] (i. s.) — brener ◊ mi s-a astupat bĭeku la lampă đi kîrabit — začepio mi se brener na karabitnoj lampi (Tanda) ♦ sin. brener (Rudna Glava) ♦ sin. bren (Crnajka) [Por.]

Tanda

2242

bĭestrîga

bestrâga

бестрага

bĭestrîga [akc. bĭestrîga] (pril.) — (srb.) bestraga ◊ s-a dus bĭestrîga, i-s-a pĭerdut đin urmă — otišao je bestraga, izgubio mu se trag ◊ unđe sa fi dus, bĭestrîga, đi nuĭe tuta ḑîua? — gde li je, bestraga, otišao, te ga nema celog dana? ◊ śe lukru ĭe aăla, bĭestrîga? — kakav je to, bestraga, posao? [Por.]

(klet.) Duće bĭestrîga! — Idi bestraga! (=Gubi mi se s očiju, nestani) ◊ Duće drakuluĭ, bĭestrîga! — Idi bestraga, dođavola! ◊ Duće bĭestrîga, numiļi s-ăț vină, tu să număĭ viń! — Idi bestraga, ime da ti dođe, ti nikad da ne dođeš. (Zapis: Durlić) [Por.]

Rudna Glava

846

bĭeșî

băși

прдити

bĭeșî (ĭuo bĭes, ĭel bĭasă) [akc. bĭeșî] (gl.) — prditi, puvati, ispuštati gasove ◊ ĭel bĭasă, nuoĭ bĭeșîm, șî sa umplu kasa đi putuare — on prdi, mi prdimo, i napuni se kuća smrada [Por.]

(psov.) O beș! — Prdneš (na nje)ga! (=prdneš mi na onu stvar, u toku analnog polnog akta) (baj.) Kînd la kopil tună prașu-n uokĭ, iĭ s-a đeskînta așa:

Puorku bĭasă, prașu ĭasă
Pi-ntraușa ńikuļasă.
Đi la sînta Maĭka Mariĭe
Ļak la uokĭ să-ĭ fiĭe.
Puorku a bĭeșîit,
Prașu a ĭeșît.
—
Kada detetu upadne trun u oko, baje mu se ovako:

Svinja prdi, trun izlazi
U dvorište nečišćeno.
Sveta Majka Marija
Oko da mu izleči.
Svinja je prdnula,
Trun je izašao.

(Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]

Rudna Glava

893

bĭeșîka

bășica

мехурати се

bĭeșîka (ĭuo ma bĭeșîkîĭ, ĭel sa bĭeșîkîĭе) [akc. bĭeșîka] (gl. p. ref.) — mehurati se, oplikaviti, dobijati mehure ili plikove ◊ ma baća, ma baća, pănă nu mi sa bĭeșîka tuata pĭaļa pi șîaļe — tukao bi me, tukao, dok mi sva koža na leđima ne bi oplikavila ♦ var. beșîka [Por.]

Rudna Glava

892

bĭeșîkat

bășicat

мехурав

bĭeșîkat (bĭeșîkată) (mn. bĭeșîkaț, bĭeșîkaće) [akc. bĭeșîkat] (prid.) — mehurav, pun plikova ◊ palmiļi mi sînt bĭeșîkaće đi la sapat, nu puot înga sî ma duk la kosît — dlanovi su mi plikavi od kopanja, ne mogu još uvek da idem na kosidbu ♦ var. beșîkat, bișîkat [Por.] ∞ bĭeșîka

Rudna Glava

840

bĭeșînă

beșină

прдеж

bĭeșînă (mn. bĭeșîń) [akc. bĭeșînă] (i. s.) — prdež; gasovi ◊ ĭa skapat o bĭeșînă — ispustio je prdež ◊ bĭeșînă puće — prdež smrdi ◊ bĭeșînă puorkuluĭ — svinjski prdež, (fig.) poslednji prdež [Por.] ∞ bĭeșî

Rudna Glava

876

bĭeșîkă

bășică

бешика

bĭeșîkă (mn. bĭeșîś) [akc. bĭeșîkă] (i. ž.) — 1. (anat.) mokraćni mehur ◊ avut pĭatră-n bĭeșîkă — imao je kamen u bešici ◊ bĭeșîkă đi puork uskată a fuost luoptă ku kare s-a źukat kopiĭi vrodată — sasušena svinjska bešika bila je lopta kojom su se deca nekada igrala 2. mehur, plik; žulj ◊ ma batut papuku, șî mi s-a fakut bĭeșîś pi talpă — žuljala me je cipela, i napravili su mi se plikovi na tabanu ♦ (demin.) bĭeșîkuță, bișîkuță ♦ (augm.) bĭeșîkuoń, bișîkuoń [Por.]

Rudna Glava

1926

blagă

blagă

благо

blagă (mn. blîăź) [akc. blagă] (i. ž.) — blago, bogatstvo, imućnost ◊ vićiļi sînt mare blagă đi saćień — stoka je veliko blago za seljaka [Por.]

Rudna Glava

1927

blagu

blagă

благо

blagu [akc. blagu] (uzv.) — blago (meni, tebi, njemu), uzvik za izražavanje zadovoljstva, radosti, sreće ◊ blagu đi ćińe, ku atîța kopiĭ — blago tebi, sa toliko dece [Por.]

(izr.) Blagu șî feriku đi (mińe, ćińe, nuoĭ ...). — Blago i sreća (meni, tebi, nama ...) (Zapis. Durlić, Rudna Glava) [Por.]

Rudna Glava

5712

blanuță

blănuță

дашчица

blanuță (mn. blanuț) [akc. blanuță] (i. ž.) — (demin.) daščica ◊ s-a spart lada în kare a țînut ńișći lomańe aluĭ, a ramas numa blanuțîļi đi-ńa — razbila se lada u kojoj je držao neke svoje stvarčice, ostale su samo daščice od nje [Por.] ∞ blană

Rudna Glava

616

blastîma

blestema

проклињати

blastîma (ĭuo blastîm, ĭel blastîmă) [akc. blastîma] (gl. p. ref.) — 1. proklinjati, kleti; bacati kletvu, huliti; psovati ◊ blastîmă pi Dumńeḑîu kî ĭ-a dat suđină urîtă — kune Boga što mu je predodredio zlu sudbinu ◊ nu blîstama pi ńimă, kă nu sa șćiĭe kare ĭe đivină, kare nu — ne kuni nikog, jer se ne zna ko je kriv, a ko nije 2. zaklinjati se, zaricati se ◊ sa blastîmă să nu măĭ spună la ńima ńimika — zaklinje se da više nikome neće reći ništa [Por.]

Rudna Glava

919

blîgoslovi

blagoslovi

благословити

blîgoslovi (ĭuo blîgoslovĭesk, ĭel blîgoslovĭașće) [akc. blîgoslovi] (gl. p.) — blagosloviti, dati blagoslov 1. dati dozvolu za izvršenje neke radnje ◊ ma blîgoslovi sî pļek la drum — blagoslovio me je da krenem na put 2. zahvaliti se za neko delo; pohvaliti nekoga za nešto ◊ ma blîgoslovi boznakît pintru lukru śe l-am gaćit așa ĭuta — blagosiljao me je bogzna koliko, zbog posla koji sam svršio tako brzo [Por.]

Rudna Glava

920

blîgoslovit

blagoslovit

благословен

blîgoslovit (blîgoslovită) (mn. blîgosloviț, blîgosloviće) [akc. blîgoslovit] (prid.) — blagosloven, koji je primio blagoslov ◊ sî fiĭe ļaku blîgoslovit, đi la mińe, șî đi la Maĭka Prĭastîśe — da bude lek blagosloven, od mene, i od Majke Prečiste (u basmi) [Por.] ∞ blîgoslovi

Rudna Glava

935

Blîgoveșćana

Blagoveștenie

Благовести

Blîgoveșćana [akc. Blîgoveșćana] (i. ž.) — (kal.) Blagovesti, nepokretan praznik u narodnom kalendaru koji pada uvek 7. aprila ◊ pi kîļindarĭu popĭesk, în ḑîua-ĭa Maĭka Duomnuluĭ auḑît kî ĭe-nkarkată — prema popovskom kalendaru, tog dana je Božja Mati doznala da je trudna ♦ var. Blogoveșćana [Por.]

(psov.) Pi Sîmț să-ĭ fută-n strîmț, da la Blogoveșćana țukăĭ urma șî pomana. — Mladence jebi u dupence, a Blagovestima ljubi trag i pomen. (Na Mladence još je zima, a na Blagovesti stupa proleće. Stočarska psovka. Zapis: Durlić, čuo u Rudnoj Glavi u detinjstvu, druga pol. XX veka) [Por.]

Rudna Glava

832

blîndă

blândă

копривњача

blîndă (mn. blînđe) [akc. blîndă] (i. ž.) — (med.) alergijska pojava na koži, koprivnjača (Urticaria) ◊ mĭa ĭeșît blînđe pi pĭaļe, parkĭe am trĭekut pin urḑîś — izbila mi je koprovnjača na koži, kao da sam prošao kroz koprive [Por.] ∞ blînd

Rudna Glava

1527

blînđață

blândeţă

милина

blînđață (mn. blînđețurĭ) [akc. blînđață] (i. ž.) — (psih.) (ret.) milina; blaženstvo; srsi ◊ askultaĭ kînćiku, șî ma prinsă o blînđață — slušao sam pesmu, i obuze me neka milina ◊ kînd guod ma uĭt vara đi pi śuaka-mĭa kum zavrńe suariļi, întuotđeuna trĭaśe pin mińe o blînđață kaldă — kad god leti sa svoga brda gledam kako zalazi sunce, uvek me probije neka topla milina [Por.] ♦ dij. var. blînḑîĭe [Crn.] ♦ dij. var. blînďață [Kmp.] ∞ înblînḑî

Rudna Glava

615

blîstamat

blestemat

проклет

blîstamat (blîstamată) (mn. blîstamaț, blîstamaće) [akc. blîstamat] (prid.) — 1. proklet, uklet, čovek na koga je bačena kletva ◊ a fakut rîaļe, șî lumĭa l-a blîstamat — činio je zla, i ljudi su ga prokleli 2. usudom (ili od neke više sile) predodređena tragična sudbina, ili neki tragičan događaj u ljudskom životu ◊ așa ĭe blîstamat đi la Dumńeḑîu — tako je suđeno od Boga [Por.] ∞ blastîma

Rudna Glava

617

blîstamatură

blestemătură

проклињање

blîstamatură (mn. blîstamaturĭ) [akc. blîstamatură] (i. ž.) — a. proklinjanje, čin izricanja kletve ◊ s-a dus la vro babă să-ĭ fakă blîstamatură pintru furaluk — otišao je kod neke vračare da mu načini prokletstvo protiv krađe b. prokletstvo kao rezultat čina proklinjanja ◊ uom pîkatuos, mulće blîstamaturĭ sînt pi kapu luĭ — grešan čovek, mnogo je kletvi na njegovoj glavi [Por.] ∞ blastîma

Rudna Glava

1880

bluont

cangrenă

гангрена

bluont (mn. bluonturĭ) [akc. bluont] (i. s.) — (med.) gangrena, bront ◊ s-a bulnavit đe bluont — oboleo od gangrene [Por.] ◊ bluontu ĭe buala kînd îț putraḑîașće karńa — gangrena je bolest kada ti truli meso (Krivelj) [Crn.] ∞ bruont

Rudna Glava

767

bluož

purpură

осип

bluož (mn. bluožurĭ) [akc. bluož] (i. s.) — (med.) osip, koprivnjača (Urticaria) ◊ bluož ĭe buala pĭeļi, în fĭeļ đi bube roșkaćiśe miś, ku mînkarime — osip je kožna bolest, u vidu malih crvenkastih plikova, sa svrabom ◊ tuot ĭe, saraku, pļin đi bluož — sav je, siroma, pun osipa ♦ sin. pîrpur [Por.]

Rudna Glava

1569

bļau

bleau

тупав

bļau² (bļaură) (mn. bļaurĭ, bļaure) [akc. bļau] (prid.) (pril.) — 1. (tehn.) tupav, neoštar; loš, neupotrebljiv ◊ sakurĭa bļaură: fakută ka sakurĭa, da nuĭe sakurĭe, nuĭe đi ńimika — tupasta sekira: liči na sekiru, ali nije sekira, nije ni za šta 2. (za ljude) tupav, glupav, priprost ◊ uom batrîn da bļau, fara minće — star čovek a glupav, bez razuma (Tanda) 3. (za narav) lajav, praznorek ◊ vuorba luĭ ĭe bļau în vînt — njegova priča je pišanje uz vetar (Rudna Glava) 4. (u izr.) nimalo, malo, povremeno; retko, slabo ◊ ĭuo vorbĭesk, da ĭel bļau n-a ḑîs — ja govorim, a on nije ni beknuo (Rudna Glava) ◊ kîń-ļi bļeuĭe, ka kînd ĭe bolnau, latră numa kînd șî kînd — pas slabo laje, kao da je bolestan, kevče samo kat-kad (Tanda) [Por.] 5. (onom.) bļau! — vau! onomatopeja lajanja (D. Marković, Leskovo) [GPek]

Tanda

946

bļezńi

bleojdi

бленути

bļezńi (ĭuo bļezńesk, ĭel bļezńașće) [akc. bļezńi] (gl.) — blenuti, buljiti, gledati u nekog ili nešto tupo i nesvesno, ili dugo i neprijatno ◊ nu bļezńi atîta în muĭarĭa uomuluĭ, kă-ț frînźe uasîļi — ne bulji toliki u čovekovu ženu, jer će ti slomiti kosti ♦ sin. boldăńi [Por.]

Rudna Glava

947

bļezńit

bleojdit

забленут

bļezńit (bļezńită) (mn. bļezńiț, bļezńiće) [akc. bļezńit] (prid.) — zablenut, zabuljen, tupo zagledan u nešto ili nekog ◊ stă-n mižluoku koļibi, ku uoki bļezńiț în vatra fuokuluĭ, da fuoku-n vatră s-a stîns đemult — stoji na sred kolibe, zablenut u ognjište, a vatra na ognjištu ugasila se davno [Por.] ∞ bļezńi

Rudna Glava

896

Bļizńa

Bliznă ?

Близна

Bļizńa [akc. Bļizńa] (i. ž.) — (ojk.) Blizna, zaselak Rudne Glave u opštini Majdanpek ◊ Blizńan, uom đi la Bļizńe — Bliznak, čovek iz Blizne ◊ Bļizńa ĭe un nume șî alu un rîu skurt, kare-l fak Bļizńa mikă ku Bļizńa mare — Blizna je i ime jedne kratke reke, koju čine Velika i Mala Blizna [Por.] ∞ Arnaglaua

Rudna Glava

3471

bļizńan

bliznean

Близнанац

bļizńan (mn. bļizńeń) [akc. bļizńan] (i. ž.) — Bliznananc, stanovnik rudnoglavskog zaseoka Blizna ◊ bļizńan ĭe uom kare traĭașće în Bļizńe, al măĭ mare kotun a satuluĭ Arnaglaua — Bliznanac je čovek koji živi u Blizni, najvećem zaseoku sela Rudna Glava [Por.] ∞ Bļizńa

Rudna Glava

3472

bļizńană

blizneană

Близњанка

bļizńană (mn. bļizńeańe) [akc. bļizńană] (i. ž.) — Bliznjanka, ženska osoba iz rudnoglavskog zaseoka Blizna ◊ bļizńană ĭe famĭaĭe muĭerĭaskă đi la Bļizńe, đin kotunu al măĭ mare a satuluĭ rumîńesk Arnaglaua — Bliznjanka je ženska osoba iz Blizne, najvećeg zaseoka vlaškog sela Rudna Glava ♦ up. bļizńan [Por.] ∞ Bļizńa

Rudna Glava

1570

bobik

limba clopotului

клатно

bobik (mn. bobiś) [akc. bobik] (i. m.) — a. klatno na zvonu ◊ a pikat bobiku đi la kluopît, șî s-a pĭerdut vrunđiva pi munće — otpalo je klatno sa zvona, i izgubilo se negde u planini (Rudna Glava) b. teg na kantaru ◊ tuaće kîntariļi aļi batrîńe avut bobik — svi stari kantari imali su teg (Tanda) [Por.]

Rudna Glava

903

boboćală

umflatură ?

набрекнутост

boboćală (mn. boboćaļe) [akc. boboćală] (i. ž.) — (vet.) 1. nabreknutost polnog organa krmače, kao znak potrebe za parenjem ◊ ma duk ku puarka la vĭer, kî s-a pus boboćala pi ĭa, iĭ s-a înflat pļuodu — teram krmaču kod vepra, jer je nabrekla, natekla joj je vagina (Rudna Glava) ◊ kînd iĭ đi verît, nuoĭ ḑîśem kî la skruafă sa înflă trupu — kada svinja traži vepra, mi kažemo da joj je nabrekao „trup” (Crnajka) 2. nadutost, naduvanost ovce usled vrućine ◊ mînă uoĭļi la umbră, kî sa puńe boboćală pi ĭaļe đi zapușala-sta — teraj ovce u hlad, jer će ih spopasti nadutost od ove vrućine ♦ up. buob, bobuok, bubmurĭață [Por.] ∞ boboći

Rudna Glava

1492

boboći

boboti

бубрити

boboći (ĭuo ma boboćiesk, ĭel sa boboćiașće) [akc. boboći] (gl. p. ref.) — bubriti, povećavati obim; rasti, naduvati se ◊ țîn uoĭļi la suare, ma nadăĭ kă nu sa va boboći — držim ovce na sunci, nadam se da se neđe naduvati [Por.]

Rudna Glava

4071

bobonat

bobonat

испупчен

bobonat (bobonată) (mn. bobonaț, bobonaće) [akc. bobonat] (prid.) — ispupčen, sferičan ◊ śovańa bruoșći ĭe bobonată — kornjačin oklop je ispupčen ♦ sin. bobat [Por.] ∞ buob

Rudna Glava

902

bobośi

boboti

букарити се

bobośi (ĭuo bobośesk, ĭel bobośiаșće) [akc. bobośi] (gl. p. ref.) — (vet.) bukariti se; dobiti nagon za bukarenjem, za parenjem (za svinje) ◊ skruafa sa bobośiașće kînd kată maskur — svinja se bukari kada traži vepra ♦ sin. a vĭerî, a kata vĭer ♦ up. boboći [Por.]

Rudna Glava

901

bobuok

boboc

пупољак

bobuok (mn. bobuoś) [akc. bobuok] (i. m.) — 1. (bot.) pupoljak, zametak na stabljici iz koga će se razviti list, cvet, izdanak ili mladica (Rečnik MS); cvet ◊ Naĭka-l mĭeu săśiră grîu / Ku bobuoku mĭeu la brîu — Dragi žanje tu na kosi / I moj cvet o pojas nosi (stih iz ljubavne pesme) 2. (fig.) izraz od milja za mladunčad a. za lepu i jedru devojčicu na pragu puberteta ◊ Ankuța ĭe un bobuok đi fată — Ankuca je pupoljak od devojke b. za pilad, naročito malu guščad i plovčad ◊ traușa mĭ-a-nflurit đi bobuośiĭ đi rață,șî đi gîșć — dvorište mi se rascvetalo od guščje i plovčije piladi 3. (fig.) klube, klupko, u izrazima „motaju me / udaraju me kao klube” ◊ Tuata vara ća-bobuok / Tuamna nuĭe ńiś un gluod. — Celog leta u jurnjavi / A u jesen zrnca nema (ća — izraz kojim se tera stoka) [Por.] ∞ buob

Rudna Glava

924

Boćaḑă

bobotează

Богојављање

Boćaḑă [akc. Boćaḑă] (i. ž.) — (kal.) Bogojavljanje, dan u običajnom kalendaru, nepokretni praznik (19. I) ◊ la Boćaḑă dupa śe ći skuoļ, măĭ întîń duś apă đi la fîntînă — na Bogoljavljenje posle buđenja, prvo doneseš vodu sa izvora [Por.] ♦ dij. var. Boboćeaḑă [Crn.] ∞ bućeḑa

Rudna Glava

993

boćeḑ

botez

крштење

boćeḑ (mn. boćeḑurĭ) [akc. boćeḑ] (i. m.) — (rel.) krštenje a. nadavanje imena ◊ la boćeḑ našu puńe numiļi la kopil — na krštenju kum daje detetu ime b. crkveni obred koji se vrši nad osobom pri stupanju u hrišćansku veru ◊ đemult boćeḑ în bisîarikă, ku puopa, a fakut numa aĭ gîzdoćiń — nekada, krštenje u crkvi, sa popom, obavljalui su samo bogataši [Por.] ∞ bućeḑa

Rudna Glava

1573

bođikai

bodicăi

чепркати

bođikai (ĭuo bođikîĭ, ĭel bođikîĭe) [akc. bođikai] (gl.) — čeprkati, tražiti što guranjem ruke u gomilu predmeta, u unutrašnjost nekog prostora; čačkati; preturati; prevrtati ◊ nu bođikai pin gunuoĭ ku mîna guală, ĭa vrun bît — nemoj čeprkati po đubrištu golim rukama, uzmi neki štap ◊ bođikaiĭ pin tuot kuotu sî gasîăsk amnarĭu, șî nu-l gasîĭ — preturio sam svako ćoše da nađem ognjilo, i nisam ga našao [Por.]

Rudna Glava

6395

bogat

bogat

богат

bogat (bogată) (mn. bogaţ, bogaće) (prid.) — (ret.) bogat ◊ tatî-su a fuost uom tare bogat, ama fiu-su ĭ-a strîvit tota bogațîĭa pi bĭare — otac je bio jako bogat, ali je sin celo bogatstvo dao na piće ♦ sin. gîzdoćin [Por.]

Rudna Glava

1556

bogdapruost

bogdaproste

богдапрост

bogdapruost [akc. bogdapruost] (uzv.) — (rel.) bogdaprost: bog da oprosti, ključna reč u posmrtnim obredima namenjivanja pokojnicima ◊ fara bogdapruost al muort pi lumĭa-ĭa nu primĭașće ńimika đin aĭa śe-ĭ dau aĭ viĭ đi pomană — bez „bogdaprosta” pokojnik na onome svetu ne prima ništa od onoga što mu živi namenjuju na daći ♦ var. bobdapruost [Por.] ♦ dij. var. bođaprost [Tim.]

(opis) Kînd s-a dîă fiĭe śe đi pomană la-l muort, s-a ḑîśe: „Bogdapruost!”, kî vuorba-ĭa đeșkiđe ușa raĭuluĭ, șî daru-la trĭaśe pi lumĭa-ĭa șă muortu ăl primĭașće điluok, da kînd daĭ đi pomană la-l viu, đi sî aĭbă kînd sî va duśa pi lumĭa-ĭa, s-a ḑîśe: „S-ažuće!”; vuorba-sta petrĭaśe daru l-o-l viu pi lumĭa-ĭa, s-îl așćaće în raĭ păn-va veńi vrĭamĭa-luĭ, da pi lumĭa-sta s-îĭ ažuće, sî traĭaskă mult, ku sînataće șî naruok, pintru-śe krĭađe-n Dumńeḑîu, ș-în lumĭa-laltă, șî pintru śe faśe pomĭeń, kî pomĭeńiļi țîn rînd întraĭ viĭ, întraĭ muorț ș-întra Dumńeḑîu.
—
Kad se pokojniku namenjuje bilo šta, kaže se: „Bog da prosti!”, jer ta reč otvara vrata raja, i dar pređe na onaj svet pa ga pokojnik odmah prima, a kad se nešto namenjuje živome, da bi ovaj to imao kad bude otišao na onaj svet, kaže se: „(Bog) Da pomogne!”; ova reč prevodi dar živoga na onaj svet, da ga čeka u raju dok ne dođe njegovo vreme, a na ovome svetu da mu pomogne, da dugo poživi, u zdravlju i u sreći, jer veruje u Boga, i u zagrobni svet, i zatošto daje pomane, jer pomane drže red između živih, mrtvih i Boga. (Kaz. Olgica Trailović, r. 1929, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1993) [Por.]

Rudna Glava

6432

Boĭan

Boian

Бојан

Boĭan (i. m.) — Bojan ◊ Boĭan a fuost đes nume kare Rumîńi a dat la buoĭ luor — Bojan je bilo često ime koje su Vasi davali svojim volovima [Por.] ∞ vită

(folk.) Skuasă kapu ĭa pi uşă,
Rupsă Boĭan şî sa dusă!
Tpruĭ-na-na, Boĭańe, na!
Nu ĭe asta muarća-tĭa,
Numa ĭe muĭarĭa-mĭa!
Ĭuo an durmit ku ĭa în pat,
Şî pi miń’ nu ma mînkat!

Vidi celu pesmu:
MA-NSURAĬ, LUVAĬ MUĬARĬE

Rudna Glava

909

boĭarĭ

boier

бољар

boĭarĭ (mn. boĭari) [akc. boĭarĭ] (i. m.) — bojar, spahija u Vlaškoj ◊ mulț rumîń a fuźit đin Rumîńiĭe, đi rău boĭerilor — mnogi su Vlasi pobegli iz Vlaške zbog bojarskog zla [Por.]

Rudna Glava

2029

bokșă

bocșă

ћумурана

bokșă (mn. bokșe) [akc. bokșă] (i. s.) — (zast.) ćumurana ◊ bokșa đi bîtrîńață a fuost astrukată ku pomînt — ćumurana je nekada bila pokrivena zemljom ♦ var. buokșă ♦ sin. (zast.) kărbunarĭe ♦ sin. (inov.) ćumurană [Por.] ◊ kînd a vrut să fakă karbuń măĭ mulț, aĭ nuoștri adunat ļiamńe, ļ-astrukat ku pomînt, șî ļ-a dat fuok — kada su hteli da prave više ćumura, naši su sakupljali drva, pokrivali ih zemljom, i palili (Jasikovo) [GPek] ∞ karbuńe

Rudna Glava

981

bolboćină

bolbotină

болботина

bolboćină (mn. bolboćiń) [akc. bolboćină] (i. ž.) — (bot.) bolbotina a. vrsta trave, ne pamti se više tačno koja ◊ ka pin vis țîn minće kî vorbĭa aĭ batrîń đi vro ĭarbă bolboćină, ama n-am luvat la kap baš kare ĭe — kao kroz san pamtim da su stari pominjali nekakvu travku „bolbotinu”, ali nisam upamtio tačno koja je b. zajednički naziv za trave; (pej.) travuljine ◊ a pus în ļegume numa ńișći bolboćiń — stavila je u jelo samo neke travuljine [Por.]

Rudna Glava

2994

bolboĭa

bolboia

разрогачити

bolboĭa (ĭuo bolboĭeḑ, ĭel bolboĭaḑă) [akc. bolboĭa] (gl. p.) — razrogačiti oči, raširiti; buljiti ◊ kînd o vaḑu în pĭaļa guală, iĭ sa bolboĭară uoki ka la buou — kad ju je video golu, razrogačile mu se oči kao u vola [Por.]

Rudna Glava

836

bolborosî

bolborosi

клокотати

bolborosî (ĭuo bolborosîăsk, ĭel bolborosîașće) [akc. bolborosî] (gl. p. ref.) — (onom.) klokotati 1. (za tečnost) klokotati, ključati ◊ mare bobît, s-auđe đin đeparće kum bolborosîașće apa — jak vodopad, čuje se izdaleka kako klokoće voda ♦ sin. ćurîĭe, burîĭe 2. (za čoveka) brbljati, mrmljati, govoriti sebi u bradu; govoriti nerazgovetno, gunđati ◊ śe-ĭ, drak, la baba-ĭa, numa bolborosîașće pi-n traușă? — koji je đavo onoj babi, samo trtlja po dvorištu? [Por.] ♦ dij. var. bolborosășťe [Kmp.]

Rudna Glava

3769

bolboruos

boldoros ?

бодљаст

bolboruos [akc. bolboruos] (prid.) ● v. boldoruos [Por.] ∞ bolđi

Rudna Glava

1005

boldăńi

boldânea

буљити

boldăńi (ĭuo boldańesk, ĭel boldаńеаșće) [akc. boldăńi] (gl. p.) — buljiti, blenuti, razrogačiti oči, neprijatno gledati ◊ atîta boldăńi uoki kînd ma vaḑu, đi ma spumîntaĭ kî o sî-ĭ ĭasă đin kap — toliko je razrogačio oči kada me je video, da mi se učinilo da će mu iskočiti iz glave ♦ var. buldańi ♦ sin. bļezńi [Por.]

Rudna Glava

809

boldorĭel

boldorel ?

бодљаст (дем.)

boldorĭel (boldorĭală) (mn. boldorĭeĭ, boldorĭaļe) [akc. boldorĭel] (prid.) — (demin.) < boldoruos — blago ispupčen, ne mnogo neravan, malo šiljat ◊ țîțîșuare boldorĭaļe — jedre dojke (metafora za devojačke grudi) [Por.] ∞ bolđi

(stih)
Țîțîșuare, boldorĭaļe,
Mușkarĭa naĭka đin ĭaļe,
Ka đin duoĭ fagurĭ đi mńarĭe.
—
Devojačke grudi jedre,
Moj mi dragi slatko jede,
Kao dvoje saće medne

(Iz pesme „Źaba muĭki sînt frumuasă”, pevao Žarko Trailović iz Rudne Glave, zapis: Durlić) [Por.]

Rudna Glava

808

boldoruos

boldoros ?

бодљаст

boldoruos (boldoruasă) (mn. boldoruoș, boldoruasă) [akc. boldoruos] (prid.) — bodljast, sa bodljama, sa izbočinama, šiljast, zašiljen; neravan, grudvast ◊ arat boldoruos, a ramas gļiĭ marĭ dupa plug — neravno oranje, ostale su krupne grudve iza pluga ♦ var. bolboruos (bolboruasă) [Por.] ∞ bolđi

Rudna Glava

806

bolđi

boldi

подбадати

bolđi (ĭuo bolđesk,ĭel bolđașće, ) [akc. bolđi] (gl. p. ref.) — 1. podbadati, podsticati; ćuškati ◊ skamnu nuĭe ńaćid, ma bolđașće un nuod ăn kur — tronožac nije ravan, neki čvor me bode u zadnjicu ◊ bolđal, sî sa muće măĭ înkolo — ćušni ga, da se pomeri malo na tamo ♦ var. bulđi ♦ sin . înpunźa 2. (psih) gledati oštro, ispod oka; probosti nekoga pogledom ◊ kînd ma bolđiașće ku uoki-ĭa kĭortavĭ, frika ma taĭe — kad me pogleda onim zrikavim očima, strah me preseče [Por.] ∞ buold

(izr.) Draku ńiś nu ară, ńiś nu grapă, numa bolđașće uomu la kur. — Đavo ne ore i ne kopa, već podbada čoveka u zadnjicu. (Ne da čoveku mira, podstiče ga na zlo). (Gornji Poreč, Zapis: Durlić.) [Por.]

Rudna Glava

1244

bolđiș

boldiș

шиљаст

bolđiș (bolđișă) (mn. bolđișă) [akc. bolđiș] (prid.) — 1. (za predmete) šiljast, štrkljast, kome štrči vrh, šiljak ◊ a tîrsît pi lînga luok, ș-a lasat ńișći spińamă în mižluoku drumuluĭ, sî șća ku spińi bolđiș în sus, da pi aśiĭa trĭek kopiĭi đeskulț kînd sa duk la rîu sî sa skalđe — kresao je lisnik i ostavio je nekavo trnje na sred puta, da stoji sa bodljama štrkjljasto u vis, a tuda prolaze bosonoga deca kada idu na reku da se kupaju 2. (psih.) oštar pogled, pogled ispod oka; buljav, ispitivački ili podmukao pogled ◊ dukî-sa drakuluĭ, are o uĭtatură bolđișă, frika ma taĭe kînd guod îm skapă uoki sî ma uĭt la ĭel — đavo ga odneo, ima neki podmukao pogled, strah me preseče kad god mi se omakne da ga pogledam ♦ var. bolđiuluĭ ♦ sin. kĭorđiș [Por.] ∞ bolđi

Rudna Glava

804

bolđiu

boldei

кученце

bolđiu (mn. bolđiĭ) [akc. bolđiu] (i. m.) — (zool.) 1. kučence, mali pas ◊ bolđiu ĭe kîńe mik, ăl țîń đi drag, să ći žuoś ku ĭel, șă să-ț latre pi lînga kasă — bolđej je mali pas, koga držiš iz ljubavi, da se igraš s njim, i da ti laje oko kuće ◊ sa kĭamă bolđiu kă bolđașće đarîndu ku buotu — zove se boldžiu zato što svuda zabada njušku ♦ var. bolđeĭ (mn. bolđeĭe) ♦ up. kopuoĭ, kĭer [Por.] 2. lovački pas kratkih nogu, jamar, rupar; jazavičar ◊ bolđiu ĭe kîńe fara kuadă, dakă arĭe kuadă, kuada iĭ sa taĭe — jamar je kuče bez repa, ako ima rep, rep mu se seče ◊ ku bolđiu s-a dus vînațî dupa vulpĭ, or dupa vĭeḑurĭ — sa jamarom su lovci išli u lov na lisice, ili jazavce [GPek] ∞ bolđi

Rudna Glava

967

bombońind

bombonind

гунђајући

bombońind [akc. bombońind] (pril.) — gunđajući, mrmljajući ◊ treku pi lîngă nuoĭ bombońind — prođe pored nas gunđajući [Crn.] ∞ bombońi

(stih)
Pi-nga gardu lu Marin
Trǐaśe pizda bombońind,
Da ľinđiku spuńe mulće
Kă pi ǐel ńima no-l fuće!
—
Uz ogradu Marinovu
Ide pička gunđajući,
A sikilj prigovara
Da ga niko ne jebava!

Čobanka erotska poezija, zapis Durlić, Rudna Glava, [Por.]

Osnić

907

Bonduok

bondoc

Бондок

Bonduok (mn. bonduaśe) [akc. Bonduok] (i. m.) — (top.) Bondok, zvano mesto u ataru sela Crnajke, zatupasto brdo na ograncima Deli Jovana ◊ am moșîĭe la Bonduok, luok ĭe bun șî poļažńik — imam imanje na Bondoku, mesto je dobro i ravno ♦ up. bunduk [Por.]

Rudna Glava

798

borțuoń

borţoi

каменчина

borțuoń (mn. borțuańe) [akc. borțuoń] (i. s.) — kamen, oveći komad ◊ pănă iĭ a mĭers pi drum, ńiskaĭ kopiĭ đin tufă s-a pus ku borțuańe pi iĭ — dok su oni išli putem, neka deca su ih iz šume napala kamenjem ♦ / (augm.) < borț ♦ sin. petruoń, bolovan, bikuoń, baĭkuoń [Por.] ∞ pĭatră

(kom.) vorba borț /buorț nuĭe kunoskută în Porĭeśa — reč borț nije poznata u Poreču. [Por.]

Rudna Glava

630

borî

borî

ејакулирати

borî (ĭuo borîăsk, ĭel borîașće) [akc. borî] (gl.) — (zast.) 1. ejakulirati, izbaciti seme, svršiti ◊ n-a pazît ș-a borît î-ńa, șî ĭa, saraka, a pļekat greuańe — nije pazio i svršio je u nju, i ona je, sirota, ostala trudna 2. (vulg.) psovati, pretiti da će se nad sagovornikom obaviti koitalni čin sa ejakulacijom ◊ borîlaș să-l borăsk — bem li ga, da ga jebem ◊ fi bun, borîćaș — budi dobar, jebote ◊ borîmĭar în ćińe — jebo te! jebem te! ◊ nu ma borî, ma ruog đi ćińe, kă nu mis đivină — nemoj me psovati, molim te, jer nisam kriv [Por.]

Rudna Glava

1136

borîndai

cotrobăi

претурати

borîndai (ĭuo borîndĭĭ, ĭel borîndîĭe) [akc. borîndai] (gl. p. ref.) — preturati, premetati, praviti nered prilikom premetačine ◊ lasî-će, mă, nu măĭ borîndai pin lada-ĭa, nuĭe-n ĭa ńimika đi ćińe — mani se, bre, nemoj više preturati po toj škrinji, nema u njoj ničega za tebe [Por.] up. borfańi

Rudna Glava

1137

borîndaĭală

cotrobăială

преметачина

borîndaĭală (mn. borîndaĭaļe) [akc. borîndaĭală] (i. ž.) — premetačina, preturanje po stvarima ◊ veńiră uoțî, fakură o borîndaĭală pin kasă, șî kînd nu gasîră ńimika, sa dusîră drakuluĭ — dođoše hajduci, napraviše premetačinu po kući, i kada ne nađoše ništa, odoše k vragu [Por.] ∞ borîndai

Rudna Glava

1014

borîșkai

borâscăi

претурати

borîșkai (ĭuo borîșkîĭ, ĭel borîșkîĭe) [akc. borîșkai] (gl.) — 1. preturati, premetati, tražiti nešto ostavljajući nered za sobom ◊ are urît învăț s-îm borîșkîĭe pin puzanarĭe — ima ružnu naviku da mi pretura po džepovima 2. češati rogove, grebati rogovima (za goveda) ◊ buou sa borîșkîĭe, șî buankîĭe, ka kînd draku s-a bagat în ĭel — vo češe rogove i muče, kao da je đavo ušao u njega [Por.]

Rudna Glava

6482

borovină

borovină

четинар

borovină (mn. boroviń) (i. ž.) — (bot.) *četinar*

Rudna Glava

791

borugă

borugă

вододерина

borugă (mn. boruź) [akc. borugă] (i. ž.) — 1. (oron.) a. vododerina, manji ili veći usek u zemlištu koji je napravila tekuća voda; dolja; jarak ◊ a ploĭat ka kînd aĭ turnat ku gaļata, șî ļivĭeḑîļi pi pođiń sînt pļińe đi boruź — kiša je lila kao iz kabla, i livade na padinama pune su vododerina b. korito potoka ◊ borugă mikă — mala dolja ◊ borugă adănkă — dubodolina ♦ sin. dîră 2. potok ◊ dupa śe ļi pașće, pîkurarĭu mînă uoiļi la borugă să ļi adîape — posle paše, čobanin tera ovce na potok, da ih napoji ◊ boruga pi kare kure apa, sa kĭamă ogaș — vododerina kojom teče vode, zove se potok [Por.]

Rudna Glava

793

boruos

baros

маљ

boruos (mn. boruasă) [akc. boruos] (i. s.) — 1. malj, veliki i težak gvozdeni čekić ◊ ku boruosu sa sparg tutuśi aĭ tarĭ — maljem se cepaju tvrdi panjevi 2. (fig.) tupav i priglup čovek ◊ (antr.) Boruos — „Tupavko", pogrdan nadimak za tvrdoglave i priglupe ljude [Por.] ∞ buată

Rudna Glava

3305

Bosîlka

Bosâlca

Босиљка

Bosîlka [akc. Bosîlka] (i. ž.) — (antr.) (zast.) povlašeni izgovor srpskog imena Bosiljka ◊ în luok đi Busuĭaka, rumîńi sîrbizaț ĭ-a pus la fĭaće nume „Bosiljka”, da a strîgato „Bosîlka” — umesto „Busujuake”, posrbljeni Vlasi su devojčicama davali imena „Bosiljka”, ali su je zvali „Boslka” [Por.] ∞ busuĭuok

Rudna Glava

3779

boskomĭeļńiță

boscomelniţǎ

бускомелница

boskomĭeļńiță [akc. boskomĭeļńiță] (i. ž.) ● v. buskomĭeļńiță [Por.]

Rudna Glava

2060

botgruos

botgros

батокљун

botgruos (mn. botgruoș) (i. m.) — (ornit.) batokljun, ptica stanarica (Coccothraustes coccothraustes) ◊ botgruos ĭe o pasîrĭe mikă, ku ćiku skurt șă gruos — batokljun je mala ptica, sa kratkim i debelim kljunom (Tanda) ♦ / < buot + gruos ♦ var. podgruos (Rudna Glava) [Por.] ∞ buot

Tanda

1015

botoruog

botorog

тупав

botoruog (botoruagă) (mn. botoruoź, botoruaźe) [akc. botoruog] (prid.) — tupav, bez vrha ◊ botoruog ĭe fiĭe śe lunguĭat, fara vîr frumuos, tîmpit la vîr — botorog je bilo šta duguljasto što nema lep vrh, što je tupo na vrhu [Por.] ∞ botur

Rudna Glava

990

botuos

botos

њушкаст

botuos (botuasă) (mn. botuoș, botuasă) [akc. botuos] (prid.) — 1. njuškast, koji je nalik na njušku; koji ima veliku njušku 2. čvornovat, naročito na krajevima (za debla) 3. (pej. za čoveka) a. koji ima veliki nos b. koji diže nos, koji je arogantan [Por.] ∞ botur

Rudna Glava

839

boznakît

boznacât ?

богзнаколки

boznakît (boznakîtă) (mn. boznakîț, boznakîće) [akc. boznakît] (prid.) — (dosl.) „bog zna koliko”, izraz za nešto što ima neodređeno veliku meru ◊ a veńit un uom, boznakît đi mare — došao je jedan ogroman čovek ◊ a luvat o palugă boznakîtă, ș-a-nśeput sî bată — dohvatio je jednu veliku motku, i počeo da bije ◊ boznakît đi kînd ăl așćet — dugo ga čekam (sam bog zna koliko) ♦ / bozna < srb. „bog zna ” + kît — vl. „koliko” ♦ var. buoznakît, buznakît [Por.]

Rudna Glava

530

braț

braţ

наручје

braț (mn. brață) [akc. brață] (i. ž.) — 1. naručje ◊ kopilu a plîns, șă mumî-sa l-a luvat în brață — dete je plakalo i majka ga je uzela u naručje ◊ a luvat numa kît duśe în brață — poneo je samo koliko nosi u naručju [Crn.] 2. naramak, breme, količina nečega koja se može poneti u naručju ◊ un braț đi ļamńe — naramak drva 3. snop ◊ braț đi tuļeń dupa kuļies s-adună șî sa faśe stup đi kukuruḑ — snop tuluske sakuplja se posle berbe i pravi se kopa kukuruza (Rudna Glava) 4. (fig.) zagrljaj ◊ s-a luvat în brață, șî s-a țukat — zagrlili su se, i poljubili [Por.]

Osnić

1515

Branku

Brancu

Бранко

Branku [akc. Branku] (i. m.) — (antr.) Branko, l.i. slovenskog porekla ◊ nume Branku dă poļikră Brankuońi — ime Branko daje prezime Branković ◊ pi paradĭeda la kĭemat Ĭuoža lu Branku — pradeda mi se zvao Joža Brankov [Por.]

Rudna Glava

4961

brańi

brăni

бранити

brańi (ĭuo brańesk, ĭel brańĭașće) [akc. brańi] (gl. p. ref.) — braniti, zabraniti ◊ kînd vrunu pośașće ļivađa, arată kă brańașće sî sa paskă uoiļi în moșîĭa luĭ — kad neko zapotka livadu, pokazuje da zabranjuje da se stoka napasa na njegovom imanju ◊ la kopil nu ĭ-a brańit ńimika — detetu nisu branili ništa ♦ sin. opri [Por.]

Rudna Glava

872

brańișće

braniște

забран

brańișće (mn. brăńișć) [akc. brańișće] (i. ž.) — zabran, šuma koja se ne seče ◊ l-am dat la sud, kî mĭ-a fakut mare șćetă-n brańișće — tužio sam ga, jer mi je napravio veliku štetu u zabranu [Por.] ∞ brańi

Rudna Glava

1367

brașuаvă

brașoavă

смицалица

brașuаvă (mn. brașuаvе) [akc. brașuаvă] (i. ž.) — 1. smicalica, podvala, lukavstvo ◊ aîăsta uom mĭ-a ogođit o brașuavă, đi am s-o țîn minće kît sînt viu — ovaj čovek mi je namestio jednu smicalicu, da ću je pamtiti dok sam živ [Crn.] 2. grimasa, kreveljenje ♦ dij. var. brșuavă, broșoavă (mn. brșuave, broșuave) ◊ sa strîmbă kîtra kopil, faśe broșuave da kopilu muare đe rîs — krevelji se na dete, pravi smeške a dete umire od smeha (Tanda) ♦ var. bîrșuavă (Rudna Glava) [Por.]

Osnić

1575

brățui

brăţui

паковати грање

brățui (ĭuo brîățui, akc. brîățui ĭel brîățuĭe, akc. brîățuĭe) [akc. brățui] (gl.) — pakovati nasečene lisnate grane na gomilu, pogodnu za nošenje do mesta gde se dene lisnik; u timočkom dijalektu: izdipliti ◊ tata darîmă la frunḑă, da ĭuo brîățuĭ, șî trag brațurļi pi žuardă dupa mińe, pănă la luok unđe muma grîmađiașće frunḑarĭu — otac kreše grane sa lišćem, ja ih pakujem u naramke, i te naramke prevlačim na štapu do mesta gde majka dene lisnik [Por.] ∞ braț

Rudna Glava

720

brăśinar

brăcinar

учкур

brăśinar (mn. brăśinarĭ) [akc. brăśinar] (i. m.) — 1. učkur, uzica, svitnjak, gaćnik, pojas ◊ brăśinarĭu ĭe un ițuoń ku kare s-a ļegat śuariśi — „bračinar” je kanap kojim su se vezivale pantalone ♦ sin. înśingatuare [Por.] 2. ♦ dij. var. braśinarĭ (mn. brăśinarĭe) — a. prečaga, prečka ◊ ușă ku triĭ braśinarĭe — vrata sa tri prečke ◊ blană đi masă fakută ĭe ku braśinarĭe — daska sofre spojena je prečagama b. spojnica ◊ braśinarĭ la kuarńiļi pluguluĭ ĭe laćiță, ore verźauă, karĭe ļi-nțîpeńașće șî ļi țîńe la masură — spojnica na drvenim ručicama pluga je poprečna daščica, ili šipka, koja vezuje i učvršćuje ručice [Crn.] ∞ braśiră

(opis) Braśinarĭ sa pus đ-arĭndu unđe a trabuit înpraunaće mîĭ mulće blîăń. Ku braśinarĭ sa fakut ușîļi, vrîăkńițîļi, blana đi masă șî loitrîļi đi kar. Braśinarĭ sa pus la kuarńiļi pluguluĭ, la pisku đi kar șî la śorbariță sî șća rasfiraće la masură.
—
Prečage se koriste za spajanje više dasaka. Sa prečagama su izrađivana vrata, kapije, daske za sto i kanate. Na ručicama pluga, prednjem i zadnjem nosaču zaprežnih kola, spaja, vezuje i učvršćuje noseće delove. [Crn.] (Kaz. stola B. Petrović, zapis F. Paunjelović, Osnić, 1987) [Crn.]

Rudna Glava

988

brăzdui

brăzdui

браздати

brăzdui (ĭuo brăzduĭesk, ĭel brăzduĭașće) [akc. brăzdui] (gl. p.) — brazdati, povlačiti brazdu, orati ◊ pomîntu ĭe tare ka pĭatra, no sî sa puată brăzdui ļesńe — zemlja je tvrda kao kamen, neće moći lako da se izbrazda [Por.]

Rudna Glava

6197

brebeńel

brebenel

млађа

brebeńel (mn. brebeńeĭ) [akc. brebeńel] (i. m.) — (bot.) mlađa, mlađik, klokoćica (Corydalis-cava) ◊ brebeńel ĭe fluare kare măĭ întîĭ dă primovara, o vîrstă ku fluare balastră, da alta ku fluare albă — mlađa je prvo prolećno cveće, jedna vrsta ima ljubičast, a druga beli cvet ◊ brebeńeĭ kuļeg muĭeriļi șă-ĭ duk la morminț, unđe-ĭ tamîĭe șă-ĭ dau đe pomană la-ĭ muorț — mlađu beru žene i nose na groblje, gde je kade i namenjuju pokojnicima ♦ var. bribeńel (Rudna Glava) [Por.]

Tanda

1574

bren

brener

бренер

bren (mn. brenurĭ) [akc. bren] (i. s.) — brener a. na karabitnoj lampi ◊ kînd sa astupă brenu la lampă, sa kurîțâ ku o žîțîșuară đi oțăl, supțîrĭe ka păru đin kap — kad se zapuši brener na lempi, čisti se jednom žičicom od čelika, tankom kao dlaka s glave b. na autogenom aparatu za zavarivanje ◊ brenu la aparat đi șfăĭsuit sa aprins ku mașîna — brener na aparatu za zavarivanje palio se šibicom (Crnajka) ♦ var. brener, brĭenîr (Rudna Glava) [Por.] ◊ n-am uḑît ńiś đi bren ńiś đi brĭenîr, kî nuoĭ în Plamna n-am avut lîămpĭ đe kîrabit — nisam čuo ni za bren ni za brener, jer mi u Plavni nismo imali karabitne lampe (Plavna) [Pad.]

Crnajka

986

briĭ

brei

просинац

briĭ (mn. briĭе) [akc. briĭ] (i. m.) — (bot.) prosinac (Mercurialis perennis) ◊ briĭu ku buobe ruoșîĭe ĭe ļak, da aăla ku boboļi ńagre ĭe otrauă, puoț numa să ći mînžășć ku ĭel — prosinac sa crvenim bobicama je lekovit, a sa crnim je otrovan, možeš samo da se mažeš njime ◊ (kal.) briĭu sa kuļaźe-n ḑîua lu Dumińika mare — prosinac se bere samo u Veliku nedelju (nedelja na Duhove) [Por.]

Rudna Glava

742

brîbeńel

brebenel

млађак

brîbeńel (mn. brîbeńiĭ) [akc. brîbeńel] (i. m.) — (bot.) mlađak (Corydalis) ◊ brîbeńel ĭe un fĭeļ đi fluarĭe padurĭaļńikă, kare-n fluare măĭ întîń primovara — mlađak je šumski cvet koji prvi procveta u proleće ◊ fluoriļi alu brîbeńel sînt măĭ mult albe șî vînît đeșkis — cvetovi mlađaka su najčešće beli i svetloplavi ◊ brîbeńelu ĭe buĭađe tare veńinuasă — mlađak je jako otrovna biljka ♦ var. brîbeńiel, bîrbeńiel, brebeńiel, bribeńiel [Por.] ♦ dij. var. brebeńiĭal (Ranovac) [Mlava]

Rudna Glava

1769

brîndușă

brândușă

шафран

brîndușă (mn. brîndușă) [akc. brîndușă] (i. ž.) — (bot.) šafran, mrazovac, brnuduša ◊ ĭastă brîndușă đi primovară șî đi taumnă — postoji prolećni i jesenji šafran (Crocus heuffelianus, Crocus moesiacus) ◊ dupa floriļe-șća frumuasă, s-a dat nume la fĭaće: Brndușa — prema ovom lepom poljskom cveću davalo se i ime devojčicama: Brdnuša [Por.] ♦ dij. var. ♦ brîndușauă [Crn.]

Rudna Glava

756

brînḑă

brânză

сир

brînḑă [akc. brînḑă] (i. ž.) — sir, životna namirnica koja se dobija sirenjem i preradom mleka ◊ brînḑă đin lapće đi uaĭe — sir od ovčjeg mleka ◊ brînḑă đin lapće đi vakă — sir od kravljeg mleka ◊ la nuoĭ nu să faśe brînḑă muaļe — kod nas se ne pravi neceđen sir ◊ brînḑă stuarsă — ceđen i presovan sir ◊ brînḑa sa întarit — sir je prevreo ◊ faļiĭ đi brînḑă — kriške sira, velije ♦ var. brînză (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad, Zlot) [Crn.] ◊ brînḑă đi uaĭe — ovčji sir ◊ brînḑă đi vakă — kravlji sir ◊ brînḑă đi kapră — kozji sir ◊ brînḑă tare — tvrdi sir ◊ brînḑă muaļe — meki sir ◊ brînḑă ku koļașă — sir i kačamak [Por.]

(izr.) Nu faśe ĭel brînḑă ku ĭa. — Neće on sa njom sira praviti. (Nije ona za njega.)(Zapis: F. Paunjelović, Osnić)[Crn.] var. Nu fak iĭ brînḑă amînduoĭ. — Neće njih dvoje sir da prave. (Za one koji se uzimaju, ali nisu jedno za drugo pa se ocenjuje da im brak neće uspeti). (Zapis: Durlić, Rudna Glava)[Por.]
(stih)
Bună brînḑa da șî kașu,
Măĭ śobańe, măĭ!
Da măĭ bun ĭe śobanașu,
Măĭ śobańe, măĭ!
—
Dobar sir je, a i kaša,
Hej, čobanče, hej!
Al još bolje čobanašče,
Hej, čobanče, hej!

(Iz vlaške pesme „Măĭ śobańe đi la uoĭ”, kaz. Borislav Paunović, r.s. Tanda, zapis: Durlić, Rudna Glava 2011).

Osnić

32

brînḑuĭkă

brînzică

сирко

brînḑuĭkă (mn. brînḑuĭś) [akc. brînḑuĭkă] (i. ž.) (hip.) (pej.) — sirko, čovek koji preteruje u jedenju sira ◊ miĭe mĭ-a ḑîs brînḑuĭkă kînd am fuost mik, kă n-am mînkat alta ńimika, numa brînḑă ku koļașă — mene su zvali „sirko” kad sam bio mali, jer nisam jeo ništa durgo, sem sira sa kačamkom [Por.] ∞ brînḑă

Rudna Glava

977

brînkă

brâncă

црвени ветар

brînkă¹ (mn. brînś) [akc. brînkă] (i. ž.) — (med.) crveni vetar, bolni otoci na koži crvene boje (Erysipelas) ◊ s-a bulnavit đi brînkă, șî s-a dus la vrîžîtuare să-ĭ đeskînće — oboleo je od crvenog vetra, i otišao je kod vračare da mu prebaje [Por.]

Rudna Glava

1557

brînkă

brâncă

рука

brînkă² (mn. brînś) [akc. brînkă] — 1. (i. ž.) (zast.) (anat.) ruka ◊ s-a prins đi brînś kînd a žukat — hvatali su se za ruke kada su igrali (Blizna) ◊ vuorba brînkă s-a pĭerdut, akuma șćim numa și ĭe mîna — reč „brnka” se izgubila, sada znamo samo šta je „m’na” (ruka) 2. (pril.) klečeći, ležeći oslonjen na kolenima i laktovima ◊ a kaḑut în brînś, a kaḑut în patru — pao na sve četiri, tj. na ruke i noge (Rudna Glava, Tanda) [Por.] ◊ stîă-n brînś — stoji na sve četiri, tj. leži oslonjen na laktove i kolena (Jasikovo) [GPek] 3. (fig) (u izr.) uz veliki napor, s velikim mukom; golim rukama, bez ičije pomoći ◊ am ramas văduvă, ș-am skuos kopiĭi pi brînś — ostala sam udovica, i decu sam izvela (na put) golim rukama (Tanda) [Por.] ♦ up. mînă, abușļa

Tanda

3765

brîśag

briceag

бритва

brîśag [akc. brîśag] (i. s.) ● v. bîrśag [Por.]

Rudna Glava

904

brĭană

breană

мрена

brĭană (mn. brĭeń) [akc. brĭană] (i. ž.) — (iht.) mrena, vrsta rečne ribe (Barbus fluviatilis) ◊ ĭuo nu șću dar fi-va la nuoĭ în rîu brĭeń, kă nu mis pĭeșkarĭ — ja ne znam da li u našoj reci ima mrena, jer nisam pecaroš ♦ up. kîrkușă [Por.]

Rudna Glava

911

brĭaz

breaz

шарен

brĭaz (brĭază) (mn. brĭež, brĭază) [akc. brĭaz] (prid.) — šaren po licu, „šarko” ◊ măĭ đes brĭază pi buot ĭe vaka, șî la-șa vită îĭ ḑîśem „brĭeza”, pi sîrbĭașće ar veńi „šara”, kum ĭastă kare baș așa-ș boćaḑă vaka, pi sîrbĭașće — najčešće je šarena po njušci krava, i takvo goveče mi zovemo „breza”, na srpskom bi bilo „šara”, ima ljudi koji baš toku zovu svoju kravu, po srpskom ◊ Brĭaz ĭe poļikra lu uom kare ĭe pistriț pi față, kare are pĭaće albe pi fire, da aĭ luĭ ńepuoț kapîtă poļikră Brezuońi — Brjaz je nadimak čoveka koji je šaren u licu, koji ima bele pege na obrazu, a njegovi potomci dobiju nadimak Brezoni („Brjazovići”) ♦ sin. pistriț [Por.]

Rudna Glava

917

brĭazdă

brazdă

бразда

brĭazdă (mn. brîăžđ) [akc. brĭazdă] (i. ž.) — 1. brazda, udubljenje koje plug ostavlja na površini zemlje pri oranju ◊ kînd arĭ ku vićiļi, șî kînd plugu-ț sîare đin brĭazdă, kî ĭe pomîntu tare, loko-la ńiarat în fundu brîažđi, sa kĭamă pîrś — kad oreš stokom, i kad ti plug iskoči iz brazde zbog tvrde zemlje, onaj nepoorani deo na dnu brazde zove se jarac 2. dugačak i uzan trag iza nekog predmeta koji se kretao ili koji je vučen ◊ a trĭekut kare a fi trĭekt ku saĭna pin namĭeț, ș-a ramas brîăžđ adînś dupa ĭel — neko je prošao sankama kroz smetove, i ostavio duboke brazde za sobom ♦ (demin.) brĭazduță, brĭezduļeț ♦ (augm.) brĭazduoń ♦ sin. șîrag [Por.] ∞ brăzdui

Rudna Glava

2016

brĭeză

breza

бреза

brĭeză (mn. brĭez) [akc. brĭeză] (i. ž.) — (bot.) breza (Betula pendula) ◊ brĭeză ĭe ļiemn supțîrĭe, are skuarță albă ku pĭaće ńagre — breza je tanko drvo, ima belu koru sa crnim pegama ◊ rumîńi aĭ batrîń aăla ļiemn a kĭemat mastak — stari Vlasi su ovo drvo zvali „mastak” ♦ sin. mastak [Por.]

Rudna Glava

989

brĭezdat

brăzdat

браздаст

brĭezdat (brĭezdată) (mn. brĭezdaț, brĭezdaće) [akc. brĭezdat] (prid.) — brazdast, koji ima brazde, koji ima oblik brazde; izbrazdan; udubljen ♦ sin. înkrĭețat, zbîrśit ◊ drumu đi kar pi kulme ĭe tuot înbrĭezdat đi apă, kare a kurs dupa pluaĭe, parke ĭe arat ku plugu — kolski put na kulmi je sav brazdast od vode koja je tekla posle kiše, kao da je izoran plugom ♦ var. brăzduit [Por.] ∞ brăzdui

Rudna Glava

996

brođală

brodeală

погађање

brođală (mn. brođaļе) [akc. bruđală] (i. ž.) — pogađanje, otkrivanje nečega posle više pokušaja ◊ ma mir, atîta brođala-luor sî gasiaskă bańa-ĭ pitulaț, șî la urmă ńimika, đin triĭ pĭ-a măĭ lungă — čudim se, toliko njihovo pokušavanje da nađu sakriveno blago, i na kraju šipak ♦ var. bruđală [Por.] ∞ brođi

Rudna Glava

995

brođi

brodi

погодити

brođi (ĭuo brođiesk, ĭel brođiașće) [akc. brođi] (gl.) — pogoditi, potrefiti, pronaći ◊ śerkă, sa kinui, la urmă brođi gaura-n gard, șî sa pĭerdu — probao je, mučio se, na kraju pronađe rupu u ogradi, i izgubi se ◊ dakă nu kunuoșć luoku, amunka brođeșć drumu — ako ne poznaješ mesto, teško ćeš pronaći put ♦ sin. putrîvi [Por.]

Rudna Glava

998

brođit

brodit

нађен

brođit (brođită) (mn. brođiț, brođiće) [akc. brođit] (prid.) — nađen, otkriven traganjem, pogođen ◊ la urmă vaḑură kă poćaka nuĭe brođită, șî sa întuarsîră — na kraju videše da staza nije pogođena, i vratiše se ♦ var. bruđit ♦ sin. gasît, putrîvit [Por.] ∞ brođi

Rudna Glava

870

bronkai

broncai ?

басирати

bronkai (ĭuo bruankîĭ, ĭel bruankîĭe) [akc. bronkai] (gl.) — 1. basirati, svirati kontrabas 2. (iron.) imitirati sviranje kontrabasa 3. (pej.) (onom.) brundati, proizvoditi dubok zvuk, sličan zvuku kontrabasa 4. (fig.) terati inat, gunđati ◊ la moșo-sta śeva nu-ĭ pi vuoĭe, numa bruankîĭe pin kasă — ovom čiči nešto nije po volji, samo gunđa po kući [Por.]

Rudna Glava

869

bronkaș

broncaș

контрабасиста

bronkaș (mn. bronkaș) [akc. bronkaș] (i. m.) — kontrabasista, muzičar koji svira kontrabas, drveni žičani instrument ◊ în banda nuastră am avut șî bronkaș, șî tubașîărĭ — u našem okestru imali smo i kontrabasistu, i bubnjara [Por.] ∞ bronkai

Rudna Glava

1879

brontavit

cangrenat

гангренозан

brontavit (brontavită) (mn. brontaviț, brontaviće) [akc. brontavit] (prid.) — gangrenozan, zahvaćen gangrenom, oboleo od gangrene ◊ mi s-a brontavit piśuoru, șî duolturi mi la taĭat đi la źanunkĭe-n vaļe — noga mi je bila gangrenozna, i doktori su mi je isekli od kolena na dole ♦ var. bruntavit [Por.] ♦ dij. var. blontirit (Krivelj) [Crn.] ∞ bruont

Rudna Glava

2117

broskan

broscan

жабац

broskan (mn. broskań) [akc. broskan] (i. m.) — (zool.) žabac, mužjak žabe ◊ kînd ĭastă bruaskă, muara să fiĭe șî broskan, da pi śe sa va kunoșća, draku đin baltă va șći — kada ima žabe mora da bude i žabac, a po čemu se prepoznaju, đavo iz bare će znati ♦ (demin.) broskanuț, broskańel ♦ (augm.) broskoćeu ♦ var. broskuoĭ [Por.] ∞ bruaskă

Rudna Glava

868

bruankă

broancă

контрабас

bruankă (mn. bruonś) [akc. bruankă] (i. ž.) — 1. (muz.) kontrabas, veliki drveni instrument sa četiri žice, sličan violini ◊ în bruankă aĭ nuoștri n-a kîntat đi bîtrîńață, mi-ntîń s-a vaḑut în taĭfiļi țîgańeșć dupa ratu ku mńamț — na kontrabasu naši nisu svirali od starine, on je prvi put viđen u ciganskim orkestrima posle rata sa Nemcima 2. (antr.) Bruankă — obavezan nadimak kontrabasista ◊ Ĭanku Bruankă n-a kîntat în bruankă, numa a fuost fakut ka bruanka, pă lumĭa la poļikrit așa đin glumă — Janko Bronka nije svirao kontrabas, ali je bio nalik na njega, pa su ga ljudi tako nazvali u šali ◊ Vană, kopilu-lu Ĭanku Bronkașu — Jovan, sin Janka Bronke, „Kontrabasiste” [Por.] ∞ bronkai

Rudna Glava

4976

bruaskă ku śovańe

broască țestoasă

корњача

bruaskă ku śovańe (mn. bruoșć ku śovań) [akc. bruaskă ku śovańe] (sint.) — (bot.) kornjača (Testudo graeca) ◊ bruaskă ku śovańe are śovańe đi uos tare, kare grĭeu sa sparźe — kornjača ima čvrst koštani oklop koji se teško razbija ◊ bruaskă ku śovańe sapă kuĭb în pomînt, șî-n ĭel faśe uauă — kornjača kopa gnezdo u zemlji, i u njega polaže jaja ♦ var. bruaskă ku śovată (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. broaskă țăstoasă (Malajnica) [Pad.], (Prahovo) [Kmp.] ♦ dij. var. broaskă ku śovanu (Melnica) [Mlava] ♦ dij. var. broskă ćistosă (Majdanpek) [Buf.] ♦ dij. var. bruaska ku śokan (Sena) [Zvizd] ∞ bruaskă

(ver.) Kare omuară bruaska ku śovańe, iĭ muare mumî-sa. — Ko ubije kornjaču, umreće mu majka. (Zapis: Durlić. Čuo u ranom detinjstvu u Rudnoj Glavi.) [Por.]

Rudna Glava

958

bruma

bruma

опалити (сланом)

bruma (ĭuo brumĭeḑ, ĭel brumĭaḑă) [akc. bruma] (gl.) — opaliti slanom, izgoreti od slane (za biljke) ◊ a veńit tuamna, a strîns źeru, o să ńi sa brumĭaḑă fluoriļi în građină — došla je jesen, stegao je mraz, slana će nam opaliti cveće u bašti [Por.]

Rudna Glava

956

brumarĭ

brumarel

октобар

brumarĭ [akc. brumarĭ] (i. m.) — (kal.) (zast.) oktobar ◊ pi brumarĭ lumĭa a arat ș-a pus grĭu — u oktobru su ljudi orali i sejali žito ◊ pi brumarĭ s-a slobaḑît kîmpu — u oktobru se dozvoljavala slobodna ispaša ♦ / < brumă — slana [Crn.] ∞ lună

(stih) Anu, ani triḑă-ș patru,
Șapće ḑîļe đi brumare,
A pļekat anuostru kraļe,
În drumă să drumaĭaskă,
Șî miru sî ļigutuĭaskă.

U godini trijes’ četvrte
Sedmog dana u oktobru,
Pošao je naš nam kralju,
Na drum dalek da putuje
I u svetu mir da sklopi.

(Odlomak iz pesme o pogibiji kralja Aleksandra. Kaz. Gergina Durlić, 1924. zapis: Durlić, Rudna Glava, 31. VIII 1982.) [Por.]

Osnić

957

brumat

brumat

опаљен сланом

brumat (brumată) (mn. brumaț, brumaće) [akc. brumat] (prid.) — opaljen slanom, izgoren slanom ♦ var. brumait [akc. brumait] ◊ tuaće fluoriļi în građină a ars đi brumă — sve cveće u bašti je izgorelo od slane [Por.] ∞ bruma

(stih)
Floriśikă întuńakată
Śe ĭeș ńagră șî uskată,
Or bruma ć-a brumait,
Or mana ć-a manuit?
—
Moj cvetiću potamneli,
Što mi crniš i što veneš,
Da l’ te slana noću pali,
Il’ te mana danju gori?

(Iz ljubavne pesme P. Perića iz Osnića, peva Miroslav Čulinović iz Šarbanovca, zapis F. Paunjelović, Šarbanovac 2007) [Crn.]

Rudna Glava

1878

bruont

cangrenă

гангрена

bruont (mn. bruonturĭ) [akc. bruont] (i. s.) — (med.) gangrena; bront ◊ s-a-nbrukat în piruoń ruźińit, șî piśuoru ĭ-a luvat bruont — ubo se na zarđali ekser, i nogu mu je zahvatila gangrena ♦ var. bluont (Tanda) [Por.] ◊ bruont ĭe karńe viĭe — bront je živa rana (Rašanac) [Mlava]

Rudna Glava

985

bruoskariĭe

broscărie

жабљак

bruoskariĭe (mn. bruoskariĭ) [akc. bruoskariĭe] (i. ž.) — žabljak, mesto sa mnogo žaba; baruština ◊ s-a fakut în luok un baltuoń ku tuot, o să-m fiĭe luoku numa o bruoskariĭe ku bruoșć đ-aļi vĭerḑ, în luok đi kukuruḑ — napravila se u njivi ogromna baruština, biće mi njiva samo jedan žabljak sa zelenim žabama umesto kukuruza [Por.] ∞ bruaskă

Rudna Glava

1966

brus

brus

брус

brus (mn. bruș) [akc. brus] (i. m.) — 1. brus, kamen za oštrenje sečiva ◊ brus đi kuasă — brus za kosu ◊ ku brusu sa askuće tuot śe are taiș — brusom se oštri sve što ima sečivo ♦ sin. kuće, glađe 2. (vulg.) izmet, govno ◊ kare s-a fi kakat aiśa în mižluoku poćeśi, ș-a lasat bruso-la așa đi sî đa uomu în ĭel, dabugoda đi pomană sî-ĭ fiĭe — ko se posrao ovde nasred staze, i ostavio ovo govno tako da čovek ugazi u njega, daboga mu za podušje bilo 3. (psih.) durenje, nadurenost ◊ kopilașu s-a mîńiĭat șî stă brus lînga masă, nu vrĭa sî manînśe ku nuoĭ — dečko se naljutio i naduren stoji kraj sofre, neće da jede s nama ♦ / (skr.) < brusnat [Por.]

Rudna Glava

1967

brusnat

brusnat

надурен

brusnat (brusnată) (mn. brusnaț, brusnaće) [akc. brusnat] (prid.) — naduren, napućenih usana, ljutit ◊ am duauă fĭaće đizmerdaće, dakă nu ļi laș la źuok, în stare sînt sî fiĭe tuota ḑîua înbrusnaće — ima dve razmažene ćerke, ako ih ne pustiš na igranku, u stanju su da ceo dan budu nadurene ♦ skr. brus ♦ var. înbrusnat ♦ sin. bufnat, înbifnat, buzumfat [Por.] ∞ brus

Rudna Glava

4088

buala rîa

boală-rea

падавица

buala rîa (mn. buaļe rîaļe) [akc. buala rîa] (i. ž.) — (med.) padavica, epilepsija ◊ boala rîa ĭe batrînă șî grĭa buala kare uomu o pațîașće pintru pakaće alu stramoșî luĭ — padavica je stara i teška boljka, koju čovek pati zbog grehova njegovih predaka ◊ kînd ăl prinđe buala rîa, uomu kađe, sa pĭarđe, sa zbaće tuot șî faśe spumă la gură — kad čoveka spopadne padavica, on pada, izgubi se, trese se sav i na ustima mu izbija pena ◊ ḑĭļiļi în kare nu sa kućaḑă lukra pintru buala rîa, sînt marța șî žuoĭa đintîń dupa Kraśun, Zîpostîtol mik, Pașć șî Rusaļe — dani kada se ne sme raditi zbog padavice, jesu prvi utorak i četvrtak posle Božića, Malih poklada, Uskrsa i Rusalja [Por.] ∞ boļi

Rudna Glava

4723

buankańi

boncai

букати

buankańi (ĭuo buankańesk, ĭel buankańașće) [akc. buankîńi] (gl. ref.) — (o volovima) bukati ◊ buoĭi sa buankîńe kînd sa bat în kuarńe șî rîșkîĭe pomîntu — volovi buču kad se bodu rogovima i razrivaju zemlju papcima [Por.]

Rudna Glava

794

buaskă

boască

комина

buaskă [akc. buaskă] (i. ž.) — komina, ono što ostane kada se iscedi sok iz voća (šljive, grožđa i dr.) tokom obrade; kom, drop, džibra ◊ buaska sa dîă la puorś — komina se daje svinjama [Por.]

Rudna Glava

589

buată

botă

мочуга

buată (mn. buoț) [akc. buată] (i. ž.) — (tehn.) 1. močuga, drvena batina sa zadebljanim vrhom, primitivna alatka za mlaćenje, mlat, bat, tučak ◊ buata ĭe un bît skurt șî țapîn, ku buot gruos șî tare — „buata” je jedan kratak i čvrst štap, sa zadebljanim i jakim vrhom ◊ buată đi batut parĭ — mlat za nabijanje kočeva ◊ buată đi batut în pivă — malj za tucanje u avanu [Por.] 2. malj, veliki drveni čekić ◊ tutuk ku kuadă, đi batut pari — trupac sa drškom, za nabijanje kočeva ◊ ku buata am batut pĭańe, kînd am spart la ļamńe — maljem sam zabijao klinove, kad sam cepao drva [Crn.] ∞ buot

(izr.) Đistul o buată la un kar đi uaļe. — Dovoljna je tojaga za kola krčaga. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] (izr.) Kuń pi kuń skuaće, da buata pi tuaće. — Klin se klinom vadi, a močuga vadi sve. (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]

Rudna Glava

983

bubuos

bubos

бубуљичав

bubuos (bubuasă) (mn. bubuoș, bubuasă) [akc. bubuos] (prid.) — 1. (med.) bubuljičav, pun bubuljica, koji ima bubuljice ◊ fată frumuasă, ma ĭe tuată bubuasă la firĭe — lepa devojka, ali je sva bubuljičava po licu 2. (za predmete) neravni, puni čvorova i kvrga ◊ țapańița-sta ĭe tuată bubuasă, nuĭe đi ńimika, bună ĭe numa đi fuok — ova cepanica je sva kvrgava, nije ni za šta, dobra je samo za vatru ♦ var. bubat [Por.] ∞ bubă

Rudna Glava

991

bućeḑa

boteza

крстити (се)

bućeḑa (ĭuo boćeḑ, ĭel boćaḑă) [akc. bućeḑa] (gl. p. ref.) — krstiti (se), kumovati, nadenuti ime ◊ n-am bań, nu șću kom vuoĭ bućeḑa kopilo-sta, kă puopa ĭe prĭa skump — ne znam kako ću krstiti ovo dete, jer je pop preskup [Por.] ♦ dij. var. boťeza [Kmp.]

Rudna Glava

992

bućeḑat

botezat

крштен

bućeḑat (bućeḑată) (mn. bućeḑaț, bućeḑaće) [akc. bućeḑat] (prid.) — kršten, nad kojim je izvršen crkveni obred krštenja ♦ supr. ńibućeḑat ◊ śe drak lukri aśiĭa, iș tu bućeḑat? — šta kog vraga tu radiš, je si li ti kršten ? ♦ supr. ńibućeḑat [Por.] ∞ bućeḑa

Rudna Glava

913

budală

budală

будала

budală (mn. budaļе) [akc. budală] (i. ž.) — budala, prostak, čovek čije je ponašanje nesmotreno i neumesno; glupavko ◊ așa budală kum ĭe ĭel, n-a măĭ vaḑut ĭuo ku uokĭi miĭ — takvu budalu kao što je on, još nisam video svojim očima ♦ sin. pļesńit — čaknut, udaren [Por.]

Rudna Glava

914

budaluos

budalos

будаласт

budaluos (budaluasă) (mn. budaluoș, budaluasă) [akc. budaluos] (prid.) — budalast, naivan, priprost ◊ atîta ĭe đi budaluos kînd sa-nbată, đi n-aĭ altśe, numa să fuź đi ĭel — toliko je budalast kad se napije, da nemaš šta drugo, nego da bežiš od njega [Por.] ∞ budală

Rudna Glava

4701

budonuasă

lucruri vechi

старудија

budonuasă (mn.) [akc. budonuasă] (i. zb.) — starudija, drangulije ◊ budonuasă sa ḑîśe la gramadă đi lomańe batrîńe, mutaće în vrun kuot, or în podrum, kă înga nus đi lupadat đi tuot în gunuoĭ — starudija je gomila starih stvari, sklonjenih u neko ćoše, ili u podrum, jer još nisu za potpuno bacanje na đubrište ♦ var. bodonoasă (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. skulă [Mor.][Mlava]

Rudna Glava

2214

buduruoĭ

buduroĭ

бадањ

buduruoĭ (mn. buduruaĭe) [akc. buduruoĭ] (i. s.) — (tehn.) badanj, veliki šuplji trupac kroz koji voda pada na vodenički točak (РечникМС1) ◊ buduruoĭu la muară a fuost fakut đin butuarkă đi gorun, kare morarĭu adîns a katato ș-a gasîto pi padurĭe — vodenični badanj bio je napravljen od gorunove šupljike, koju je vodeničar posebno tražio i nalazio u šumi (Tanda) [Por.] ◊ buduruoĭu a fuost tare grĭeu đi gasît în padurĭe — badanj je bilo jako teško naći u šumi (Topla) [Crn.] ♦ sin. butuoń (Rudna Glava), butuoĭ (Crnajka) [Por.] ∞ muară

Tanda

799

buḑat

buzat

уснат

buḑat (buḑată) (mn. buḑaț, buḑaće) [akc. buḑat] (prid.) — 1. usnat, koji ima velike, mesnate ili napućene usne 2. (antr.) nadimak ljudi koji imaju takav izgled, i koji vremenom može da postane porodično prezime ◊ Buḑatu, alu Buḑatu, Buḑatuońi, Buḑońi, Buzeĭa, Buzeuońi ... — Buzat, Buzatov, Buzatovići, Buzovići, Buzeja, Buzejići .. [Por.] ♦ Prezime Buzatović registrovano u Crnoj reci, a Buzejić u Homolju, Mlavi, Zviždu [Crn.] [Hom.] [Mlava] [Zvizd] ∞ buḑă

Rudna Glava

539

buḑă

buză

усна

buḑă (mn. buḑ) [akc. buḑă] (i. ž.) — usna, deo lica ◊ mîndra are duauă buḑ, supțîriśe, nuroḑăsk dupa ĭaļe — draga ima dve tanušne usne, ludim za njima ◊ buḑîļi a iĭ sînt dulśe ka mńarĭa — njene usne su slatke ko med [Por.] ♦ dij. var. buză [Kmp.]

(izr.) A umflat buḑîļi. — Nadurio se, naljutio se. ◊ Ku buḑîļi umflaće. — (dosl.) „sa naduvenim usnama”, (fig.) ljut, uvređen (koji zbog toga neće da govori) ◊ S-a ļinźe pi buḑă. — Oblizuje se, očekuje neku poslasticu, dobit i sl. (Zapis: Durlić) [Por.]

Rudna Glava

1887

Buđelan

Budileanu

Буђелан

Buđelan (mn. Buđelań) (i. m.) — (antr.) Buđelan, prezime rudarske familije u Majdanpeku, čiji je predak Todor starinom „sa Karpata”, a u Majdanpek se doselio u drugoj polovini XIX veka iz „Austrije”, tj. iz nekog rudarskog mesta u rumunskom Banatu. [Buf.]

Rudna Glava

1405

buf!

buf

буф

buf! (uzv.) — (onom.) buf! uzvik koji oponaša naglo ispuštanje vazduh a ◊ kînd ĭe śeva tare înflat, șî kînd rasuflă đintr-odată, s-auđe „buf” — kad je nešto jako naduvano, i kad naglo ispusti vazduh, čuje se „buf” [Por.]

Rudna Glava

1968

bufńit

bufnet

хукање

bufńit (mn. bufńiće) [akc. bufńit] (i. s.) — hukanje, huk, težak i dubok izdisaj vazduha ◊ s-auđe un bufńit grĭeu đin koșîărĭe, ka kînd ĭară sa-npung buoi-ĭa — čuje se neko teško hukanje u štali, kao da se opet bodu oni volovi [Por.] ∞ bufńi

Rudna Glava

1969

bufńitură

bufnitură

хука

bufńitură (mn. bufńiturĭ) [akc. bufńitură] (i. ž.) — huka, snažan a dubok zvuk koji nastaje naglim izdisajem vazduha ◊ parke sa taĭe șî sa mînă ńiskar žuaviń marĭ în padure, kî ĭastă koźa vrĭame đi kînd s-aud bufńiturĭ grĭaļe đ-akolo — kao da se teraju i kolju neke krupne zveri u šumi, jer ima dosta vremena otkad se čuje teška huka odande ♦ up. bufńală [Por.] ∞ bufńi

Rudna Glava

905

Bugoglauă

Bugoglaua

Букова глава

Bugoglauă (mn. bugoglăvĭ) [akc. Bugoglauă] (i. ž.) — (top.) Bukova glava, zvano mesto u ataru Rudne Glave, planinski vrh ◊ la Bugoglaua traĭesk bugoglavĭeńi — na Bukovoj glavi žive Bukovoglavci ♦ / < srb. bukova glava < srb. buk — vodopad, slap, glava — (reljef) zašiljeni vrh brda : „brdo iznad vodopada” (exp. Durlić ) [Por.]

Rudna Glava

6468

buĭađa naruadă

datură

буника

buĭađa naruadă (sint.) — (bot.) bunika (Datura stramonium) ◊ sa kĭamă buĭađa naruadă kă ĭe tare veńinuasă — zove se luda biljka jer jako otrovna ◊ krĭașće pi lînga kuośina puorśilor, șă parințî învață kopiĭi să n-o dîraskă, kă puot sî sa otravĭaskă șî sî noroḑaskă, da puot șî sî muară dakă o manînkă — bunika raste oko svinjca i roditelji uče decu da je ne diraju jer mogu da se otruju i da polude, ili da umru ako je jedu ◊ tutunźiĭi a frîmîntat frunḑiļi lu ĭarba naruadă ș-a mistakat ku frunḑăļi tutunuluĭ kare l-a krĭeskut pin građiń, ș-așa a tutuńit — pušači su mleli list bunike i mešali ga sa listovima duvana iz bašte i tako pušili [Por.] ♦ dij. sin. kornaśe [Mlava] ∞ buĭađe

Rudna Glava

856

buĭađe

buiede

биљка

buĭađe (buĭeḑ) [akc. buĭađe] (i. ž.) — 1. (bot.) biljka, pojedini organizam rastinja; travka ◊ la nuoĭ lumĭa adună la buĭeḑ, ļi uskă șă ļi vind la zadrugă — kod nas ljudi sakupljaju bilje, suše ga i prodaju zadruzi ◊ o buĭađe ku fluorĭ ruoșĭe mĭ-a dat supt ferĭastă — jedna biljka sa crvenim cvetom, iznikla mi je pod prozorom ◊ somina ĭe buĭađe kare krĭașće numa pi kîrșe, șî nu sa kuļaźe ku mîna, numa sa baće đin pușka — somina je biljka koja raste samo na kršu, i ne bere se rukom, već se skida pucnjem iz puške ◊ (kal.) Vińirĭa buĭeḑîlor — Biljani petak, dan kada se sakuplja lekovito bilje ♦ (augm.) buĭeḑarĭ — mesto koje su zakrčile buljke; korovište; bujad [Por.] 2. naziv za sve zeljaste biljke čiji pojedinačni naziv nije poznat ◊ am gasît o buĭađe, ama nu șćiu kum o kĭamă — našao sam jednu biljku, ali ne znam kako se zove ◊ buĭeḑîļa-șća sînt buńe đi pus în mînkarĭe — ove biljke su dobre da se stave u jelo (kao začin) ◊ buĭađa-sta ĭe bună đi vinđakat — ova biljka je dobra za lečenje ♦ var. buĭeđe (Valakonja, Savinac) ♦ (augm.) buĭeźak — zemljišni prostor zarastao u korov, zakorovljeno zemljiše [Crn.]

Rudna Glava

766

bukĭartă

buchiartă

униформисано лице

bukĭartă (mn. bukĭarță) [akc. bukĭartă] (i. ž.) — (zast.) uniformisano ili službeno lice ◊ a veńit duauă bukĭarță, șă ļ-a spus să sa muće đ-aśiĭa ku vićiļi în alt luok — došla su dva uniformisana (službena) lica, i kazali im da se presele sa stokom odande na drugo mesto ♦ var. bukĭarță [Por.]

Rudna Glava

1734

bukļuk

bucluc

боклук

bukļuk (mn. bukļukurĭ) [akc. bukļuk] (i. s.) — bokluk, gomila prljavštine, nečistoće, smeća ◊ đistupară țaua, șî đin ĭa bîșńi un bukļuk đi imală — otčepili cu cev, i iz nje je kuljnula gomila prljavštine [Por.]

Rudna Glava

4220

buldańi

boldânea

буљити

buldańi [akc. buldańi] (gl.) ● v. boldăńi [Por.] ∞ boldăńi

Rudna Glava

1001

bulobrĭaće

amfipode

ракушац

bulobrĭaće (mn. bulobrĭeț) [akc. bulobrĭaće] (i. m.) — (zool.) rakušac, vrsta malih rakova, bez oklopa (Amphipoda) ◊ bulobrĭețî la nuoĭ sa gasăsk pi la izvuarîļi alu ogașă, traĭesk pi supt frunḑă kare a kaḑut în apă — rakušci se nalaze u izvorištima potoka, žive ispod lišća koje je palo u vodu [Por.]

(opis) Đimult, babiļi ku bulobrĭețî a ļikuit kopiĭi aĭ miś kînd avut fuok mare: a pus bulobrĭeț pi ćiamĭe la kopil, șî ĭ-a țînut pănă nu a roșît; kînd roșăsk, iĭ labîdă șî pun alțî, șî așa-ĭ skimbă pănă nu ramîn ńegri, kum sînt iĭ, luvaț đin apă. — Nekada, babe su sa rakušcima lečile malu decu od visoke temperature: stavljali su rakušce detetu na teme, i držali ih dok ne pocrvene; kad pocrvene, bacaju ih i stavljaju druge, i tako ih menjaju dok ne ostanu crni, kakvi su oni kada se izvade iz vode. (Kazivač: Gergina Durlić, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1982) [Por.]

Rudna Glava

745

buļubașă

bulibașă

буљубаша

buļubașă (mn. buļubașurĭ ?) [akc. buļubașă] (i. m.) — 1. starešina ili vođa grupe vojnika, odmetnika, hajduka ili razbojnika 2. (zast.) nadimak, koji je u pojedinim slučajevima postao prezime potomaka, i sačuvan ili u izvornom obliku (Majdanpek, V. Gradište), ili u nekoj posrbljenoj formi: Buljubašić (Halovo), Buljubašević (Zaječar), i to ne samo u vlaškim, nego i u srpskim porodicama [Por.]

Rudna Glava

891

bunataće

bunătate

добро

bunataće (mn. bunatățurĭ) [akc. bunataće] (i. ž.) — I. 1. dobro, dobrota, dobrodušnost ◊ bunataće đi uom — dobričina 2. imovina ◊ a vrut să-ĭ vind ĭuo bunataća a mĭa pi duauă parîaļe — hteo je da mu prodam moju imovinu za dve pare II. var. bunu ◊ Nu întuork bunu la stuaka mĭa — Ne vraćam (=odbacujem) dobro moje stoke (iz bajalice) ♦ (demin.) buńeț ◊ uom buńeț — dobrica ♦ (mn. buńețurĭ) ◊ Nu întuork buńețurļi la kasa mĭa — Ne vraćam (=odbacujem) dobra moje kuće (iz iste bajalice) III. (rel.) dobročinstvo, dobro delo ◊ a trait ka sfîntu, a kreḑut în dumńeḑîu, șă traĭu luĭ a fuost pļin đi bunatățurĭ — živeo je kao svetac, verovao je u boga, i njegov je život bio pun dobročinstava [Por.] ∞ bun

Rudna Glava

2267

bunăsama

bunăseamă

обазриво

bunăsamа [akc. bunăsama] (pril.) — (zast.) obazrivo, pažljivo ◊ lukră ku bunăsama, să nu ći farîmĭ — radi obazrivo, da se ne povrediš ♦ / bună — dobra + sama — pažnja [Por.] ∞ bun

(izr.) Aĭ’ ku sînataće, pļiakă ku bunăsama! — (dosl.) Hajd’ u zdravlje, pođi s pažnjom! (=putuj sigurno; pozdrav na rastanku. Kaz. Bora Paunović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 17. VII 2013) [Por.]

Rudna Glava

982

bundă

bundă

бунда

bundă (mn. bunḑ) [akc. bundă] (i. ž.) — bunda, zimski kaput postavljen krznom ◊ aĭ batrîń n-a șćut đi bundă, ĭa a ĭeșît înkuaśa, a kîpatato lukratuori pi la rudńik, ka înbrîkamînt đi ĭarnă — stari nisu znali za bundu, ona se pojavila skoro, prvi su je dobili radnici u rudniku, kao deo zimske odeće [Por.]

Rudna Glava

861

bungur

bulbuc

мехур

bungur (mn. bungurĭ) [akc. bungur] (i. m.) — 1. mehur, plik ◊ kînd pluaĭe, đin pikurĭ în baltă sî fak bungurĭ — kad pada kiša, od kapi se u bari stvaraju mehuri ♦ (dem.) bungurĭel — mehurić, plikčić 2. (med.) osip ◊ la kopil ĭasă bungurĭeĭ pi pĭaļe — detetu se na koži javljaju plikčići [Crn.] ◊ șî pi pĭeļe đi uom ĭasă bungurĭ — i na koži čoveka izbijaju plikovi (Tanda) ◊ tuot s-a umplut đi bunguri ruoșĭe — sav se osuo crvenim osipom (Rudna Glava) [Por.]

Osnić

2266

buńață

buneaţă

доброта

buńață (mn. buńețurĭ) [akc. buńață] (i. ž.) — (zast.) dobrota; dobročinstvo; dobrobit ◊ s-a strîkat lumĭa, uamińi a pĭerdut buńața — svet se iskvario, ljudi su izgubili dobrotu ◊ uomu trăbe să lukre đi buńețu kășî luĭ — čovek treba da radi za dobrobit svoje kuće ◊ đi tuata buńață dumńeḑîu îț mulțamĭașće — za svako dobročinstvo bog ti se zahvaljuje ♦ var. (mn. buńiețurĭ) [Por.] ∞ bun

Rudna Glava

790

buobabi

boul-babei

јеленак

buobabi [akc. buobabi] (i. m.) — (ent.) jelenak (Lucanus servus) ♦ var. boubabi, buoubabi — „babin vo” ◊ buobabi ĭe o guangă ku kuarńe — jelenak je buba sa rogovima ♦ sin. śerb — „jelen” ♦ sin. gongău (Tanda)♦ up. buou, bou [Por.]

Rudna Glava

906

buobît

bobot

водопад

buobît (mn. buobîće) [akc. buobît] (i. s.) — vodopad, slap, buk ◊ la nuoĭ ĭastă pi Șașka duauă luokurĭ ku așa nume: Buobîto-l mik, șî Buobîto-l mare — kod nas na Šašci ima dva mesta sa takvim nazivom: Veliki buk, i Mali buk ♦ var. bobît [Por.]

Rudna Glava

1236

buoișće

boiște

бојиште

buoișće (mn. buoișć) [akc. buoișće] (i. ž.) — 1. bojište а. mesto gde matica reke udara u granu drveta koja se nadnela nad vodu ◊ kînd lukri ku aĭ rîăĭ, șî trîabe să skuoț draśi đin apă đi să-ĭ trîmĭeț vrunđeva, tu će duś la rîu șî kaț krĭanga kare baće buoișća, șă la ĭa đeskînț ku kuțît ńegru — kada se baviš crnom magijom, i treba da izvučeš đavole iz vode da bi ih negde poslao, ti odeš na reku i tražiš granu koja bije po vodi, i kod nje baješ sa crnim nožem (Crnajka) b. mesto u brzacima reke gde, naročito u večernjim satima, ribe iskaču iz vode u lovu na mušice 2. igralište ◊ fiekare luok unđe kopiĭi a batut puarka, or k-a žukat kļisu, s-a kemat buoișće — bilo koje mesto gde su deca igrala „svinjicu” ili klis, zvalo se bojište (Rudna Glava) [Por.]

Crnajka

837

buolbură

bolbură / volbură

слак

buolbură (mn. buolburĭ) [akc. buolbură] (i. ž.) — (bot.) slak, poponac (Convolvulus arvensis) ◊ buolbura ĭe bună numa đi dat la puorś, đi iĭ aĭa ĭe mare dulśață — slak je dobar samo da se daje svinjama, za njih je to velika poslastica ♦ var. bolbură [Por.]

Rudna Glava

803

buold

bold

бодља

buold (mn. buolduri, buolđe) [akc. buold] (i. m.) — bodlja, šiljak, zašiljeni vrh ◊ buoldu fusuluĭ đi tuors — vrh vretena za predenje ◊ buoldu lu kalkîńu muori ĭe askuțîț, da kalkîńu ĭe îń patru muke, fakut đin oțăl đi rang — bad ostanca vodeničnog vretena je oštar, a ostanac je četvorostrano iskovan od čelične ćuskije [Por.]

Rudna Glava

807

Buolđa

Bolda

Болџа

Buolđa [akc. Buolđa] (i. m.) — Boldža, često ime za psa, naročito za male pse, kućne ljubimce, čija se vrsta zove bolđiu [Por.] ∞ buold

Rudna Glava

1896

buonț

bulz

шароње

buonț (mn. buonțurĭ) [akc. buonț] (i. s.) — 1. (nutr.) šaronje,¹⁾ šaruljća,²⁾ parče toplog kačamka, sa uvaljanim sirom ◊ buonțu ĭe măĭ dulśe kînd un parśiel đi brînḑă tare șî sarată baź într-un vîžmîk đi koļașă kaldă, fakută đin kukuruḑ alb, șî laș kîta sî șćia pănă brînḑa-ĭa nu sa muaĭe — „bonc” je najslađi kada krišku slanog i tvrdog sira uvaljaš u parče toplog kačamka, naopravljenog od belog kukuruza, i pustiš malo da stoji dok se sir ne smekša ♦ sin. popuțoĭ (Tanda), pupuțuoĭ (Topolnica) [Por.] ♦ dij. sin. kukoluoș (Leskovo) ♦ dij. sin. puțuoĭ (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. sin. guguluoĭ (Slatina, Bor) ♦ sin. pupuoĭ (Topla) [Crn.] ♦ dij. sin. gîskă (Šipikovo) [Tim.] 2. (psih.) ljutito dete, koje se duri ◊ la kopilo-sta śeva nuĭe pi vuoĭe, prĭa mult stă buonț în kuot, șî nu vorbĭașće ku ńima — ovom detetu nešto nije po volji, dugo stoji u ćošku nadureno i ne govori ni sa kim [Por.]

(kom.) ¹⁾šaronje, izraz preuzet od Srba iz golubačkog sela Dobra, kojima je ova poslastica poznata, ²⁾šaruljća - izraz preuzet iz timočkog dijalekta srpskog jezika (шаруљћа ж комад средине хлеба и сира сједињен гњечењем у шаци (Јакша Динић, Тимочки дијалекатски речник, Београд, 2008, s.v.) Sursa: JakšaDinić

Rudna Glava

543

buou

bou

во

buou (mn. buoĭ) [akc. buou] (i. m.) — (zool.) vo (Bos taurus) ◊ buou ĭe biku lu kare sînt batuće kuaĭļi, să nu sară pi vaś, numa să fiĭe bun đi lukru — vo je bik kome su stucana jaja, da ne bi mogao da skače na krave, već da bude dobar za rad ◊ tare ka buou — jak kao vo ♦ var. bou ♦ up. bik [Por.] ♦ dij. var. bu (mn. buоĭ) [Kmp.] ∞ vită

(stih)
Karĭe arĭe patru buoĭ,
Kapu-ĭ pļin đi ńivuoĭ,
Da ĭuo nam ńiś o parĭake,
Puort kaśula pi urĭake.
—
Ko ima četri vola,
Muti mu se od nevolja,
A ja par nijedan nemam,
Kapu krivim i ne marim.

(Kaz. B. Paunjelović, zapis F. Paunjelović, Osnić, 1972) [Crn.]

Rudna Glava

629

buratură

borâtură

сперма

buratură (mn. buraturĭ) [akc. buratură] (i. ž.) — sperma, muško seme ◊ ĭ-a dat đin mînă, ș-a umplut pătura đi buratură — onanisao je, i napunio ćebe spermom [Por.] ♦ dij. var. borîtură [Crn.] ∞ borî

Rudna Glava

604

burća

burcea

трбоња

burća (mn. burćeń) [akc. burća] (i. m.) (hip.) (pej.) — trbonja ◊ burća sa ḑîśe đi uom ku burta mare — burća se kaže za čoveka koji ima veliki stomak [Por.] ♦ dij. var. burćilă [GPek] ∞ burtă

Rudna Glava

3776

Burćuońi

Burtea

Трбуховићи

Burćuońi [akc. Burćuońi] (i. m.) ● v. Burćeńi [Por.] ∞ burtă

Rudna Glava

540

burik

buric

пупак

burik (mn. burikurĭ) [akc. burik] (i. s.) — 1. (anat.) pupak, deo stomaka; pupčana vrpca ◊ kopilu kînd să fače i-să taĭe buriku, și să ļagă — kad se dete rodi, pupak mu se odseče, i uveže ◊ la noĭ buriku să păstrează, așa ĭe običaĭu — kod nas se pupčana vrpca čuva, takav je običaj [Kmp.] ◊ đemult, aĭ batrîń în Porĭeśa, a taĭat buriku pi rastău — nekada, stari Porečai su sekli pupak na palici jarma [Por.] 2. (anat.) vrh čovekovog prsta, jagodica ◊ buriku ďeșťuluĭ — jagodica prsta [Kmp.] ◊ atîta źier a fuist, đi mi s-a îngĭețat buriku źeĭśtuluĭ — toliki mraz je bio da su mi se zaledila jagodica prsta [Por.] 3. (pedološki) kvalitetna zemlja ◊ akolo ĭe buriku pomîntuluĭ — tamo je najplodnija zemlja [Kmp.]

(pit.)
Unđe drakol mik? - La burik!
Unđe drakol mare? - Măĭ învaļe!
—
Gde je mali đavo? - Kod pupka!
A veliki? - Malo niže!
(Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]

Samarinovac

739

buriu

buriu

бурило

buriu (mn. buriе) [akc. buriu] (i. s.) — burilo, omanji drveni sud od doga, za čuvanje rakije ◊ în buriu kure rakiĭa la kazan — u burilo teče rakija sa kazana [GPek] ♦ dij. sin. źuban (Rudna Glava), źiban (Tanda) [Por.]

Debeli Lug

4160

burĭaće galbin

burete galbin

лисичарка

burĭaće galbin (mn. burĭeț galbiń) [akc. burĭaće galbin] (i. m.) — (mik.) lisičarka (Cantharellus cibarius) ◊ burĭeț đ-aĭ galbiń sînt śupĭerś galbińe ka śara — lisičarke su pečurke žute kao vosak ◊ burĭeț đ-aĭ galbiń sa măĭ kĭamă șî burĭeț đi pin sfińak — lisičarke se još zovu i pečurke iz crnog grabišta [Por.] ∞ burĭaće

Rudna Glava

4159

burĭaće ĭuće

iuţar

млечњача

burĭaće ĭuće (mn. burĭeț ĭuț) [akc. burĭaće ĭuće] (i. m.) — (mik.) mlečnjača, bela gljiva (Lactarius piperatus) ◊ burĭaće ĭuće ĭe śuparkă albă, pļină đi lapće, kare dă pin padure — mlečnjača je bela pečurka, puna mleka, koja raste po šumi [Por.] ∞ burĭaće

Rudna Glava

864

burkă

burcă

капут

burkă (mn. burś) [akc. burkă] (i. ž.) — 1. kaput, gornji deo muškog odela; sako ◊ kînd ĭe frig, uamińi înbrakă burka — kad je hladno, muškarci oblače kaput ♦ (demin.) burkiță ◊ a măĭ ramas kîta đin śuarik, șî s-a rugat đi kroĭtuorĭ să-ĭ fakă șî o burkiță đi fiu-su — ostalo je malo od sukna, pa je zamolio krojača da mu sašije i kaputić za sina ♦ (augm.) burkuoń [Por.] 2. džemper ◊ muma mĭ-a înpļećit burkă đe lînă — majka mi je isplela džemper od vune ◊ babă Ĭana fărbuĭe burka — baba Jana farba džemper ◊ burka đe lînă ĭe kalduruăsă — džemper od vune je topao [Crn.] ∞ țuală

Rudna Glava

701

burtan

burtan

желудац

burtan (mn. burtań) [akc. burtan] (i. m.) — 1. (anat.) želudac, trbuh, stomak 2. (fig.) debeljko, osoba sa velikim stomakom 3. (antr.) Burtan — „Trbonja”, nadimak za osobu sa velikim stomakom ◊ ĭel ĭe fiu lu Ĭanku Burtan — on je sin Janka Trbonje ♦ / (augm.) < burtă ♦ sin. tîrban [Por.]

Rudna Glava

603

burtanuos

burtos

трбушаст

burtanuos (burtanuasă) (mn. burtanuoș, burtanuosă) [akc. burtanuos] (prid.) — 1. trbušast, sa velikim trbuhom ◊ burtanuos ĭe uom ku burta mare — trbušast je čovek sa velikim stomakom ◊ uamiń burtanuoș đemult n-a fuost mulț, kî tuoț a fomit, ș-a fuost uskaț — trbušastih ljudi je nekada bilo malo, jer su svi gladovali, i bili mršavi 2. obao, zaobljen, izbočen ◊ baluonu đi apă ĭe burtanuos, da kila nu — balon za vodu je trbušast, a flaša nije ♦ sin. tîrbanuos [Por.] ∞ burtă

Rudna Glava

503

burtă

burtă

трбух

burtă (mn. burț) [akc. burtă] (i. ž.) — trbuh, stomak ◊ are durĭerĭ la burtă — ima bolove u stomaku ◊ ma duare burta — boli me stomak ◊ burta muaļe — (anat.) donji deo stomaka, meki trbuh ◊ burta mikă, burta „pi žuos” — „mali stomak”, „donji stomak”: (euf.) deo tela sa genitalijama, u (izr.) „one stvari”, naročito „ženske stvari” [Por.]

(izr.) Burta nainće, ĭel dupa ĭa. — Stomak napred, on za njim.
Ĭa ažuns burta la barbă. — Stigao mu stomak do brade. (Pogrdne izreke koje se upućuju gojaznim ljudima, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]

Rudna Glava

3770

burundău

borândău

бориндеу

burundău [akc. burundău] (i. m.) ● v. borîndău [Por.] ∞ borîndai

Rudna Glava

821

buskofi

boscofi ?

мрљати

buskofi (ĭuo buskofĭesk, ĭel buskofĭașće) [akc. buskofi] (gl. p. ref.) — mrljati, mazati, razmazati, proizvoljno i bez ukusa mešati razne tečne sastojke boje ili hrane ◊ nu șćiĭe sî văruĭe, numa buskofĭașće parĭețî — ne zna da kreči, samo razmazuje zidove ♦ sin. spoi [Por.] ∞ buaskă

Rudna Glava

822

buskofĭală

boscofeală ?

мрља

buskofĭală (mn. buskofĭaļе) [akc. buskofĭală] (i. ž.) — 1. mrlja, brljotina ◊ kopilo-sta a fakut numa o buskofĭală în svĭeskă đi șkuală — ovo dete je napravilo samo neku mrlju u školskoj svesci 2. smeša različitih tečnih sastojaka, bućkuriš ◊ a fakut o buskofĭală đi ḑamă, pućem numa s-o lupadăm la puorś — napravila je bućkuriš od čorbe, možemo samo da je bacimo svinjama [Por.] ∞ buaskă

Rudna Glava

772

buskomĭeļńiță

boscomelniţǎ

бускомелница

buskomĭeļńiță (mn. buskomĭeļńiśe) [akc. buskomĭeļńiță] (i. ž.) — 1. boskomelnica, obredni kolač koji se jedini ljubi na pomanama, prilikom obreda namenjivanja pokojniku (Rudna Glava) 2. sveća kojom se kadi pomana (Gornjane) ◊ buskomĭeļńiță ie lumanarĭe numarată ku ungiĭa, kă la pomană trîabe să fiĭe tuot la număr — boskomelnica je sveća, na kojoj je noktom urezan određen broj recki, jer na pomani treba sve da bude na broju ♦ var. boskomĭeļńiță ♦ up. țuka [Por.]

(opis) Buskomĭeļńița ĭe kolaku ăl măĭ mare la pomană; ĭa iĭ țîńe rîndu. Sa puńe la kapu pomeńi, đi parća đirĭaptă, sa țukă, kî pista ĭa mĭerg tuaće rugamînćiļi, măĭ mare rugamînt ĭe sî sa înpļińaskă pomana: dakă n-afi fakut tuot kum trîabe, să o înpļińaskă Dumńeḑîu ku Maĭka Prîastîśe șî ku Stražărĭu Raĭuluĭ. Đe mult ku ĭa s-a dus la rîu kînd a slubaḑît apa l-aĭ muorț, a puso la marźina api, đi o parće.
—
Boskomelnica je glavni hleb pomane, ona je uređuje. Stavlja se na čelo pomane, sa desne strane, i ljubi se, jer preko nje idu sve molitve, od kojih je najveća ona da Bog, Majka Prečista i Rajski Stražar dopune pomanu, ukoliko joj nešto nedostaje. Nekada je ovaj kolač nošen i na reku, kada se izlivala voda za mrtve, i stavljali su ga na obali reke, sa strane. (Kazivač: Olgica Trailović, Rudna Glava, zapis: Durlić, 2007.) [Por.]

Rudna Glava

3304

Busuĭuaka

Busuioaca

Босиљка

Busuĭuaka [akc. Busuĭuaka] (i. ž.) — (antr.) (zast.) Bosiljka, žensko lično ime ◊ dupa buĭađe busuĭuok, đemult la mulće fĭaće nașî a dat nume Busuĭaka — prema biljci bosiljka, nekada su mnogim devojčicama kumovi davali imena Bosiljka ♦ up. Bosîlka [Por.] ∞ busuĭuok

Rudna Glava

1853

busuĭuok

busuioc

босиљак

busuĭuok (mn. busuĭuaśe) [akc. busuĭuok] (i. s.) — (bot.) bosiljak (Ocimum basilicum) ◊ fir đi busuĭuok — struk bosiljka ◊ busuĭuok ĭe buĭađe sfîntă — bosiljak je sveta biljka ◊ niś un đeskînćik nu puaće fara busuĭuok — ni jedna bajalica ne može bez bosiljka ◊ busuĭuoku ćimpuluĭ — vrsta bosiljka [Por.] ♦ dij. sin. bîsîĭuok (Sige) [Hom.] ◊ busuĭuoku kaluluĭ — divlji, „konjski” bosiljak (Jasikovo) [GPek]

Rudna Glava

1546

buș

floricele

кокице

buș¹ (mn. bușî) (i. m.) — kokice, pečena i raspukla zrna kukuruza ◊ bușî la nuoĭ să fak dîntr-o suartă dă kukuruḑ da-l galbin ku buobu mik — kokice se kod nas prave od jedne vrste žutog kukuruza sa sitnim zrnom [Hom.] [Bran.] ♦ dij. sin. kokuoș (Rudna Glava) ♦ var. kokuașă (Topolnica) [Por.] ♦ dij. sin. śubenśi (Malajnica) [Pad.] ♦ dij. sin. kokodań (Velika Kamenica) [Dun.] ∞ kukuruḑ

Sige

777

bușćan

buștean

пањ

bușćan (mn. bușćeń) [akc. bușćan] (i. m.) — 1. panj, deo drveta koji ostaje na korenu kad se stablo iseče, sruši ili prelomi, bilo da je u zemlji, ili da je izvađen iz nje ◊ am tîrsît pođina, șî mĭ-a măĭ ramas numa ńișći bușćeń đi skuos — istrsio sam padinu, i ostali su mi samo još neki panjevi za vađenje ♦ (demin.) bușćańel, bușćanuț ♦ (augm.) bușćanuoń ♦ sin. truș, śulpan 2. čokot vinove loze ◊ am ḑîaśe bușćeń đi viĭe — imam deset čokota vinove loze [Por.] 3. korenje sasušenog korova i drugog nekorisnog bilja ◊ aĭa śi ĭe în Poreśĭa bușćan, la nuoĭ sa kĭamă buśim, da bușćeńi la nuoĭ sînt rîdaśińiļi kare ramîn șî putraḑăsk dupa buĭeḑ, kînd buĭađa sa uskă — ono što je u Poreču „buščan”, kod nas je „bučim”, a mi „buščan” zovemo korenje biljaka koje je ostalo da truli u zemlji, kad se biljka osuši (Jasikovo) [GPek] ∞ buśim

(opis) (običaj) Đemult s-a înkinat aĭ nuoștri, aĭ batrîń, pi la prazńiśe șî pintru bușćanu śe stîă-n drum, să nu rastuarńe karu, dakă karu lovĭașće în ĭel. — Nekada su naši stari na slavama metanisali i za panj na putu, da ne preture kola, ako kola udare u njega. (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]

Rudna Glava

780

buśauă

bucea

наглавак

buśauă (mn. buśĭaļe) [akc. buśauă] (i. ž.) — (tehn.) naglavak, mufna, čaura, obruč, cev a. metalni obruč na drvenoj glavčini kolskog točka ◊ buśaua ĭe fakută đi kovaś, ka un ińel đi fĭer — „bučava” je nalik na gvozdeni prsten, koji su izrađivali kovači b. drveni pisak na rikalu ◊ buśaua la buśin sa faśe đin suok, kî ĭel ĭe îngăurit gata — pisak za rikalo pravi se od zove, jer ona već ima gotovu rupu [Por.]

Rudna Glava

784

buśińiș

buciniș

кукута

buśińiș (mn. buśińișă) [akc. buśińiș] (i. s.) — (bot.) kukuta, angelika (Anchangelica officinalis) ◊ buśińișu are dudă marĭ, krĭașće înalt — kukuta ima dugačke cevi, raste visoko [Por.] ♦ dij. sin. fifă (Jasikovo) [GPek] (Osnić) [Crn.]

Rudna Glava

684

butavi

umfla

надути

butavi (ĭuo butavĭesk, ĭel butavĭașće) [akc. butavi] (gl. p. ref.) — (med.) naduti (se), nateći, dobiti otok, dobiti vodeni podliv usled neke bolest i ◊ baba a-nśeput a butavi la firĭe, n-o să traĭaskă mult — babi je počelo da natiče lice, neće dugo da živi ◊ mare zîpușală, sa butavĭesk vićiļi la pulpĭe — velika je sparina, stoci će da nateknu vimena [Por.]

Rudna Glava

686

butavit

umflat

отечен

butavit (butavită) (mn. butaviț, butaviće) [akc. butavit] (prid.) — (med.) otečen, natečen, naduvan ◊ tuot ĭe butavit đi bĭare — sav je natečen od pića [Por.] ∞ butavi

Rudna Glava

940

butavitură

umflătură

отеклина

butavitură (mn. butaviturĭ, butavĭelurĭ) [akc. butavitură] (i. ž.) — oteklina, otečeno mesto ◊ am kaḑut pi gĭață, șă am pi șuold o butavitură mare — pao sam na ledu, i imam na butuni veliku oteklinu ♦ sin. umflatură, vîtamatură [Por.] ∞ butavi

Rudna Glava

685

butavĭelă

umflare ?

отеклина

butavĭelă (mn. butavĭaļе) [akc. butavĭelă] (i. ž.) — 1. (med.) otok, oteklina, naduto mesto na telu čoveka ili životinje, nastalo sakupljanjem tečnosti usled bolesti, ili starosti ◊ la bîtrîńață, ĭasă butavĭaļe măĭ mult pi supt uokĭ — u starosti, izbijaju otoci najviše ispod očiju 2 (fig.) naduvenko ◊ o butavĭelă đi uom, să n-aĭ trĭabă ku ĭel — neki naduvenko, da nemaš posla s njim ♦ var. butavĭală [Por.] ∞ butavi

Rudna Glava

950

Buzduakă

bâzduacă

Буздока

Buzduakă [akc. Buzduakă] (i. m.) — (antr.) Buzdoka, nadimak čoveka u Rudnoj Glavi, (pej.) buzdovan, tupan [Por.] ∞ buzdugan

Rudna Glava

1497

buzduakă

bâzdoacă

тупан

buzduakă (mn. buzduoś) [akc. buzduakă] (i. s.) — tupan, glupan, blenta; buzdovan ◊ a trait la nuoĭ un uom pi kare la poļikrit Ĭuakă Buzduakă, kă a fuost, saraku, uom prostovan — živeo kod nas neki čovek koga su zvali Joka Buzdoka, jer je, siroma, bio čovek priprost [Por.] ∞ buzdugan

Rudna Glava

923

buzdugan

buzdugan

буздован

buzdugan (mn. buzdugańe) [akc. buzdugan] (i. s.) — buzdovan 1. srednjevekovno oružje, gvozdena kugla sa drškom ◊ șî traźe Miluș buzduganu, șî ăĭ sparźe kapu la turk — i potegne Miloš buzdovan, i razbije Turčinu glavu (iz nar. prip.) 2. (zast.) močuga, drveni predmet sa drškom i čvornovatim zadebljanjem na vrhu ◊ ma rugaĭ đi ĭel s-îm fakă un maĭ, să bat la parĭ în gard, da ĭel mĭ-a fakut un buzdugan, ma duk să dau pi kap ku ĭel — molio sam ga da mi napravi malj, da nabijem kočeve u ogradi, a on mi je napravio neki buzdovan; idem da ga njime mlatnem po glavi 3. (fig.) tup i glup čovek ◊ veśińi aĭ miĭ sînt ńișći buzdugań, nu măĭ puoț ć-a tăĭnuĭa ku iĭ — moje komšije su neki buzdovani, ne može (š) (se) razgovarati sa njima 3. (fig.) muški polni organ (u nadgovaranju sa ženama) ◊ fuź, soro, înkolo, kă mi sa skuală pîrdańiku đi buzdugan, șî o sî fiĭe beļauă! — beži tamo, sele, jer će mi se dići prokleti buzdovan, pa će biti belaja! ♦ sin. maśukă, buată [Por.]

Rudna Glava

1963

buzumfla

bosumfla

дурити се

buzumfla (ĭuo ma buzumflu, ĭel sa buzumflă) [akc. buzumfla] (gl. p. ref.) — duriti se, naduriti se, napućiti usne u znak ljutnje ◊ kînd ĭeram mik, am șćut ma buzumfla đi fiĭe śe — kad bejah mali, znao sam se duriti za bilo šta ♦ / buḑă — usne + umfla — naduvati, pućiti ♦ sin. brusńi, înbrusńi, înbufna [Por.]

Rudna Glava

800

buzumflat

bosumflat

надурен

buzumflat (buzumflată) (mn. buzumflaț, buzumflaće) [akc. buzumflat] (prid.) — naduren, napućenih usana, ljutit ◊ śe stă kopilo-sta buzumflat? — što li je ovo dete nadureno? ♦ / < buḑă — usna + umflat — naduvan, natečen [Por.] ♦ dij. var. bodgruos (Sige) [Hom.] ∞ buzumfla

Rudna Glava

855

buźak

bugeac

буџак

buźak (mn. buźakurĭ) [akc. buźak] (i. ž.) — budžak, ćumez, zabačen, neuređen i prljav prostor (Речник МС) ◊ kopiļe, nu ći baga-n buźako-la akolo — dete, nemoj da ulaziš u taj budžak tamo ◊ pi lînga kasa luĭ numa ńișće buźakurĭ — oko njegove kuće samo neki budžaci [Por.]

Rudna Glava

2729

țambalău

tămbălău

гужва

țambalău (mn. țambalăĭ) [akc. țambalău] (i. s.) — gužva, haos ◊ ńișći bĭețîuoș la bîlś s-a luvat la bataĭe, uńi a sarit să-ĭ đispartă, alțî sî sa bată, șî s-a fakut un țambalău ku tuot đi žîndari abĭa la spart — neke pijanice su se potukle na vašaru, jedni su skočili da ih razdvoje, drugi da se biju, pa se stvorila opšta gužva koju su žandari jedva rasturili (Tanda) ♦ var. țîmbalău (Rudna Glava) ♦ var. tămbalău ◊ asară la uoră s-a luvat la gîlśao ńișće baĭaț, a fakut tămbalău ș-a strîkat visaļiĭa — sinoć su se na igranci posvađali neki momci, napravili su gužvu i pokvarili veselje (Topolnica) [Por.]

Tanda

1299

țamtaļe

ţămtale

поздрав

țamtaļe (uzv.) — pozdrav, skr. oblik od mulțamtaļe, (dosl.) „mnogo hvala”, koji je opet nastao skraćivanjem složene fraze titulacije u odnosima sa sagovornikom kome je nužno izraziti poštovanje: „mulț ań la duamńa-tĭaļe” — u smislu: „da mi dugo poživite, vaše gospodstvo!” ◊ kînd sa-ntîńiesk duoĭ kunoskuț în drum, unu ḑîśe „Bună kaļa!”, da alalalt iĭ mulțamĭașće ku „Țamtaļe!” — kad se sretnu dva poznanika na putu, jedan kaže „Buna kalja!” (=Sretan put!), a drugi mu se zahvaljuje sa „Camtalje!” [Por.] up. dumitaļe

Rudna Glava

5756

țandîră

țandără

треска

țandîră (mn. țăndîrĭ) [akc. țandîră] (i. ž.) — treska, iverica ◊ kînd a spart la ļamńe, a sarit o țandîră șî ĭ-a dat în uokĭ — kad je cepao drva, iskočila je jedna treska i udarila ga u oko ♦ sin. ĭașkĭe [Por.]

Rudna Glava

1105

țangiu

ţanțoș

кицош

țangiu (mn. țangiĭ) [akc. țangiu] (i. m.) — kicoš, lepo obučen čovek ◊ țangiu, marĭeț, kare ka ĭel — kicoš, doteran, ko je kao on [Por.]

Rudna Glava

1042

țap

ţap

јарац

țap² (mn. țapĭ) (i. m.) — (zool.) jarac ◊ asta vuorbă s-auđe la nuoĭ pin kînćiśe, nuĭe a nuastră, kî nuoĭ la țap iĭ ḑîśem pîrś; puaće fi kă ń-a veńit đi la Kraĭna, țarańi așa kĭamă pîrśu — ova reč se kod nas čuje u pesmama, nije naša jer mi jarca zovemo „prč”; možda nam je došla iz Krajine, jer Carani tako zovu jarca (kaz. iz Tande u Gornjem Poreču) ♦ sin. pîrś [Por.]

(stih) Pusăĭ la mîndra mîna-n kap, / Un padukĭe kît un țap! — Stavih ruku njoj na glavu, / Tamo vaška poput jarca! (Iz pesme o lenjoj ženi, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1982. g.)

Rudna Glava

1093

țapańiță

așchie

цепаница

țapańiță (mn. țapîăńiț) [akc. țapańiță] (i. ž.) — cepanica, deo drveta koji se odvaja cepanjem, prirodno, ili uz pomoć sekire ◊ a spart la ļamńe-n padurĭe, ș-a fakut țapîăńiț đi vinḑare — cepao je drva u šumi, i pravio je cepanice za prodaju ♦ sin. țapļigă [Por.]

Rudna Glava

1119

țapiș

ţăpiș

усправан

țapiș (țapișă) (mn. țapiș) [akc. țapiș] (prid.) — uspravan, krut; štrkljast ◊ ḑîśem đi śeva kî ĭe țapiș kînd ĭe țapîn, șî stă đirĭept în sus — kažemo za nešto da je „capiš” kada je čvrsto i stoji uspravno [Por.] ∞ înțîpeńi

Rudna Glava

5732

țapuș

țepușă

бодљика

țapuș (mn. țapușă) [akc. țapuș] (i. s.) — bodljika ◊ țapuș ĭe un loman ku vîru askuțît — bodljika je neki predmet sa šiljatim vrhom ♦ sin. țaruș [Por.] ∞ spińe

Rudna Glava

2899

țaran

ţăran

Царан

țaran (mn. țarań) [akc. țaran] (i. m.) — (etn.) Caran, Vlah iz Negotinske Krajine ◊ țaranuĭe rumîn đi la Kraĭna — Caran je Vlah iz Krajine ◊ țarań sînt pomînćeń, da aĭ đi pi lînga Dunîrĭe sînt șî peșkarĭ — Carani su zemljoradnici, a oni pored Dunava su i ribari ♦ (ž. r.) țarankă [Por.] ∞ țară

Rudna Glava

2900

țarankă

ţărancă

Царанка

țarankă (mn. țaranś) [akc. țarankă] (i. ž.) — (antr.) Caranka, Vlahinja iz Negotinske Krajine ◊ țaranśiļi puțîn lukră ku viće, ĭaļe sînt măĭ mult pomînćiańe — Caranke malo rade sa stokom, one su većinom zemljoradnice ◊ mulț baĭeț đi la nuoĭ sînt însuraț ku țarănś — mnogi naši momci oženjeni su Carankama ♦ (m. r.) țaran [Por.] ∞ țară

Rudna Glava

1561

țară

ţeară ?

даћа

țară² (mn. țîărĭ) [akc. țară] (i. ž.) — (rel.) daća koja se priređuje u kući pokojnika posle povratka sa njegove sahrane ◊ țara ĭe pomană kare sa dîă la-l muort în ḑîua-ĭa kînd ăl îngruapă — „cara” je daća koja se namenjuje pokojniku na dan kada ga ukopaju [Por.]

Rudna Glava

1031

țasîtură

ţesătură

тканина

țasîtură (mn. țasîturĭ) [akc. țasîtură] (i. ž.) — tkanina, proizvod tkanja ◊ țasîtură đin kîńipă ĭe koźa aspră — tkanina od konoplje je prilično oštra ◊ țasîtură đi śuarik muara sî fiĭe batută bińe — tkanina za sukno mora da bude dobro sabijena [Crn.] dij. var. țîsatură (Rudna Glava), țăsătură (Tanda) [Por.] ∞ țăsa

Osnić

2460

țasut

ţesut²

ткан

țasut (țasută) (mn. țasuț, țasuće) [akc. țasut] (prid.) — tkan, otkan, izatkan ◊ nu măĭ kată ńima păturĭ țasuće — ne traži više niko tkane ponjave [Por.] ∞ țăsa

Rudna Glava

1114

Ţăļigrad

Ţăligrad

Цариград

Țăļigrad [akc. Țăļigrad] (i. m.) — (ojk.) Carigrad, staro ime Istambula ◊ Țăļigradu a fuost oraș turśiesk — Carigrad je bio turska varoš ♦ var. Țărigrad [Por.]

(stih) Pin oraș, pin Țăļigrad / Pļimba mi să Ĭanśo-l bat. — Po varoši Carigradu / Šeta mi se Jan-pijanac. (Iz pesme „Pin oraș, pin Țăļigrad”, kaz. Gergina Durlić, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1981.)

Rudna Glava

1096

țăļină

ţelină

крчевина

țăļină (mn. țăļiń) [akc. țăļină] (i. s.) — (geogr.) 1. krčevina, zemljište koje se krčenjem čisti i pretvara u obradivu površinu ◊ am un lukratuorĭ, îm tîrsîașće țăļina — imam jednog radnika, trsi mi krčevinu [Por.] 2. ledina, zemljište koje se prvi put obrađuje ◊ țăļină ĭe kînd sa ară ļivađa măĭ întîń; arĭ la țăļină — „celina” je kada oreš livadu prvi put; oreš „celinu” (Jasikovo) [GPek]

Rudna Glava

1099

țăļinuos

ţelinos

лединаст

țăļinuos (țăļinuasă) (mn. țăļinuoș, țăļinuosă) [akc. țăļinuos] — ledinast, koji je kao ledina, neobrađen ◊ în moșîĭa-mĭa, pomîntu ĭe țăļinuos — na mom posedu, zemljište je ledinasto [Por.] ∞ țăļină

Rudna Glava

1098

țăļińiș

ţeliniș

лединиште

țăļińiș (mn. țăļińișă, țăļińișurĭ) [akc. țăļińiș] (i. s.) — (ped.) ledinište, područje sa zemljištem koje je zapušteno, koje se dugo ne obrađuje ◊ s-a pirasît saćiļi, a ramas țăļińiș guol în tuaće părțîļi — sela su opustela, ostale su gole ledine na sve strane [Por.] ∞ țăļină

Rudna Glava

1033

țărmur

ţărmure

узвишење

țărmur (mn. țărmurĭ) [akc. țărmur] (i. m.) — (geog.) uzvišenje, brežuljak; uspon ◊ pi drumu kîtra munće, ĭastă un țărmur ku pripur mare, no-l trĭeś ku karu fara doa parĭekĭ đi buoĭ — na putu prema planini, ima jedno uzvišenje sa velikim usponom, ne možeš da ga pređeš kolima bez dva para volova ♦ var. țîrmur [akc. țîrmur] (s. Tanda, Crnajka) [Por.] ∞ țărmuri

Rudna Glava

1530

țărmuri

ţărmuri

уздизати (се)

țărmuri (ĭuo țărmurĭesk, ĭel țărmurĭașće) [akc. țărmuri] (gl. p. ref.) — (za zemljište) uzdizati se, narastati, pretvarati se u brežuljak (obično usled nanosa vode) ◊ dupa pouod sa țărmurĭașće pomîntu unđe a dus apa namuol — posle poplave stvore se brežuljci tamo gde je voda nanela mulj ♦ var. țîrmuri (Tanda) [Por.]

Rudna Glava

5755

țăsatuare

țesătoare

ткаља

țăsatuare (mn. țăsatuorĭ) [akc. țăsatuare] (i. ž.) — tkalja ◊ țăsatuarĭa ĭe muĭare kare țîasă în razbuoĭ — tkalja je žena koja tka na razboju [Por.] ∞ țăsa

Rudna Glava

6387

țirkuz

țircus

скандал

țirkuz (mn. țirkuzurĭ) (i. s.) — (pej.) skandal, bruka ◊ śe uamiń sînt iĭ, numa fak la țirkuzurĭ, sa rîđe tuot satu đi iĭ — kakvi su to ljudi, samo prave skandale, smeje im se celo selo ◊ fi uom đi trĭabă, nu faśa țirkuz đin tuot lukru — budi čovek na svom mestu, nemoj da se brukaš kod svakog posla ♦ var. țirfuz ♦ sin. răzîl, rușîńe [Por.]

Rudna Glava

1080

țîăst

ţest

вршник

țîăst (mn. țîăsturĭ) [akc. țîăst] (i. m.) — vršnik, sač, predmet od pečene gline kojim se pokriva crepulja ◊ țîăstu đi bîtrîńață s-a fakut đi pomînt — vršnik se nekada izrađivao od zemlje ◊ țîăstu sa astrukă ku spuḑă — vršnik se pokriva žeravicom [Por.] ♦ dij. sin. vîrșńik [akc. vîrșńik] (Jasikovo), tînaćauă [akc. tînaćauă] (Leskovo, zapis: J. Trifunović, 2012) ◊ puńe tînaćaua pi śirińe — stavi vršnik na crepulju [GPek] ♦ up. śirińe, čirińe

(opis) „Вршнике [Влахиње] израђују трећег уторника по Ускрсу, а тај дан називају „рапотин цестило” а и за сам вршник кажу да je ђаволова капа. [...] Вршник je сферичног облика, као калота. Унутрашња површина je издубљена. Прави се на следећи начин: већа груда глине стави се прво на савијено колено и како се помоћу колена издуби, а потом се натакне на набијену иловачу, налик на кртичњак. Ова набијена глина, врста калупа, поспе се пепелом или покрије лишћем, како се умешана глина не би залепила. Према овом калупу моделира се вршник. Кад се глина стави на „калуп” на врху се направи купасто узвишење које се скроз пробуши, да би могла да се провуче гвоздена шипка, односно жарач и вршник са ватре одигне (сл. 2 вршник набављен у селу Дупљану 1969. године). У неким селима купасто узвишење на самом врху се заравни, па се и испод заравњеног дела пробуши (сл. 3, вршник из села Манастирице код Кладова, набављен 1966. године; таквих има у Кобишници и Буковчу). Вршник се прави и без калупа. Направи се масиван вршник, па се изнутра малим будаком издуби. Зидови вршника су дебели, по 5 см, он je веома тежак, око 25 кг, а пречник му je око 50 см. Суши се на „калупу”, и да не би испуцао у току сушења, покрива се травом „бурјаном” (има велике листове). У току сушења и вршнике да не би пуцали, премазују водом у којој je размућена и прокувана коњска балега. Обично жене праве непаран број црепуља и вршника. И у јужној и југозападној Румунији — у Трансилванији (средњем делу), у Олтенији и у јужној Монтенији и у румунском делу Баната жене израђују црепуље и вршнике („test”) од глине истога састава, истог облика и уз веома сличне мађије као у североисточној Србији. У Олтенији их израђују у уторак по Ускрсу, на дан „rapotinul testelor”.” Citat preuzet iz rada: Персида Томић, Црепуље и вршници у североисточној Србији, „Развитак” 4-5, Зајечар 1973, стр. 89. Sursa: Persida1973

Rudna Glava

1047

țîță

ţâţă

сиса

țîță (mn. țîță) (i. ž.) — 1. sisa, dojka ◊ ku așa țîță ar puća sî krĭaskă źemanarĭ — sa takvim sisama mogla bi da doji blizance ◊ îĭ mĭarźe lapćiļi đin țîță ka apa đin urśuor, đi aĭa ĭe kopilu marĭe șî kreskut — teče joj mleko iz dojki kao voda iz testije, zato je dete zdravo i napredno 2. usnik na testiji ◊ đin urśuor apă bĭeĭ pi țîță — iz testije vodu piješ na usniku [Crn.] ◊ dă țîță — doji ◊ dă țîță la kopil — doji dete ◊ dă țîță la sapă — „doji motiku”: zabušava na poslu, ne kopa, već stoji grudima naslonjen na držalje motike ♦ (demin.) țîțîșuară (mn. țîțîșuare) [akc. țîțîșuară] ◊ țîțîșuare boldorĭaļe — jedre, nabrekle, oštre, istaknute sise [Por.]

(stih)
Un piśuor śuparka are,
Duauă țîță fata mare ...
—
Jednu nogu gljiva ima,
Dve su dojke u devojke ...

(Stihivi iz vlaške poskočice „Un piśuor śuparka are”, zapis: Jana Trifunović, učenica osnovne škole, Rudna Glava, 1983)

Osnić

480

țîțînă

ţâţână

шарка

țîțînă (mn. țîțîń) [akc. țîțînă] (i. ž.) — šarka na vratima ◊ đață ku kraku, șî skuasă ușa đin țîțînă — udario je nogom i izbio je vrata iz šarki ◊ (rel.) đemult, kînd s-a-nkinat lumĭa la prazńik, s-a-nkinat în kuot, dupa ușă, întuorș kîtra țîțînă — nekada, kada su ljudi metanisali na slavi, metanisali su u ćošku, iza vrata, okrenuti ka šarkama [Por.] ∞ baglamă

Rudna Glava

5731

țîțîșuară

țîțișoară

сисица

țîțîșuară (mn. țîțîșuare) [akc. țîțîșuară] (i. ž.) — (demin.) sisica, siska, dojkica ◊ măĭ dulśe ĭe țîțîșuara kînd krĭașće numa kît s-o kuprinḑ ku mîna — najslađa je sisica kad poraste samo koliko da je poklopiš rukom ◊ țîțîșuară ćinîră, boldorĭauă, ažuns fećița đi țukat — mlada i tvrda sisica, dorasla devojčica za ljubljenje ♦ var. țîțuĭkă [Por.] ∞ țîță

Rudna Glava

1120

țîțuos

ţâţos

сисат

țîțuos (țîțuasă) (mn. țîțuoș, țîțuasă) [akc. țîțuos] (prid.) — 1. sisat, koji ima velike sise ◊ țîțuasă ka vaka — sisata kao krava 2. koji je u obliku sise; šiljat ◊ fakut ĭe prĭa țîțuos, șî ma ćĭem kî atîrnă vrunđiva — napravljen je previše šiljasto, i bojim se da će negde da zakači [Por.] ∞ țîță

Rudna Glava

1027

țîfnă

ţâfnă

избочина

țîfnă (mn. țîfńe) [akc. țîfnă] (i. ž.) — 1. (geog.) a. izbočina, uzvišica na terenu, brežuljak ◊ dupa țîfna-ĭa ĭe kasa mĭa — iz one uzvišice je moja kuća [Crn.] b. uzvišeni šiljak na sastavu dva potoka ◊ țîfnă sa ḑîśe la țărmur askuțît unđe sa-npreună doă ogașurĭ — „cifna” se kaže za šiljak brežuljka koji se javlja na sastavu dva potoka ◊ kînd vĭeḑ o pĭatră mare sîngură pi kîmp, ḑîś: „Ăće o țîfnă-n mižluoku kîmpuluĭ!" — kada vidiš veliki usamljeni kamen na poljani, kažeš: „Evo jedne ’cifne’ na sred poljane!” (Jasikovo) [GPek] c. velika strmina, uspon ◊ ći prinḑ ku nasu đi pomînt pănă ĭeș pi țîfnă-n sus — hvataš se nosom za zemlju dok izađeš uz striminu na gore (Tanda, Rudna Glava) [Por.] 2. (psih.) prznica, prgavac, osoba koja se lako i brzo ljuti i duri bez nekog posebnog razloga ◊ țîfnă ĭe uom kare sa mîńiĭe đi fiĭe-śe — „cifna” je čovek koji se ljuti za bilo šta [GPek][Por.]

Osnić

2002

țîfńală

ţâfneală

прзничавост

țîfńală (mn. țîfńaļe) [akc. țîfńală] (i. ž.) — (psih.) przničavost, osobina nekoga ko se bez razloga lako i brzo ljuti; prgavost; drčnost ◊ s-a pus o țîfńală pi fata-sta, numa frkuańe ka mîța naruoadă, sigurat a lasat-o baĭatu — ova devojka je postala przničava, samo frkće kao luda mačka, sigurno ju je ostavio momak [Por.] ∞ țîfnă

Rudna Glava

2003

țîfńitură

ţâfnutire

прзница

țîfńitură (mn. țîfńiturĭ) [akc. țîfńitură] (i. s.) — (psih.) prznica, prgavko, osoba koja se bez razloga lako i brzo ljuti ◊ đi kînd s-a goļit butońu în podrum, moșu s-a fakut o țîfńitură đi uom, numa fîrfuańe, sa zbĭară pi tuoț đi fiĭe śe, da slab șî manînkă — otkad se ispraznilo bure u podrumu, čiča je postao prava prznica, samo frkće, viče na sve za bilo šta, a slabo i jede [Por.][GPek] ∞ țîfnă

Rudna Glava

5737

Țîgan laĭaće

țigan laiece

црни Циганин

Țîgan laĭaće (mn. Țîgań laĭеț) [akc. Țîgan laĭaće] (sint.) — crni Ciganin ◊ Țîgań laĭeț a fuost ferarĭ, a lukrat la ńikovală șî la fuaļe, a șćut să vorbĭaskă țîgańiașće — crni Cigani su bili kovači, radili su sa nakovnjem i mehom, znali su da govore ciganski ◊ parințî a spumîntat kopiĭi ku Țîgań laĭeț, k-o să-ĭ fure dakă nu va fi kuminț — roditelji su plašili decu sa crnim Ciganima, da će ih uzeti ako ne budu bila dobra ◊ Țîgań laĭeț a trait supt kuort, șî s-a mutat đin sat în sat, katînd đi lukru — crni Cigani su živeli pod čergom, i selili se iz sela u selo, tražeći posao ◊ muĭeriļi alu Țîgań laĭeț a fuost kuprinsă ku đeskînćiśe, ku minśuń șă ku furaluku — žene crnih Cigana bavile su se vražbinama, prevarama i krađom [Por.] ∞ laĭe

Rudna Glava

1117

Ţîgańiĭe

ţigănie

Циганија

Țîgańiĭe (mn. țîgańiĭ) [akc. Țîgańiĭe] (i. ž.) — 1. (top.) Ciganija, mahala u Rudnoj Glavi koja je bila naseljena Romima u vreme dok je u ovom selu bio aktivan rudnik magnetita ◊ akuma în Țîgańiĭe nus măĭ Țîgań, sa mutat tuoț la Ńigoćin, da uńi la Măĭdan — danas u Ciganiji nema više Roma, svi su se iselili u Negotin, a neki u Majdanpek 2. (fig.) nemoralnost i bezobrazluk u ponašanju, naročito sklonost ka svađi i psovanju na javnom mestu; ciganština, ciganluk ◊ o țîgańiĭe mare a tunat întra iĭ, n-o sî ĭasă la bińe — neki veliki ciganluk je ušao među njih, neće izaći na dobro [Por.] ∞ țîgan

Rudna Glava

5201

țîgare

țigară

цигара

țîgare (mn. țîgărĭ) [akc. țîgare] (i. ž.) — cigara ◊ rumîń-aĭ batrîń n-a șćut đi țîgărĭ, tuoț tutunźiĭi a fuost lulaș — stari Vlasi nisu znali za cigare, svi pušači su bili lulaši [Por.]

Rudna Glava

3427

țîkai

tăcăi

чукати

țîkai (ĭuo țăkîĭ, ĭel țăkîĭe) [akc. țîkai] (gl.) — (onom.) čukati, kucati ◊ uĭće la śaso-la în parĭaće, n-a fi statut, kă nu-l măĭ aud să țăkîĭe — pogledaj onaj zidni sat, da nije stao, jer ga više ne čujem da kuca ♦ sin. baća [Por.]

Rudna Glava

1088

țîkă

ţâcă

сорта

țîkă (mn. țîś) [akc. țîkă] (i. ž.) — 1. sorta, vrsta (za ljude) ◊ așa țîkă đi lume rîa, n-a măĭ vaḑut ńima — takvu sortu loših ljudi, još nije video niko 2. poreklo; loza; rod, svojta; familija ◊ draku va șći đi unđe sa traźe țîka luor — đavo će ga znati odakle se vuče njihova loza ◊ nu sînt iĭ đin țîka nuastră — nisu oni iz naše loze 3. (psih) narav (obično se odnosi na decu) ◊ kopiļe, trasńirĭa-n țîka-tĭa, draśaskă — dete, grom ti spalio đavolsku narav [Por.]

Rudna Glava

1037

țîkļiaće

ţiclete

бргљез

țîkļiaće (mn. țîkļieț) [akc. țîkļiaće] (i. m.) — (ornit.) brgljez (Sitta europaea) ◊ țîkļiaće ĭe pasîrĭe mikă, ku ćiku lung șî ku pĭańe vînîće, faśe gaură în ļiemn șî-n gaura-ĭa faśe kuĭb — brgljez je mala ptica sa dugim kljunom i plavim perjem, pravi rupu u drvetu i u toj rupi pravi gnezdo [Por.]

Rudna Glava

1095

țîļiļiu

ţâliliu

цмиздрење

țîļiļiu [akc. țîļiļiu] (uzv.) — (onom.) cmizdrenje, izaz kojim se oponaša dete koje cmizdri, s ciljem da se odobrovolji ◊ śe drak ĭe, mă, la kopilo-la, đi țîńe „țîļiļiu” una-ntruuna? — šta je, kog vraga, onom detetu, da jednako cmizdri? ♦ var. tîļiļiu [Por.]

(stih) Țîļiļiu — tîļiļiu, vińe mîța ku rakiu, da mîrtanu ku śokanu, baće toba la țîganu. (S-a kîntă la kopilol mik, kare plînźe kî ĭe đizmĭerdat). — Cigu-ligu, ide maca sa rakijom, a mačor sa čekićem, lupa doboš Ciganinu! (Peva se malom detetu, koje plače jer je razmaženo). (Kaz. Gergina Durlić, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1983).

Rudna Glava

1038

țîmboĭat

îmbufnat

љутит

țîmboĭat (țîmboĭată) (mn. țîmboĭaț, țîmboĭaće) (prid.) — a. ljutit, naduren, natmuren, namrgođen ◊ śе ć-aĭ înțîmboĭat atîta? — što si se toliko nadurio? (Topolnica) b. iskrivljen, koji se krevelji, beči (Rudna Glava) ◊ kum ĭe kopilo-sta đi țîmboĭat, parke ĭe fiu drakuluĭ — kakvo je ovo dete izbečeno, kao da je đavolov sin c. ♦ var. înțîmboĭat ◊ uom înțîmboĭat — nadmen, naduvan, prepotentan (Tanda) [Por.] ∞ țîmboĭa

Topolnica

1103

țîmĭentă

ţiment

цимента

țîmĭentă (mn. țîmĭenće) [akc. țîmĭentă] (i. ž.) — (ret.) cimenta, čaša, šolja, posuda kojom se zahvata voda za piće ◊ lînga fîntînă am lasat o țîmĭentă, atîrnată într-o krĭangă, să aĭbă drumașî ku śe să bĭa apă — pokraj izvora sam ostavio cimentu, okačenu o jednu granu, da putnici imaju čime da piju vodu (Rudna Glava) [Por.] / < lat. cimenta — a. limeni sud za piće b. veći limeni sud, kofa, Sursa: РечникМС6. (exp. Durlić)

Rudna Glava

1034

țînțarĭ

ţânţar

комарац

țînțarĭ¹ (mn. țînțarĭ) [akc. țînțarĭ] (i. m.) — (ent.) komarac (Culex pipiens) ◊ țînțarĭu suźe sînźiļi, șî fuźe — komarac siše krv, i beži [Por.]

Rudna Glava

1035

țînțarĭ

ţânţar

Цинцарин

țînțarĭ (mn. țînțarĭ) [akc. țînțarĭ] (i. m.) — Cincarin, nadimak za ljude armanskog porekla ◊ la nuoĭ đemult a veńit în sat triĭ fraț, țînțarĭ, a fuost marĭ ńigustuorĭ; ĭastă đin țîka-luor ș-akuma vro duauă-triĭ kăș — kod nas u selo davno su došla tri brata, Cincarina, bili su veliki trgovci; ima i danas od njihove loze dve-tri kuće [Por.]

Rudna Glava

3849

țînut

ţinut

област

țînut (mn. țînuturĭ) [akc. țînut] (i. s.) — (izob.) oblast, područje, teritorija ◊ țînutu alu Rîu porĭeśi kuprinđe marźina Dunîri ku Đerdapu, Miruośu, Guolu, Șașka ku Arnaglaua șî Gorńana ku Kîrșĭa mare — oblast Porečke Reke zahvata obalu Dunava sa Đerdapom, Miroč, Deli Jovan, Šašku sa Rudnom Glavom i Gornjane sa Velikim kršom ◊ țînutu kîsîtorit ku Rumîń țîńe đila Muraua la zovîrńit, pănă la Ćimuok la rîsarit — oblast naseljena Vlasima zahvata od Morave na zapadu do Timoka na istoku [Por.] ∞ țîńa

Rudna Glava

1052

țîńa

ţinea

држати

țîńa (ĭuo țîn, ĭel țîńe) (gl.) — 1. držati, pridržavati ◊ muĭarĭa a țînut frîu, da uomu ku umîru supus a țînut karu sî nu să rastuarńe — žena je držala uzde, a muž je podmetnutim ramenom pridržavao kola da se ne preture 2. posedovati, imati ◊ Vuoĭna Duman țîńe muĭarĭe đin Vaļakuańa — Vojin Duman ima ženu iz Valakonja 3. zadržavati ◊ ma țînu la vuorbă pînă-n zavrńitu suariluĭ — zadržao me u razgovoru do zalaska sunca 3. pratiti, ići za nekim ◊ sî țînură kîńi đi mińe pîn nu trekuĭ konvĭeĭu — psi su me pratili dok ne pređoh krivinu 3. pamtiti ◊ tata-muoș a țînut minće mulće povĭeșć — moj pradeda je pamtio mnogo priča 6. držati nekome stranu, braniti ga ◊ muma mi-a țînut parće kînd a vrut tata sî ma bată — majka me branila kad je otac hteo da me bije 7. pratiti nekoga ili nešto pogledom ◊ țîńe uoki la ĭa pînă trăśe pi drum — prati je pogledom dok prolazila putem 8. čuvati ◊ țîńe dăćinļi aļi batrîńe — čuva stare običaje [Crn.] 9. biti u vanbračnoj ljubavnoj vezi ◊ aldrakuluĭ uom a fuost, s-a țînut ku mulće muĭerĭ — vragolast čovek je bio, imao je mnogo ljubavnica 10. (o vrednosti) smatrati, držati, ceniti ◊ lumĭa țîńe kî mulće ađeturĭ sa pĭerdut kă kređința a batrînă a slabit — ljudi smatraju da su se mnogi običaji izgubili jer je stara vera oslabila [Por.]

(stih) „Sus stîaļe, źuos stîaļe! Țînće bińe pĭaļe!” a ḑîs Țîganu kînd în pĭaļa guală s-a gasît afară în vro ĭarnă în nuapća sańină, în zapadă kare a ļikurat đi albĭață șî đi źier.
—
„Gore zvezde, dole zvezde! Drž’ se dobro kožo!” reko Ciga kad se go zatekao po ciči zimi u vedroj noći, u snegu koji se caklio od beline i mraza. (Zapis: Durlić. Deo neke priče koju je čuo u detinjstvu, Rudna Glava) [Por.]

Osnić

1084

țîońală

?

цијукање

țîońală (mn. țîońaļе) [akc. țîońală] (i. ž.) — (onom.) cijukanje, cika ◊ ļesńe surḑășć, đ-atîta țîońală — lako ogluviš, od tolikog cijukanja ♦ sin. piońală — pijukanje [Por.] ∞ țîu!

Rudna Glava

1101

țîpa

ţipa

цичати

țîpa (ĭuo țîp, ĭel țîpă) [akc. țîpa] (gl. p. ref.) — (onom.) cičati, skičati, vrištati; jaukati; ispuštati visok piskav glas ◊ śe va țîpa puorśi atîta, kî ļ-am dat đi mînkare? — zašto li svinje toliko skiče, kad sam ih nahranio? ◊ nu țîpa kopiļe, kă vińe mum-ta sî-ț đa țîță — ne vrišti, dete, jer dolazi majka da te podoji ♦ sin. kirai [Por.]

Rudna Glava

1102

țîpăt

ţipăt

цика

țîpăt (mn. țîpăće) [akc. țîpăt] (i. s.) — cika, vrisak, jauk; krik; graja, vika ◊ în țara surdă, ńima n-auđe țîpîtu-n lume, ma kît đi tare sî fiĭe — u gluvoj državi niko ne čuje jauk u narodu, ma koliko jak da bude [Por.] ∞ țîpa

(opis) Kîntă đin fluĭer „în țîpîće” sa ḑîśe kînd fluĭerașu puartă vĭarsîku-n sus, sî sa audă tare, șî đeparće. — Svira frulu „na cičanje” kaže se kada frulaš svira melodiju na visokim tonovima, da se čuje jako, i daleko. (Kaz. Petar Dragojević, frulaš iz Rudne Glave, zapis: Durlić, 2012.) ◊ (opis) Kopuoĭu kiuańe-n țîpăće kînd vĭađe žuavina, șî pi aĭa vînatuorĭu șćiĭe kî ĭel a gasîto. — Ker „klišće” kada ugleda životinju, i po tome lovac zna da ju je on našao. (Kaz. Borislav Paunović, Rudna Glava, r.s. Tanda, zapis: Durlić, 2012.) [Por.]

Rudna Glava

2007

țîpeńiĭe

ţepenie

јачина

țîpeńiĭe (mn. țîpeńiĭ) [akc. țîpeńiĭe] (i. ž.) — 1. jačina, snaga, moć ◊ muĭarĭa n-are țîpeńiĭe în mîń ka uomu, șî nu puaće să bată la parĭ în gard ku boruosu; aăla ĭe lukru voĭńiśiesk — žena nema snagu u rukama kao muškarac, i ne može maljem da nabija kočeve u ogradi; to je muški posao 2. čvrstina; krutost ◊ țapa nuĭe batută bińe, șî nare ńiś o țîpeńiĭe, are klańa ĭuta sî kadă — stožer nije dobro nabijen i nema nikakvu čvrstinu; plast ima brzo da padne [Por.] ♦ dij. var. țapeńiĭe [Crn.] ∞ înțîpeńi

Rudna Glava

3674

țîpîrlan

ţopârlan

момчић

țîpîrlan [akc. țîpîrlan] (i. m.) ● v. țopîrlan [Por.] ∞ țoapă

Rudna Glava

1085

țîr

ţâr

црр!

țîr (uzv.) — (onom.) crr! onomatopeja za zveckanje, zrikanje ◊ nu puoț sî duorm đi griĭirĭ: tuota nuapća numa „țîr-țîr” supt ferĭasta-mĭa — ne mogu da spavam od zrikavaca, celu noć samo „zri-zri!” pod mojim prozorom ♦ up. ćur! [Por.]

Rudna Glava

1086

țîrai

ţârâi

звецкати

țîrai (ĭuo țîrîi, ĭel țîrîĭe) [akc. țîrai] (gl. p.) — (onom.) zveckati, škripati ◊ sî baź sama: kînd va țîrai śuava pin kuoș, să șćiĭ kă s-a varsat saku ku buobiļi — da paziš dobro: kada bude nešto zveckalo u košu, da znaš da se odvezao džak sa zrnevljem ◊ baće pĭatra đi rupĭe, numa țîrîĭe pi puod — bije grad pa cepa, samo zvecka po krovu [Por.] ∞ țîr

Rudna Glava

1087

țîraĭală

ţârâială

звецкање

țîraĭală (mn. țîraĭaļe) [akc. țîraĭală] (i. ž.) — (onom.) zveckanje, škripanje ◊ țîraĭală s-auđe kînd kad țîrțari, kînd baće pĭatra, or kînd sa varsă buobiļi đin sak — zveckanje se čuje kada pada krupa, kada bije grad, ili kada se prospu zrna iz džaka ♦ var. țîraitu [akc. țîraitu] [Por.] ∞ țîr

Rudna Glava

2898

țîră

ţâră

мало

țîră [akc. țîră] (pril.) — (ret.) malo, u vrlo maloj količini ◊ (u izr.) o țîră — nešto malo ◊ a lukrat o țîră la rudńik, șî s-a lasat — radio je nešto malo u rudniku, pa je napustio ◊ nu puot să fak koļașa, kî mĭ-a ramas numa o țîră đi fańină — ne mogu da napravim kačamak, jer mi je ostalo vrlo malo brašna ◊ śarkă o țîră — probaj malo, pokušaj ♦ (demin.) o țîrikiță — malecno, majušno [Por.]

Rudna Glava

1036

țîrțarĭ

ţârţari ?

крупа

țîrțarĭ¹ (mn. țîrțari) [akc. țîrțarĭ] (i. m.) — krupa, vrsta atmosferske padavine u obliku sitnog igličastog leda ◊ kînd kad țîrțari, zapada sa korožîașće, șî kopiĭi puot să mĭargă pi ĭa, șă sî nu sa skufundă — kada pada krupa, na snegu se stvara kora, po kojoj deca mogu da idu a da ne propadnu ◊ sa kĭamă țîrțarĭ, kî sînt marunț, șî țîrîĭe kînd kad — z ovu se „circari” jer su sitni, i zveckaju kad padaju ♦ var. țînțarĭ [Por.] ♦ (demin.) țîrțarikă (țîrțariś) [akc. țîrțarikă] (i. ž.) — „cigančići”, sitan grad ◊ ku pluaĭa a batut șî țîrțarikă — uz kišu padali su i „cigančići” [Crn.] ∞ țîrai

Rudna Glava

6251

țîrikiță

țirichiță [Olt.]

мајушно

țîrikiță [akc. țîrikiță] (pril.) — (demin.) (o količini) majušno, malecno ◊ a mînkat tuot, a lasat numa o țîrikiță đi pîńe — pojeo je sve, ostavio je samo majušni komad hleba [Por.] ∞ țîră

Rudna Glava

3870

țîrk

ţârc

црк

țîrk [akc. țîrk] (uzv.) ● v. țîr [Por.] ∞ țîr

Rudna Glava

3247

țîrkońa

ţârcâi

измусти

țîrkońa (ĭuo țîrkuon, ĭel țîrkuańe) [akc. țîrkońa] (gl. p. ref.) — izmusti, malo musti, muznuti, domusti ◊ vaka, uaĭa or kapra sa țîrkuańe kînd ĭe bolnauă, șî nu sa puaće mulźa kalumĭa, numa kîćikîta — krava, ovca ili koza se izmuzuje kad je bolesna, i ne može dobro da se muze, nego samo pomalo ◊ s-a dus baba să țîrkuańe vaka, kî kopilașu kată lapćișuor — otišla baka da muzne kravu, jer detence traži mlekce [Por.] ∞ țîrk

Rudna Glava

2461

țîsatuor

ţesător

ткалац

țîsatuor (mn. țîsatuorĭ) [akc. țîsatuor] (i. m.) — tkalac, tkač ◊ ĭuo nu șćiu ńiś un uom s-a fi fuost țîsatuorĭ, aăla ĭe numa lukru muĭerĭesk — ja ne znam ni jednog muškarca da je bio tkač, to je samo ženski posao ◊ țîsatuarĭa ĭe muĭarĭe kare țîasă în razbuoĭ — tkalja je žena koja tka na razboju ◊ mama a fuost tare bună țîsatuare — baka je bila jako tobra tkalja [Por.] ∞ țăsa

Rudna Glava

2523

țîsatură

ţesătură

тканина

țîsatură (mn. țîsaturĭ) [akc. țîsatură] (i. ž.) — tkanina, tkanje, tkivo, ono što je izatkano na razboju ◊ a ramas đi la mama o gramadă đi țîsaturĭ, am đi gînd să ļi vind, să nu ļi manînśe muoļi — ostala je od bake gomila tkanja, imam nameru da ih prodam, da ih ne izjedu moljci ♦ var. țăsătură (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. țasatură [Crn.] ∞ țăsa

Rudna Glava

1064

țîș!

ţâș ?

шик!

țîș! (uzv.) — (onom.) šik! onomatopeja za snažno izbijanje tečnosti, za šikljanje, mlaz; štrk ◊ nuoĭ șađem la umbră, da drako-la đi kopil veńi ku un maț, șî - țîș! - ńi udă șî fuźi — mi sedimo u hladu, a ono đavolje dete dođe sa nekim crevom, i - šik! - poprska nas i pobeže ♦ sin. fîș! [Por.]

(izr.) Țîș-fîș păn-la Kupuzîș, tranka-fļanka pănă la Palanka! — Fiš-piš do Kupuzišta, klati-mlati do Palanke! (Za osobu koja gubi dane šetajući tamo-amo bez nekog cilja, skitara koja putuje tek da joj „dupe vidi put”, i usput „mlati praznu slamu”. Izreka sadrži „caransku” topografiju, jer su „Kupuzîș” i „Palanka” vlaška sela u Ključu: Kupuzište i Brza Palanka. Kazivač: Gergina Durlić, Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1982) [Por.]

Rudna Glava

1063

țîșńi

ţâșni

шикљати

țîșńi (ĭuo țîșńesk, ĭel țîșńașće) [akc. țîșńi] (gl.) — šikljati, izbijati u mlazu ◊ sari śĭepu, șî đin butuoń țîșńi vinu — izbi čep, i iz bureta šiknu vino [Crn.] ◊ lukraĭ pi-n zapușală mare, pănă nu-m țîșńi sînźiļi pi nas — radio sam po elikoj vrućini, dok mi krv nije šiknula iz nosa ◊ kopiļe, dakă ći măĭ prind kă furĭ, o să ći bat pănă kakățî nu va țîșńi đin ćińe — dete, uhvatim li te još jednom u krađi, ima da te bijem dok govna ne budu šiknula iz tebe ♦ sin. bîșńi [Por.] ∞ țîș!

(klet.) Țîșńirĭa đin ćińe, sî țîśńaskă! — Šiknulo iz tebe, da šikne! (klet.) Țîśńirĭa pîșku đin ćińe, sî țîșńaskă! — Šiknuo proliv iz tebe, da šikne! (Obično majke ovako kunu svoju decu zbog nekog nestašluka, kada se za njih kaže da su „dosadna ko proliv”. Rudna Glava. Zapis: Durlić, 1982) [Por.]

Osnić

1083

țîu!

ţiu

циу!

țîu! (uzv.) — (onom.) ciu! zvuk ciukanja ◊ kopiî, sî taśeț, țîu sî n-aud! — deco, ućutite, „ciu” da ne čujem! [Por.]

Rudna Glava

2770

țoapă

ţoapă

глупан

țoapă (mn. țoape) [akc. țoapă] (i. ž.) — (zast.) glupan, tupan ◊ țoapă grĭa, đin ĭel ĭasă num prostîĭ șî gruzaviĭ — težak glupan, iz njega izlaze samo prostote i bljuvotine [Por.]

Rudna Glava

1068

țof!

ţof ?

шљап!

țof! (uzv.) — (onom.) šljap! zvuk udaranja o vodenu površinu; kretanje kroz vodu ◊ sa đisparțî đi nuoĭ, șî - țof! țof! - trĭeku pin apă, da nuoĭ rîmasîărîm la marźină — odvoji se od nas, i - šljap! šljap! - prođe kroz vodu, a mi ostadosmo na obali [Por.]

Rudna Glava

1069

țofai

tofăi

шљапати

țofai (ĭuo țuofîĭ, ĭel țuofîĭe) [akc. țofai] (gl.) — (onom.) šljapati, hodati po vodi ili blatu, gacati ◊ gîșćiļi s-a dus la baltă, șî kînd înśepură a țofaĭa pin apă, sa spumîntară kîńi, șî-n śepură a latra, parke lupi tună pista iĭ — guske su otišle na baru, i kada su počele šljapati po vodi, psi se uplašiše, i počeše lajati kao da kurjaci kidišu na njih ♦ var. ĭel țuafîĭe ◊ țuafîĭe pin morśilă — gaca po blatu [Por.] ∞ țof!

Rudna Glava

70

țoļiță

ţoliţă

оделце

țoļiță (mn. țoļiță) [akc. țoļiță] (i. ž.) — odelce (dem. od țuală) ◊ a fakut țoļiță đi kopilaș kare a pļekat la șkuală — izradio je odelce za mališana koji je pošao u školu [Por.]

(stih)
Țoļiță, țoļiță
Da śe naĭ guriță
Să spuń vro vorbiță
La tîa mumiță?
―
Odelce, odelce,
Što nemaš ustašca
Da progovoriš,
Majci reč da kažeš?

(Sa kîntă la țuaļe kopilarĭeșć, la pomană în Zlot. ― Peva se na pomani uz odeću koja se namenjuje umrlom detetu, Zlot. Zapis: Durlić, 2008)

Rudna Glava

1094

țopîrlan

ţopârlan

момчић

țopîrlan (mn. țopîrlań) [akc. țopîrlan] (i. m.) — (demin.) momčić, dečarac; pubertetlija ◊ țopîrlan ĭe kopilandru, ńiś kopil, ńiś baĭat, numa śuaua pintra ĭaļe — „coprlan” je dečarac, ni dete, ni momak, nego nešto između ♦ var. țîpîrlan, śopîrlan, śokîrlan, śukîrlan ♦ sin. kopilandru [Por.] ∞ țoapă

Rudna Glava

1108

țrepană

?

црепана

țrepană (mn. țrepăń) [akc. țrepană] (i. ž.) — crepana, crepara, mesto gde se peče crep ◊ într-o vrĭamĭe am lukrat la țrepană — jedno vreme sam radio na crepani ♦ var. țrĭepană [Por.] ∞ țrĭep

Rudna Glava

1109

țreparĭ

?

црепар

țreparĭ (mn. țreparĭ) [akc. țreparĭ] (i. m.) — crepar, radnik na crepani ◊ veńi un țreparĭ, șî ńi-n trabă dar ńi trîabe țrĭep — došao je jedan crepar, i pitao nas je da li nam treba crep [Por.] ∞ țrĭep

Rudna Glava

69

țuală

ţoală

одело

țuală (mn. țuaļе) [akc. țuală] (i. ž.) — odelo ◊ țuala sa-nbrakă șî sa puartă — odeća se oblači i nosi ♦ (demin.) țoļiță ♦ sin. îmbrîkamînt, skimbură, țurfură [Por.]

Rudna Glava

1051

țuțur

ţuţur

точур

țuțur (mn. țuțurĭe) [akc. țuțur] (i. s.) (prid.) — I. (i. s.) 1. točur; česma, slavina ◊ la țuțur kurĭe apa, moara sî kumparăm nuou — na slavini curi voda, moramo da kupimo novu (s. Topolnica) 2. visuljak; ledenica ◊ s-a fakut țuțurĭe supt strĭeșîna kășî — napravile su se ledenice ispod nadstrešnice II. (prid.) (nepr.) 1. šiljat, oštar predmet; šiljak ◊ bagă sama, să nu ći-nbruś în țuțuro-la — pazi, da se ne nabodeš na taj šiljak 2. (za položaj) uspravan, čvrst; štrkljast ◊ stă țuțur — štrči; stoji uspravno ♦ (augm.) țuțuruoĭ [akc. țuțuruoĭ] ♦ (demin.) țuțurĭel [akc. țuțurĭel] ♦ up. śuśur (Rudna Glava) [Por.]

Topolnica

5733

țuțuruoĭ

țuțuroi

млаз

țuțuruoĭ (mn. țuțuruaĭe) [akc. țuțuruoĭ] (i. s.) — mlaz ◊ s-a taĭat la piśuor ș-a sînźiļi la tośit ku țuțuruoĭu — posekao se na nozi, i krv je šiknula u mlazu [Por.] ∞ țuțur

Rudna Glava

1124

țug

ţug

промаја

țug¹ (mn. țugurĭ) (i. s.) — 1. promaja, cug ◊ a fakut borđiu la luok înkis, n-a fuost țug đestul să tragă fumu, șî ma mir kum nu ĭa kĭorît gluaćiļi đ-atîta fumaćeu — napravio je zemunicu na zaklonjenom mestu, nije bilo dovoljno promaje da povuče dim, i čudim se kako mu glota nije oslepela kod tolike dimčine? 2. deo šporeta kojim se podešava strujanje vazduha ◊ kuoșu nu mi bun, pî muara kînd kuok la șporĭet să țîn țugu đeșkis — dimnjak mi nije dobar, pa moram kad pečem na šporetu da cug držim otvorenim ♦ sin. raśială [Por.]

Rudna Glava

6128

țug

țug ?

спојница

țug² (mn. țugurĭ) (i. s.) — (tehn.) spojnica, naprava od zakrivljene šipke u obliku slova „U” ili „П” ◊ la kar đi buoĭ a fuost măĭ puțîn patru țugurĭ, la tuata uosîĭa kî ći duauă; a țînut uosîĭa ļegată đi drik — na volovskim kolima bilo je najmanje četiri cuga, na svakoj osovini po dva; držali su osovinu vezanu za trap [Por.]

Rudna Glava

1073

țukat

ţucat

љубљење

țukat (mn. țukaturĭ) [akc. țukat] (i. s.) — ljubljenje ◊ a krĭeskut fećița, bună ĭe đi țukat — odraslo je devojče, dobro je za ljubljenje ♦ sin. (ret.) sărutat, sîrutat [Por.] ♦ sin. pupat [Buf.] ∞ țuka

(izr.) Țukatu ĭe kapara lu futaĭ! — Ljubljenje je jebačka kapara! (U Rudnoj Glavi, zapis Durlić)

Rudna Glava

1110

Ţuośa

Țoca

Цока

Țuośa (mn. Țośuońi) [akc. Țouśa] (i. m.) — Coka, Cokići rod u Gornjani, opšt. Bor ◊ Țośuońi traĭesk în Saļișće, la luok kare-l kĭamă Mînastîrĭe — Cokići žive u Selištu, na mestu zvanom Manastirište ◊ muĭarĭa đin ńamu-luor sa kĭamă Țośuańe — žena iz njihove familije zove se Cokićka ◊ măĭ batrîn, đi kare s-a puvestît, a fuost vrunu Stan Țuośa, kare avut pi Fluorĭa Țuośu șî pi Marćin Țuośa — najstariji o kome se pričalo, bio je neki Stan Cokić, koji je imao Floru Cokića i Martina Cokića ◊ Țośuońi a fuźit în Gorńana đin munțîļi orașuluĭ — Cokići su izbegli u Gornjane iz porečkih planina [Por.]

Rudna Glava

2772

țup

ţup

цуп

țup (uzv.) — cup, hop ◊ țup-țup, op-op! — cup-cup, hop-hop! ◊ kopuoĭi răđikară ĭepuru, da ĭel, saraku, țup koļa, țup koļa, șî skapă — kerovi podigoše zeca, a on, siroma, cup onde, cup onde, i uteče [Por.]

Rudna Glava

2771

țupai

ţupăi

цупкати

țupai (ĭuo țupîĭ, ĭel țupîĭe) [akc. țupai] (gl. p. ref.) — cupkati, skakutati ◊ kopilu a pļekat în piśuare, șî numa țupîĭe đi drag — dete je prohodalo, i samo skakuće od radosti ◊ țupîĭe în luok sî sa îngalḑîaskă — skakuće u mestu da se zagreje [Por.] ∞ țup

Rudna Glava

1449

țupaĭală

ţopăială

цупкање

țupaĭală (mn. țupaĭelurĭ) [akc. țupaĭală] (i. ž.) — cupkanje, skakutanje; trupkanje ◊ am kopiĭ tare ńimĭarńiś, șî đi mulće uorĭ îm vińe sî noroḑîăsk đi țupaĭala-luor pin kasă — imam jako nestašnu decu, i ponekad mi dođe da poludim od njihovog cupkanja po kući [Por.] ∞ țup

Rudna Glava

1115

țurfură

zdreanţă

дроњак

țurfură (mn. țurfurĭ) [akc. țurfură] (i. ž.) — dronjak; pocepana ili pohabana odeća ◊ će uĭtă, în śe țurfurĭ sa îmbrakat, kum nu-ĭ rușîńe? — gledaj, u kakve se dronjke obukla, kako je nije stid? ◊ atîta đi sarak am fuost, đ-a-nmĭers numa-n ńișći țurfurĭe, adunaće đi pin gunuaĭe — toliko sam bio siromašan, da sam iašao samo u nekim dronjcima, sakupljenim sa đubrišta ♦ sin. zdrĭanță ♦ up. țuală [Por.]

Rudna Glava

1116

țurfuruos

zdrenţăros

дроњав

țurfuruos (țurfuruasă) (mn. țurfuruoș, țurfuruasă) [akc. țurfuruos] (prid.) — dronjav, pocepan ◊ ș-akuma ĭasă-n lume tuot țurfuruos, dakă lukră, ș-are đin śe s-îș fakă țuaļe uomeńeșć — i sada ide sav dronjav, iako radi, i ima odakle da sebi napravi ljudsku odeću ♦ var. zdrĭențuruos [Por.] ∞ țurfură

Rudna Glava

1118

țurik!

ţuruc!

цурик!

țurik! [akc. țurik!] (uzv.) — curik! uzvik kojim se konj tera da ide unazad ◊ kînd vrĭeĭ kalu să mĭargă înapuoĭ, zbĭerĭ „țurik-napuoĭ!”, da pi vaś zbĭerĭ „stu-napuoĭ!” — kada hoćeš konja da teraš unazad, vičeš „curik-nazad!”, a na krave vičeš "stu-nazad!" [Por.] ∞ kal

Rudna Glava

1090

ćakă

teakă

ножница

ćakă (mn. ćake) [akc. ćakă] (i. ž.) — 1. nožnica, korice za nož; kanija ◊ nuĭe bun sî puorț kuțîtu fîră ćakă, kî puoț sî ći taĭ — ne valja da nosiš nož bez kanija, jer možeš da se posečeš [Crn.] 2. futrola za duguljaste predmete uopšte ◊ ćakă đi dus kuća, đi askuțît kuasa — futrola za nošenje brusa, kojim se oštri kosa (Plavna) [Pad.] 3. (fig.) (vulg.) vagina i anus ♦ var. ćuok [Por.]

(izr.) Pizda ĭe ćaka puļi. — Pička je kurčeva kanija. ◊ Bago-n ćakă! — (dosl.) „Uvuci je(zik) u kanije” (=Ućuti!) ◊ (psov.) Futumiće-n ćakă! — Bemte u „kanije”! (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]

Osnić

5555

ćame

scâfârlie

теме

ćame (mn. ćemurĭ) [akc. ćame] (i. ž.) — (anat.) teme, vrh glave ◊ kînd daĭ ku ćamĭa-n grindă, vĭeḑ stîaļe vĭreḑ — kad temenom glave udariš u gredu, vidiš zelene zvezde ◊ întra ćamĭe șî gîtu ĭe parśelu kapuluĭ kare sa kĭamă śafă — između temena i vrata nalaz se deo glave koji se zove potiljak [Por.] ∞ kap

Rudna Glava

3596

ćask

teasc

притискивач

ćask (mn. ćaskurĭ) [akc. ćask] (i. s.) — pritiskivač kupusa u kaci ili sira u čabru ◊ ćask ĭe fakut đin patru blanuț înkruśișaće, kare sa pun pi varḑă în pućină, da pi ĭaļe sa puńe o pĭatră, să pisaḑă varḑa în apă, să nu fiĭe-n săk — pritiskivač je napravljen od četiri ukrštene daščice, koje se stavljaju na kupus u kaci, a na njih se stavlja jedan kamen, da pritisne kupus u rasol, da ne ostane na suvom (Tanda) ◊ ćasku ĭe o ļaspiđe ńaćidă, skuasă đi la fundu rîuluĭ, ku kare sa pisaḑă varḑa akră în kadă — pritiskivač je jedan gladak pločast kamen, izvađen sa dna reke, kojim se pritiska kiseli kupus u kaci (Rudna Glava) [Por.]

Tanda

2630

ćeir

ceair

чаир

ćeir (mn. ćeire) [akc. ćeir] (i. s.) — čair, ograđeni pašnjak ◊ ćeiru ĭe pașuńe đi viće, îngrađită, pi kare vićiļi pask fara pîkurarĭ — čair je ograđeni pašnjak, na kome stoka pase bez čobanina ♦ sin. gard, săś [Por.] ♦ dij. var. ćair [GPek]

Rudna Glava

1398

ćeșîlă

teșilă

торбица

ćeșîlă (mn. ćeșîļ) [akc. ćeșîlă] (i. ž.) — torbica ◊ în ćeșîlă lukratuori a dus mînkarĭe la lukru — u torbici su radnici nosili hranu na posao [Por.]

Rudna Glava

1397

ćeză

șaretă

чезе

ćeză (mn. ćeză) [akc. ćeză] (i. ž.) — čeze, laka kola na dva točka ◊ ćeză n-avut tuot nat, numă găzdoćińļi — čeze nije imao svako, samo bogataši ♦ sin. karuță, kośiĭe ♦ up. kar [Por.]

Rudna Glava

5121

ćibi

marș

чибе

ćibi [akc. ćibi] (uzv.) — čibe! uzvik kojim se teraju psi ◊ ku „ćibi” sa dudîĭe kîń đ-aĭ măĭ miś șă blînḑ, pi aĭ marĭ ći zbĭerĭ „mîrș” — sa „čibe” se teraju manji i pitomiji psi, a na velike vičeš „marš” [Por.]

Rudna Glava

1498

ćigori

tigori

оскудевати

ćigori (ĭuo ćigorĭesk, ĭel ćigorĭașće) [akc. ćigori] (gl.) — 1. oskudevati, živeti u nemaštini ◊ am fuost sarak, ș-am ćigorit đi tuaće — bio sam siromah, i uskudevao sam u svemu 2. žudeti, želeti ono za čim se oskudeva u nemaštini ◊ nu vor kopiĭi miĭ sî ćigorĭaskă đi ńimika — ne želim da moja deca žude ni za čim [Por.]

Rudna Glava

1218

ćigoriĭe

tigorie

немаштина

ćigoriĭe (mn. ćigoriĭ) [akc. ćigoriĭe] (i. ž.) — nemaština, oskudacija; tegoba ◊ traĭu-ntrĭeg mĭ-a fuost numa o ćigoriĭe mare, am tras kin șî nakaz ka ńima pi lume — ceo mi je život bio samo jedna velika nemaština, trpeo sam muku u tegobu kao niko na svetu ♦ var. ćigoriĭală [Por.] ∞ ćigori

Rudna Glava

1499

ćigorit

tigorit

оскудан

ćigorit (ćigorită) (mn. ćigoriț, ćigoriće) [akc. ćigorit] (prid.) — oskudan, siromašan život ◊ am krĭeskut fara parinț, șî kopilariĭa-mĭa a fuost ćigorită șî amarîtă — odrastao sam bez roditelja, i moje detinjstvo je bilo oskudno i gorko ◊ mis ćigorit đi tuaće — oskudan sam u svemu [Por.] ∞ ćigori

Rudna Glava

1525

ćiĭ

tei

липа

ćiĭ¹ (mn.) (i. m.) — (bot.) lipa, (tilia platyphyllos) ◊ ćiĭu mirusă frumuos — lipa lepo miriše ◊ đin lubarĭ đi ćiĭ pîkurari fak buśin — od lipovog debla pastiri prave rikalo [Por.] ♦ dij. var. ćeĭ [Crn.] ♦ dij. var. ťiĭ [Kmp.]

Rudna Glava

5540

ćiĭ

tei

лика

ćiĭ² (mn. ćiĭe, ćiĭurĭ) (i. s.) — (tehn.) lika ◊ ćiĭu sa skuaće đin skuarca lu lubarĭ đi ćiĭ — lika se vadi iz kore lipovog drveta ◊ ku ćiĭu sa ļagă snuopi đi grîu — likom se vezuju snopovi žita ♦ up. kurpin [Por.]

Rudna Glava

1395

ćikarĭ

cicar

шикара

ćikarĭ (mn. ćikarĭe) (i. m.) — šikara, šiprag, zemljište obraslo grmljem ◊ đarîndu pi lînga luok a krĭeskut ćikarĭ đes, đi nu măĭ puoț treśa — svuda oko njive izrasla je gusta šikara, da ne možeš proći [Por.]

Rudna Glava

3885

ćiknă

ticnă

мир

ćiknă [akc. ćiknă] (i. ž.) — (izob.) mir, spokoj; odmor; prijatnost ◊ kopiĭ mulț, kasa pļină, n-aĭ o țîră đi ćiknă pista ḑî đi iĭ — dece mnogo, puna kuća, nemaš ni malo mira preko dana od njih ◊ n-are ćiknă la ođină — nema mira za vreme odmora ◊ (u izr.) fara ćiknă — bez mira, spokoja; neprijatan ♦ / skr. < ćikńală [Por.] ∞ ćikńi

Rudna Glava

1155

ćikńală

tihneală

пријатност

ćikńală (mn. ćikńeļ, var. ćikńaļe, ćikńeļe) [akc. ćikńală] (i. ž.) — prijatnost, mir, zadovoljstvo ◊ nu măĭ am ćikńală đi kopilama-sta — nemam mira od ove dečurlije ♦ var. (skr.) ćiknă [Por.] ∞ ćikńi

Rudna Glava

1154

ćikńi

tihni

пријати

ćikńi (ĭuo ćikńesk, ĭel ćikńașće ) [akc. ćikńi] (gl. p.) (nesvrš.) — prijati, biti po volji, izazivati zadovoljstvo, ugodnost, mir, smirenos t ◊ kînd ăl vîăd kî șîađe la masă, nu-m ćikńașće prînḑu — kad ga vidim da seda za sofru, ne prija mi ručak [Por.]

Rudna Glava

1394

ćindă

tindă

трем

ćindă (mn. ćinḑ) [akc. ćindă] (i. ž.) — 1. trem na kući ◊ koļibiļi đi bîtrîńață n-avut ćindă, đikît numa oźak ș-o suobă or doa — starinske kolibe nisu imale trem, samo odžak i jednu ili dve sobe 2. štitnik na kapi ◊ kașketu đinainće are ćindă, șî đi ĭa prinḑ ku mîna kînd dubuorĭ kașkĭetu, or kînd ăl puń în kap — kačket spreda ima štitinik, koji hvataš rukom kad skidaš kačket, ili kad ga stavljaš na glavu ♦ sin. konk [Por.] ♦ dij. var. ťindă [Kmp.] ∞ kasă

Rudna Glava

1161

ćirik!

cirip

чирик

ćirik! [akc. ćirik] (uzv.) — (onom.) čirik, cvrkut, zvuk kojim se imitira oglašavanje malih ptica ◊ veńi o pasîrikă la ferĭastă, șă „ćirik-ćirik”, parke vrĭa să-m spună śe s-îm spună — dođe jedna ptičica na prozor, pa „čirik-čirik”, kao da hoće nešto da mi kaže ♦ var. ćićirik!, ćirip! [Por.]

Rudna Glava

2480

ćistî

cisti

чистити

ćistî (ĭuo ćistîăsk, ĭel ćistîașće) [akc. ćistî] (gl. p. ref.) — (srb.) čistiti ◊ uom vrĭańik șî sîrńik ćistîașće tuot dupa ĭel, nu lasă ńiś o imală — čovek vredan i uredan čisti sve za sobom, ne ostavlja nikakvu prljavštinu ♦ supr. ima [Por.]

Rudna Glava

2483

ćistît

cistât

чишћење

ćistît¹ (mn. ćistîturĭ) [akc. ćistît] (i. s.) — (srb.) čišćenje ◊ feĭmĭa ĭe ćistuoćiță la șkuală, șî tuot ćistîtu akoluo kađe pi ĭa — ćerka mi je čistačica u školi, i celo čišćenje tamo pada na nju [Por.] ∞ ćistî

Rudna Glava

2482

ćistît

cistât

чист

ćistît² (ćistîtă) (mn. ćistîț, ćistîće) [akc. ćistît] (prid.) — (srb.) čist, očišćen ◊ am ćistît kalumĭa, ș-akuma nu mi rușîńe, kă așćet guoșći ku kasa ćistîtă — čistila sam dobro, i sada me nije stid, jer čekam goste sa čistom kućom ♦ supr. imuos [Por.] ∞ ćistî

Rudna Glava

2481

ćistuoćiță

cistociţă

чистачица

ćistuoćiță (mn. ćistuoćiț) [akc. ćistuoćiță] (i. ž.) — (srb.) (inov.) čistačica ◊ așćetaĭ tuota ḑîua într-un kuodńik să vină duolturu, la urmă nu veńi duolturu numa veńi o ćistuoćiță șî sa luvă dupa mińe đ-akolo — čekao sam čitav dan u jednome hodniku da dođe doktor, na kraju ne dođe doktor nego dođe jedna čistačica, i otera me odande [Por.] ∞ ćistî

Rudna Glava

1396

ćișnă

tihnă

тишак

ćișnă (mn. ćișńe) [akc. ćișnă] (i. ž.) — tišak, mesto u reci gde voda miruje i gde je pogodno za kupanje ◊ kopiĭi s-a învațat sî nuaće, șî sluobîd sa skaldă într-o ćișnă adînkă — deca su naučila da plivaju, i slobodno se kupaju u jednom dubokom tišaku ♦ (demin.) ćișnuță ♦ (augm.) ćișnoćeu ♦ up. gîltînă [Por.]

Rudna Glava

1158

ćivigare

civig

пречаница

ćivigare (mn. ćivigîărĭ) [akc. ćivigare] (i. ž.) — prečanica, verižnjača, motka o koju su okačene verige ◊ ćivigarĭa țîńe lanțu la kamin — prečanica drži verige na kaminu (Osnić) [Crn.] ♦ dij. var. ćivigarĭ (i. m.) — motka o koju se kače verige (D. Marković) ♦ var. ćirigarĭ (Leskovo) [GPek] ◊ ćivigarĭa la kamin țîńe ḑalarĭu — prečanica na kaminu drži verige (Manastirica, Mlava) [Mlava] ♦ dij. sin. ḑalarĭ (Rudna Glava, Crnajka, Tanda) [Por.] ∞ ḑalarĭ

Osnić

1141

ćivitură

tivitură

шав

ćivitură (mn. ćiviturĭ) [akc. ćivitură] (i. ž.) — šav, spoj; porub; obrub ◊ kroituorĭu a ćivit ku ață slabă, șî burka mi s-a rupt pi ćiviturĭ — krojač je šio slabim koncem, i kaput mi se pocepao po šavovima [Por.] ♦ dij. var. ćiv ◊ saku ku grîu kurĭe kĭ ĭe rupt pi ćiv — džak sa pšenicom curi jer je iscepan po šavu [Crn.] ∞ ćivi

Rudna Glava

1402

ćokńală

ciocneală

чукање

ćokńală (mn. ćokńaļe) [akc. ćokńală] (i. ž.) — čukanje, kucanje, lupanje ◊ Śe ćokńală sa va auḑa pi doso-la-n đal? — Kakvo se to čukanje čuje gore u šumi? ◊ kară mirekuț, paza vasurļi đi ćokńală — vozi polako, čuvaj sudove od čukanja ♦ var. ćuakńit [akc. ćuakńit] [Por.] ∞ ćokńi

Rudna Glava

1145

ćokńi

ciokni

чукнути

ćokńi (ĭuo ćokńesk, ĭel ćokńașće) [akc. ćokńi] (gl. p. ref.) (svrš.) — 1. čuknuti; kucnuti; lupnuti ◊ aud bińe, ćokńașće śe ćokńașće la ușă toblarĭuluĭ, da kîńi nu latră — čujem dobro, nešto čuka u vrata tora, a psi ne laju 2. udarcem, dodirom ili nepažljivim pomeranjem neke stvari ulubiti je, oštetiti, ili odlomiti deo sa nje ◊ a kumparat un krśag đi la olarĭ, șî s-a-nbatat vrunđeva ka kurka; pi drum a kaḑut, șî krśagu s-a ćokńit la un luok, nuĭe măĭ đi trĭabă — kupio je testiju od lončara, pa se negde napio ko ćurka; pao je na putu i testija se očukala na jednom mestu, nije više za upotrebu [Por.] ♦ dij. var. śokńi [Crn.]

Rudna Glava

1146

ćokńit

ciocnit

учукан

ćokńit (ćokńită) (mn. ćokńiț, ćokńiće) [akc. ćokńit] (prid.) — 1. učukan, čuknut, udaren, oštećen; ulubljen ◊ n-am vasurĭ buńe, tuaće uaļiļi mi sînt ćokńiće — nemam dobre sudove, svi lonci su mi čuknuti 2. (fig.) ćaknut, koji nije baš pri sebi ◊ nu măĭ vorbĭașće kum trîabe, parke ĭe ćoknit — ne govori više razumno, kao da je ćaknut ♦ sin. lovit, pļesńit [Por.] ♦ dij. var. śokńit [Crn.] ∞ ćokńi

Rudna Glava

1403

ćokńitură

ciocnitură

оштећење

ćokńitură (mn. ćokńiturĭ) [akc. ćokńitură] (i. ž.) — oštećenje na nekom predmetu nastalo čukanjem ◊ uala are ćokńitură, șî đ-aĭa nu vor s-o kumpîr — lonac ima oštećenje, i zato neću da ga kupim [Por.] ♦ dij. var. śokńitură [Crn.] ∞ ćokńi

Rudna Glava

4203

ćoksoĭ

pungă ?

кеса

ćoksoĭ (mn. ćoksoaĭe) [akc. ćoksoĭ] (i. s.) — kesa ◊ a pus oo în ćoksoĭ, și s-a dus — stavio jaja u kesu, i otišao ♦ sin. kesoĭ (Prahovo) [Kmp.] ♦ dij. sin. kĭes (Rudna Glava) [Por.] ∞ kĭes

Kobišnica

1404

ćuakă

coacă

штап

ćuakă (mn. ćuoś) [akc. ćuakă] (i. ž.) — štap sa kukom kojim se poštapaju stariji ljudi ◊ mĭarźe-n ćuakă — poštapa se ♦ sin. kîržîĭe ◊ ćuaka ĭe fakută đin bît pruost ku kîrļig, da kîržîĭa ĭe bît đi rîḑîmat, fakut frumus, đi maĭsturĭ kîržań — „ćuaka” je napravljena od običnog štapa sa kukom, a „krža” je štap za poštapanje, lepo izrađen od strane majstora „kržana” [Por.] ♦ dij. var. ćuankă (Leskovo) [GPek] (Ranovac) [Mlava]

Rudna Glava

1778

ćuakńit

ciocnet

чукањ

ćuakńit (mn. ćuakńiće) [akc. ćuakńit] (i. s.) — (akust.) čukanj, zvuk koji nastaje prilikom čukanja ◊ śe va lukra-n kuzńiță, nu șću, numa șćiu kă đin ćuakńitu-luĭ nu pućem sî durmim — šta li radi u kovačnici, ne znam, samo znam da od njegovih čuknjeva ne možemo da spavamo [Por.] ∞ ćokńi

Rudna Glava

6393

ćući

ciuci

чучати

ćući (ĭuo ćućiesk, ĭel ćućiașće)

Rudna Glava

1393

ćunk

tub

чунак

ćunk (mn. ćunkurĭ) [akc. ćunk] (i. s.) — čunak, limena cev za peć kroz koju prolazi dim, sulundar ◊ ćunku s-a umplut đi fuńiźină, șî furuna slab îngalḑîașće — čunak je pun gareži, i furuna slabo greje [Por.]

Rudna Glava

1776

ćuok

cioc

куц

ćuok² [akc. ćuok] (uzv.) — (onom.) kuc! kljuc! reč kojom se oponaša zvuk čukanja (udaranja čukom) ili kljucanja (udaranja kljunom) ◊ čuok-puok! — kuc-puc! ♦ sin. truonk [Por.]

Rudna Glava

1777

ćuok

cioc

футрола

ćuok³ (mn. ćuokurĭ) [akc. ćuok] (i. s.) — 1. futrola, kutija, korice; navlaka ◊ ćuok đi kuće, o kućiĭe lunguĭată, skobită-n ļiemn, pi kare kosîtuori a duso la brîu; în ĭel a țînut kuća đi askuțît kuasa — futrola za brus (vodijer), duguljasta kutija od izdubljenog drveta, koju su kosci nosili na pojasu; u njoj su držali brus za oštrenje kose ♦ var. ćakă 2. vrsta šiljate brade koju su puštali stariji ljudi ◊ muoșu Pîătru ku barba ćuok — čiča Pera sa šiljatom bradom [Por.]

Rudna Glava

3874

ćur

ciur

цурк

ćur! (uzv.) — (onom.) curk! štrc! ◊ „ćur! ćur!” faśe vîžuoĭu đi lapće în gaļiată kînd sa mulg uoiļi — „curk! curk!” pravi mlaz mleka u vedru, kad se muzu ovce [Por.]

Rudna Glava

3873

ćurai

ciurui

штрцати

ćurai (ĭuo ćurîĭ, ĭel ćurîĭe) [akc. ćurai] (gl. p.) — (onom.) (ze tečnost) štrcati, izbijati u mlazu; žuboriti; teći ◊ tuamna lapćiļi gruos, numa ćurîĭe đin țîță în gaļiată — ujesen mleko gusto, samo štrca iz vimena u vedro [Por.] ∞ ćur

Rudna Glava

1172

ćuș

ciuf

ћук

ćuș¹ (mn. ćușî) (i. m.) — 1. (ornit.) ćuk, noćna ptica iz porodice sova (Athene noctua) ◊ ćușu sî kuĭbarĭașće în butuarkă — ćuk se gnezdi u duplji [Crn.] ◊ ćușu ḑîua nu vĭađe ńimika — ćuk danju ne vidi ništa (s. Plavna) [Pad.] ♦ sin. șćuoĭ (Tanda) 2. (fig.) (pej.) a. rogonja, čovek koga žena vara ◊ ćušuļe, đeșkiđeț uoki odată, da nu vĭeḑ śe-ț lukră muĭarĭa pin sat? — rogonjo, otvori oči već jednom, zar ne vidiš šta ti žena radi po selu? b. tupavko, priprost, naivan čovek; glupan ◊ bagă sama śe vorbĭeșć, nu fi ćuș — pazi šta pričaš, ne budi glup ♦ (augm.) ćușumau, ćușuman [Por.] 3. (muz.) naziv jedne od vlaških erotskih pesama, koju su pevali stari lautari [Mlava]

(opis) Ćușu vińe o pasîrĭe pruastă, kare nu miśkă, nu fuźe, numa sa uĭtă la ćińe ku uoki-ĭa buldanaś, ka kînd nu-nțaļaźe ńimika, șî đ-aĭa ku ĭel s-a bažuokură uamińi aĭ prostovań. Ćușu-n primovara, pi-nđisara, dupa śe zovrńe suariļi, vińe pi lînga kasă, șî kîntă; đi mulće uorĭ nu puoț sî duormĭ đi ĭel: kînd vrĭeĭ să-l dudăĭ, ĭel nu fuźe, numă s-a mută-n alta krĭangă.
—
Ćuk deluje kao priprosta ptica, koja ne mrda, ne beži, nego samo gleda onim buljavim očima, kao da ne razume ništa, pa zato se njime izvrgavaju ruglu priprosti ljudi. Ćuk s proleća, u večernjim satima posle zalaska sunca, dolazi u blizinu kuće, i peva; više puta ne možeš da spavaš od njega: kad ga poteraš, on ne beži, nego se samo premesti na drugu granu. (Kaz. Lazar Durlić, r. 1947, zapis: Durlić, Rudna Glava 2012) [Por.]

(opis) Ćușu nu vĭađe ḑîua, đ-aĭa ĭel stă șî nu fuźe, gata puoț să-l prinḑ ku mîna. Pĭ-aĭ kornuț îĭ bužukurĭeḑ kî sînt ćuș, kă muĭarĭa ļi s-a kurvĭașće a ĭevi, da iĭ nu văd ńimika: sînt kĭuorĭ ka ćușu.
—
Ćuk ne vidi danju, zato stoji i ne beži, gotovo možeš rukom da ga uhvatiš. Rogonje zadirkuju da su ćukovi, jer im se žena javno švaleriše, a oni ne vide ništa: slepi su kao ćuk. (Kaz. Čedomir Točaković, r. 1951, Plamna, opština Negotin, zapis: Durlić, 2012) [Pad.]

(kom.) Neverovatne glasovne mogućnosti ćuka, koji se kreću od običnog hukanja do plača deteta, podudaraju se sa opisom oglašavanja Šumske Majke (Muma Padure) iz pričanja starih Vlaha koji su Muma Paduri "čuli" kako ih prati dok se noću kreću planinom:
— Muma Paduri sa zmĭaură ka mîțu, sa plînźe ka kopilo-l mik, urlă ka kîńiļi turbat, faśe în tuot fĭeļu đi ći ĭau fioriļi đi frikă! Kum tu mĭerź pi poćakă, așa mĭarźe ĭa pin ļamńe dupa ćińe. Nu kućeḑ s-o-ngîń, kă ći omuoară!
— Šumska Majka mjauče kao mačka, plače kao malo dete, zavija kao besan pas, oglašava se na razne načine da te hvata panika od straha! Kako ti ideš puteljkom, tako ona kroz drveće ide za tobom. Ne smeš da je podražavaš, jer će te ubiti!

Osnić

1174

ćuș

clătită

палачинка

ćuș² (mn. ćușurĭ, akc. ćușurĭ) (i. s.) — (nutr.) a. palačinka, tanka pržena lepinja od pšeničnog brašna, mleka i jaja ◊ aĭa śe ĭe la sîrbĭ „palačinka”, la nuoĭ sa kĭamă „ćuș”, da aĭa śe nuoĭ kemăm „plaśintă”, sîrbi n-au, șî đ-aĭa plaśinta ńiś n-are nume sîrbĭesk — ono što je kod Srba „palačinka”, mi zovemo „ćuš”, a ono što mi zovemo „plačinta”, Srbi nemaju, pa „plačinta” i nema srpski naziv (zas. Blizna, s. Rudna Glava) b. vrsta duguljaste mekike (istočni deo Rudne Glave) ♦ var. ćușka (Crnajka, Tanda) ◊ ćușka sa faśe đin plamad kare ramîńe dupa śe plumađeșć pîńa — ćuška se pravi od testa koji ostaje posle mešenja hleba [Por.] ◊ ćușu faśem dîn fańină, ku kîta brînḑă: mĭastîś, puń în ćipsîĭe șî kuoś în șporĭet — palačinku pravimo od brašna sa malo sira: mesiš, staviš u tepsiju i pečeš u šporetu ◊ alta fuarmă dî ćuș sa faśe dîn fańină mistakată ku kîta apă măĭ multă, puń brînḑă, șî ĭaĭ ku ļingura șî puń în untura kaldă-n ćigańe — druga vrsta palačinke pravi se od brašna pomešanog sa malo više vode, staviš sir, i uzmeš kašikom i staviš u tiganj sa vrelom mašću (s. Medveđica) [Hom.] ♦ dij. sin. gugońaće ◊ la nuoĭ ćuș s-a fakut așa: sparź uou, puń fańină, brînḑă, șî mĭastîś, mĭastîś, șă-l kuoś în ćigańe — kod nas su se palačinke pravile ovako: razbiješ jaje, staviš brašno, sir, i mešaš, mešaš, i pečeš ih u tiganju ◊ asta śe sîrbi kĭamă „palačinke”, n-a fuost đi bîtrîńață, a ĭeșît dupa ratu-sta ku ńamțî; ļi kĭemăm șă pi rumîńașće „palaćinkĭe” — ovo što Srbi zovu „palačinke”, nije bilo kod nas odavnina, pojavile su se posle ovoga rata sa Nemcima; zovemo ih i na vlaškom „palačinke” (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. sin. skovĭardă (Majdanpek) [Buf.]

Rudna Glava

6080

ćușći

ciuci

чучати

ćușći (ĭuo ćușćesk, ĭel ćușćașće) [akc. ćușći] (gl. ref.) — čučati, šćućuriti se ◊ pļakă odată, pănă kînd vi ćușći akoluo, dupa gardo-la — kreni već jednom, dokle ćeš čučati tamo, iza te ograde ◊ (folk.) uomu kînd îmbătrîńașće, sa ćușćașće la parĭaće, șî la ḑîļe sokoćașće — čovek kad omatori, pored zida se šćućuri i dane prebrojava ♦ sin. pići, stîrśi ♦ v. ćući [Por.]

Rudna Glava

1364

da

da

да

da¹ (pril.) — da, rečca kojom se potvrđuje, odobrava; afirmacija ◊ da, așa ĭe kum tu ḑîś — da, tako je kako ti kažeš ◊ da or ba — da ili ne [Por.]

Rudna Glava

1365

da

da

дати

da² (ĭuo dau, ĭel dîă) (gl.) — dati, davati; pružiti; predložiti; dodeliti; pokloniti; ići; udariti ◊ nu-ĭ da bań, k-îĭ dîă pi bĭare — ne daj mu novac, jer će ga dati na piće ◊ ĭ-a dat în gînd — setio se (palo mu je na pamet) ◊ s-a mîńiĭat, nu măĭ dîă pi la mińe — naljutio, više ne svraća kod mene ◊ vaka nu sa dîă la źug — krava ne prihvata jaram ◊ ĭuo am dat pi đin đal, da ĭel pi đin vaļe — ja sam išao gornjom stranom, a on donjom ◊ țîńće bińe, nu ći da — drž’ se dobro, ne daj se ◊ tare đi kap, nu sa dîă la ńima — tvrdoglav, ne sluša nikog ◊ kînd îț dau o palmă, vĭeḑ stîaļe vĭerḑ — kad ti udarim šamar, videćeš zelene zvezde [Por.]

(izr.) Kînd daĭ, naĭ. — Kad daješ, nemaš. (Opomena lakomislenima da ne daju novac ili alat nevratišama.) (Zapis: Durlić) [Por.]

Rudna Glava

1186

dadă

dadă

дада

dadă (mn. dađe) [akc. dadă] (i. ž.) — (srod.) (hip.) dada, naziv za stariju sestru ◊ fiva kopil, fiva fată, la suora măĭ batrînă trîabe sî ḑîkă „dadă” — bio dečak, bila devojčica, stariju sestru treba da oslovljava sa „dada” ◊ dada Mariĭa ĭe suora-mĭa măĭ mare — dada Marija je moja starija sestra ♦ (skr.) da ◊ da-Ļena a fuos’ ku doĭ ań măĭ mare đi kît mińe — da(da) Lena je bila dve godine starija od mene ♦ up. nană [Por.] ∞ ńam

I - Banat
◊ nană, sora măĭ mare (Sărcia-Sutjeska)
◊ dadă (Petrovăsâla-Vladimirovac)
◊ leliță (Voivodinț-Vojvodinci)
◊ didă (Strajă-Straža, opština Vršac)

Rudna Glava

3420

dakă

dacă

ако

dakă [akc. dakă] (vez.) — ako ◊ dakă nu va fi așa kum ḑîś tu, o să fiĭ pîkatuos pănă la muarće — ako ne bude tako kako ti kažeš, bićeš grešan do smrti ◊ dakă tatî-su nu va lasao sî sa mariće dupa baĭato-la, pî șî mumî-sa dakă va țîńa parća ku tatî-su, ĭa la urmă tot o să fugă, șî ĭar’ o să fiĭe pi plaku iĭ — ako je otac ne bude pustio da se uda za tog momka, i ako i majka bude na očevoj strani, ona će na kraju sigurno pobeći, i opet će biti po njenoj volji [Por.]

Rudna Glava

1363

dakum

dacum

дакако

dakum [akc. dakum] (pril.) — dakako, svakako, naravno ◊ dakum đi nu — kako da ne ◊ Ći duś mîńe la lukru? - Ma duk, dakum. — Ideš sutra na posao? - Idem, naravno. ♦ / da — „da” + kum — „kako” ♦ sin. dapăĭ [Por.] ∞ kum

Rudna Glava

5728

damf

damf

задах

damf (mn. damfurĭ) [akc. damf] (i. s.) — zadah, zapah ◊ đin podrum vińe un damf puturuos, sigurat śuava sa-npuțît — iz podruma dolazi smrdljivi zadah, mora da se nešto usmrdelo ♦ var. danf [Por.]

Rudna Glava

1744

danț

danţ

коло

danț (mn. danțurĭ) [akc. danț] (i. s.) — 1. kolo; vrsta narodne igre u kojoj se igrači uz muziku neprestano kreću laganim koracima napred ili na desnu stranu ◊ danțu la nuoĭ s-a žukat numa pi la nunț, șî aĭa kînd nuntașî a trĭekut pin sat — danc se kod nas igrao samo na svadbama, i to kada su svatovi prolazili kroz selo ♦ sin uără 2. grupa ljudi oko vođe ◊ puartă danțu pin sat, adunat ćińerișu șî-ĭ învață să ļipîĭe la kîărț — kolovođa u selu, okupio mlade i uči ih da lupaju karte ◊ o sî va vină parințî, ș-o sî va spargă danțu — doći će vam roditelji, pa će vam rasturiti družinu ◊ s-a prins într-un danț ku iĭ — uhvatio se u isto kolo sa njima [Por.]

Rudna Glava

862

dangă

danga

данга

dangă (mn. dănź) [akc. dangă] (i. ž.) — danga, linija, crta; urez; znak, beleg; žig ◊ dangă trasă ku pļeĭvazu — linija povučena olovkom ◊ fă o dangă ku kuțîtu pi blana-ĭa, însamnă unđe trîabe s-o taĭ — zareži nožem jednu liniju na toj dasci, označi gde treba da je presečem ◊ s-a puvestît kă turśi a tras dangă la uamiń ku fĭer ruoșu — pričalo se da su Turci žigosali ljude usijanim gvožđem ◊ vaḑuĭ ku uoki miĭ: trĭeku un zmău pi śĭerĭ, șî ramasă o dangă đi fuok în urma-luĭ — videh svojim očima: prolete zmaj nebom, i ostade vatreni trag iza njega [Por.]

Rudna Glava

5369

dapăĭ

d-apoi

ма како да не

dapăĭ [akc. dapăĭ] (part.) — (u izr.) (iron.) ma kako da ne; baš tako ◊ ĭel ći minće la uokĭ da tu, înfruntat, spuń „dapăĭ, așa ĭe” — on te laže na oči, a ti, uvređeno, kažeš „ma kako da ne, tako je” ♦ sin. dakum nu [Por.]

Rudna Glava

2283

dar

dar

дал

dar¹ (vez.) (part.) — 1. a. dal, il’, ili ◊ dar va fi așa, dar nu va fi, ńima nu puaće să șćiĭe — dal je tako, dal nije tako, niko ne može znati b. pa ◊ dar kum puaće altfĭeļ să-l fakă, kînd nu șćiĭe? — pa kako može drugačije da ga uradi, kad ne zna? 2. (upitna rečca) da li ◊ dar șćiĭe ĭel aĭa, or nu, aĭa o să veđiem — da li on to zna, ili ne, to ćemo videti 3. (part.) zar ◊ dar nu putuș tu sîngur sî vĭeḑ kî aĭa nu mĭarźe la bun? — zar ti nisi mogao sam da vidiš da to ne ide na dobro? ♦ var. dal [Por.]

Rudna Glava

3218

darak

toc

шток

darak² (mn. daraś) [akc. darak] (i. m.) — štok, ram na vratima ili prozoru ◊ daraku la ușă ĭe fakut đin triĭ blăń măĭ gruasă, înkeĭaće la kolțurĭ, șî prinsă đi pragu kăšî însus — štok na vratima je napravljen od tri deblje daske, spojene na krajevima, i uspravno zakovane za kućni prag ◊ în daraku ferĭeșći batuće sînt țîțîńiļi, kare țîn źamu ku stîkla — u prozorski štok uglavljene su šarke koje drže ram sa staklom [Por.] ∞ ferĭastă

Rudna Glava

4164

darap

darab

комад

darap (mn. darapurĭ) [akc. darap] (i. s.) — komad, parče, ulomak; deo ◊ ĭ-a dat lu kopil numa un darap đi pîńe, kît sî nu pļaśe ku mîńiļi guaļe — dali su detetu samo parče hleba, tek da ne pođe praznih ruku ◊ ļi kîntă un darap đi kînćik, șă fu đestul, k-a vaḑut điluok ku kare au trĭabă — otpevao im je samo deo pesme, i beše dosta, jer su videli s kim imaju posla ◊ a puvestît numa un darap đin povastă, kă n-a șćut măĭ mult — ispričao je samo odlomak priče, jer više nije znao ♦ sin. parśel [Por.] ♦ dij. var. darapîn (Osnić) [Crn.]

Rudna Glava

1198

darîmatură

dărămătură

окресак

darîmatură (mn. darîmaturĭ) [akc. darîmatură] (i. ž.) — okresak, okresina, granje otsečeno prilikom kresanja drveta ◊ a darîmat ļamńiļi, da darîmatura a lasato-n drum — kresali su drveće, a okreske su ostavili na putu [Crn.] ♦ dij. var. dîrîmatură (Rudna Glava) ♦ dij. var. dramatură (Tanda) [Por.] ∞ darîma

Osnić

1932

darńiśiĭe

dărnicie

дарежљивост

darńiśiĭe (mn. darńiśiĭ) [akc. darńiśiĭe] (i. ž.) — darežljivost ◊ parke ĭe bolnau đi darńiśiĭe, tuot ar da đin kasă — kao da je oboleo od darežljivosti, sve bi dao iz kuće [Por.] ∞ dărui

Rudna Glava

1279

daskîl

dascăl

учитељ

daskîl (mn. daskîļ) [akc. daskîl] (i. m.) — učitelj, prosvetni radnik ◊ daskulu nuostru nu ń-a lasat sî vorbim rumîńașće la șkuală; am kućeḑat sî vorbim tumu kînd am fi ažuns la kasă — naš učitelj nas nije puštao da govorimo vlaški u školi; smeli smo da govorimo tek kad bismo stigli kući [Por.] ◊ daskîlu nuostru ń-a-nvațat bińe — naš učitelj nas je dobro učio [Crn.] ♦ dij. var. oćitul [GPek] ∞ șkuală

Rudna Glava

6260

dată

dată

пута

dată (pril.) [akc. dată] — put, puta (priloška odredba) ◊ odată — jedanput, jednom ◊ điodată/đodată — odjedanput ◊ altadată — drugi put ◊ kîćodată — po neki put, ponekad ◊ ńiśodată — nijedanput, nikad ◊ totodată — zajedno, istovremeno ◊ vrodată — nekad [Por.]

Rudna Glava

1563

datuorńik

datornic

дужник

datuorńik (mn. datuorńiś) [akc. datuorńik] (i. m.) — dužnik ◊ kînd ĭaĭ înprumut, întuarśe la vuorbă, să nu fiĭ datuorńik la ńima — kad zajmiš, vrati po dogovoru, da nikome ne budeš dužnik [Por.] ∞ dîtori

Rudna Glava

1779

dărui

dărui

даровати

dărui (ĭuo dîăruĭ, ĭel dîăruĭе) [akc. dărui] (gl. p.) — darovati, dati nekome poklon ◊ nuora dîăruĭe pi suakrî-sa kînd tună măĭ întîń în kasă — snajka daruje svekrvu kad prvi put ulazi u kuću [Por.] ♦ dij. var. darui [Crn.]

Rudna Glava

1780

dăruit

dăruit

дарован

dăruit (dăruită) (mn. dăruiț, dăruiće) [akc. dăruit] (prid.) — darovan, koji je primio dar, poklon ◊ lumĭa dăruită mĭarźe-nkarkată ku darurĭ — darovani ljudi idu natovareni poklonima [Por.] ♦ dij. var. daruit [Crn.] ∞ dărui

Rudna Glava

3786

dăruitu

dăruială

даровање

dăruitu [akc. dăruitu] (i. m.) ● v. dăruĭală [Por.] ∞ dărui

Rudna Glava

1781

dăruĭală

dăruiala

даровање

dăruĭală (mn. dăruĭeļe) [akc. dăruĭală] (i. ž.) — darovanje, deljenje darova, poklona ◊ m-am amînatat đi dăruĭala guovi la nuntă, șî ĭa s-a mîńiĭat pi mińe — zakasnio sam za darovanje mlade na svadbi, i ona sa naljutila na mene ♦ var. dăruitu [Por.] ∞ dărui

Rudna Glava

1545

dăspălurat

desfălurát

распасан

dăspălurat (dăspălurată) (mn. dăspăluraț, dăspăluraće) [akc. dăspălurat] (prid.) — raspasan ◊ mĭarźe tuot dăspălurat — ide sav raspasan [Hom.] ♦ dij. var. đisfălurat (Rudna Glava) ♦ đesfălorat (Tanda) [Por.]

Sige

6279

dăzgropa

dezgropa

ископати

dăzgropa (ĭuo dăzgrop, ĭel dăzgroapă) [akc. dăzgropa] (gl. p.) — *iskopati* ◊

Rudna Glava

6280

dăzgropat

dezgropat

ископан

dăzgropat (dăzgropată) (mn. dăzgropaţ, dăzgropaće) [akc. dăzgropat] (prid.) — iskopan ◊ dăzgropat ĭe aĭa śi ĭă skuos dăn pomînt — iskopano je ono što je izvađeno iz zemlje ♦ up. prădăzgropat [Hom.] ♦ dij. var. đizgropat [Por.] ∞ gruapă

Rudna Glava

1745

dinarĭ

dinar

динар

dinarĭ (mn. dinarĭ) [akc. dinarĭ] (i. m.) — 1. dinar, osnovna novčana jedinica ◊ nuĭe skump, ma koștuaĭe numa un dinarĭ șî ḑîaśe parîaļe — nije skupo, košta me samo dinar i deset para 2. novac uopšte ◊ lukră, kă fara dinarĭ nu sa puaće — radi, jer se bez dinara ne može ◊ fara dinarĭ în pîzanarĭ — bez dinara u džepu [Por.]

Rudna Glava

4033

dîdauorĭ

de două ori

двапут

dîdauorĭ [akc. dîdauorĭ] (pril.) — dvaput ◊ la kopil înțaļes đestul să-ĭ ḑîś odată-dîdauorĭ, șî ĭel îa la kap — razumnom detetu dovoljno je da kažeš jedanput-dvaput, i onо će zapamtiti ♦ / < đi+duauă+uorĭ [Por.]

Rudna Glava

1349

dîmîzluk

tamazlâc

домазлук

dîmîzluk (mn. dîmîzluś) [akc. dîmîzluk] (i. m.) — 1. domazluk, odabrani primerak domaće životinje koji se ostavlja za priplod ◊ purśelo-sta nu-l taĭ, ăl las đi dîmîzluk — ovo prase ne koljem, ostavljam ga za domazluk ♦ var. dumîzluk, domîzluk [Por.] ♦ dij. var. tămăzlîk [Kmp.] ♦ dij. var. tamazlîk ◊ dakă vrĭeĭ, sî-ț dau un berbeśel đi tamazlîk — ako hoćeš, daću ti jednog ovnića za domazluk [Crn.] ♦ dij. var. dămăzluk 2. prihod domaćinstva; opšti napredak, blagostanje ◊ dămăzluku ĭe măĭ bun śe aĭ în viće, ku śe kasa dîă înainće — domazluk je sve ono najbolje što imaš od priploda, sa čime kuća napreduje (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. var. tămîzlîk (Malajnica) [Pad.]

Rudna Glava

3423

dîmp

dâmb

џомба

dîmp (mn. dîmpurĭ) [akc. dîmp] — 1. (geogr.) džomba, izbočina; nagli uspon; veliki nagib terena; kosina ◊ ma dubarîĭ đi pi ruată, kînd am ažuns la un pripur ku dîmp mare — sjahao sam s bicikle kad sam naišao na uspon sa velikim nagibom ♦ sin. skobîlț (Tanda) 2. (psih.) nagla, ishitrena ili burna reakcija ◊ tăĭnuiră frumuos, ama đintr-odată la unu ĭ-a veńit păļițîļi, șî s-a luvat prĭa đin dîmp sî sa gîlśavĭaskă — pričali su lepo, ali su jednog iznenada spopale bubice, pa su počeli naglo da se svađaju [Por.] 3. iznenadan susret ◊ mĭergînd pi padure, ńi-ntîńirăm în dîmp, đ-odată ńi gasîrăm pĭept în pĭept — idući šumom, sretosmo se iznenada, odjednom se nađosmo licem u lice (Jasikovo) [GPek]

Rudna Glava

3216

dîraśi

dărăci

гребенати

dîraśi (ĭuo dîraśesk, ĭel dîraśașće) [akc. dîraśi] (gl. p.) — grebenati, češljati vunu grebenom ◊ lîna sa dîraśașće ku daraku — vuna se češlja grebenom [Por.] ♦ dij. var. daraśi [Crn.] ∞ daraśi

Rudna Glava

1351

dîraśiță

drăcilă ?

притискавац

dîraśiță (mn. dîraśiț) [akc. dîraśiță] (i. ž.) — (ent.) pritiskavac, osica (? Poloster gallica ili Allantus cinctus) ◊ dîraśiță ĭe o guangă mikă, ńagră, ku ăripĭ ka muska, ńiś albină, ńiś vĭaspĭe, kare vara, pin zapușală, kînd ći trĭaśe apa, sa bagă supt kimĭașă, șî uomu kînd śarkă ku mîna s-o skuată, or s-omuare, ĭa-l muśkă așa đi rîău đi-ĭ sa-m pare kî l-a-nbrukat ku fĭer fĭerbinće — pritiskavac je mala buba, crna, sa krilcima kao muva, ni osa, ni pčela, koja leti, kada je zapara, kad te probije znoj, ulazi pod košulju, i čovek kada pokuša rukom da je izvadi ili ubije, ona ga ujede tako gadno da mu se čini da su ga uboli vrelim gvožđem (Rudna Glava) ♦ dij. var. dalaśița ◊ dalaśița mușkă numa pĭ-aĭ ļenuoș, k-aĭ vrĭańiś lukră, miśkă tuoata vrĭamĭa, șî muska-ĭa nu puaće sî sa prindă đi iĭ — pritiskavac ujeda samo lenjivce, jer vredni ljudi rade, mrdaju sve vreme pa ta muva ne može da se uhvati za njih (Debeli Lug) [GPek]

(kom.) Pritiskavac je naziv za ovaj insekt kod Srba u okolini Golupca [Bran.] (kaz. Janković), kao i u Stigu, Braničevu i Požarevačkoj Moravi (kaz. D. Jacanović); u Lužnici (selo Bežište, Bela Palanka) insekt zovu zuna (akc. na „a”, kaz. Jovica Ćirić), u crnorečkim selima Jablanici, Mirovu i Ilinu zovu je pritiska (zapis: F. Paunjelović). Reč je o jednoj vrsti zolje (vespa vulgaris) koja živi u zemlji i pada na kožu čoveka da pije znoj, i tada ne ujeda, već ujeda samo kada se pipne, odnosno pritisne. Exp: Durlić, 2012.

POREČKA REKA [Por.]
♦ dîraśiță (Rudna Glava)
♦ dălăćiță (Tanda)
♦ dălaśiță (Topolnica)

GORNJI PEK [GPek]
♦ dîlaśiță (Jasikovo)
♦ dalaśiță (Debeli Lug)

CRNA REKA
♦ draśiță (Osnić, Lubnica, Gamzigrad, Šarbanovac, Valakonje)
♦ dărăśiță (Krivelj)

ZVIŽD [Zvizd]
♦ draśiță (Voluja)

HOMOLJE [Hom.]
♦ dîlaśița (Laznica)

Rudna Glava

3217

dîraśit

dărăcit

огребан

dîraśit (dîraśită) (mn. dîraśiț, dîraśiće) [akc. dîraśit] (prid.) — (za vunu) ogreban, očešljan, očišćen grebenom ◊ lîna ĭe dîraśită bun kînd muĭarĭa o trĭaśe đi măĭ mulće uorĭ pin darak — vuna je dobro očešljana kad je žena više puta provuče kroz greben [Por.] ♦ dir. var. daraśit [Crn.] ∞ daraśi

Rudna Glava

3355

dîrdaĭală

dârdâială

дрхтање

dîrdaĭală (mn. dîrdaĭaļe) [akc. dîrdaĭală] (i. ž.) — 1. (med.) drhtanje, trešenje tela ◊ s-a pus frigu pi ĭel, șî la prins o dîrdaĭală đ-a trîmurat tuot ka kînd la zgîndîrat śińiva ku mîńiļi — prehladio se, i uhvatilo ga je neko drhtanje da se sav tresao, kao da ga je neko drmao rukama 2. (kor.) način igranja u kolu zvanog „drdavka” ◊ dîrdaku a žukat numa aăĭa kare a șćut să fakă pănă žuakă dîrdaĭală đin tuotă pućarĭa, șî s-o țînă mult — drdavku su igrali samo oni koji su umeli da dok igraju izvedu drhtanje celog tela, i to dugo da izdrže [Por.] ∞ dîrdai

Rudna Glava

1213

dîrdaku

dârdacu ?

дрдавка (коло)

dîrdaku (mn. dîrdaśе) [akc. dîrdaku] (i. s.) — (kor.) drdavka, vrsta starinske vlaške igre u kolu u kojoj se igrači tresu dok igraju ◊ măĭ frumuos, da șî măĭ đies, dîrdaku a žukat vrun muoșu Bîrlan, șî đi aĭa la poļikrit „źuoku lu Bîrlan” — najlepše, a i nejčešće, drdavku je igrao neki čiča Brlan, pa su ga zato nazvali „Brlanovo kolo” [Por.] ∞ dîrdai

Rudna Glava

1214

dîrî

atinge

дирати

dîrî (ĭuo dîrîăsk, ĭel dîrîașće) [akc. dîrî] (gl.) — 1. irati, dodirivati; taći ◊ nu dîrî vesparĭu, kî ći muśkă vĭaspiļi — ne diraj osinjak, jer će te ujesti ose [Crn.] 2. ometati, dosađivati ◊ nu dîrî uomu, lasă-l sî lukrĭe — ne ometaj čoveka, pusti ga da radi [Por.] 3. adirkivati, izazivati ◊ nu ma dîrî, kî nu puot sî rîăbd ńiomeńiĭa-tîa — ne zadirkuj me, jer ne mogu da podnesem tvoj bezobrazluk [Crn.] ◊ kopilo-la ka kînd a noroḑît, nu-n vață ńimik, numa dîrîașće fĭaćiļi la șkuală — ono dete kao da je poludelo, ne uči ništa, samo dira devojčice u školi ◊ ĭel ma dîrît, șî ń-am luvat la bataĭe — on me je izazvao, pa smo se potukli [Por.] / < srb. dirati (exp. Durlić)

(izr.) Nu dîrî unđe nu-ț fĭarbe uala. — (dosl.) Ne diraj tamo gde tvoj lonac ne kuva. Značenje: Ne mešaj se u tuđa posla. (Rudna Glava, zapis: Durlić, 1985) [Por.]

Osnić

2846

dîrîma

dărâma

кресати

dîrîma (ĭuo darîm, ĭel darîmă) [akc. dîrîma] (gl. p. ref.) — kresati grane drveta, okresivati ◊ kînd vi dîrîma la viće, nu taĭa la gruoș întrĭeź — kad budeš kresao lisnik za stoku, nemoj seći cela stabla [Por.] ∞ darîma

Rudna Glava

1391

dîrkă

dârcă ?

идиот

dîrkă (mn. dîrś) [akc. dîrkă] (i. m.) — 1. (za karakter) idiot, težak čovek ◊ o dîrkă đi uom, nu sa dă ku ńima, nu sufîră pi ńima, ponćur, uom ku narau rău șî grĭeu — idiot od čoveka, ne slaže se ni s kim, ne podnosi nikog, namćor, čovek koji ima lošu i tešku narav [Por.] 2. odevni predmet, komad odeće ◊ aĭ putut sî ĭaĭ vro dîrkă pi ćińe, sî nu-ngeț đi frig — mogao si da obučeš nešto, da se ne smrzavaš ◊ sluga-ș luvîă dîrśiļi, șî să dusă đi la nuoĭ — sluga uze svoju odeću i ode od nas [Crn.] ♦ / (skr.) < dîrkĭelă

Rudna Glava

2282

dîrkĭelă

dârchelă

дртина

dîrkĭelă (mn. dîrkĭeļe) [akc. dîrkĭelă] (i. ž.) — drtina, drkela, mrcina ◊ nu-m pare rău kă l-am vindut la kasapu, kalu-la a fuost o dîrkĭelă batrînă — nije mi žao što sam ga prodao kasapinu, taj konj je bio matora mrcina ◊ baba ĭe vrĭańika, da muoșu ĭe o dîrkĭelă đi uom — baba je vredna, a deda je drtina od čoveka ♦ var. dîrkelă ♦ sin. žîguare [Pom.] ∞ dîrkă

Rudna Glava

1392

dîrlugă

dârlugă

сиромах

dîrlugă (mn. dîrluź) [akc. dîrlugă] (i. m.) — siromah, čovek bez imovine ◊ dîrlugă ĭe uom sărăkaśuos, fara ńimika — drluga je siromašan čovek, bez ičega ♦ up. dîrļuanță [Por.] ♦ dij. var. dîrluagă [Mlava]

(izr.) Slugă la dîrlugă. — (dosl.) Sluga kod siromaška. (kom.) Rad bez naknade, jer poslodavac nema čime da plati, takođe i izraz za beskoristan rad uopšte. (kaz. B. Paunović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 2012.) [Por.]

Rudna Glava

2280

dîrpeļi

dârpeli

дрпити

dîrpeļi (ĭuo dîrpeļiesk, ĭel dîrpeļiașće) [akc. dîrpeļi] (gl. p.) — drpiti, drapati, krasti, čerupati; odrati ◊ ma dîrpeļiră oțomańi, nu-m lasară ńimika — odraše me lopovi, ne ostaviše mi ništa [Por.]

Rudna Glava

2281

dîrpeļit

dârpelit

одран

dîrpeļit (dîrpeļită) (mn. dîrpeļiț, dîrpeļiće) [akc. dîrpeļit] (prid.) — (fig.) odran od strane lopova; pokraden ◊ ku atîta furaluk în lume, kum să nu fiĭ dîrpeļit đin tuaće părțîļi — sa tolikim lopovlukom, kako da ne budeš odran sa svih strana [Por.] ∞ dîrpeļi

Rudna Glava

1347

dîrpĭelă

dârpelă ?

дрипац

dîrpĭelă (mn. dîrpĭeļ) [akc. dîrpĭelă] (i. ž.) — dripac; besposličar, lopov; čovek lošeg karaktera ◊ dîrpĭelă, minśinuos șî oțoman, așa ĭe ĭel — dripac, lažov i lopovčina, takav je on ♦ sin. țuapă [Por.] ∞ dîrpeļi

Rudna Glava

1216

dîrpońa

dârponia

гребати

dîrpońa (ĭuo dîrpuon, ĭel dîrpuańe) [akc. dîrpońa] (gl.) — (onom.) 1. grebati, strugati, drljati; škripati; turpijati ◊ n-a strîns ruata kalumĭa, ș-akuma ĭa numa dîrpuańe kînd ažunźe đi kuotur la kar — nije zategao točak dobro, pa sad on samo struže kada dotakne sanduk na kolima 2. češati se, drapati se ◊ śe ći dîrpuoń atîta, sî nu fiĭ rîńuos? — što se češeš toliko, da nisi šugav? [Por.] ♦ / < dîrp!, dîrpo! < (augm.) drr! (exp. Durlić) ∞ drr!

Rudna Glava

1217

dîrpońală

dârponeală ?

гребање

dîrpońală (mn. dîrpońaļe) [akc. dîrpońală] (i. ž.) — (onom.) 1. grebanje, struganje, drljanje; škripanje; turpijanje ◊ s-auđe-n puod o dîrpońală — na tavanu sečuje neko grebanje 2. češanje ◊ ma rupsăĭ đi dîrpońală, șî ĭară ma manînkă — odrao sam se od češanja, i opet me svrbi [Por.] ∞ dîrpońa

Rudna Glava

1209

dîrzarĭ

dârzar

дрзар

dîrzarĭ (mn. dîrzari) [akc. dîrzarĭ] (i. m.) — (zast.) drzar, konjanik koji je na svadbi prenosio devojačku spremu do mladoženjine kuće ◊ dîrzarĭu a mĭers kalîărĭ pi kal ș-adus dîrzîļi guovi — drzar je jahao konja, i nosio mladinu spremu [Crn.] ◊ n-a putut să fiĭe nuntă fara dîrzarĭ, iĭ a mĭers pi kaĭ înainća lu nuntașî — nije mogla da bude svadba bez drzara, oni su išli na konjima ispred svadbara ◊ dîrzarĭu nu numa śe adus dîrzîļi, numa ĭel șî ļ-aratat, sî vadă lumĭa-n sat kît ĭe mirĭasa đi sprimită — drzar ne samo što je prenosio darove, nego ih je on i pokazivao, da vide ljudi u selu koliko je mlada spremna [Por.] ◊ dupa numîru lu dîrzarĭ s-a vaḑut kît ĭe guovĭa găzdoćină — prema broju drzara videlo se koliko je mlada bogata ◊ dîrzari sa măĭ țînut într-o vrĭame șî dupa Oslobođeńe, ama pĭe urmă înkuaśa s-a pĭerdut — drzari su se držali još neko vreme posle Oslobođenja, ali su se posle naovamo izgubili (Jaisikovo) [GPek] ∞ dîrză

dîrzarĭ — raspînđirĭa vuorbi

GORNJI PEK [GPek]
♦ Jasikovo

POREČ [Por.]
♦ Rudna Glava, Crnajka, Tanda

KRAJINA [Kmp.]
♦ Prahovo

CRNA REKA [Crn.]
♦ Topla, Bučje, Osnić

ĆUPR. POMORAVLJE [Mor.]
♦ Vlaška („a dus stagu la nuntă”)

POŽ. POMORAVLJE [Pom.]
♦ Vrbnica („vrodată a mĭers ku dîrzîļi prîn sat”)

Osnić

1208

dîrză

dârză

одећа

dîrză [akc. dîrză] (i. ž.) — odeća a. iznošena, pocepana, odrpana odeća; dronjci ◊ am fuost sarak, n-am avut țuaļe nuoĭ, numa-m mĭers în ńiśći dîrză — bio sam siromah, nisam imao novo odelo, nego sam išao u nekim dronjcima ♦ sin. rîză, trĭanță, zdrĭanță [Por.] b. (zast.) devojačka sprema, odeća koju je mlada unosila u mladoženjin dom na dan svadbe; dar ◊ dîrză a kuprins țuaļiļi đi purtat, kapatîńe, așćernut șî astrukamînt — devojačka sprema je obuhvatala radnu odeću, jastuke, prostirku i pokrivače [Crn.] ◊ la nuntă, guovĭa a skuos dîrzîļi a iĭ tuaće, să ļi vadă lumĭa — na svadbi, mlada je iznosila sve svoje darove, da ih ljudi vide [GPek]

Raspînđitu vuorbi

KRAJINA [Kmp.]
♦ nepoznato: Dupljana,

PADURENI [Pad.]
Jabukovac, Plamna, Malajnica

POREČ [Por.]
♦ nepoznato: Topolnica
♦ dronjci, stara odeća: Rudna Glava, Crnajka, Tanda

GORNJI PEK [GPek]
♦ mladini darovi: Jasikovo, Leskovo

CRNA REKA [Crn.]
♦ mladini darovi: Topla, Bučje, Bor, Osnić

MLAVA [Mlava]
♦ mladini darovi: Rašanac, Ranovac

ZVIŽD [Zvizd]
♦ mladini darovi: Duboka

HOMOLJE [Hom.]
♦ dronjci, stara odeća: Medveđica

ĆUPR. MORAVA [Mor.]
♦ dronjci, stara odeća: Beljajka

STIG [Stig]
♦ nepoznato: Rečica

Rudna Glava

5027

dîržală

dârjală

држаље

dîržală (mn. dîržăļe) [akc. dîržală] (i. ž.) — držalje, drška ◊ dîržala ĭe ļemn ńićeḑat șî supțîĭat în kare ĭe pus vrun alat śe sa țîńe-n mîń kînd sa lukră ku ĭel, kum ĭe sakurĭa, kuasa, sapa, tîrnakuopu — držalje je glatko i tanko drvo na koje je nasađena neka alatka koja se drži rukama dok se njome radi, kao što je sekira, kosa, motika, trnokop ◊ dîržala sa faśe đin ļemn ușuor șî tare, măĭ mult đi frasîn șî bagrĭem — držalje se pravi od laganog i jakog drveta, najviše od jasena i bagrema ♦ sin. kuadă [Por.]

Rudna Glava

1280

dîskaļiță

dăscăliță

учитељица

dîskaļiță (mn. dîskaļiț) [akc. dîskaļiță] (i. ž.) — učiteljica, prosvetni radnik ◊ fata mĭa a gaćit șkuala đi daskîļ ș-akuma ĭe dîskaļiță, lukră la șkuală la nuoĭ în sat, învață kopiĭi — moja kćerka je završila učiteljsku školu i sada je učiteljica, radi u školi kod nas u selu, uči decu [Por.] ◊ am avut dîskaļiță ćinîră, șî la șkolarĭ mult ļ-a fuost drag đi ĭa — imali smo mladu učiteljicu, i đaci su je mnogo voleli [Crn.] ♦ up. daskîl [Por.] ♦ dij. sin. oćituluaĭkă [GPek] ∞ șkuală

Rudna Glava

1281

dîskaļiesk

dăscălesc

учитељски

dîskaļiesk [akc. dîskaļiesk] (prid.) — učiteljski, koji se odnosi na učitelje ◊ lukru dîskaļesk ĭe grĭeu — učiteljski posao je težak [Por.] ∞ daskîl

Rudna Glava

1282

dîskaļiĭe

dăscălie

учитељевање

dîskaļiĭe [akc. dîskaļiĭe] (i. ž.) — učiteljevanje, rad u službi učitelja ◊ s-a lasat đi dîskaļiĭe kî ĭe plata mikă — napustio je učiteljevanje jer je plata mala ∞ daskîl

Rudna Glava

1564

dîtori

datori

дуговати

dîtori (ĭuo dîtorĭesk, ĭel dîtorĭașće) [akc. datori] (gl.) — dugovati, biti dužan, imati dug, obavezu ◊ măĭ îndată fomĭaḑă, numa nu dîtori la ńima ńimika — radije gladuj, samo nemoj nikom dugovati ništa ♦ var. dători (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. datori [Crn.]

Rudna Glava

2114

do-

do-

до-

do- (pref.) — prefiks u glagolskim složenicam koji označava završetak radnje osnovnog glagola ◊ la ńișće vuorbe sa puńe „do” đinainće, kînd vrĭa sî sa spună kî ĭe vrun lukru, dupa multă vrĭame, gata — nekim rečima se stavlja „do” ispred, kad se želi reći da je radnja, posle dužeg vremena, gotova ◊ doveńi (do + veńi): așćetară tuota ḑîua să vină, la urmă ĭel doveńi, ama sara, kînd n-a măĭ fuost ńima — čekali su ceo dan da dođe, na kraju je on konačno stigao, ali uveče, kada više nije bilo nikog ◊ așa vuorbe sînt: dofaśa (do + faśa, „doraditi”), dokînta (do + kînta, „dopevati”), dopuńa (do + puńa, „dostaviti”), dopļińi (do + [în]pļińi, „dopuniti”, „napuniti”), doaźunźa (do + aźunźa, „dostići”, „dospeti”), dostorî (do + storî, „dotući”, „zatreti”, „uništiti”), șî alćiļi — takve reči su: doraditi, dopevati, dostaviti, dopuniti, dostići (dospeti), dotući, i druge [Por.]

Rudna Glava

2590

doaḑăś

douăzeci

двадесет

doaḑăś [akc. doaḑăś] (br.) — dvadeset ◊ doaḑăś, doaḑăś șî unu, doaḑăś șî duoĭ ... — dvadeset, dvadeset i jedan, dvadeset i dva ... ♦ var. duaḑăś [akc. duaḑăś] ◊ duaḑăś đi ań am așćetat să vină — dvadeset godina sam čekao da dođe [Por.] ♦ dij. var. duauăḑîăś [Crn.] ∞ duoĭ

Rudna Glava

2591

doaḑăśiļa

douăzecilea

двадесети

doaḑăśiļa [akc. doaḑăśiļa] (br.) — dvadeseti ◊ m-am fakut în a doaḑăśiļa ḑî în fîurarĭ — rodio sam se dvadesetog februara [Por.] ∞ duoĭ

Rudna Glava

1758

doaźuns

doaźuns

доспео

doaźuns (doaźunsă) (mn. doaźunș, doaźunsă) [akc. doaźuns] (prid.) — dospeo, koji je konačno stugao u nekom kretanju ili procesu do kraja; dozreo ◊ kukuruḑu ĭe doaźuns đi kuļes — kukuruz je konačno dozreo za berbu ◊ kopiĭi sînt doaźunș đi șkuală — deca su konačno stasala za školu ♦ var. doažuns, doaźĭuns [Por.] ∞ doaźunźa

Rudna Glava

1757

doaźunźa

ajunge

достићи

doaźunźa (ĭuo doaźung, ĭel doaźunźe) [akc. doaźunźa] (gl.) — dostići, dosegnuti, konačno stići (do nekog mesta, cilja) ◊ amunka ĭel doaźunźe la aĭa la ś-am aźuns ĭuo — teško će on dostići ono do čega sam stigao ja ♦ var. doažunźa ♦ / do + aźunźa [Por.]

Rudna Glava

6059

doăsuće

două sute

двеста

doăsuće [akc. doăsuće] (br.) — dvesta ◊ doăsuće sînt kînd sa adună o sută șî o sută — dvesta je kad se saberu sto i sto [Por.] ∞ sută

Rudna Glava

1375

dobîndă

dobândă

добитак

dobîndă (mn. dobînḑ) [akc. dobîndă] (i. ž.) — dobitak, korist ◊ đin aăla lukru n-aĭ ńiś o dobîndă — od toga posla nemaš nikakvu korist [Por.] ∞ dobînđi

Rudna Glava

1376

dobînđi

dobândi

добити

dobînđi (ĭuo dobînđiesk, ĭel dobînđiașće) [akc. dobînđi] (gl.) — dobiti; pridobiti, zadobiti; ostvariti dobitak, imati koristi ◊ uom vikļan, nu-l puoț ļesńe dobînđi — lukav čovek, ne možeš ga lako pridobiti ♦ sin. kîpata [Por.]

Rudna Glava

1377

dobînđit

dobândit

добијен

dobînđit (dobînđită) (mn. dobînđiț, dobînđiće) [akc. dobînđit] (prid.) — dobijen, zadobijen, pridobijem; primljen ◊ apukatura-sta ĭe buală dobînđită đin raśială — ovaj grip je bolest dobijena prehladom ◊ bogațîĭa-luor ĭe dobînđită ku furaluku — njihovo bogatstvo dobijeno je krađom [Por.] ∞ dobînđi

Rudna Glava

1522

Dobriță

Dobriţă

Добрица

Dobriță [akc. Dobriță] (i. m.) — (antr.) Dobrica, l.i. srpskog porekla, demin. od prid. dobro ◊ nume Dobriță la rumîń a fuost șî đemult, da ĭastă ș-akuma — ime Dobrica bilo je kod Vlaha i nekada, a ima ga i sada ◊ firu lu uom ku nume Dobriță sa kĭamă Dobrițuońi, or Dobrițańi, da pi sîrbĭașće Dobricanović — potomci čoveka po imenu Dobrica zovu se Dobriconi ili Dobricani, a na srpskom su Dobricanović [Por.]

Rudna Glava

2271

dogaći

dogaci

довршити

dogaći (ĭuo dogaćiesk, ĭel dogaćiașće) [akc. dogaći] (gl. p.) — dovršiti, konačno svršiti započeti posao ◊ baș ma nîkažîĭ ku aratu, ama-l dogaćiĭ ĭerĭ — baš sam se namučio sa oranjem, ali sam ga dovršio juče ♦ / do + gaći [Por.] ∞ gata

Rudna Glava

2272

dogaćit

dogacit

довршен

dogaćit (dogaćită) (mn. dogaćiț, dogaćiće) (prid.) — dovršen ◊ săśiratu ĭe, mulțam la dumńeḑîu, dogaćit, ș-akuma avĭem o ḑî-duauă đi ođińit — žetva je, bogu hvala, dovršena, i sada imamo dan-dva za odmor ♦ do + gaćit [Por.] ∞ gata

Rudna Glava

1204

dogarĭ

dogar

качар

dogarĭ (mn. dogarĭ) [akc. dogarĭ] (i. m.) — kačar, dugar, zanatlija koji izrađiuje kace, bačve, burad: pinter ◊ m-am tokmit ku dogarĭu s-îm skimbĭe dauoźiļi la o kadă mare, k-a putraḑît — pogodio sam se sa kačarom da mi zameni doge na jednoj velikoj kaci, jer su istrulele [Por.] ∞ dauagă

Rudna Glava

1205

Dogarĭu

Dogariu

Догаревић

Dogarĭu [akc. Dogarĭu] — (antr.) Dogarević, vlaško prezime jedne familije u Rudnoj Glavi, čiji se rodonačelnik bavio kačarskim zanatom ◊ Dogarĭeșći-n Arnaglaua sînt fir đi fir alu vrunu Pîătru Dogarĭu — Dogarevići u Rudnoj Glavi su direktni potomci nekog Petra Dogara [Por.] ∞ dauagă

Rudna Glava

3787

domîzluk

tamazlâc

домазлук

domîzluk [akc. domîzluk] (i. m.) ● v. dîmîzluk [Por.]

Rudna Glava

1759

doplaći

doplăti

доплатити

doplaći (ĭuo doplaćiesk, ĭel doplaćiașće) [akc. doplaći] (gl.) — doplatiti, završiti plaćanje, isplatiti u celosti ◊ doplaćiĭ tuot śe mĭ-a măĭ ramas đi rîndol đintîń — doplatio sam sve što mi je ostalo do prošloga puta ♦ / do + plaći [Por.]

Rudna Glava

1760

doplaćit

doplătit

доплаћен

doplaćit (doplaćită) (mn. doplaćiț, doplaćiće) [akc. doplaćit] (prid.) — doplaćen, isplaćen u celosti, namiren ◊ mul mi ĭe măĭ ușuor kînd vîăd kî ĭ-e dîtoriĭa doplaćită întrĭeg — mnogo mi je laške kada vidim da je dug isplaćen u celosti [Por.] ∞ doplaći

Rudna Glava

1234

dor

doar

ваљда

dor (pril.) — valjda ◊ dor nu va veńi să ńi prindă la gramadă? — valjda neće doći da nas uhvati na gomili ? ♦ var. duor [Por.]

(izr.) Ļeńa ku dora sînt doă suruorĭ, rîăļe. — Lenjka i željka su dve sestre, zle. (Lenjost i želja, koja se ne suzbija, dva su jednaka zla.) (Kaz. Borislav Paunović, r.s. Tanda, zapis: Durlić, Rudna Glava, 2012).

Rudna Glava

1980

dori

dori

желети

dori (ĭuo dorĭesk, ĭel dorĭașće) [akc. dori] (gl. p.) — (psih.) 1. želeti, čeznuti, žudeti ◊ la sîraśiĭe numa puoț dori aĭa śie vrĭeĭ tu, da sî kapiț, amunka — u siromaštvu samo možeš želeti ono što ti treba, a da dobiješ, teško ◊ draguțuļe, mult ći dorĭesk — dragi, mnogo te želim ◊ ma traźe duoru sî ma duk măĭ odată ku uoĭļi la munće — čeznem da još jednom odem sa ovcama u planinu 2. osećati ili trpeti bol, žalost i tugu zbog nečega ili za nečim, ili nekim ◊ mult am dorit dupa muma kînd a murit — mnogo sam žalio za majkom kad je umrla ◊ dorĭesk dupa ćińerĭață, k-am strîvito điźaba — žalim za mladošću, jer sam je straćio uzalud ◊ duor đi ibomńikă ĭe măĭ mare durĭarĭe — žudnja za ljubavnicom je najveća bol [Por.] ∞ duor

Rudna Glava

3792

doriț

doruţ

жељица

doriț [akc. doriț] (i. s.) ● v. doruț [Por.] ∞ duor

Rudna Glava

1981

dorință

dorinţă

жеља

dorință (mn. dorinț) [akc. dorință] (i. ž.) — želja, čežnja, žudnja ◊ am o dorință tare să-l măĭ țuk odată — imam jaku želju da ga još jednom poljubim ◊ ma arsă dorința dupa feĭmĭa murită — sažeže me čežnja za umrlom kćerkom [Por.] ∞ duor

Rudna Glava

1983

dorit

dorit

жељен

dorit (dorită) (mn. doriț, doriće) [akc. dorit] (prid.) — željen, predmet želje; ono za ćim se žudi ◊ n-am fuost dorit ńiś đi muma, ńiś đi tata — nisam bio željen ni od majke, ni od oca (=nisu me želeli ni majka, ni otac) ◊ fi dorit đin đeparće kît sî vrĭeĭ, dakă ĭa nuĭe-n brața-tĭa, ći arḑ đi duor — budi željen izdaleka kol’ko hoćeš, ako ona nije u tvom zagrljaju, sagoriš od želje ♦ up. duorńik [Por.] ∞ duor

(stih) Spuńem, spuńem, puĭ dorit! — Kaži, kaži, pile željeno! (Iz neke ljubavne pesme, kaz. Borislav Paunović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 4. II 2013) [Por.]

Rudna Glava

1210

dorîngă

dorângă

мотка

dorîngă (mn. dorînź) (i. ž.) — 1. motka ◊ urkașî a prins lupu, șî la dus în sat, atîrnat pĭ-o dorîngă — hajka je ulovila vuka, i donela ga u selo obešenog o jednu motku 2. mandal, zasovnica, prečaga kojom se zatvaraju vrata ◊ kasa pîrasîtă, ușa-nkisă ku dorînga, nu ĭe ńima pusta — prazna kuća, vrata zamandaljena, nema nigde nikog ♦ sin. pražînă, śobîrńak [Por.]

Rudna Glava

1982

doruț

doruţ

жељица

doruț (mn. doruțurĭ) [akc. doruț] (i. s.) — (demin.) (hip.) željica, mala želja ◊ duor-doruțuļe — (u izr.) željo-željice, željo željena ◊ doruțu ĭe duor mik, ama arđe ka ș-al mare — željica je mala želja, al’ peče kao i velika ♦ var. doriț [Por.] ∞ duor

Rudna Glava

1409

dosadă

dosadă

досада

dosadă (mn. dosađe) [akc. dosadă] (i. ž.) — dosada ◊ ĭartă-ma, puaće fi îț fakuĭ dosadă — oprosti mi, možda sam ti bio dosadan ♦ var. dosađiĭe [akc. dosađiĭe] ♦ sin. sîndă (Tanda) [Por.] ∞ dosađi

Rudna Glava

1410

dosadńik

?

досадник

dosadńik (mn. dosadńiś) [akc. dosadńik] (i. m.) — dosadnik, osoba koja mnogo dosađuje; gnjavator ◊ la lasat fata kî ĭe mare dosadńik — ostavila ga je devojka jer je veliki dosadnik ♦ var. dosańik [Por.] ∞ dosađi

Rudna Glava

1408

dosađi

dosădi

досадити

dosađi (ĭuo dosađiesk, ĭel dosađiașće) [akc. dosađi] (gl. p. ref.) — dosaditi; dosađivati ◊ pļakă, nu măĭ dosađi uomu — pođi, nemoj više dosađivati čoveku ♦ sin. sînđi (Tanda) [Por.]

Rudna Glava

1411

dosađieļńik

?

досадан

dosađieļńik (dosađieļńikă) (mn. dosađieļńiś, dosađieļńiśе) [akc. dosađieļńik] (prid.) — dosadan ◊ straža ĭe lukru dosađeļńik, ći aduormĭe ĭuta — straža je dosadan posao, brzo te uspava ◊ uom dosađieļńik — dosadan čovek ♦ var. dosađeļńik [Por.] ∞ dosađi

Rudna Glava

1252

dovļaće

dovleac

дулек

dovļaće (mn. dovļeț) [akc. dovļaće] (i. m.) — (bot.) dulek, bundeva (Cucurbita pepo) ◊ a rođit dovļețî, kîće tri la un vrĭež — rodili duleci, po tri na jednoj vreži [Crn.] ♦ dij. var. duļaće (mn. duļeț) [akc. duļaće] ♦ var. duļiaće ◊ ĭastă duauă fuarme đi duļeț: porśĭeșć, șî turśĭeșć; ku aĭ porśĭeșć îngraș puorśi, da aĭ turśĭeșć, kare sînt albĭ, lunguĭaț, manînkă șî lumĭa — ima dve vrste duleka: svinjski i turski; sa svinjskim dulecima toviš svinje, a turske, koji su beli i duguljasti, jedu i ljudi ◊ un fĭeļ đi duļeț ĭe șî pĭapinu, ama ĭel la nuoĭ rar s-a prins — jedna vrsta duleka je i dinja, ali ona je kod nas retko uspevala (Rudna Glava) [Por.]

(opis) Rîu Poreśi ĭe înparțît, Arnaglaua ḑîśe duļaće/duļiaće, da alalće saće: dovļaće, or dovļeće (Țrnajka, Tanda, Gorńana, șî saćiļi kîtra Dunîrĭe: Topuoļńița, Klokośuouțu, Muosna). — Porečka Reka je podeljena, Rudna Glava govori duljaće/duljiaće, a ostala sela: dovljaće, ili dovljeće (Crnajka, Tanda, Gornjane, i sela prema Dunavu: Mosna, Klokočevac, Topolnica, u ovom poslednjem samo u istočnom delu, u zapadnom, koji je bliži Rudnoj Glavi, govori se duļaće. Zapis: Durlić). (Vidi kartu Porečke Reke) (opis) Đi mult rar a fuost duļeț turśeșć, șî lumĭa a mînkat duļeț porśeșć: taĭ duļiaćiļi-n duauă, șă-l puń la vatra fuokuluĭ, ku gura-n źuos, șî-l astruś ku spuḑă; kînd sa kuaśe, sa manînkă așa, or ku lapće, kî ĭe mîăĭ dulśe; kînd sa kađe vro pomană, s-a dat șî la muorț đi pomană. — Nekada je manje bilo turskih duleka, pa su ljudi jeli svinjske duleke: isečeš dulek na pola, i staviš ga u vatru kamina sa otvorom na dole i pokriješ žeravicom; kad se ispeče, pojedeš ga tako, ili sa mlekom, što je mnogo slađe. (Kaz. Aleksija Trailović, zas. Blizna, Rudna Glava, zapis: Durlić, 2012) [Por.]

Osnić

1242

drag

drag

љубав

drag (mn. dragurĭ) [akc. drag] (i. s.) — ljubav ◊ tare drag am avut đi viće, pănă am fuost pîkurarĭ — veliku ljubav sam imao za stoku, dok sam bio čobanin ◊ atîta mĭ-a fuost drag đi ĭa, đi m-am spumîntat k-o să-m krîape ińima đi drag — toliko sam je voleo, da sam se plašio da će mi srce pući od ljubavi ◊ (izr.) mi drag đi ćińe — volim te ◊ am prins drag đi ĭa — zavoleo sam je [Por.]

Rudna Glava

4081

Dragobĭaće

Dragobete

Драгобан

Dragobĭaće [akc. Dragobĭaće] (i. m.) — (kal.) Dragoban, pričji praznik ◊ Dragobĭaće ĭe ḑîua păsîrilor, atunśa sa-npreună păsîriļi șî pun paĭu unu pi altu, fak kuĭb — Dragoban je ptičji dan, tada se sparuju ptice i stavljaju slamku na slamku, prave gnezdo ◊ ku Dragobĭaće înśep aļi doasprăśe babe în marta — sa Dragobanom počinju dvanaest baba u martu ♦ var. Dragoban [Por.] ♦ dij. sin. Ćirikuave [Zvizd] ♦ dij. sin. Ćirikuva [Crn.]

Rudna Glava

1362

Dragu

Dragu

Драго

Dragu [akc. Dragu] (i. m.) — (antr.) (izob.) Drago, muško vlaško l.i. ◊ alu Dragu — Dragov ♦ (hip.) Draguț, Draguțu, Guțu ♦ (augm.) Draguoń, Draguoĭ ◊ Dragu lu Truță Bala avut moșîĭe bună la Śuaka Arnaglăvi — Drago Petra Balića imao je dobro imanje na Rudnoglavskom brdu [Por.]

Rudna Glava

1436

draguț

drăguţ

мио

draguț (draguță) (mn. draguț, draguță) [akc. draguț] (prid.) — mio; drag, privlačan; simpatičan ◊ a gasît în alt sat o fată așa draguță đi n-are parĭakĭe la nuoĭ — našao je u drugom selu devojku tako milu, da nema para kod nas ♦ var. drăguț ♦ sin. dragalaș, drăgalaș, drîgalaș ♦ / < (demin.) drag + - uț [Por.] ∞ drag

Rudna Glava

1248

drak

drac

ђаво

drak (mn. draś) [akc. drak] (i. m.) — (demon.) đavo, vrag; nekrštenik ◊ sî sa dukă drakuluĭ, or: dukî-să drakuluĭ — neka ide dođavola ◊ la draku — k vragu ◊ tuot un drak — isti je đavo ◊ ńistașńik, kată pi draku — nestašan, traži đavola (=kaznu) ♦ sin. ńikruśat — nekrštenik, ńipumeńit — nepomeik, ńikurat — nečist, al mik — mali [Por.] ◊ Bufańi aĭ batrîń la Măĭdan la draku ĭ-a ḑîs „Marku”, ș-a blîstamat: „ĭa-će Marku”, „du-će la Marku” — stari Bufani u Majdanpeku đavola su zvali „Marko”, pa su kleli: „Marko te odneo”, „idi k Marku” [Buf.]

Rudna Glava

1435

drakuaĭkă

drăcoaică

ђаволица

drakuaĭkă (mn. drakuaĭśe) [akc. drakuaĭkă] (i. ž.) — 1. (demon.) đavolica, đavolova žena ◊ draku ku drakuaĭka — đavo i njegova žena 2. (fig.) đavolska žena ◊ muĭare sprimită đi tuaće, o drakuaĭkă-n piśuare — žena sposobna za sve, prava đavolica [Por.] ∞ drak

Rudna Glava

1434

drakui

drăcui

ђаволисати

drakui (ĭuo drakuĭ, ĭel drakuĭe) [akc. drakui] (gl.) — đavolisati, terati do đavola; psovati ◊ nu ma drakui đi źaba, kă nu sînt đevină — nemoj me đavolisati za badava, jer nisam kriv ♦ var. drăkui (ĭuo drăkuĭ, ĭel drăkuĭe) [Por.] ∞ drak

Rudna Glava

1355

draśesk

drăcesc

ђавољи

draśesk (draśaskă) (mn. draśeșć) [akc. draśesk] (prid.) — đavolji, đavolski ◊ furu ĭe lukru draśesk — krađa je đavolji posao [Crn.] ◊ narau draśesk — đavolja narav (sumanut čovek) ♦ (kal.) ḑîua draśeskă ĭe tuota marța-n stamînă — đavolji dan je svaki utorak u sedmici (Crnajka) ♦ (kal.) a. marța draśaskă ĭe ḑîua kînd sa duk sîntuađiri, kađe la stamînă dupa marța vasîlor — đavolji utorak je dan kada odlaze todorovci, pada na drugi utorak uskršnjeg posta (Rudna Glava) b. marța draśaskă ĭe ḑîua kînd muĭeriļi fak la śiriń — đavolji utorak je dan kada žene izrađuju crepulje (Tanda) [Por.] ∞ drak

Osnić

3791

drazńik

dârz

дрзак

drazńik [akc. drazńik] (prid.) ● v. dîrž [Por.]

Rudna Glava

2100

drăgoļub

călţunaș

драгољуб

drăgoļub (mn. drăgoļubĭ) [akc. drăgoļub] (i. m.) — (bot.) dragoljub, kapucinka, vrsta lekovite baštenske biljke (Tropaeolum majus) ◊ drăgoļubu are fluare ruoșîĭe, la nuoĭ ĭe fluare batrînă, pusă-n građină — dragoljub ima crven cvet, to je kod nas staro cveće, gajeno u bašti [Por.]

Rudna Glava

1433

drik

dric

трап (кола)

drik (mn. drikurĭ) [akc. drik] (i. m.) — trap na kolima, deo sa osovinom i točkovima ◊ karu đi buoĭ are driku đi nainće șî driku đi napuoĭ — volovska kola imaju prednji i zadnji trap ◊ gruoșî đin duos sa skuot numa ku driko-l đi nainće alu karu đi buoĭ — trupci se iz šume izvlače samo sa prednjim trapom volovskih kola [Por.] ♦ up. kalamantă, kolomantă [Mlava] ∞ kar

Rudna Glava

1378

drîgalaș

drăgălaș

драг

drîgalaș (drîgalașă) (mn.) [akc. drîgalaș] (i. m.) — a. ljubavnik, udvarač ◊ a noroḑît, mĭarźe a ĭevi ku drîgalașu-ĭeĭ đi supt mînă — poludela je, ide javno sa svojim ljubavnikom ruku pod ruku ♦ var. drăgalaș (Tanda) [Por.] b. mezimac, miljenik (Leskovo) (zapis: D. Marković ) [GPek] ∞ drag

Rudna Glava

3795

drîgastuos

drăgăstos

заљубљив

drîgastuos [akc. drîgastuos] (prid.) ● v. dragustuos [Por.] ∞ drag

Rudna Glava

1297

drîgļiaće

drâglu

гребен

drîgļiaće (mn. drîgļieț) [akc. drîgļiaće] (i. m.) — greben, sprava sa metalnim zupcima kojom se češlja konoplja i lan ◊ pin drîgļiaće sa traźe kîńipa, șî sa faśe fuĭuor — kroz greben se provlači konoplja, i dobija se povesmo ♦ var. drîgļaće, drîgļeće [Por.] ∞ drîgla

(opis) Kînd sa traźe kîńipa pin drîgļiaće, ramîńe kanură, kare sa dîraśiașće pin darak đi lînă, șî đin ĭa sa faśe urḑala, da đin fuĭuor sa faśe baćala đi țasut. — Kad se provlači konoplja kroz greben, dobija se kanura, od koje se pravi osnova za tkanje, a od pređe se pravi potka. (Kaz. Aleksija Trailović, Rudna Glava, zapis: Durlić, 2012). [Por.]

Rudna Glava

5788

Drîgoćin

Drăgotin

Драгутин

Drîgoćin [akc. Drîgoćin] (i. m.) — (antr.) Dragutin ◊ Drîgoćin ka un fĭeļ îi nume barbațăsk a tunat în Rumîń dupa śe s-a pĭerdut numiļi rumîńeșć aļi batrîńe kum a fuost Ĭuon șî Fluorĭa — Dragutin kao vrsta muškog imena, ušao je među Vlahe kod su se izgubila stara vlaška imena kao što su bila Jon i Florja [Por.] ∞ nume

Rudna Glava

1289

drîn!

drân! ?

дрн!

drîn! (uzv.) — (onom.) drn! zvuk koji, usled trzaja, nastaje podrhtavanjem tankog i dugačkog predmeta, koji je čvrst i napet na jednom ili oba kraja, kao što je struna, tetiva luka, prut i slično ◊ „drîn!” șî „drr!” nuĭe tuot una: đin „drr!”, or kă „dîrr!” ĭasă dîrpońală, glas urît șî grĭeu đi urĭekĭ, da „drîn” ĭe măĭ frumuos, măĭ đeșkis, rasună ... — „drn!” i „drr!” nije isto: „drr!” daje škripu, zvuk ružan i neprijatan za uši, a „drn!” je lepši, otvoreniji, zvučniji glas ... [Por.] ∞ drr!

Rudna Glava

1290

drînd

strâns ?

напет

drînd¹ (drîndă) (mn. drînḑ, drînđe) [akc. drînd] (prid.) — 1. napet, čvrst, krut, naročito koji usled čvrstine ili napetosti stoji uspravno ◊ a ļegat sfuara întra duoĭ șćumpĭ, ș-atîta a strînso đi stă drînd, numa śe nu pokńiașće — vezao je konopac za dva stuba, i tako ga je čvrsto stegao da je sav napet, samo što ne pukne ◊ kopil mik, da kînd vĭađe fĭaće-n pĭaļa guală, iĭ sa faśe ćiku drînd — dete malo, ali kada vidi gole devojčice, piša mu se sva ukruti 2. (fig.) nabusit, naduren ◊ śe ĭe ku kopilo-la đi stîă drînd în kuot? — šta je sa onim detetom, da sav nabusit stoji u ćošku? [Por.] ◊ bat drînd — mortus pijan; pijan ko letva (Krivelj) [Crn.] ∞ drîn!

Rudna Glava

1288

drînd

drând ?

дрндало

drînd² (mn. drîndurĭ) [akc. drînd] (i. m.) — 1. drndalo, štap kojim se rastresuje vuna ◊ drîndu sî faśe đin ļiemn tarĭe, đi sî nu să frîngă — drndalo se pravi od tvrdog drveta, da se ne bi polomilo [Crn.] ◊ ku drîndu sa skutură lîna, să ĭasă đin ĭa luomurĭ, imală kare s-a prins pi lîna uoĭi pănă uaĭa a paskut — drndalom se trese vuna, da izađe iz nje trunje, prljavština koja se uhvatila za ovčje runo dok je ovca pasla 2. drveni luk sa koncem, kojim se seče kačamak ◊ dakă vrĭeĭ sî faś koļașă, îț trîabe fańină đi kukuruḑ, feruaĭkă, koļeșîărĭ, drînd șî fund — ako hoćeš da praviš kačamak, treba ti kukuruzno brašno, kotao, kačamalo, luk i lopar [Por.] 3. (muz.) drombulja ◊ kîntă-n drînd — svira u drombulje (Plavna) [Pad.] ♦ dij. sin. zdrîmbuoļ (akc. zdrîmbuoļ) (Valakonje) [Crn.] ∞ drîn!

(opis) Drîndu đi taĭat koļașa ĭe un ark, fakut đin bît đi kuorn, înkonveĭat șî ļegat đi vîrurĭ ku ață đi fuĭuor; kînd gaćeșć koļașa, o tuorń pi fund, ĭaĭ drîndu, đi arku-la-l țîń ku mîna, da ața-ĭa o baź supt koļașă, ș-o taĭ în faļiĭe. Iĭ s-a ḑîśe drînd pintru ața-ĭa, kî stă strînsă, stîă drînd pi ark; da iĭ sa ḑîśe șî ark: „Adum arku sî taĭ koļașa!” Rumîńi kare nau drînd, taĭe koļașa ku ața.
—
Luk za sečenje kačamka je napravljen od savijenog drenovog štapa, vezanog koncem za vrhove; kad zgotoviš kačamak, sipaš ga na lopar, uzmeš „drnd”, držiš ga rukom za onaj luk, a konac provučeš ispod kačamka, i isečeš ga na kriške. Zove se „drnd” zbog onog konca, koji je zategnut, koji je čvrst na onom napetom luku; a zove se još i luk: „Daj mi luk da isečem kačamak!” Vlasi koji nemaju „drnd”, seku kačamak koncem. (Kaz. Aleksija Trailović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 2012) [Por.]

Osnić

1291

drîndarĭ

?

дрндар

drîndarĭ (mn. drîndarĭ) [akc. drîndarĭ] (i. m.) — (izob.) drndar, onaj koji češlja vunu pomoću naročite naprave zvane drndalo; vunovlačar ◊ drîndarĭ a fuost đe mult, akuma s-a pĭerdut — drndara je bilo nekad, sada su se izgubili [Por.] ◊ drîndari a mĭers đi la kasă la kasă, ku drndu-n șîaļe, șa drîndait lîna la uamiń — drndari su išli od kuće do kuće sa drndalom na leđima, i drndali ljudima vunu ◊ drîndari s-a rarit kînd a ĭeșît daraśiļi, da đi tuot s-a pĭerdut kînd a-nśeput sî sa fakă mașîń đi miță — drndari su se proredili kada su se pojavili grebeni, a nestali su sasvim kada su počele da se dižu vunovlačare (Jasikovo) [GPek] ∞ drîn!

(opis) Kînd a avut lumĭa uoî mulće, lîna ś-a petrĭakut, a spalato, a drîndaito ș-a karato în Điĭ đi vindut. Atunśa ńima n-a kumparat lînă ńispalată. A fuost uamiń saraś karĭe a mĭers đi la kasă la kasă ku drîndu pi umîr, ș-a batut (drîndait) lîna pi marfa đi mînkarĭe, ore pi lînă. Luor ļ-a ḑîs „drîndarĭ”. — Kada su ljudi imali mnogo ovaca, višak vune su prali, rastresali i vozili u Vidin radi prodaje. Tada se nije kupovala neoprana vuna. Bilo je ljudi koji su išli sa drndalom na ramenu od kuće do kuće, rastresali (drndali) vunu uz nadoknadu u namirnicama ili za vunu. Njih su zvali „drndari”. (Kazivanje Traila Dumitraškovića (1881.) iz Osnića, Zapis: F. Paunjelović 1974) [Crn.]

(opis) Mama șađa la umbră, da lîna spalată o puńa pi un așćernut đi kîńipă, ș-o baća ku bîtu. Kînd am întrabato đi śe baće lîna, ĭa ḑîśa: „O drîndîĭ sî să sparga nuodurļi șî sî să skuturĭe turița șă gunuoĭu đi pin ĭa, sî fiĭe mîĭ ļesńe đi daraśit”. — Baba je sedela u hladovini, a opranu vunu stavila na konopljanu prostirku i mlatila štapom. Kad sam je pitao zašto bije vunu, rekla mi je: „Drndam je da se razbiju grudve i da ispadnu čičkovi i trunje, da bude lakše za vlačenje”. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]

Rudna Glava

1348

drîsman

drâsman ?

дроњак

drîsman (mn. drîsmańe) [akc. drîsman] (i. m.) — 1. dronjak, iznošen ili pocepan deo odeće ◊ am fuost sarak, n-am avut țuaļe, am purtat ńișći drîsmańe rupće — bio sam siromah, nisam imao odelo, nosio sam neke pocepane dronjke ◊ drîsman s-a ḑîs la un fĭeļ đi pînḑă supțîrĭe, kare s-a țasut atîta đi rat đ-aĭ putut pin ĭa să trĭeś ku źeĭśtu, đin kare s-a kusut nadraź đi uamiń đi vară, đi să ļi fiĭe la uamiń rakuare pănă lukră — drsman se zvala jedna vrsta tankog platna, koje se tkalo tako retko da si mogao kroz njega prst da provučeš, od koga su se šile letnje muške pantalone, da bi muškarcima bilo sveže dok rade (Rudna Glava) 2. preveliki deo odeće ◊ mĭ-a kusut muĭarĭa un drîsman đi kimĭașă, stă pi mińe ka slamńaku — sašila mi je žena preveliku košulju, stoji na meni kao slamarica (Tanda) ♦ var. drîzman (Tanda) [Por.] / < srb. drzman < tur. dizman, dizmen — krupan čovek, visok i korpulentan čovek (Sursa: Škaljić, exp. Durlić )

(izr.) S-a fi murit mîăĭ đi an, a fi ramas vrun drîsman. — Da je umro prošlog leta, ostao bi neki dronjak. (Druge vajde od njega ne bi bilo). (Kaz. Aeksija Trailović, zapis: Durlić, Rudna Glava 2012.) [Por.]

Rudna Glava

1352

drĭavă

dreavă

кључњача

drĭavă (mn. drĭevĭ) [akc. drĭavă] (i. ž.) — 1. (anat.) a. ključnača, ključna kost (clavicula) ◊ a kaḑut, ș-a frînt drĭava la umăr — pao je, i polomio ključnu kos t b. lisna kost (fibula) ◊ drĭava ku fluiru sînt duauă uasă la piśuor — lisnjača i golenjača su dve koske na nozi 2. prečaga, spojnica ◊ ku drĭavă prinḑ duauă blîăń — sa prečagom spajaš dve daske [Por.]

Rudna Glava

2342

drĭeș

batoză

дреш

drĭeș (mn. drĭeșurĭ) [akc. drĭeș] (i. s.) — (tehn.) dreš, vršalica ◊ drĭeșu ĭe mașînă đi trăirat mare, kare a mînato motuoru pista o kurao lungă, da kînd s-a ivit traktur-ļi, a mînato trakturu — dreš je velika vršalica koju je pokretao motor preko dugačkog kaiša, a kada su se pojavili traktori, pokretao je traktor ◊ drĭeșu a katat drumurĭ đi kar larźe, șî mulț lukratuorĭ — dreš je tražio široke kolske puteve, i mnogo radnika ♦ sin. mașînă đi trăirat [Por.] ♦ up. bagatuorĭ [Crn.] ∞ mașînă

Rudna Glava

1379

drpeļi

jerpeli

дрпати

drpeļi (ĭuo drpeļiesk, ĭel drpeļiașće) [akc. drpeļi] (gl.) — drpati, krasti naveliko i otvoreno ◊ la drpeļit păn’ la uos — odrao ga do koske [Por.] ♦ dij. sin. žîrpeļi [Crn.]

Rudna Glava

1215

drr!

?

дрр!

drr! (uzv.) — (onom.) drr! zvuk koji izaziva tarenje predmeta; škripanje, drljanje, struganje ◊ aud kînd șî kînd în kuzńiță: „drr! drr!” - śe va dîrai, draku va șći, mi frikă sî ma duk sî vîăd śiĭe — čujem kat-kad u kovačnici: "drr! drr!" - šta li drlja, đavo će ga znati, strah me je da odem i vidim šta je [Por.]

Rudna Glava

1265

drugă

drugă

клип

drugă¹ (mn. druź) [akc. drugă] (i. ž.) — (bot.) klip kukuruza ◊ ćimpo-sta mîndru a rođit kukuruḑu: kîće tri druź la un fir — ove godine lepo je rodio kukuruz: po tri klipa na jednom struku [Crn.] druga ĭe kukuruḑu ku buobiļi, kurațat đi giž — klip je kukuruz sa zrnima, očišćen od šaše (Rudna Glava) [Por.] ♦ dij. sin. gluod (Rečica) [Stig] ∞ kukuruḑ

(stih)

Paparudă, rudă,
Pluaĭa sî ńe udă!
........
Sî krĭaskă grîńiļi
Kît pražîńiļi,
Șî druźiļi
Kît paluźiļi!

—
Dodolko, dodo,
Kiša nek nas kvasi!
.......
Da nam bude žito
Ko velika motka,
A klip kukuruza
Golem k’o tojaga!

(Dodolska pesma, kaz. Gergina Durlić, Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]

Osnić

1618

drugă

drugă

реза

drugă² (mn. druź) (i. ž.) — reza, pokretna daščica kojom su se zatvarala vrata ◊ druga ĭe o blanuță đi ļiemn îmblatuare, ku kare sa-nkis ușa đi bătrîńață — reza je pokretna daščica kojom su se nekada zatvarala vrata ◊ druga a țînuto duauă kuńe batuće-n ușă, kare avut kîrļig la vîr, să țînă blanuța să nu skadă — rezu su držala dva klina, nabijena u vrata, koja su imala kuku na vrhu, da drže daščicu da ne spadne ◊ druga a fuost đisupra înkreștată, unđe a veńit ļimba kĭeĭi — reza je sa gornje strane imala ureze, u koje je ulazio jezičak ključa ♦ sin. kļanță (Rudna Glava) [Por.]

Tanda

1273

drumaĭală

drumăială

путовање

drumaĭală (mn. drumaĭaļe) [akc. drumaĭală] (i. ž.) — 1. putovanje, naročito pešačenje ◊ lukru mĭ-a fuost đeparće, șî ĭo am tîbarît đi drumaĭală pănă n-am ažuns la penzîĭe; akuma ńiś ku gîndu nu drumîĭ ńiś unđe — posao mi je bio daleko, i ja sam se umorio od putovanja dok nisam stigao do penzije; sada ni u mislima ne putujem nigde ♦ var. drumuitură, drumaĭtură, drumaitură 2. putešestvije, avantura ◊ n-am kînd sî-ț puvestîăsk drumuĭturiļi mĭaļe tuaće — nemam kada da ti pričam sva svoja putešestvija [Por.] ∞ drum

Rudna Glava

1271

drumaș

drumaș

путник

drumaș (mn. drumaș) [akc. drumaș] (i. m.) — putnik, obično pešak ◊ drumașî mĭerg pi drum, da uoțî-ĭ aśiră đin padure — putnici idu drumom, a lopovi ih vrebaju iz šume [Por.] ∞ drum

(ver.) Uomu ĭe drumaș, șî trîabe sî sa ușurĭaḑă unđe puaće, da muĭarĭa ĭe kîsatuarńiță, trîabe să țînă ușa-n kisă, să nu tuńe fiĭe kare, numa al măĭ tare. — Muškarac je putnik, i treba da se olakša gde može, a žena je kućepaziteljica, i treba da drži vrata zatvorena da ne uđe bilo ko, nego najjači. (Kaz. Marica Ilić, rođ. Đorđević, „Đi Șontuońi”, 1916. g., Zapis: Durlić, Jasikovo, 28. XI 1990. g.) [GPek]

Rudna Glava

1272

drumui

drumui

путовати

drumui (ĭuo drumîĭ, ĭel drumîĭe) [akc. drumui] (gl.) — putovati, ići putem, pešačiti ◊ am fuost ńigustuorĭ, ș-atîta am drumait đi m-am sîturat đi drum — bio sam trgovac, i toliko sam se naputovao da sam sit puta ♦ var. drumai, drumăi [Por.] ♦ dij. var. drumai [Crn.] ∞ drum

Rudna Glava

1269

dudă

dudă

цев

dudă² (mn. duḑ) [akc. dudă] (i. m.) — 1. a. cev; duguljast šupalj predmet ◊ lula la kazan ĭe fakută ka duda — lula na kazanu je u obliku cevi ◊ duļaćiļi la kovrag are dudă, șî kopiĭi fak fluir đin ĭa — dulek na vreži ima cevku, i deca prave frulu od nje b. tvor cevi ◊ masură țaua-ĭa, sî vĭeḑ kît ĭe đi largă la dudă — izmeri tu cev, da vidiš koliko joj je otvor širok (Rudna Glava) 2. čunak; dimnjak ◊ duda la șporĭet ĭe pļină đi fuńiźină — čunak na šporetu pun je gareži 3. sirena u borskom rudniku ◊ sa-uḑe duda-n Buor, ĭasă lukratuori đi la lukru — čuje se sirena u Boru, izlaze radnici s posla (Tanda) ♦ (augm.) duduļan ♦ (demin.) duduļiță [Por.]

(izr.) Suflă-n dudă. — (dosl.) „Duva u cev”. (fig.) Govori u prazno, priča besmislice; prigovara bez razloga, zakera, lupeta. (Zapis: Durlić) [Por.]

Rudna Glava

1270

duduraĭkă

dudă ?

дудурајка

duduraĭkă (mn. dudurîăĭś) [akc. duduraĭkă] (i. ž.) — (muz.) (izob.) dudurajka, cevčica od maslačka otvorena na oba kraja, koja se koristila kao duvački muzički instrument za dobijanje jednostavnih tonova ◊ fĭaćiļi marĭ a fakut dudurăĭś đin laptukă, ș-a sufļat în ĭaļe kînd a vrut s-îĭ audă baĭețî unđe sînt, șî sî vină sî sa gasîaskă — devojke su pravile dudurajke od maslačka, i duvale su u njih kada su želele da momci čuju gde su, i da dođu na sastanak ◊ dudurîăĭśiļi a fuost fakuće đin duauă duđe đi laptukă, una măĭ skurtă, una măĭ lungă, đ-aĭa avut duauă glasurĭ, măĭ supțîrĭe șî măĭ gruos — dudurajke su bile napravljene od dve maslačkove cevčice, jedne kraće i jedne duže, zato su imale dva glasa, niži i viši ◊ fĭaćiļi kare a fuost măĭ sprimiće, a putut în duduraĭkă sî fakă kînćik frumuos, kare a rîsunat pista vîăĭ, șî s-a-uḑît đeparće — devojke koje su bili spremnije, mogle su na dudurajci da izvedu lepu melodiju, koja je odjekivala preko dolina, i čula se nadaleko (Rudna Glava) ◊ s-a fakut dudurăĭśiļi șî đin țauă đi suok, kî laptuka pi ļivađe n-a țînut mult — pravile su se dudurajke i od zove, jer maslačak sa livade nije trajao dugo (Tanda) [Por.] ∞ dudă²

Zvučni prilog: primer sviranja na „dudurajci”. Melodija se zove „Kĭemare la-ntîńală” („Poziv na sastanak”), sviraju Milja Barbulović i Miladinka Radulović, selo Ždrelo u Homolju. Snimio Dragoslav Dević, etnomuzikolog, 15. oktobra 1978. godine. Internet prezentacija: Uzdin productions, 2007. [Hom.]

Rudna Glava

1342

dugaĭaș

dugăiaș

продавац

dugaĭaș (mn. dugaĭaș) [akc. dugaĭaș] (i. m.) — prodavac, trgovac, osoba koja prodaje robu u trgovačkoj radnji ◊ s-a prins la lukru-n dugaĭe, ș-a fuost dugaĭaś ḑîaśe ań — zaposlio se u prodavnici, i bio je prodavac deset godina [Por.] ∞ dugaĭe

Rudna Glava

4658

dugaĭașîță

dugăiașiță

продавачица

dugaĭașîță (mn. dugaĭașîț) [akc. dugaĭașîță] (i. ž.) — (ret.) prodavačica ◊ în dugăĭ măĭ mult a lukrat uamińi, ama koļa-koļa, pin saće, s-a gasît șî kîć-o muĭare ka dugaĭașîță — u prodavnicama najviše su radili muškarci, ali ovde-onde, po selima, našla se i po neka žena kao prodavačica [Por.] ∞ dugaĭe

Rudna Glava

1341

dugaĭe

dugae

продавница

dugaĭe (mn. dugăĭ) [akc. dugaĭe] (i. ž.) — prodavnica, trgovačka radnja ◊ ńa-nkis dugaĭa, nu măĭ avĭem unđe să kumparăm — zatvorili su nam prodavnicu, nemamo više gde da kupujemo [Por.] ◊ s-a întîńit ku ĭel în dugaĭe — sreo se sa njim u prodavnici (Prahovo) [Kmp.] ♦ dij. sin. dukĭan [Crn.]

Rudna Glava

1339

dul

dul

оток

dul (mn. dulurĭ) (i. m.) — 1. otok, otečeno mesto na telu ◊ în șîaļe, unđe la lovit berbĭeku ku kuornu, ĭa ĭeșît un dul marĭe — na leđima, gde ga je ovan zakačio rogom, napravio mu se veliki otok [Crn.] ◊ ma muśkat o guangă, șî mi s-a fakut un dul pi pĭaļe — ujela me neka buba, pa mi se napravio otok na koži 2. izbočina, neravnina ◊ a ploĭat șî apa ń-a luvat drumu, a ramas numa ńișći dulurĭ koļa-koļa — padala je kiša i odnela nam put, ostale su samo neke izbočine ovde-onde ♦ sin. dîlm [Por.]

(izr.) (vulg.) ◊ Aĭ dul la kur. — Imaš čvor („onu stvar”) na dupetu. ♦ (kom.) Igra rečima: dul = čvor, izraslina, otok i dul = (gl.) „ponesi ga; nosi ga”, (fig.) „Imaš/nosiš ’onu stvar’ na/u dupetu”. (Kaz. Borislav Paunović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 2012.)

Osnić

1450

dulău

dulău

псина

dulău (mn. dulăĭ) [akc. dulău] (i. m.) — (zool.) psina, veliki pas ◊ kînd aĭ dulăĭ ku ćińe la munće, nu ći ćĭemĭ ńiś đi lupĭ, ńiś đi urș — kad uz sobe u planini imaš velike pse, ne bojiš se ni vukova, ni medveda ♦ var. durlău (Tanda) ♦ sin. kînoćeu ♦ up. dulfă [Por.] ∞ kîńe

Rudna Glava

1437

dulfă

dolcă

кучка

dulfă (mn. dulfe, var. dulfĭe) [akc. dulfă] (i. ž.) — 1. (zool.) kučka, ženka psa (obično lošije rase) ◊ dulfă ĭe un fĭeļ đi kațauă — dulfa je jedna vrsta kučke 2. (fig.) (pej.) (za ženu) skitara, kurva ◊ śe-ț trîabe dulfa-ĭa đi muĭarĭe, kare mĭarźe đin mînă-n mînă? — šta će ti ta kučka od žene, koja ide iz ruke u ruku? [Por.]

Rudna Glava

1277

duļaĭkă

duliaică ?

свирајка

duļaĭkă (mn. duļieĭś) [akc. duļaĭkă] (i. ž.) — (muz.) svirajka, vrsta dečjeg duvačkog muzičkog instrumenta ◊ duļaĭkă ĭe žukariĭe kopilarĭaskă, fakută đin bît đi buśińiș — „duljajka” je dečja igračka, napravljena od kukute (Blizna, s. Rudna Glava) [Por.]

Rudna Glava

3794

duļiaće

dovleac

дулек

duļiaće [akc. duļiaće] (i. m.) ● v. dovļiaće [Por.]

Rudna Glava

1343

duļiźak

?

дуг

duļiźak (duļiźakă) (mn. duļiźieț) [akc. duļiźak] (prid.) — dug, koji dugo traje ◊ kînd nus ļiamńe, fuoku sa faśe ku duļiźaku — kad nema drva, loži se „duga” vatra (tj. vatra koja tiho sagoreva i koja će dugo da traje ) [Por.] ♦ up. duluźală [Crn.]

Rudna Glava

1360

Dumitrașku

Dumitrașcu

Думитрашко

Dumitrașku [akc. Dumitrașku] (i. m.) — (antr.) (izob.) Dumitraško, vlaško muško lično ime ◊ alu Dumitrașku — Dumitraškov ♦ / Dumitru + suf. -așku ♦ var. Dumitrĭesku [akc. Dumitrĭesku] [Por.] ∞ Dumitru

Rudna Glava

2536

Dumitrikă

Dumitrică

Димитрика

Dumitrikă [akc. Dumitrikă] (i. m.) — (antr.) (hip.) Dimitrika, vlaško ime od milja izvedeno od l.i. Dumitru, posrbljeno: Dumitrikić, Dimitrikić ◊ la moșu Dumitru đi mik ĭa ḑîs Dumitrikă, ș-așa poļikră ĭ-a ramas pănă la muarće; a trekut șî pi fiśuori luĭ, pi kare lumĭa iĭ kĭamă „Dumitrikońi” — čiču Dumitra od malena su zvali Dumitrika, i takav nadimak mu je oslao do smrti; prešao je na njegovu decu, koju ljudi zovu „Dumitrikići” ♦ / hip. < Dumitru — Dimitrije [Por.] ∞ Dumitru

Rudna Glava

1361

Dumitru

Dumitru

Димитрије

Dumitru [akc. Dumitru] (i. m.) — (antr.) (izob.) Dimitrije, vlaško muško lično ime ◊ alu Dumitru — Dimitrijev ♦ (augm.) Dumitrașku ♦ (hip.) Dumitrikă [Por.]

Rudna Glava

1227

dumńeḑîu

dumnezeu

бог

dumńeḑîu (mn. dumńeḑîĭ) [akc. dumńeḑîu] (i. m.) — (rel.) bog, gospod bog ◊ ćińerișu nu măĭ krĭađe-n dumńeḑîu — omladina više ne veruje u boga ♦ sin. buog ♦ var. dumńeḑîău [Por.] ♦ dij. var. dumńiḑîău [Crn.] ♦ / < duomnu „gospod” + ḑîău „bog”

(izr.) Păn-ažunź la dumńeḑîu, ći manînkă sfînți. — Dok stigneš do boga, pojedu te sveci. ◊ Dumńeḑîu tuot vĭađe. — Bog sve vidi ◊ Batăl dumńeḑîu, să-l bată. — Bog ga ubio, da ga ubije. ◊ Dumńeḑîu să ńi ĭarće. — Bog nek nam oprosti. ◊ Ĭartî-ma, duamńe. — Oprosti mi, bože. (Rudna Glava, zapis: Durlić)

Rudna Glava

1350

dundă

îndesată

здепаста

dundă (mn. dunđe) [akc. dundă] (prid.) — (o ženi) zdepasta; gojazna osoba, naročito devojčica ◊ o dundă đi fată, s-angrașat ka purśelu — zdepasto devojče, ugojilo se ko prase ◊ dundă ĭe insă mikă șî grasă, rar s-a ḑîs așa đi uamiń — zdepasta je osoba mala i debela, retko se kad tako govorilo za muškarce ♦ var. (pej.) dunduaĭkă [Por.]

Rudna Glava

1315

duodă

dodă

невеста

duodă (mn. duode) [akc. duodă] (i. ž.) — 1. (srod.) a. (zast.) nevesta, tek udata žena ◊ pi la nuoĭ a veńit komșîĭa ku duoda luĭ — kod nas je došao komšija sa svojom nevestom [Crn.] b. starija sestra ◊ doda Mariĭa ĭe suora-mĭa măĭ mare — doda Marija je moja starija sestra (Voluja) [Zvizd] c. starija žena uopšte ◊ duodă sa ḑîśe la fiĭekare muĭare măĭ batrînă, fiva suoră, or nu — dodom zovemo svaku stariju ženu, bila sestra ili ne (Doljašnica) [Bran.] ♦ dij. var. dodă [akc. dodă] [Buf.] 2. (pej.) prostak, glupak; neotesanko ◊ o duodă đi uom, fuź đi ĭel — prostak, beži od njega (Rudna Glava) [Por.] ∞ ńam

Osnić

2586

duoĭsprîaśiļa

doisprecelea

дванаести

duoĭsprîaśiļa [akc. duoĭsprîaśiļa] (br.) — dvanaesti ◊ do veńi kumva ș-a doĭsprîaśiļa lună, sa do va înkeĭa șî anu-sta odată — dođe nekako i dvanaestgi mesec, završiće se valjda i ova godina jednom ♦ var. duoĭsprîăśiļa [Por.] dij. var. duoĭsprĭaśeļa [Crn.] ∞ duoĭ

Rudna Glava

1790

duop

dop

чеп

duop (mn. duopurĭ) [akc. duop] (i. s.) — čep, zapušač ◊ ku duopu sa astupă gîăurļi la vasurĭ: la kiļe, krśiaźe, baluańe, butuańe — čepom se zatvaraju rupe na posudama: flašama, testijama, balonima, buradima ◊ kînd n-aĭ duop đi plută, astupĭ kila ku tuļanu — ako nemaš čep od plute, zatvaraš flašu kočanjem ♦ sin. astupuș ♦ dij. var. dop [Kmp.]

Rudna Glava

1446

duorn

dorn

пробојац

duorn (mn. duornurĭ) [akc. duorn] (i. s.) — (tehn.) probojac, alat za probijanje rupa ◊ duornu puaće să fiĭe numa đi fĭer — probojac može biti samo od metala ♦ sin. pribuoĭ [Por.]

Rudna Glava

1373

duorńik

dornic

жељан

duorńik (duorńikă) (mn. duorńiś, duorńiśe) [akc. duorńik] (prid.) — željan, žudan, koji oseća želju ili žudnju za nečim ili nekim ◊ mis duorńik đi pîńe đin śirińe — željan sam hleba iz crepulje ◊ mi sa-m pare kî sînt măĭ mare duorńik pi pomînt đi apă rîaśe đin fîntînă đi supt fag — čini mi se da sam najveći željnik hladne vode sa izvora ispod bukve ♦ up. dorit [Por.] ∞ duor

Rudna Glava

3412

duosńikă

dosnică

досника ?

duosńikă (mn. duosńiśe) [akc. duosńikă] (i. m.) — (bot.) (mag.) „dosnika” ?, šumska biljka sa listovima okrenutim „leđa u leđa” (Carpesium cernuum) ◊ duosńikă, buĭađe padurĭaļnikă ku frunḑă întuarsă ku duosu una kîtra alta, a fuost kunoskută numa lu vrăžîtuorĭ — „dosnika”, šumska biljka sa lišćem okrenutim leđno jedno prema drugom, bila je poznata samo vračarama ◊ vrîžîtuorļi a kreḑut kă așa buĭaḑe, ku frunḑă întuarsă „șăļe-n șăļe” puaće să mîńe rău să-ntuarkă șăļiļi la-l bolnau, șî să-l lasă sînatuos — vračare su verovale da takva biljka, sa lišćem okrenutim „leđa u leđa”, može da natera zlo da okrene leđa bolesniku, i da ga ostavi zdravog [Por.] ∞ duos

(kom.) U vreme početne obrade reči srpski narodni naziv ove biljke nije identifikovan. Prema Wikipediji, „Carpesium cernuum” pripada familiji glavočika (Asteraceae).

Rudna Glava

1309

dur!

dur!

дур!

dur! (uzv.) — (onom.) dur! 1. uzvuk koji oponaša grmljavinu; uopšte: dubok zvuk koji se širi u valovima ◊ dur! dur! pi śĭerĭ, șî la urmă ńimika, nu pikă ńiś un struop đi pluaĭe — dur! dur! po nebu, i na kraju ništa, ne pade ni kapka kiše ◊ askultă: sa uđe kînd șî kînd „dur!” pin puod, sigurat ĭară s-a-npuĭat șobolama-ĭa — slušaj: čuje se kad-kad „dur!” po tavanu, sigurno su se opet namnožili one pacovčine [Por.] 2. uzvik za ubrzanje konjske zaprege, jače, snažnije ◊ dur, îrțuaźilor! — brže, kljusine! [Crn.]

(stih)
Dura, dura, ku karuța,
Pîn-la kasă la Ļikuța,
La Ļikuța fată marĭe,
Stîa ku pîăru pi spinarĭe,
Kîntă ĭa un kînćiśiel,
Șî așćaptă un danaśiel.
—
Brzo, brzo, taljigama,
Do kućice Ilijine,
Kod Ilije devojčica,
Kosa joj je raspletena,
Pesmicu ona peva,
I momčića jednog čeka.

(Poskočica za decu, kazivač N. Čulinović, zapis F. Paunjelović, Šarbanovac 2008.) [Crn.]

Rudna Glava

5821

dura

zor

зорт

dura (mn. dure) [akc. dura] (i. ž.) — zort; jurnjava ◊ a veńit suakra șî m-a luvat ku dura la lukru, dakă mis bolnauă đ-abĭa stau în piśuare — došla je svekrva i na zort me je poterala na posao, iako sam bila bolesna da sam jedva stajala na nogama ♦ sin. zuort, vuraĭală [Por.]

Rudna Glava

1307

durai

hurui

грмети

durai (ĭuo durîĭ, ĭel durîĭe) [akc. durai] (gl. p.) — (onom.) grmeti ♦ / < (onom.) dur! ◊ durîĭe-n śĭerĭ — grmi na nebu ◊ durîĭe șî sfulđiră în tuaće părțîļi, așćetăm ku frikă să veđem unđe o să trasńaskă — grmi i seva na sve strane, čekamo sa strahom da vidimo gde će da udari grom [Por.] ♦ dij. var. dudai (ĭuo dudîĭ, ĭel dudîĭe) / < (onom.) du! ◊ la zavĭrńit a nuvarat șî dudîĭe în śerĭ, mînă uoiļi în strungă sî nu ļi prindă pluaĭa — na zapadu se naoblačilo i grmi, teraj ovce u tor da ih ne uhvati kiša ♦ dij. sin. urla (Osnić) [Crn.]

(kom.) Za grmljavinu, kao jeku posle udara groma, Vlasi istočne Srbije imaju više izraza. S obzirom da je reč o onomatopeji, saradnici Vorbara tražili su od kazivača da prevedu izraz "grmi na nebu". Evo liste:

I Porečka Reka (cela):
◊ durîĭe în śĭerĭ

II Crna Reka
◊ dudîĭe în śĭerĭ — Osnić (sin. urlă)
◊ durîĭe în śĭerĭ — Krivelj (sin. urlă, tîrîĭe)

III Homolje
◊ durîĭe în śĭerĭ — Laznica
◊ dudîĭe în śerĭ — Medveđica
◊ źiame în śĭerĭ — Sige, Žagubica
◊ urlă în śĭerĭ — Žagubica

III Mlava
◊ dudîĭe în śĭerĭ — Rašanac
◊ źamĭe în śĭerĭ — Manastirica, Mlava
◊ urlă în śerĭ — Ranovac

IV Resava
◊ źiame în śĭerĭ — Bobovo, Subotica
◊ urlă în śĭerĭ — Jasenovo

V Braničevo
◊ źiame în śĭerĭ — Žitkovica
◊ urlă în śĭerĭ — Doljašnica

VI Krajina
a. kîmpeńi
◊ dudăĭe în čerĭ — Samarinovac, Dupljane
b. padureńi
◊ durîĭe în śĭerĭ — Plavna

VII Morava - Ćuprija
◊ źiame în śĭerĭ (Isakovo) [Mor.]

VIII Zvižd
◊ urlă în śĭerĭ — Duboka, Voluja [Zvizd]

IX Timočeni
◊ urăĭe în čerĭ — Halovo, Gradskovo, Mali i Veliki Jasenovac i Šipikovo [Tim.]

Rudna Glava

1310

duraĭală

duruială

грмљавина

duraĭală (mn. duraĭaļe) [akc. duraĭală] (i. ž.) — grmljavina, jeka od pucanja gromova ◊ duraĭala țîńe una-ntruuna, da pluaĭa înga nuĭe — grmljavina neprekidno traje, a kiše još nema [Por.] ♦ dij. var. dudaĭală [Crn.] ♦ dij. sin. urļet [Mlava] ∞ dur!

Rudna Glava

1673

durduka

durduca

тандркати

durduka (ĭuo durdukîĭ, ĭel durdukîĭe) [akc. durduka] (gl. p.) — (onom.) tandrkati ◊ kînd durdukîĭe pin puod, ma ginđesk śe va fi: șobuoļi, or suakrîmĭa s-a fakut moruoń — kada nešto tandrče na tavanu, pomislim šta je: pacovi, ili mi se tašta povampirila ♦ var. durdîka, durdîkai ♦ sin. urdukai [Por.]

Rudna Glava

5822

durdulău

durduliu

гојазан

durdulău (durdulăĭe) (mn. durdulăĭ, durdulăĭe) [akc. durdulău] (prid.) — gojazan, debeo ◊ đemult n-aĭ vaḑut uom gras, d-akuma șă kopiĭi gata tuoț sînt durdulăĭ — nekad nisi mogao videti gojaznog čoveka, a sada su gotovo sva deca gojazna [Por.]

Rudna Glava

1768

durimĭe

durime

бољка

durimĭe (mn. durimĭ) [akc. durimĭe] (i. ž.) — (med.) boljka ◊ s-a pus pi mińe o durimĭe grĭa — spopala me neka teška boljka ♦ var. durĭare [Por.]

Rudna Glava

1460

Durļa

Durlea

Дурлић

Durļa (mn. Durluoń) [akc. Durļa] (i. m.) — Durlić, vlaško prezime familija u Rudnoj Glavi [Por.], Debelom Lugu, Leskovu i Jasikovu [GPek] ◊ Durļa al măĭ batrîn a veńit đin Raśița-n Banato-l rumîńesk — najstariji Durlić je došao iz Rečice u rumunskom Banatu ◊ đin Banat, Durļa a veńit în Sîrbiĭe, s-a kăsătorit în Buśa supt Stuol — iz Banata, Durlić je došao u Srbiju, naselio se u Bučje pod Stolom ◊ đin Buśa, đi rîău lu turś, ńepuoțî luĭ a fuźit în Ļiskuauă, đ-akolo, kînd s-a mulțît, uńi s-a mutat pin saćiļi đin okuol — iz Bučja, Durlićevi potomci su zbog turskoga zla prebegli u Leskovo, a kada su se tamo vremenom namnožili, neki su otišli u obližnja sela [Por.]

Rudna Glava

29

duruĭan!

duruian ?

дурујан!

duruĭan! [akc. duruĭan] (uzv.) — (augm.) (onom.) durujan, reč iz dečje uspavanke; imitiranje teranja konja ◊ „duru, duru, duruĭan” ḑîś kînd puń kopilo-l mik pi źanunkĭe, șă-l țupîĭ ka kînd kîlarĭașće kalu — „điha, điha, đihana” kažeš kada staviš malo dete na kolena, i cupkaš ga kao da jaše konja [Por.] ∞ dur!

(usp.)
Duru, duru, duruĭan,
Dupa kasa lu Stoĭan!
Aĭ mi miś pin urḑîś,
Aĭ mižlośiń pin rîdaśiń,
Da-ĭ mi marĭ pin lastarĭ!
―
Điha, điha, đihana,
Iza kuće Stojana!
Mala deca u koprive,
A srednjaci u korenje;
One stare - u lastare!

Verbalna magijska formula kojom se podstiče rast („lastarenje”) male dece. (Rudna Glava, zapis: Durlić, 1974) [Por.]

Rudna Glava

1335

duruorĭ

duroare

костобоља ?

duruorĭ (mn.) [akc. duruorĭ] (i. ž.) — (med.) kostobolja; podagra; reumatizam; grip ◊ duruorĭ ĭe buală kare s-a ļekuit numa ku ḑakutu — kostobolja je bolest koja se lečila samo ležanjem [Por.] ∞ durĭa

(opis) Kînd ći bulnavĭeșć đi duruorĭ, ći duare tuata snaga; iș frînt tuot, nu ći țîn piśuariļi, kaḑ în pat șî ḑaś, alt ļak n-a fuost; kare avut bań, a kumparat buĭeḑ skumpĭe, șî s-afumat ku ĭaļe. Măĭ puțîn s-a ḑakut o stamînă; dakă n-a trĭekut, sa ḑaśe triĭ stamîń, pă śinś; dakă ńiś đi aĭa vrĭamĭe nu trĭaśe, sigurat trĭaśe đi șapće stamîń, șî la-l bolnau or trĭaśe, or muare. — Kad oboliš od kostobolje, boli te celo telo; sav si slomljen, padaš u krevet i ležiš, drugog leka nije bilo; ko je imao para, kupovao je bilje u apotekama, i njime se kadio. Najmane se ležalo nedelju dana; ako nije prošlo, leži se tri nedelje, pa pet; ako ni za to vreme bolest ne prođe, sigurno prolazi za sedam nedelja, i bolesnik se ili oporavi, ili umre. (Kaz. Gergina Durlić, zapis: Durlić, Rudna Glava 1986.)

Rudna Glava

1303

dus

dus

одсутан

dus (dusă) (mn. duș, dusă) (prid.) — 1. odsutan ◊ uomu mĭeu ĭe dus, nuĭe aiśa — moj muž je odsutan, nije ovde [Crn.] 2. (psih.) nesvestan; odsutan u mislima; obuzet nekom silom; komatozan ◊ ḑaśe dus ku ḑîļiļi, n-o sî traĭaskă mult — leži danima u nesvesti, neće dugo da poživi ◊ dusă, luvată đi șoĭmańe — u transu je, obuzeta šojmanima ◊ ka kînd ĭeș dus, unđa-ĭ pĭerdut gîndurļi? — kao da si odsutan, gde su ti odlutale misli? ♦ sin. kișnat [Por.] ∞ duśa

(klet.) Duće, unđe s-a dus mutu ku kalu! — Idi, kud je otišao mutavko sa konjem! (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]

Osnić

1320

dușmanuos

dușmănos

душмански

dușmanuos (dușmanuasă) (mn. dușmanuoș, dușmanuasă) [akc. dușmanuos] (prid.) — dušmanski, zao, pokvaren u duši, podao; zlonameran ◊ muĭare dușmanuosă, taśe, sa uĭtă kĭuorđiș ka kațaua, dakă-ĭ va skapa vro vuorbă, ĭa ĭe veńin guol — žena dušmanka, ćuti, gleda ispod oka ko kučka, ako joj se i omakne neka reč, to je pravi otrov [Por.] ∞ dușman

Rudna Glava

1406

ḑakut

zăcut

устајао

ḑakut (ḑakută) (mn. ḑakuț, ḑakuće) [akc. ḑakut] (prid.) — (za tečnost) ustajao, koji je usled dugog stajanja izgubio svežinu; bajat ◊ apa ḑakută în vas đi fĭer nuĭe bună ńiś đi fĭert mînkarĭa — ustajala voda iz limenog suda nije dobra ni za kuvanje hrane [Por.] ∞ ḑaśa

Rudna Glava

2005

ḑalarĭ

zalari

верижњача

ḑalarĭ (mn. ḑalare) [akc. ḑalarĭ] (i. s.) — verižnjača, prečanica, poprečna motka na kaminu o koju su okačene verige ◊ ḑalarĭu a fuost fakut đin krĭangă đi kuorn, gruasă — verižnjača je bila napravljena od debele drenove grane ◊ đi ḑalarĭ a fuost atîrnaće ḑîaļiļi, kare a putut sî sa skurćaḑă, or sî sa lunźaskă, kît a trîbuit vasu sî fiĭe rîđikat đi la fuok — za verižnjaču su bile okačene verige, koje su mogle da se produžuju ili skraćuju, prema tome koliko je sud morao biti udaljen od vatre [Por.] ♦ sin. ćivigare (Leskovo) [GPek], (Osnić) [Crn.], (Manastirica, Mlava) [Mlava] ∞ ḑală

Rudna Glava

44

ḑamă

zeamă

чорба

ḑamă (mn. ḑămurĭ) [akc. ḑamă] (i. ž.) — 1. čorba ◊ ḑamă đi pĭeșć — riblja čorba ◊ ḑamă akră — kisela čorba ◊ ḑamă đi varḑă — kuvani kupus ◊ (euf.) ḑamă đi pruńe — rakija ◊ ḑamă đi kuńe — klin-čorba 2. kaša, materija koja se pretvorila u tečnost ◊ s-a topit la kaldură, șî s-a fakut ḑamă — istopilo se na toploti i pretvorilo u kašu 3. (u izr.) (iron.) siromaško, koji nema ništa sem čorbe ◊ o sorbiḑamă guală, sărakaśuos șî flomînźuos — jedno golo čorbosrkalo, siromašak i gladnica ♦ var. sorbi-ḑamă [Por.] ♦ dij. var. zamă [Kmp.]

(opis) ḐAMĂ ĐI KUŃE — KLIN-ČORBA
Ḑamă đi kuńe s-a fakut đin plutaźiańe, piparkă, śiapă, apă șî sare; mînkare sărăkaśuasă đi lume sarakă. — Klin-čorba pravila se od paradajza, paprike, luka, vode i soli; sirotinjsko jelo za siromašne ljude. (Kaz. Paun Rucić, r. 1926. Zapis: Durlić, Rudna Glava, 8. VIII 1994.) [Por.]

Rudna Glava

1978

ḑamuĭkă

zeamuică

чорбица

ḑamuĭkă (mn. ḑamuĭś) [akc. ḑamuĭkă] (i. ž.) — (demin.) (nutr.) čorbica ◊ of, da-r fi bună o ḑamuĭkă đi pĭașće akuma, dupa bĭețîa đ-asară — of, kako bi dobro došla jedna riblja čorbica sada, posle sinoćne pijanke ♦ / ḑamă + -uĭkă [Por.] ∞ ḑamă

Rudna Glava

2332

ḑară

zară

јогурт

ḑară (mn. ḑărurĭ) [akc. ḑară] (i. ž.) — (nutr.) 1. jogurt ◊ ḑară sa faśe đin lapće fĭert, în kare puń triĭ pikurĭ đi akrĭală, șă-l laș duauă ḑîļe să șća la kaldură; sa manînkă ku đimikat đi malaĭ, vara kînd sa lukră pin zîpușală mare — jogurt se pravi od skuvanog mleka, u koje se dodaju tri kapi sirćeta, i pustiš ga da stoji dva dana na toplom; jede se sa udrobljenom projom, leti kada se radi po velikoj vrućini 2. mlaćenica; kiselo mleko pomešano sa surutkom ◊ ḑară sa faśe kînd sa mĭastîkă lapće akru ku ḑăr, șî ku ĭa sa faśe ḑamă đi șćir, kare ĭe dulśe đi tuot — mlaćenica se dobija kada se kiselo mleko pomeša sa surutkom, i njome se pravi čorba od štira, koja je mnogo slatka (Rudna Glava) ◊ ḑară ku ḑăru la nuoĭ ĭe tuot una — „dzara” i „dzeru” je kod nas jedno isto (surutka) (Tanda) ♦ up. ḑăr [Por.]

(stih)
Ḑară, ḑară, ĭeș đin burtă afară,
Kî ĭe mult đ-asară!
(Așa rumîńi ḑîk kî kîntă țîgano-l flomînd).
—
Mlaćenice, mlaćenice, izađi mi iz stomaka,
Jer je mnogo proteklo od (večere) sinoć!
(Tako Vlasi vele da peva gladni Ciganin.
Kaz. Paun Ilić, r. 1952, zapis: Durlić, 27. VII 2013).

Rudna Glava

1389

ḑaśa

zăcea

лежати

ḑaśa (ĭuo ḑak, ĭel ḑaśe) [akc. ḑaśa] (gl.) — a. ležati; izležavati se ◊ nu-m ḑaśa aśiĭa, skualîće kî ĭe vrĭamĭa đi lukru — nemoj mi tu ležati, ustani jer je vreme za posao b. bolovati ◊ ḑaśe đi buală grĭa — leži (boluje) od teške bolesti ◊ a kaḑut în pat, ḑaśe pi muarće — pao je u postelju, leži na samrti [Por.]

Rudna Glava

1407

ḑaśială

zaceală

лежање

ḑaśială (mn. ḑaśiaļe) [akc. ḑaśială] (i. ž.) — 1. ležanje, izležavanje; (ret.) lenčarenje ◊ ku atîta ḑaśială nu sa fak bań — sa tolikim izležavanjem ne pravi se novac 2. bolovanje ◊ grĭeu o să skîape viu numa ku ḑaśială în pat, trîabe dus la duoktur — teško da će preživeti samo sa ležanjem u krevetu, treba ga odvesti lekaru ♦ var. ḑaśală [Por.] ∞ ḑaśa

Rudna Glava

1976

ḑămuriĭe

zămurcâ

чорбуљага

ḑămuriĭe (mn. ḑămuriĭ) [akc. ḑămuriĭe] (i. zb.) — (nutr.) 1. (augm.) (pej.) čorbuljaga, čorba bez ukusa; neukusno jelo ◊ gaća, muĭare, mînkîărĭ țapińe, da ḑămuriĭļi-șća a tĭaļe labîdă la puorś — gotovi ti, ženo, jaka jela, a ove svoje čorbuljage baci svinjama 2. (zb.) čorbe uopošte ◊ mulće ḑămuriĭ, în tuot fĭeļu, a fuost pi masă l-aĭ batrîńi nuoștri — mnogo je čorbi, raznih vrsta, bilo na jelovniku naših starih ♦ / ḑamă + -uriĭe [Por.] ∞ ḑamă

(opis)

Rb.	Ḑămuriļi kare s-a mînkat vrodată	Čorbe koje su se jele nekada
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15	ḑamă đi postîrmă ḑamă đi pĭeșć ḑamă đi brînḑă ḑamă đi pasuĭ ḑamă đi krumpiĭ ḑamă đi urḑîś ḑamă đi drîgaviĭ ḑamă đi șćir ḑamă đi burĭeț ḑamă đi varḑă akră ḑamă đi śĭapă ḑamă đi kuńe ḑamă đi buou ḑamă đi rasurĭ ḑamă akră	čorba od pastrme riblja čorba čorba od sira čorba od pasulja čorba od krompira čorba od kopriva čorba od zelja čorba od štira čorba od gljiva čorba od kiselog kupusa čorba od luka klin čorba volovska čorba čorba od surutke kisela čorba

(Terenski zapis, Durlić) [Por.]

Rudna Glava

1977

ḑămuruos

zemuros

чорбаст

ḑămuruos (ḑămuruasă) (mn. ḑămuruoș, ḑămuruasă) [akc. ḑămuruos] (prid.) — (nutr.) čorbast, redak (za kuvana jela) ◊ kînd pĭerḑ đințî, ć-așćată numa mînkărĭ ḑămuruasă — kad izgubiš zube, čekaju te samo čorbasta jela [Por.] ∞ ḑamă

Rudna Glava

1228

ḑău

zău

богме

ḑău [akc. ḑău] (uzv.) (i. m.) — 1. (uzv.) bogme, boga mi, zaklinjanje da se govori istina ◊ ḑău, mă, așa ĭe kum îț spusăĭ — boga mi, bre, tako je kako ti rekoh ◊ ḑî ḑău — zakuni se (da govoriš istinu) 2. (i. m.) (zast.) bog, značenje sačuvano samo u reči „dumńeḑău” ◊ dumńeḑău — gospodbog < duomnu — gospod + ḑău — bog ♦ var. dumńeḑîu [Por.] ♦ var. ḑîău [Por.] ♦ var. zîău (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad) [Crn.] ♦ dij. var. zău [Kmp.] ∞ dumńeḑîu

Rudna Glava

2303

ḑî

zi

дан

ḑî (mn. ḑîļe) — (kal.) dan ♦ / (skr.) ḑîuă ◊ đ-autunśa ĭastă o ḑî șî măĭ bińe — od tada ima dan i više (=više od jednog dana) ◊ o ḑî đi lukru — jedan radni dan ◊ o ḑî đi kosît — jedan dan košenja ◊ să vină kînd va fi vro ḑî mare — neka dođe kad bude neradan dan ◊ pista ḑî — preko dana [Por.] ∞ ḑîuă

Rudna Glava

2004

ḑîaļe

zale

вериге

ḑîaļe (mn. ḑîaļe) [akc. ḑîaļe] (i. ž.) — verige, metalni lanac koji visi okačen o verižnjaču na kaminu ◊ ḑîaļiļi a fakut țîgańi ferari — verige su pravili Cigani kovači ◊ în ḑîaļe a fuost atîrnată feruaĭka în kare s-a fĭert koļașa — o verige je bio okačen kotao u koji se kuvao kačamak [Por.] ∞ ḑală

Rudna Glava

1657

ḑîkală

zicală

изрека

ḑîkală (mn. ḑîkaļe, ḑîkălurĭ) [akc. ḑîkală] (i. ž.) — (ret.) izreka, poslovica, mudrost, pouka ◊ să-ț spun ĭuo o ḑîkală, fîrtaće, da tu s-o ĭaĭ la kap bińe — da ti ja kažem jednu mudrost, brajko, a ti da je dobro upamtiš ◊ ḑîkală ĭe vuorba đi batrîńață, șćirĭa lu lumĭa vikļană đin vrĭemuriļi trĭekuiće — izreka je starinska reč, znanje mudrih ljudi iz prošlih vremena ♦ var. (ret.) ḑîsa ♦ / (skr.) < ḑîkatură [Por.] ∞ ḑîśa

Rudna Glava

1390

ḑîkatuare

zăcătoare

пландиште

ḑîkatuare (mn. ḑîkatuorĭ) [akc. ḑîkatuare] (i. ž.) — plandište, hladovito mesto gde stoka odmara leti, u vreme velikih vrućina ◊ uoĭļi ḑak la ḑîkatuare, da pîkurarĭu duarme la umbra gruasă — ovce odmaraju na plandištu, a čobanin spava u debelom hladu [Por.] ∞ ḑaśa

Rudna Glava

1714

ḑînă

zână

вила

ḑînă (mn. ḑîńe) (i. ž.) — (mitol.) vila, natprirodno i lepo žensko biće ◊ fata mĭa ĭe frumuasă ka ḑîna — moja je devojka lepa kao vila ◊ ḑînă batrînă — stara vila, majka vila [Por.] ♦ dij. var. zînă [Kmp.]

Rudna Glava

2304

ḑîsa

zisa

кажа

ḑîsa¹ (mn. ḑîsă) [akc. ḑîsa] (i. s.) — (ret.) kaža, izreka, mudrost, mudrolija ◊ să-ț spun o ḑîsă batrînă, șî s-o ĭaĭ la kap — da ti kažem jednu starinsku mudrost, i da je dobro upamtiš ♦ / (skr.) < ḑîkală [Por.] ∞ ḑîśa

(brz.) A ḑîs ḑîsa să ḑîk, k-oĭ ḑîśe sî nu ḑîk, kî ḑîk kî nu măĭ ḑik. — Rekla kaža da kažem, da ću kazati da ne kažem, da ću kazati da više neću kazati. (Kaz. Borislav Paunović, 1949, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1987.) [Por.]

Rudna Glava

1383

ḑîuă

ziuă

дан

ḑîuă (mn. ḑîļe) [akc. ḑîuă] (i. ž.) — (kal.) 1. dan, vreme od izlaska do zalaska Sunca ◊ vińe tuamna, ḑîua ĭe tuot mîĭ mikă — ide jesen, dan je sve kraći 2. praznik ◊ mîńe ĭe ḑîuă marĭe, nu să lukră — sutra je praznik, ne radi se 3. mera za površinu ◊ am pus grîu vro tri ḑîļe đi aratură — posejao sam pšenice oko tri dana oranja 4. mera za prikaz udaljenosti ◊ pînă-n Ńiș ĭastă duauă ḑîļe đi mĭers — do Niša ima dva dana hoda ♦ var. zîuă (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad) ♦ skr. ḑî [Crn.] 5. (u izr.) danonoćno, neprekidno ◊ a lukrat ḑîua-nuapća, șî la urmă ĭar’ ńimika — radio je danonoćno, i na kraju opet ništa [Por.] ♦ dij. var. ḑîvă [Zvizd] ♦ dij. var. zăuă (Prahovo) [Kmp.]

VARIJANTE
I Porečka Reka [Por.]
◊ ḑîuă, ḑîļe; ḑîļiļi (Rudna Glava, Tanda)

II Crna Reka [Crn.]
◊ ḑîuă, ḑîļe; ḑîļiļi (Osnić)
◊ zîuă (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad)

III Krajina (Kmpenji) [Kmp.]
◊ zăuă (Prahovo)
IV Zvižd [Zvizd]
◊ ḑîvă, ḑîļe, ḑîļiļi (Voluja)

FATA KU ĻIK

Če măĭ fată ku ļik,
Da pe fus n-are ńimik.
Zăua noapťa la ogļindă,
Da gunoĭu păn la grindă

(Zapis: V. Trailović, Prahovo)
Vidi više

Osnić

1756

ḑîvaćik

ziuatic

једноданац

ḑîvaćik (ḑîvaćikă) (mn. ḑîvaćiś, ḑîvaćiśe) (prid.) — jednodanac, osoba koja je sa nekom drugom osobom rođena istog dana u nedelji, bez obzira na godine ◊ ăĭa kare sînt naskuț tuot într-o ḑîuă în stamînă, sînt ļegaț tuot k-o ursă — oni koji su rođeni istog dana u nedelji, vezani su istom sudbinom ◊ dakă muare ḑîvaćiku tĭeu, ĭel puaće să ći tragă ku ĭel, ș-atunśa će duś la vro vrîžîtuare să ći đizļaźe đi ĭel — ako umre tvoj jednodanac, on može da te povuče sa sobom, onda moraš da odeš kod neke vračare da te odveže od njega ♦ up. lunaćik [Por.] ∞ ḑîuă

Rudna Glava

1699

đadavĭeră

deadevăr

истинољубив

đadavĭeră [akc. đadavĭeră] (prid.) — (zast.) istinoljubiv, od poverenja, koji uliva sigurnost, kome se može verovati; pravedan, moralno ispravan ◊ đi kînd ăl șćiu, Pîătru ĭe uom đadavĭeră, n-a mințît pi ńima ńiśkînd, pi ńima n-a lasat la ńevuoĭe ... — od kad ga znam, Petru je čovek pravedan, nikoga nije slagao nikad, nikoga nije ostavio u nevolji ... [Por.] ∞ adavĭeră

Rudna Glava

1578

đafĭeća

d'afetea

бадава

đafĭeća [akc. đafĭeća] (pril.) — badava, uzalud ◊ đafĭeća ĭ-am vorbit, n-a luvat ńimika la kap — badava sam mu govorio, nije shvatiio ništa ♦ sin. điźaba [Por.]

Rudna Glava

1415

đal

deal

брег

đal (mn. đalurĭ) (i. m.) — (geog.) I. (za reljef) breg, brdašce; brdo ◊ kît vĭeḑ ku uoki, numa đalurĭ, nuĭe luok poļažńik ńiśunđe — dokle pogled dopire, samo bregovi, ravnice nema nigde II. (u izr.) 1. za kretanje a. za kretanje ka višim delovima terena ◊ în đal — na brdo, na gore, prema vrhu brda; uzbrdo ◊ ma duk în đal — idem na gore, idem ka brdu; idem na brdo ◊ mĭerg în đal — idem uzbrdo, penjem se na brdo ◊ sa suĭe-n đal — penje se na brdo; uspinje se ◊ mare đal — velika uzbrdica b. za kretanje uzvodno, s obzirom na to da se vodotoci slivaju sa viših delova terena ◊ la đal — uzvodno 2. kao oznaka za stranu sveta, kada se glavni vodotoci u kraju poklapaju sa smerom istok-zapad ◊ kînd rîu în vaļa mare, în kare ĭe pus satu, mĭarźe đi la zovrńit kîtra rĭsarit, atunśa vorbiļi „la đal” ku „zovrńitu” sînt tot una — kada glavna reka u dolini u kojoj je selo, teče sa zapada na istok, onda reči „la đal” :„ka brdu” i „zovrnjit”: „zalazak; zapad” isto znače ♦ supr. vaļe ♦ up. krak, śuakă [Por.]

Rudna Glava

1743

đaluruos

deluros

брдовит

đaluruos (đaluruasă) (mn. đaluruoș, đaluruasă) [akc. đaluruos] (prid.) — brdovit, bregovit ◊ în tuot țînutu porĭeśi pomîntu ĭe đaluruos — u celom porečkom kraju zemlja je brdovita [Por.] ∞ đal

Rudna Glava

3798

đalușuor

delușor

брежуљак

đalușuor [akc. đalușuor] (i. s.) ● v. đaluț [Por.] ∞ đal

Rudna Glava

1634

đampreuna

dimpreună

заједно

đampreuna [akc. đampreuna] (pril.) — zajedno, skupa; u paru, uporedo ◊ am pļekat đampreuna la bîlś, akolo ń-am đisparțît șî ń-am întuors la kasă tot nat đi trĭaba luĭ — pošli smo zajedno na vašar, tamo smo se razdvojili i vratili se kući svako za sebe ♦ var. đanpreuna, đinpreuna, đimpreuna ♦ / đi + a + împreuna [Por.] ∞ înpreuna

Rudna Glava

1660

đarîndu

de-a rândul

свуда

đarîndu [akc. đarîndu] (pril.) — svuda ◊ đarîndu l-a katat, da ĭel nuĭe ńiśunđe — svuda su ga tražili, a njega nema nigde [Por.] ∞ rînd

Rudna Glava

2354

đatunśa

de-atunci

отада

đatunśa [akc. đatunśa] (pril.) — otada, odonda ◊ s-a dus, șî đatunśa nu la măĭ vaḑut ńima — otišao je, i otada ga više niko nije video ♦ var. đatunś ♦ var. đ-atunśa ♦ / đi + atunśa [Por.] ∞ atunś

Rudna Glava

1676

đe

de

де

đe (vez.) — a. de, ne; jok ◊ đe, mă, nuĭe aĭa așa kum sa puvestîașće — de, bre, nije to tako kako se priča b. te; đa ◊ đe pļakă, đe nu pļakă, nu șćiĭe ńiś ĭel śe sî fakă, saraku — te kreće, te ne kreće, ne zna ni on sam šta da radi, siroma c. i, ili ◊ đe va vrĭa, đe nu va vrĭa, tuot una-ĭ vińe — i da hoće, i da neće, jednako mu dođe ♦ var. đi ♦ sin. ba [Por.]

Rudna Glava

1700

đebĭa

de-abia

једва

đebĭa [akc. đebĭa] (pril.) — jedva, jedvito, na jedvite jade, s naporom, s teškom mukom ◊ đa-nkuaś, đa-nkolo, șî đebĭa do skaparăm đi ĭel — đa ’vamo, đa tamo, i jedva nekako utekosmo od njega ♦ var. đibĭa, đabĭa ♦ / đe + abĭa [Por.]

Rudna Glava

4225

đeda

deda

навикнути се

đeda [akc. đeda] (gl.) ● v. đida [Por.] ∞ đida

Rudna Glava

4224

đedat

dedat

навикнут

đedat [akc. đedat] (prid.) ● v. đidat [Por.] ∞ đida

Rudna Glava

1656

Đeku

Gecu

Ђеко

Đeku [akc. Đeku] (i. m.) — (antr.) Đeko, hip. od srb. Nedeljko, vl. Ńiđelku, skr. Đeku ♦ var. Đieku ◊ l-am kunoskut bińe pi Đieku Todoran — poznavao sam dobro Đeka Todorana [Por.] ∞ Ńiđelku

Rudna Glava

3511

đemult

demult

давно

đemult [akc. đemult] (pril.) — davno, odavno ◊ aĭa a fuost đemult, ńima ńiś nu măĭ țîńe minće — to je bilo davno, niko više i ne pamti ◊ (komp.) đemult, măĭ đemult, șî măĭ đemult — davno, davnije, još davnije [Por.] ♦ dij. var. đimult [Crn.] ♦ dij. var. dămult [Hom.][Mlava][Mor.][Pom.][Res.][Stig][Zvizd]

Rudna Glava

1661

Đenă

Genă

Ђена

Đenă [akc. Đenă] (i. m.) — (antr.) (hip.) Đena, vlaški nadimak, nastao od l.i. Mlađen (akc. Mlađen), srb. Mladen ◊ Đenă Spatarĭu a fuost în rat ku Ńamțî — Đena Spatar je bio u ratu sa Nemcima [Por.] ∞ Mlađen

Rudna Glava

4621

đeparće

departe

далеко

đeparće [akc. đeparće] (pril.) ● v. điparće [Por.] ∞ điparta

Rudna Glava

4316

đesfălorat

desfălurat

распојасан

đesfălorat (đesfălorată) (mn. đesfăloraț, đesfăloraće) [akc. đesfălorat] (prid.) — raspojasan, razuzdan, bahat ◊ kînd are bań, ńima nuĭe așa đesfălorat ka ĭel — kad ima para, niko nije tako razuzdan kao on ◊ đesfălorat ĭe uom kare nuĭe înbrakat kum trăbe: mĭarźe fara bumbĭ, fara kurauă, đișkiptorat — raspojasan je čovek koji nije obučen kako treba: ide bez kaiša, bez dugmeta, raskopčan ♦ var. đesfîlurat (Rudna Glava) [Por.] ♦ dij. var. dăspălurat [Hom.]

Tanda

1486

đesfira

desfira

расукати

đesfira (ĭuo đesfir, ĭel đesfiră) [akc. đesfira] (gl.) — rasukati, razvijati ili razmotavati niti; parati; rasparati ◊ tuată pîătura ńi s-a đisfirat, pućem s-o puńem numa la prag, đi șćiers piśuariļi — sva ponjava nam se rasparala, možemo samo da je stavimo kod praga, za brisanje nogu ♦ var. đisfira [Por.]

Rudna Glava

1487

đesfirat

desfirat

расукан

đesfirat (đesfirată) (mn. đesfiraț, đesfiraće) [akc. đesfirat] (prid.) — rasukan; rasparan (za končane predmete) ◊ sarak, mĭarźe tuot k-o kimĭașă đesfirată — siromah, ide stalno u nekoj rasparanoj košulji ♦ var. đisfirat [Por.] ∞ đesfira

Rudna Glava

1644

đeskatarama

descătărăma

раседлати

đeskatarama (ĭuo đeskătaramĭeḑ, ĭel đeskătaramĭaḑă) [akc. đeskatarama] (gl. p. ref.) — (zast.) rasedlati, skinuti sedlo sa jahaće životinje ◊ nu đeskatarama kalu, numa puńiĭ zuobńița în kap, să manînśe pănă ĭuo nu do gaćesk lukru — nemoj rasedlati konja, nego mu samo stavi zobnicu, neka jede dok ja ne završim posao ♦ var. điskîtarama (Rudna Glava) ♦ up. kîtaramă [Por.] ♦ dij. var. điskatarama [Crn.] ∞ kal

Tanda

1681

đeskînćik

descântec

бајалица

đeskînćik (mn. đeskînćiśе) [akc. đeskînćik] (i. s.) — (mag.) bajalica, basma, vradžbina 1. a. tekst koji se izgovara prilikom bajanja ◊ đeskînćiśiļi đi dragusta au măĭ frumuasă vuorbe — ljubavne basme imaju najlepše reči b. čin bajanja ◊ s-a dus la vrîžîtuare să-ĭ fakă đeskînćik đi durĭarĭe la burtă — otišao je kod vračare da mu baje protiv bolova u stomaku 2. vrste bajanja ◊ ĭastă đeskînćiśe în tuaće fĭelurĭ — ima bajalica svih vrsta ◊ đeskînćik ku al kurat — čista magija ◊ đeskînćik ku al rîău — zla magija, bajanje uz pomoć zle sile ◊ măĭ tare ĭe đeskînćiku ku al rîău, ama aĭa nu kućaḑă tot nat să lukrĭe — najače bajanje je sa zlim silama, ali to ne sme svako da radi ◊ đeskînćik đi skrisa — (dosl.) bajanje za zapisano, tj. da se ostvari zapisana sudbina ◊ đeskînćik đi dragusta — ljubavna basma ◊ đeskînćik đi naluś — basme protiv priviđenja ♦ var. điskînćik [Por.] ∞ đeskînta

Rudna Glava

1679

đeskînta

descânta

бајати

đeskînta (ĭuo đeskînt, ĭel đeskîntă) [akc. đeskînta] (gl. p.) — bajati, vračati ◊ dakă ĭe lumĭa astîḑ măĭ șkolaită, șî ĭastă duokturĭ în tuaće pîărțîļi, mulț sa duk la vrîžîtuorĭ să ļi sa đeskînće đi fiĭe śe — iako su ljudi danas školovaniji, i ima lekara na sve strane, mnogi idu kod vračara da im se baje za bilo šta ♦ var. điskînta ♦ sin. vražî [Por.]

Rudna Glava

1682

đeskîntat

descântat

уврачан

đeskîntat (đeskîntată) (mn. đeskîntaț, đeskîntaće) [akc. đeskîntat] (prid.) — uvračan, prebajan, nad kojim je izvršena magijska radnja bajanja, vračanja, koji je lečen na magisjki način, koji je izlečen ili zaštićen magijom ◊ uoĭļi mi sînt đeskîntaće, șî nu mi s-a bulnavit ńiś una pănă akuma — ovce su mi prebajane, i do sada mi se nije razbolela nijedna ♦ var. điskîntat [Por.] ∞ đeskînta

Rudna Glava

1680

đeskîntatuorĭ

descântător

врач

đeskîntatuorĭ (mn. đeskîntatuorĭ) [akc. đeskîntatuorĭ] (i. m.) — vrač, osoba koja se bavi vračanjem, bajanjem; bajač ◊ la rumîń ĭastă uamiń đeskîntatuorĭ, ama sînt măĭ mulće muĭerĭ đeskîntatuare, kî aăla ĭe lukru muĭerĭesk đi kînd ĭe lumĭa șî pomîntu — kod Vlaha ima muškaraca vračeva, ali više ima žena vračara, jer je to ženski posao od kako je sveta i veka ◊ măĭ tare đeskîntatuorĭ în Porĭeśa a fuost vrunu Pătro-l Mik đin Tanda — najjači vrač u Poreču bio je neki Petar Mali iz Tande ♦ var. điskîntatuorĭ ♦ sin. vrîžîtuorĭ [Por.] ∞ đeskînta

Rudna Glava

1785

đesńață

d‑azneață

јутрос

đesńață [akc. đesńață] (pril.) — jutros ◊ șî đesńață, șî ĭerĭ đimińață, am slubaḑît uoĭļi la pașuńe rău đinuapće — i jutros, i juče ujutru, pustio sam ovce na pašu jako rano [Por.] ♦ dij. var. đasńață [Crn.][GPek] ♦ dij. var. dăzńață (Brodica) [Rom.]

Rudna Glava

1606

đespika

despica

расцепити

đespika (ĭuo ma đespik, ĭel sa đespikă) [akc. đespika] (gl. p. ref.) — rascepiti (se), raspolutiti (se), raspuknuti (se), raseći; razdvojiti (se), rasturiti (se) ◊ sa đespikă-n doă — cepa se na dvoje ♦ sin. spinćika, krapa, đizļipi [Por.]

Rudna Glava

1607

đespikat

despicat

расцепан

đespikat (đespikată) (mn. đespikaț, đespikaće) [akc. đespikat] (predl.) — rascepan, naprsnut, koji se odvojio, odlepio ili otpao od osnove ◊ morśila pi koļiba batrînă ĭe tuată đespikată — blato na staroj kući je svo odlepljeno ♦ var. đispikat ♦ sin. đisfakut, đizļipit, spinćikat [Por.] ∞ đespika

Rudna Glava

53

đestul

destul

доста

đestul (mn. đestuĭ, đestuļе) [akc. đestul] (prid.) — dosta, dovoljno ◊ a lukrat đestul, s-a dus la ođină — radio je dosta, otišao je na odmor ♦ var. đistul [Por.] ♦ dij. var. ďestul [Kmp.]

(posl.) Đestul ĭe o buată la un kar đi uaļe. ― Dosta je jedna tojaga za kola krčaga. [Por.] (Zapis: Durlić, „Razvitak” 1, 1984, 69).

Rudna Glava

1484

đeșîra

deșira

разнизати

đeșîra (ĭuo đeșîr, ĭel đeșîră) [akc. đeșîra] (gl.) — 1. raznizati, rasturiti niz, skinuti ono što je bilo nanizano; odmotati ◊ muma a đeșîrat pĭarîļi uskaće đi pi ață, șî ńi ļa dat sî mînkăm — majka je skinula suve kruške sa konca, i da la nam ih je da jedemo 2. rasparati (se) ◊ s-a slubaḑît lațu la điempir, șî ĭel gata žumataće s-a đeșîrat — popustila je petlja na džemperu, i on se gotovo pola rasparao 3. razvući (se) (za tkaninu) ◊ pĭaćiku la kimĭașă s-a đeșîrat đ-atîta spalat — zakrpa na košulji razvukla se od tolikog pranja ♦ var. đișîra, đișăra [Por.]

Rudna Glava

1485

đeșîrat

deșirat

разнизан

đeșîrat (đeșîrată) (mn. đeșîraț, đeșîraće) [akc. đeșîrat] (prid.) — raznizan, rasut; rasparan; odmotan ◊ am marźiaļe, numa ļi pazăsk đeșîraće într-un vas — imam ogrlicu, ali je čuvam raznizanu u jednoj posudi ♦ var. đișîrat [Por.] ∞ đeșîra

Rudna Glava

3226

đeșkiđe

deșchide

отворити

đeșkiđe (ĭuo đeșkid, ĭel đeșkiđe) [akc. đeșkiđe] (gl. p. ref.) — otvoriti; otvarati ◊ uomu puaće să đeșkidă ușa, drumu, lukru, dugaĭe, uoki, gura, ińima — čovek može da otvori vrata, put, posao, prodavnicu, oči, usta, srce ◊ nu đeșkiđe ińima la fiĭe kare — ne otvaraj srce bilo kom ◊ kînd sa dă bĭare đi pomană la-l muort, kila trăbe sî sa đeșkidă, sî puată al muort sî bĭa — kad se pokojniku namenjuje piće, flaša treba da bude otvorena, da bi umrli mogao da pije ♦ var. đișkiđe ♦ supr. înkiđe [Por.]

Rudna Glava

1579

đevină

de vină

крив

đevină [akc. đevină] (pril.) — kriv, koji ima krivicu ◊ am katat trĭaba mĭa, șă nu mis đevină ńimika — gledao sam svoja posla, i nisam ništa kriv ◊ tuoț sînćem nuoĭ đevină — svi smo mi krivi ♦ var. đivină ♦ / đe — za + vină — krivica, „onaj koji snosi krivicu” [Por.] ♦ dij. var. dăvină [Hom.] ∞ vină

Rudna Glava

1612

đezbaće

dezbate

разбити

đezbaće (ĭuo đezbat, ĭel đezbaće)[akc. đezbaće] (gl. p.) — razbiti, odvojiti, odvaliti ◊ tata s-a dus să đezbată gĭața la ĭazu muori — otac je otišao da razbije led na vodeničnom jazu (Tanda) ♦ var. đizbaće (Rudna Glava) ◊ la ļiemno-la s- đizbaće drumu-n stînga — kod onog drveta put se odvaja na levo ♦ / đez/điz + baće [Por.]

Tanda

1613

đezbatut

dezbătut

разбијен

đezbatut (đezbatută) (mn. đezbatuț, đezbatuće) [akc. đezbatut] (prid.) — a. razbijen, odvojen, odvaljen; raskliman ◊ s-a frekat vićiļi đe gard, șî un bunduk a ramas đezbatut — češala se goveda o ogradu, i jedan stub je ostao odvaljen b. redak (za tkanje) ◊ kînd muĭerļi țîasă, țîasă batut or đezbatut — kad žene tkaju, tkaju retko ili gusto ♦ var. đizbatut (Rudna Glava) [Por.] ∞ đezbaće

Tanda

1489

đezļina

dezlâna

лабавити

đezļina (ĭuo đezļin, ĭel đezļină) [akc. đezļina] (gl.) — labaviti, biti labav, nedovoljno stegnut (za rad sa vunom) ◊ mama a-nbătrîńit, șî tuot măĭ đes iĭ sa đezļină tuorsu, nu sa țîńe pi fus — baba je ostarila, i sve češće joj se labavi pređa, ne drži se na vretenu (Tanda) ♦ var. đizļina ◊ kînd sa fak śarapi, nu-ĭ faś prĭa strîns, numa kîta-ĭ đizļiń, să nu ći bată la piśuor — kada pleteš čarape, ne pleteš ih previše čvrsto, nego ih malo labaviš, da ti ne žuljaju nogu (Rudna Glava) ♦ supr. aļina ♦ / đez/điz + lîna [Por.]

Rudna Glava

1488

đezļinat

dezlânat

лабав

đezļinat (đezļinată) (mn. đezļinaț, đezļinaće) [akc. đezļinat] (prid.) — (o radu sa vunom) labav, olabavljen, nedovljno čvrst ◊ kînd tuorś, șă nu răsuśeș firiļi kalumĭ, numa ramîn afanaće pi fus, muĭeriļi ḑîk kă a tuors đezļinat — kada predeš, i kada se konac ne uprede dovoljno čvrsto, tada žene kažu da je pređa labava (Tanda) ♦ var. đizļinat (Rudna Glava) [Por.] ∞ đezļina

Rudna Glava

1674

đezmira

dezmira

рашчудити се

đezmira (ĭuo ma đezmir, ĭel sa đezmiră) [akc. đezmira] (gl. p. ref.) — (folk.) raščuditi se, prestati sa čuđenjem, ne čuditi se više; oterati uroke (u bajalicama) ◊ ma miraĭ, ka kînd vaḑuĭ pi draku, numa fakuĭ kruśe șî ma đezmiraĭ ĭuta — začudih se, k’o da sam ugledao đavola, ali se prekrstih, i raščudih se brzo ♦ var. đizmira [Por.] ∞ mira

Rudna Glava

1604

đežgina

dejdina

расцепити

đežgina (ĭuo đežgin, ĭel đežgină) [akc. đežgina] (gl. p. ref.) — rascepiti (se), polomiti (se), odlomiti (se), naročito za granu koja se savijanjem prelomi na mestu gde izrasta iz stabla ◊ apļakăm krĭanga ku śerĭașă, numa bagă sama să nu sa đežgińe đi la ļiemn — savij mi granu sa trešnjama, ali pazi da se ne odlomi od stabla [Por.] ♦ dij. var. dîsžgina (Sige) [Hom.] ♦ dij. var. dăžgina (Rašanac) [Mlava]

Rudna Glava

1605

đežginat

dezbinat

расцепан

đežginat (đežginată) (mn. đežginaț, đežginaće) [akc. đežginat] (prid.) — rascepan, prelomljen, polomljen; otkinut ◊ dupa vižuļia-sta a ramas pruńi pļiń đi krĭanźe đežginaće — posle ove oluje ostao je šljivik pun prelomljenih grana ♦ var. đižginat [Por.] ∞ đežgina

Rudna Glava

3224

đeșkis

deșchis

отворен

đeșkis (đeșkisă) (mn. đeșkiș, đeșkișă) [akc. đeșkis] (prid.) — otvoren ◊ kînd s-a đeșkis rudńiku, mulț s-a prins la lukru, ș-a skapat đi la sîraśiĭe — kad se otvorio rudnik, mnogi su se zaposlili, i utekli od siromaštva ◊ a ramas ușa đeșkisă, șă puorśi a tunat în koļibă — ostala su vrata otvorena, i svinje su ušle u kuću ◊ kînd saćanu sa duśe în oraș, trăbe să țînă uoki đeșkiș — kad seljak ode u varoš, treba da drži oči otvorene ◊ (u izr.) farbă đeșkisă — svetla boja ◊ vînît đeșkis — svetloplav ◊ lukru đeșkis — otvoren, pošten posao ◊ ĭ-a spus đeșkis în uokĭ aĭa śe ginđașće đi ĭel — otvoreno mu je govorio u oči šta misli o njemu ♦ supr. înkis [Por.] ∞ đeșkiđe

Rudna Glava

1675

đi

de

од

đi (predl.) — a. od ◊ ļingura ĭe fakută đi ļiemn — kašika je napravljena od drveta ◊ kînd am pļekat đi la vuoĭ, m-a prins pluaĭa — kad sam pošao od vas, uhvatila me kiša b. sa ◊ pluaĭa vińe đi la apus — kiša dolazi sa zapada c. iz- ◊ ușa ĭe înkisă đinuntru — vrata su zaključana iznutra d. za ◊ a kumparat șî đi mińe — kupio je i za mene ◊ ak đi kusut — igla za šivenje c. o ◊ vorbim đi ĭel — govorimo o njemu ♦ var. đe [Por.] dij. var. dă, dîă [Hom.][Mlava][Bran.][Stig] ♦ dij. var. ďe [Kmp.] ∞ đe

Rudna Glava

1659

đibruomńik

făraș

ђубровник

đibruomńik (mn. đibruomńiśe) [akc. đibruomńik] (i. s.) — (srb.) đubrovnik, lopatica za izbacivanje smeća ◊ tata a lukrat la rudńik, șî đ-akolo a dus un đibruomńik đi kasă — otac je radio u rudniku, i odande je doneo jedan đubrovnik za kuću ♦ var. đibruovńik ♦ sin. așuou, lopată [Por.]

Rudna Glava

1740

đida

deda

навикнути се

đida (ĭuo ma đidau, ĭel sa đidă) [akc. đida] (gl. ref.) — naviknuti se, privići se, odati se, posvetiti se, predati se ◊ nu ći đida la bĭare, kî ĭe bĭarĭa rîău mare — nemoj se odati piću, jer je piće veliko zlo ♦ var. đeda [Por.]

Rudna Glava

1741

đidat

dedat

навикнут

đidat (đidată) (mn. đidaț, đidaće) [akc. đidat] (prid.) — naviknut, priviknut, odat, predat; posvećen ◊ s-a đidat la furaluk, șî nu krĭed k-o să skîape đi-nkisuare — odan je krađi, i ne verujem da će izbeći zatvor ◊ s-a pus pi mińe tuoț să ma marit dupa ĭel, șî la urmă ĭuo m-am đitad, n-am avut unđe — navalili su svi na mene da se udam za njega, i ja sam se na kraju predala, nisam imala kud ◊ s-a đidat la karće, ș-a gaćit șkuala — posvetio se knjizi, i završio školu ♦ var. đedat [Por.] ∞ đida

Rudna Glava

1658

điduoĭļa

de-a-doilea

попречно

điduoĭļa [akc. điduoĭļa] (pril.) — poprečno, popreko ◊ s-a frînt ļiemnu đi vînt șă stîă điduoĭļa pista drum, ńima ni puaće sî trĭakă đi ĭel — polomilo se drvo od vetra i leži poprečno na putu, niko ne može da prođe od njega ◊ bat muort, mĭarźe điduoĭļa, numa śe nu kađe — mrtav pijan, hoda poprečke, samo što ne padne [Por.]

Rudna Glava

1654

điđikă

mândrie ?

дика

điđikă (mn. điđiś) (i. ž.) [akc. điđikă] — (zast.) dika, hvala; ponos ◊ să-ț fiĭe đi điđikă așa kopiĭ — neka su ti na ponos takva deca ◊ điđikă guală — prazna hvala (kad se od hvale nema koristi) [Por.]

(baj.)

Мăruļе,
kаrе vо vеńi lа ćińе flоmînd -
sî pļаśе sаtul,
kаrе vińе bоlnаu -
sî pļаśе zdrаvîn,
dа ku ruоdu tĭеu
lа tuаtа lumĭа sî ļi fiĭе đi điđikă,
šî sî sа dukă lа tuаtа nuntа,
šî lа tuаtа zаvĭеćinа,
šî lа tuаtа guоzbа.

Jаbukо,
kо ti glаdаn dоđе -
dа pоđе sit,
kо dоđе bоlеstаn -
dа pоđе zdrаv,
а tојim plоdоm
svi lјudi dа sе dičе,
i dа gа nоsе nа svаku svаdbu,
nа svаku svеtkоvinu
i nа svаku gоzbu.

(Đin đeskînćik „Đi șoĭmańe” — Iz bajalice „Od šojmana”, kaz. Janko Nikolić r. 1920, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1984) [Por.]

Rudna Glava

1736

điemper

pulover

џемпер

điemper (mn. điempere) [akc. điemper] (i. s.) — džemper, pulover, gornji deo odeće ispleten od vune ◊ muma mĭ-a-npļećit un điemper frumuos, đi lînă gruasă, să nu-m fiĭe frig — majka mi je isplela lep džemper od debele vune, da mi ne bude hladno ♦ var. đempier [Por.]

Rudna Glava